भाषा विज्ञान एवं भारतीय भाषाओं की विशेषता .ppt

linguistic science

1. ³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–
ÖÖ
­Ö êú 
×ÃÖ¤Ëü¬ÖÖÓŸ
Ö
¯ÖÏßÖãŸÖúŸÖÖÔ

रा
जेंद्र प्रसाद वर्मा

2. ³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–ÖÖ
­
Ö úß

¯Ö׸ü³ÖÖÂÖÖ
³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–ÖÖ
­Ö ‹ú ÃÖÖ´ÖÖ×ÃÖú ¿Ö²¤ü Æîü •ÖÖê  
¤üÖê ¿Ö²¤üÖë êú ´Öê»Ö ÃÖê ²Ö
­ÖÖ Æîü, ³ÖÖÂÖÖ 
†Öî¸ü ×¾Ö–ÖÖ
­Ö … ³ÖÖÂÖÖ ÃÖê †×³Ö¯ÖÏÖµÖ ³ÖÖ¾Ö
ÃÖÓ¯ÖÏêÂÖÖ µÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖë êú †Ö¤üÖ
­Ö-¯ÖϤüÖ­
Ö ÃÖê Æîü … ×¾Ö–ÖÖ
­Ö ÃÖê ŸÖÖŸ¯ÖµÖÔ µÖÆü Æîü
×ú ³ÖÖÂÖÖ úÖ ×¾Ö×³Ö®Ö ÃŸÖ¸üÖë ¯Ö¸ü
 
×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ †Öî¸ü ¯Ö¸üßÖÖ ú¸ü ˆÃÖúÖ ÃÖÓ¸ü“Ö
­    
ÖÖÖŸÖ Ã¾Öºþ¯Ö ¯ÖÏßÖãŸÖ ׍úµÖÖ •ÖÖ‹ …

³ÖÖÂÖÖ‡Ô ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ êú †¬µÖµÖ
­Ö êú ×»Ö‹   
†Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ
­ÖãÃÖÖ¸ü ×­ÖµÖ´Ö †Öî¸ü ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ  
¯ÖÏ×¾Ö×¬Ö ŸÖ£ÖÖ ŸÖú
­Ößú ³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–ÖÖ­Ö  
úÆü»ÖÖŸÖß Æîü …


3. †Ö¬Öã×
­Öú ³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–ÖÖ­Ö 
´Öë ´ÖÖî×Öú ³ÖÖÂÖÖ êú

×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ úÖê ´ÖÆü¢¾Ö

פüµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ÃÖÖ£Ö
Æüß µÖÆü ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ

•Öß×¾ÖŸÖ †Öî¸ü ¾ÖŸÖÔ´ÖÖ
­Ö
³ÖÖÂÖÖ†Öë úÖê †¯Ö
­Öê †¬µÖµÖ­
Ö úÖ ëú¦ü ²Ö
­ÖÖŸÖÖ Æîü … ‡ÃÖ  
†¬µÖµÖ
­Ö ´Öë ×»Ö×ÖŸÖ †Öî¸ü 
ÃÖÖ×ÆüÛŸµÖú ºþ¯Ö úÖê ´ÖÆü
 
¢¾Ö
­ÖÆüà פüµÖÖ •ÖÖŸÖÖ …
†×¾Öú×ÃÖŸÖ ³ÖÖÂÖÖ úÖ
 
†¬µÖµÖ
­Ö
³ÖÖÂÖÖ ³ÖÖÂÖß ÃÖ
´Öã¤üÖµÖ ÃÖê ÃÖ߬ÖÖ
ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö
ÃÖÖ´µÖ †Öî¸ü ¾ÖîÂÖ´µÖ
úß ÖÖê•Ö


4. ŸÖã»Ö
­ÖÖŸ´Öú 
³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–
ÖÖ
­Ö
ׯ֟Öé ³ÖÖÂÖÖ†Öë úÖ ×
­Ö´ÖÖÔÖ ŸÖ£ÖÖ  
³ÖÖÂÖÖ‡Ô ¯Ö׸ü¾ÖÖ¸üÖë úß Ã£ÖÖ¯Ö
­ÖÖ 
‹úÖ×»Öú †£Ö¾ÖÖ ÃÖÓ¸ü“Ö
­ÖÖŸ´Öú µÖÖ   
×¾Ö¾Ö¸üÖÖŸ´Öú ³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–ÖÖ
­Ö 
²ÖÆãüúÖ×»Öú ³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–ÖÖ
­Ö 
‹ú Æüß ³ÖÖÂÖÖ úÖ ×¾Ö×³Ö®Ö úÖ»ÖÖë ´Öë
  
†¬µÖµÖ
­Ö ú¸ü ˆÃÖú֍ 
‹êןÖÆüÖ×ÃÖú þֺþ¯Ö ¯ÖÏßÖãŸÖ ú¸ü
­ÖÖ  

5. ÃÖî¤Ëü¬ÖÖÓןÖ

ú ³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–
ÖÖ
­Ö

†Ö¬Öã×
­Öú ³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–ÖÖ­Ö ´Öë ÃÖÓ¸ü“Ö­
ÖÖÖŸÖ ³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–ÖÖ
­Ö úÖ †×¬Öú ´ÖÆü 
¢¾Ö Æîü … ÃÖÓ¸ü“Ö
­ÖÖŸ´Öú ³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–
ÖÖ
­Ö ´Öë ³ÖÖÂÖÖ ´Öë ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÃÖ³Öß
¾µÖ¾ÖãÖÖ†Öë êú ×¾Ö¾Ö¸üÖ êú ×»Ö‹ ˆ
­  
ÖúÖ †¬µÖµÖ
­Ö ³ÖÖÂÖÖ ¾Öî–ÖÖ×­Öú  
×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ êú ×ÃÖ¤Ëü¬ÖÖÓŸÖÖë êúü
  
†Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ‡ÃÖ×»Ö‹

ãú”û ×¾Ö«üÖ
­Ö ‡ÃÖê ÃÖî¤Ëü¬ÖÖÓןÖú  
³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–ÖÖ
­Ö ³Öß úÆüŸÖê Æïü 

6. †­
Öã¯ÖϵÖãŒŸÖ ³ÖÖÂÖÖ
×¾Ö–ÖÖ
­Ö
×ÃÖ¤Ëü¬ÖÖÓŸÖ úÖê •ÖÖ
­Ö­ÖÖ ´Ö­Öã嵅 êú  
×»Ö‹ ŸÖ²Ö ŸÖú ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ
­ÖÆüà Æîü •Ö²Ö 
ŸÖú ˆÃÖúÖ †
­Öã¯ÖϵÖÖêÖ ¾ÖÆü †¯Ö­Öê   
¤îü×
­Öú •Öß¾Ö­Ö ´Öë µÖÖ †¯Ö­Öß 
¾µÖÖ¾ÖÃÖÖ×µÖú ÃÖ±Ìú»ÖŸÖÖ ´Öë
­Ö 
ú¸êü… †ŸÖ„ •Ö²Ö ³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–ÖÖ
­Ö êú  
×ÃÖ¤Ëü¬ÖÖÓŸÖÖë úÖ †¯Ö
­Öê ¤îü×­Öú  
•Öß¾Ö
­Ö ´Öë ¾µÖÖ¾ÖÃÖÖ×µÖú 
ÃÖ±Ìú»ÖŸÖÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖϵÖÖêÖ ×úµÖÖ
  
•ÖÖ‹ ŸÖ²Ö ˆÃÖê †
­Öã¯ÖϵÖãŒŸÖ ³ÖÖÂÖÖ
×¾Ö–ÖÖ
­Ö úÆüŸÖê Æïü … 

7. ¾µÖןָêüúß ³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–

ÖÖ
­Ö
¾µÖןָêüúß ³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–ÖÖ
­Ö ׫üŸÖßµÖ 
³ÖÖÂÖÖ ×¿ÖÖÖ µÖÖ †
­µÖ ³ÖÖÂÖÖ ×¿ÖÖÖ ´Öë    
²ÖÆãüŸÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖß ×ÃÖ¤Ëü¬Ö Æãü†Ö Æîü …

‡ÃÖêú †
­ŸÖÖÔŸÖ ´ÖÖŸÖé³ÖÖÂÖÖ †Öî¸ü »ÖµÖ   
³ÖÖÂÖÖ úß ÃÖÓ¸ü“Ö
­ÖÖ†Öë úÖ ×¾Ö×³Ö®Ö  
ßָüÖë ¯Ö¸ü ŸÖã»Ö
­ÖÖŸ´Öú †¬µÖµÖ­Ö ú¸ü  
¾µÖןָêüúß µÖÖ ¾ÖîÂÖ´µÖ ز֤ãü†Öë úÖ
 
ÃÖÓú»Ö
­Ö ú¸ü ˆ­ÖúÖ †­ÖãßָüÖ ú¸ü ßָüÖ­Öãæú»Ö      
׿ÖÖÖ ÃÖÖ´ÖÖÏß ×
­ÖÙ´ÖŸÖ úß •ÖÖŸÖß Æîü …    
³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö–ÖÖ
­Ö êú ×ÃÖ¤Ëü¬ÖÖÓŸÖÖë úÖ †­ 
Öã¯ÖϵÖÖêÖ †
­Öã¾ÖÖ¤ü, úÖê¿Ö ×­Ö´ÖÖÔÖ, ¯ÖÖšü   
¿ÖÖê¬Ö †Öפü †
­Öêú Öê¡ÖÖë ´Öë ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ   
Æîü… ‡
­Ö ÃÖ³Öß Öê¡ÖÖë úÖê ¾µÖןָêüúß ³ÖÖÂÖÖ   
×¾Ö–ÖÖ
­Ö êú †ÓŸÖÖÔŸÖ ¸üÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü …   

8. ³ÖÖÂÖÖ ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ úß
 
¾Öî–ÖÖ×
­Öú ‡úÖ‡µÖÖэ 
³ÖÖÂÖÖ ‹ú •Ö×™ü»Ö ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ Æîü •ÖÖê
 
×¾Ö×³Ö®Ö ¾µÖ¾ÖãÖÖ†Öë ÃÖê ×
­ÖµÖÓס֟Ö
¸üÆüŸÖß Æîü… µÖê ¾µÖ¾ÖãÖÖ‹Ñ ³ÖÖÂÖÖ
úÖê ×¾Ö“Ö»Ö
­Ö ÃÖê ¸üÖêúŸÖß Æïü… ³ÖÖÂÖÖ úÖ   
†¬µÖµÖ
­Ö ú¸ü­Öê êú ×»Ö‹ ‡­Ö ¾µÖ¾ÖãÖÖ†Öë úÖ   
†¬µÖµÖ
­Ö ú¸ü­ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü… ³ÖÖÂÖÖ 
×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ úß ×¾Ö×³Ö®Ö ‡úÖ‡µÖÖÑ ‡ÃÖ
 
¯ÖÏúÖ¸ü Æïü -

¾ÖÖŒµÖ, ºþ¯Ö, ºþׯִÖ, þÖ×
­Ö´Ö, þ֭Ö
…
µÖª×¯Ö µÖê ‡úÖ‡µÖÖÑ ‹ú ¤æüÃÖ¸êü ÃÖê
 
ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ Æïü ×±Ìú¸ü ³Öß †»ÖÖ-†»ÖÖ
 
úÖµÖÔ ú¸üŸÖß Æïü †Öî¸ü ‡
­Öúß ÃÖÓ¸ü“Ö­ÖÖ ³Öß   
†»ÖÖ -†»ÖÖ ÆüÖêŸÖß Æîü ‡ÃÖ×»Ö‹ ‡
­ÖúÖ   
ÃÖÓ¸ü“Ö
­ÖÖŸ´Öú ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ³ÖÖÂÖÖ  
×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ êú ×»Ö‹ ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ Æîü …
  

9. ¾ÖÖŒ
µÖ
¾ÖÖŒµÖ ³ÖÖÂÖÖ úß †£ÖÔ ÃÖ´¯ÖÏêÂÖÖ úß “Ö¸ü´Ö ‡úÖ‡Ô
   
Æîü… ‹ú ³ÖÖ¾Ö ÃÖÓ¯ÖÏêÂÖÖ êú ×»Ö‹ ‹ú ¾ÖÖŒµÖ úÖ
    
¯ÖϵÖÖêÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ²Ö›ÍüÖ ¾ÖÖŒµÖ
 
(ÃÖÓµÖãŒŸÖ †Öî¸ü ×´Ö×ÁÖŸÖ ¾ÖÖŒµÖ) ú‡Ô

”ûÖê™êü-”ûÖê™êü ˆ¯Ö¾ÖÖŒµÖÖë ÃÖê ×´Ö»Öú¸ü ²Ö
­ÖŸÖÖ 
Æîü… ¾ÖÖŒµÖ ´Öë ¯Ö¤ü²ÖÓ¬ÖÖë úÖ ²ÖÆãüŸÖ ´ÖÆü¢¾Ö

Æîü… ¯ÖÏŸµÖêú ¾ÖÖŒµÖ êú ×»Ö‹ ¤üÖê ¯Ö¤ü²ÖÓ¬ÖÖë úÖ
  
ÆüÖê
­ÖÖ †×­Ö¾ÖÖµÖÔ Æîü… ÃÖÓ–ÖÖ ¯Ö¤ü²ÖÓ¬Ö ŸÖ£ÖÖ
×ÎúµÖÖ ¯Ö¤ü²ÖÓ¬Ö… †ŸÖ„ ‡
­Æëü ¾ÖÖŒµÖ êú †×­ 
Ö¾ÖÖµÖÔ ‘Ö™üú úÆüÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ‡
­Öêú ×¾ÖßÖÖ¸ü   
êú ×»Ö‹ †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ
­ÖãÃÖÖ¸ü †­µÖ ‘Ö™üúÖë úÖ    
¯ÖϵÖÖêÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü •ÖÖê †×
­Ö¾ÖÖµÖÔ ­ÖÆüà  
Æïü ²ÖÛ»ú ¾ÖŒŸÖÖ †£ÖÔ Ã¯Ö™ü ú¸ü
­Öê êú ×»Ö‹ †¯Ö­Öß   
‡“”ûÖ êú †
­ÖãÃÖÖ¸ü ‡­ÖúÖ ¯ÖϵÖÖêÖ ú¸üŸÖÖ Æîü … ‡­Æëü    
‹êÛ“”ûú ‘Ö™üú úÆüÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ¾µÖÖú¸üÖ ÃÖ´´ÖŸÖ
    
¾ÖÖŒµÖ •Ö̺þ¸üß
­ÖÆüà Æîü ×ú †£ÖÔ ÃÖÓ¯ÖÏêÂÖÖ úß   
¥üÛ™ü ÃÖê ³Öß ÃÖ´Ö£ÖÔ ÆüÖê ‡ÃÖ×»Ö‹ ÃÖÓ¸ü“Ö
­ÖÖ êú 
ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ¾ÖÖŒµÖ úÖ ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ †Ö£Öá
 
ÃÖÓ¸ü“Ö
­ÖÖ êú †­ÖãÃÖÖ¸ü Æüß ú¸ü­ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ … ‡ÃÖ  
†¬µÖµÖ
­Ö ¯ÖÏ×¾Ö×¬Ö úÖê Æüß ¾ÖÖŒµÖ ×¾Ö–ÖÖ­Ö úÆüÖ  
•ÖÖŸÖÖ Æîü

10. ºþ×¯Ö´Ö ¿Ö²¤ü
†Öî¸ü ºþ¯Ö
ºþ×¯Ö´Ö ³ÖÖÂÖÖ úß ÃÖ²ÖÃÖê ”ûÖê™üß

†£ÖÔ¾ÖÖ
­Ö ‡úÖ‡Ô Æîü … ‡ÃÖ ‡úÖ‡Ô úÖ   
†Öî¸ü †×¬Öú ×¾ÖÖÓ›ü
­Ö ú¸ü­Öê ¯Ö¸ü ‡ÃÖúÖ   
†£ÖÔ¾ÖÖ
­Ö ºþ¯Ö ­Ö™ü ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü
… ‡ÃÖ ”ûÖê™üß ‡úÖ‡Ô ÃÖê ²Ö›Íêü ¿Ö²¤ü

†Öî¸ü ¾µÖÖú¸ü×Öú ºþ¯Ö ×
­ÖÙ´ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê  
Æïü … ºþׯִÖÖë úÖ ×
­Ö´ÖÖÔÖ ³ÖÖÂÖÖ ´Öë  
ˆ““Ö׸üŸÖ ×¾Ö×³Ö®Ö ¬¾Ö×
­Ö ‡úÖ‡µÖÖë 
ÃÖê ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü … µÖê ³ÖÖ×ÂÖú
 
¬¾Ö×
­ÖµÖÖÑ Ã¾Ö×­Ö´Ö úÆü»ÖÖŸÖß Æïü… 

11. þÖ
×
­Ö
´Ö×úÃÖß ³ÖÖÂÖÖ úß ¾Öê ¬¾Ö×
­ÖµÖÖÑ •ÖÖê  
†£ÖÔ³Öê¤üŸÖÖ ´Öë ÃÖÖ´Ö ÆüÖêŸÖß Æïü þÖ×
­
Ö´Ö úÆü»ÖÖŸÖß Æïü … ˆ““ÖÖ¸üÖ ¯ÖÏ×úµÖÖ ´Öë
  
†ÓŸÖ¸ü êú úÖ¸üÖ µÖê ¬¾Ö×
­ÖµÖÖÑ ³ÖÖÂÖÖ‡Ô   
¾µÖ¾ÖãÖÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü ú¸üŸÖß Æïü … µÖê
 
¬¾Ö×
­Ö ‡úÖ‡µÖÖÑ ³ÖÖÂÖÖ‡Ô ¾µÖ¾ÖãÖÖ êú  
†
­ÖãÃÖÖ¸ü ‹ú ÃÖ¤üõÖßµÖ µÖÖ ‹ú ÃÖê †×¬Öú   
ÃÖ¤üõÖßµÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æïü… וÖ
­ÖúÖ  
×¾ÖŸÖ¸üÖ ¿Ö²¤ü ´Öë ãÖÖ
­Ö ¯Ö¸üú µÖÖ ¬¾Ö­ 
µÖÖŸ´Öú ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ êú †
­ÖãÃÖÖ¸ü   
¯Ö׸ü¯Öæ¸üú ×¾ÖŸÖ¸üÖ ´Öë ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖÖ
  
Æîü… ‡
­Ö ÃÖ¤üõÖÖë úÖê ˆÃÖ Ã¾Ö×­Ö´Ö ‡úÖ‡Ô  
úÖ ÃÖÓþÖ
­Ö µÖÖ ˆ¯Ö Ã¾Ö­Ö úÆüÖ •ÖÖŸÖÖ  
Æîü … ú³Öß ú³Öß µÖê ‡úÖ‡µÖÖÑ ´Ö㌟Ö
  
×¾ÖŸÖ¸üÖ ´Öë ³Öß ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¸üÆüŸÖß Æïü …


12. þÖ
­Ö

×úÃÖß ³Öß ³ÖÖÂÖÖ úß ¬¾Ö×
­ÖµÖÖë úÖê Ã¾Ö­Ö   
úÆüÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… þÖ
­Ö ×¾Ö–ÖÖ­Ö ´Öëë 
´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ µÖÖ ´ÖÆü¢¾ÖÆüß
­Ö ÃÖ³Öß 
¯ÖÏúÖ¸ü úß ³ÖÖ×ÂÖú ¬¾Ö×
­ÖµÖÖë úÖê    
ÃÖÓú×»ÖŸÖ ú¸ü ˆ
­ÖúÖ †¬µÖµÖ­Ö ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ    
Æîü … ‡
­ÖúÖ †¬µÖµÖ­Ö ˆ““ÖÖ¸üÖ Ã£ÖÖ­Ö, ¯Öϵ֟­ 
Ö †Öî¸ü †
­µÖ ˆ““ÖÖ¸üÖÖŸ´Öú ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ êú †­   
ÖãÃÖÖ¸ü ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü … ¯ÖÏŸµÖêú þÖ
­ 
Ö êú ŸÖß
­Ö ÖãÖ ÆüÖêŸÖê Æïü   
ÁÖ¾ÖÖ ÖãÖ, ŸÖ¸ÓüÖÖŸ´Öú ÖãÖ ŸÖ£ÖÖ
      
ˆ““ÖÖ¸üÖÖŸ´Öú ÖãÖ …
   

13. ˆ““ÖÖ¸üÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ´Öë ÃÖæ
 
´Ö †ÓŸÖ¸ü ÃÖê ³Öß ¬¾Ö×
­Ö
êú ÁÖ¾ÖÖÖŸ´Öú ‹¾ÖÓ
  
ŸÖ¸ÓüÖÖŸ´Öú ÖãÖÖë ´Öë
   
†ÓŸÖ¸ü †Ö •ÖÖŸÖÖ Æîü…
†ŸÖ„ ‡ÃÖ †ÓŸÖ¸ü úÖê ÃÖ´Ö

—Ö
­Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÏŸµÖêú  
¬¾Ö×
­Ö úß ˆ““ÖÖ¸üÖ  
¯ÖÏ×ÎúµÖÖ úÖê •ÖÖ
­Ö­ÖÖ  
†Ö¾Ö¿µÖú ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ

Æîü… ³ÖÖÂÖÖ ´Öë þָü,
¾µÖÓ•Ö
­Ö ‹¾ÖÓ †¬ÖÔþָü
ÖÓ›üßµÖ ¬¾Ö×
­ÖµÖÖÓ 
ŸÖ£ÖÖ ´ÖÖ¡ÖÖ, ÃÖã¸ü ‹¾ÖÓ
†
­Öã­ÖÖ×ÃÖúŸÖÖ †Öפü 
ÖÓ›êü¢Ö¸ü þÖ
­Ö ˆ““Ö׸üŸÖ 
ÆüÖêŸÖê Æïü …

14. ´ÖÖ
­Öþָü
ˆ““Ö
ˆ““Ö ´Ö¬µÖ

×
­Ö´­Ö ´Ö¬µÖ
×
­Ö´­Ö

15. þָü
וÖ
­Ö ¬¾Ö×­ÖµÖÖë êú ˆ““ÖÖ¸üÖ ´Öë ¾ÖÖµÖ㠍 
´ÖãÖ ×¾Ö¾Ö¸ü ÃÖê ×
­Ö²ÖÖÔ¬Ö Ö×ŸÖ ÃÖê  
²ÖÖÆü¸ü ×
­Öú»Ö •ÖÖŸÖß Æîü ˆ­Æëü þָü 
úÆüŸÖê Æïü… þָüÖë úß ˆ““ÖÖ¸üÖ
  
¯ÖÏ×ÎúµÖÖ úÖ ¾ÖÖÔ
­Ö ú¸ü­Öê êú ×»Ö‹ ×­Ö´­    
Ö×»Ö×ÖŸÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ²ÖŸÖÖ‹ Ö‹ Æïü –
 
i)ˆ““ÖÖ¸üÖ úÖ Ã£ÖÖ
­Ö ii) ´ÖãÖ êú Öã»Ö­Öê     
úß ÛãÖןÖ

iii) †ÖêšüÖë êú Öã»Ö
­Öê úß ¤ü¿ÖÖ iv)   
ˆ““ÖÖ¸üÖ ´Öë ÃÖ´ÖµÖ úß ´ÖÖ¡ÖÖ…
 

16. þָüÖë êú ˆ““ÖÖ¸üÖ ´Öë וÖžÖÖ
 
úÖ úÖµÖÔ ÃÖ¾ÖÖÔ׬Öú ´ÖÆü
  
¢¾Ö¯ÖæÖÔ ÆüÖêŸÖÖ Æîü ‡ÃÖ×»Ö‹

ˆ““ÖÖ¸üÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ êú †Ö¬ÖÖ¸ü
  
¯Ö¸ü þָüÖë úÖê ŸÖß
­Ö ³ÖÖÖÖë  
´Öë ²ÖÖÑ™üÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü …

†ÖÏþָü, ´Ö¬µÖþָü ŸÖ£ÖÖ

¯Ö¿“Öþָü
וÖ
­Ö þָüÖë úÖ ˆ““ÖÖ¸üÖ  
וÖžÖÖ êú †ÖÏ ³ÖÖÖ ÃÖê
  
ÆüÖêŸÖÖ Æîü ˆ
­Æëü †ÖÏ Ã¾Ö¸ü 
úÆüÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ‡,‹ †Öî¸ü ‹ê †ÖÏ
 
þָü Æïü…
וÖ
­Ö þָüÖë úÖ ˆ““ÖÖ¸üÖ  
וÖžÖÖ êú ´Ö¬µÖ ³ÖÖÖ ÃÖê
 
×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ˆ
­Æëü ´Ö¬µÖ 
þָü úÆüÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, †, ´Ö¬µÖ

þָü Æîü… וÖ
­Ö þָüÖë úÖ 
ˆ““ÖÖ¸üÖ ×•ÖžÖÖ êú ¯Ö¿“Ö ³ÖÖÖ
  
ÃÖê ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ˆ
­Æëü 
¯Ö¿“Ö Ã¾Ö¸ü úÆüÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ˆ,

†Öê, †Öî, †Ö ¯Ö¿“Ö Ã¾Ö¸ü Æïü …

17. ײÖ
­ÖÖ ´ÖãÖ ÖÖê»Öê þָüÖë úÖ   
ˆ““ÖÖ¸üÖ
­ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ  
ÃÖúŸÖÖ †ŸÖ„ ´ÖãÖ Öã»Ö
­Öê úß    
ÛãÖ×ŸÖ êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ³Öß

þָüÖë úÖê “ÖÖ¸ü ³ÖÖÖÖë ´Öë
 
×¾Ö³ÖÖ×•ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ
 
Æîü…
i) ÃÖÓ¾ÖéŸÖ ÛãÖ×ŸÖ ii)
×¾Ö¾ÖéŸÖ ÛãÖ×ŸÖ iii) †¬ÖÔ
ÃÖÓ¾ÖéŸÖ ÛãÖןÖ
iv)†¬ÖÔ ×¾Ö¾ÖéŸÖ ÛãÖןÖ
¾ÖÆü ÛãÖ×ŸÖ ×•ÖÃÖ´Öë þָüÖë
úÖ ˆ““ÖÖ¸üÖ ú¸üŸÖê ÃÖ´ÖµÖ •Ö²Ö
  
´ÖãÖ ÃÖ²ÖÃÖê ú´Ö Öã»ÖŸÖÖ Æîü
  
ˆÃÖê ÃÖÓ¾ÖéŸÖ ÛãÖ×ŸÖ úÆüŸÖê

Æïü … ‡ †Öî¸ü ˆ ÃÖÓ¾ÖéŸÖ
ÛãÖ×ŸÖ ÃÖê Æüß ˆ““Ö׸üŸÖ
ÆüÖêŸÖê Æïü…
þָüÖë úÖ ˆ““ÖÖ¸üÖ ú¸üŸÖê
  ÃÖ´ÖµÖ •Ö²Ö ´ÖãÖ ÃÖ²ÖÃÖê †×¬Öú
 
Öã»ÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ˆÃÖ ÛãÖןÖ

úÖê ×¾Ö¾ÖéŸÖ ÛãÖ×ŸÖ úÆüŸÖê
 
Æï,ü †Ö þָü úÖ ˆ““ÖÖ¸üÖ ‡ÃÖß
 
ÛãÖ×ŸÖ ÃÖê ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü

…

18. ÃÖÓ¾ÖéŸÖ †Öî¸ü ×¾Ö¾ÖéŸÖ êú

²Öß“Ö ´Öë þָüÖë úÖ ˆ““ÖÖ¸üÖ ú¸ü
­  
Öê úß ¥üÛ™ü ÃÖê ¤üÖê †Öî¸ü

ÛãÖןֵÖÖÑ ´ÖÖ
­Öß Ö‡Ô Æïü 
†¬ÖÔ ÃÖÓ¾ÖéŸÖ †Öî¸ü †¬ÖÔ
×¾Ö¾ÖéŸÖ…
וÖÃÖ ÛãÖ×ŸÖ ´Öë ´ÖãÖ

ÃÖÓ¾ÖéŸÖ ÃÖê †×¬Öú †Öî¸ü †¬ÖÔ

×¾Ö¾ÖéŸÖ ÃÖê ú´Ö Öã»ÖŸÖÖ Æîü

ˆÃÖê †¬ÖÔ ÃÖÓ¾ÖéŸÖ ÛãÖןÖ
úÆüŸÖê Æïü … ‹ †Öî¸ü †Öê úÖ
 
ˆ““ÖÖ¸üÖ ‡ÃÖß ÛãÖ×ŸÖ ÃÖê

ÆüÖêŸÖÖ Æîü …
וÖÃÖ ÛãÖ×ŸÖ ´Öë ´ÖãÖ †¬ÖÔ

ÃÖÓ¾ÖéŸÖ ÃÖê †×¬Öú »Öê×ú
­Ö  
×¾Ö¾ÖéŸÖ ÛãÖ×ŸÖ ÃÖê ú´Ö

Öã»ÖŸÖÖ Æîü ˆÃÖê †¬ÖÔ

×¾Ö¾ÖéŸÖ ÛãÖ×ŸÖ úÆüŸÖê Æïü

… ‹ê †Öî¸ü †Öî þָüÖë úÖ ˆ““ÖÖ¸üÖ
 
‡ÃÖß ÛãÖ×ŸÖ ÃÖê ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ

Æîü …

19. †ÖêšüÖë úß ¤Ëü¿ÖÖ êú †Ö¬ÖÖ¸ü
 
¯Ö¸ü ³Öß Ã¾Ö¸üÖë úÖê ŸÖß
­Ö 
³ÖÖÖÖë ´Öë ¾ÖÖáéúŸÖ ×úµÖÖ
   
ÖµÖÖ Æîü… ÖÖê»ÖÖúÖ¸ü þָü,
  
×¾ÖßÖéŸÖ þָü ŸÖ£ÖÖ
ˆ¤üÖÃÖß
­Ö þָü… ¾Öê þָü
וÖ
­Öêú ˆ““ÖÖ¸üÖ ´Öë †ÖêšüÖë úß   
¤ü¿ÖÖ ÖÖê»Ö ÆüÖê •ÖÖŸÖß Æîü

ÖÖê»ÖÖúÖ¸ü þָü úÆü»ÖÖŸÖê
  
Æïü ˆ, †Öê, †Öî ÖÖê»ÖÖúÖ¸ü þָü
 
Æïü … וÖ
­Ö þָüÖë êú ˆ““ÖÖ¸üÖ  
´Öë þָü ±Ìîú»Öú¸ü ×¾ÖßÖéŸÖ

ÆüÖê •ÖÖŸÖê Æïü ˆ
­Æëü
×¾ÖßÖéŸÖ þָü úÆüÖ •ÖÖŸÖÖ

Æîü… ‡, ‹, ‹ê, †Ö ×¾ÖßÖéŸÖ þָü
Æïü… ¾Öê þָü וÖ
­Öêú ˆ““ÖÖ¸üÖ  
´Öë †Öêšü
­Ö ŸÖÖê ±Ìîú»ÖŸÖê Æïü
†Öî¸ü ­Ö Æüß ÖÖê»Ö ÆüÖêŸÖê Æïü 
²ÖÛ»ú †¯Ö
­Öß ÃÖÆü•Ö ÛãÖ×ŸÖ ´Öë ¸üÆüŸÖê Æïü ˆ¤üÖÃÖß
­Ö þָü
úÆü»ÖÖŸÖê Æïü †, þָü ˆ¤üÖÃÖß
­
Ö Ã¾Ö¸ü Æîü… ¯Öæ¾ÖÖÕ“Ö»Ö ´Öë
†, úÖ ˆ““ÖÖ¸üÖ ÖÖê»ÖÖúÖ¸ü ºþ¯Ö
   
ÃÖê ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü …


20. þָüÖë êú ˆ““ÖÖ¸üÖ ´Öë »ÖÖ
­Öê   
¾ÖÖ»Öß ˆ““ÖÖ¸üÖ úß †¾Ö×¬Ö úÖê
  
´ÖÖ¡ÖÖ úÆüŸÖê Æïü … ×¾Ö׳֮Ö

³ÖÖÂÖÖ†Öë ´Öë ‡ÃÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü
þָüÖë úÖê ¤üÖê ³ÖÖÂÖÖ†Öë ´Öë

×¾Ö³ÖÖ×•ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü…

¤üß‘ÖÔ Ã¾Ö¸ü †Öî¸ü ÇüÃ¾Ö Ã¾Ö¸ü…
¾Öê þָü וÖ
­Öêú ˆ““ÖÖ¸üÖ ´Öë  
ÃÖ´ÖµÖ úß †¾Ö×¬Ö †×¬Öú »ÖÖŸÖß
  
Æîü ¤üß‘ÖÔ Ã¾Ö¸ü úÆü»ÖÖŸÖê Æïü ‡Ô,

‰ú, ‹, ‹ê, †Öê, †Öî ŸÖ£ÖÖ †Ö ¤üß‘ÖÔ
þָü Æïü … ¾Öê
þָü וÖ
­Öêú ˆ““ÖÖ¸üÖ ´Öë ÃÖ´ÖµÖ úß   
†¾Ö×¬Ö †¯ÖêÖÖéúŸÖ »ÖÖŸÖß Æîü
  
ÇüÃ¾Ö Ã¾Ö¸ü úÆü»ÖÖŸÖê Æïü …

ˆ¯ÖµÖãÔŒŸÖ “ÖÖ¸ü †Ö¬ÖÖ¸üÖë
¯Ö¸ü ×úÃÖß ³Öß ³ÖÖÂÖÖ êú þָüÖë
 
úÖ †¬µÖµÖ
­Ö ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü   
… ¯ÖÏŸµÖêú ³ÖÖÂÖÖ ´Öë þָüÖë êú
 
ˆ““ÖÖ¸üÖ úß ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ´Öë ˆ
­Öêú ãÖÖ­   
Ö †Öî¸ü ¯ÖϵŸ
­Ö ´Öë †ÓŸÖ¸ü ×­ÖÛ¿“ÖŸÖ
ºþ¯Ö ÃÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¸üÆüŸÖÖ Æîü… ˆ
­
Öúß ÃÖÆüß ÛãÖ×ŸÖ ²ÖŸÖÖ
­Öê êú  
×»Ö‹ Æüß ×¾Ö«üÖ
­ÖÖë ­Öê ´ÖÖ­
ÖþָüÖë úß ú»¯Ö
­ÖÖ úß Æîü…  

21. ¾µÖÓ•Ö
­Ö
¾Öê ¬¾Ö×
­ÖµÖÖÑ ×•Ö­Öêú ˆ““ÖÖ¸üÖ  
´Öë ´ÖãÖ ×¾Ö¾Ö¸ü ´Öë ¾ÖÖµÖã êú
 
´ÖÖÖÔ ´Öë †¾Ö¸üÖê¬Ö ÆüÖêŸÖÖ

Æîü µÖÖ ˆ““ÖÖ¸üÖ †¾ÖµÖ¾ÖÖë êú
 
¯Ö¸üïָü ×
­Öú™ü †Ö •ÖÖ­Öê êú  
úÖ¸üÖ ¾ÖÖµÖã ´ÖÖÖÔ ´Öë
 
ÃÖÓúßÖÔŸÖÖ †Ö •ÖÖŸÖß Æîü

וÖÃÖêú úÖ¸üÖ ¾ÖÖµÖã úÖê
   
²ÖÖÆü¸ü ×
­Öú»Ö­Öê êú ×»Ö‹  
ÃÖÓ‘ÖÂÖÔ µÖÖ ‘ÖÂÖÔÖ ú¸ü
­ÖÖ  
¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü ¾µÖÓ•Ö
­Ö
úÆü»ÖÖŸÖß Æïü… ¾µÖÓ•Ö
­ÖÖë úß  
ˆ““ÖÖ¸üÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ×
­Ö´­Ö×»Ö×ÖŸÖ   
†Ö¬ÖÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ¾ÖÖÔ
­Ö úß •ÖÖ  
ÃÖúŸÖß Æîü

i) ˆ““ÖÖ¸üÖ úÖ Ã£ÖÖ
­Ö ii)  
ˆ““ÖÖ¸üÖ ´Öë ¯Öϵ֟
­Ö iii) 
‘ÖÖêÂÖŸ¾Ö iv) ¯ÖÏÖÖŸ¾Ö


22. ˆ““ÖÖ¸üÖ úÖ Ã£ÖÖ
­Ö - ¾µÖÓ•Ö­ 
ÖÖë êú ˆ““ÖÖ¸üÖ ´Öë ‰ú¯Ö¸ü êú
  
†Öêšü ÃÖê »Öêú¸ü

þָüŸÖÓסֵÖÖë ŸÖú ×¾Ö׳֮Ö

ãÖÖ
­ÖÖë ÃÖê ¾µÖÓ•Ö­ÖÖë úÖ 
ˆ““ÖÖ¸üÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü †Öî¸ü
 
‡
­Æüà ãÖÖ­ÖÖë ¤êü †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ˆ­
ÖúÖ
­ÖÖ´Ö ú¸üÖ ³Öß ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ    
Æîü …
ˆ““ÖÖ¸üÖ ´Öë ¯Öϵ֟
­Ö - ¾µÖÓ•Ö­
ÖÖë êú ˆ““ÖÖ¸üÖ Ã£ÖÖ
­Ö êú ×­Öú™ü    
¯ÖÆãÑü“Öú¸ü ú¸üÖ •ÖÖê †»ÖÖ-†»ÖÖ
    
¯Öϵ֟
­Ö ú¸üŸÖÖ Æîü ˆÃÖê ¯Öϵ֟­Ö êú  
†ÓŸÖÖÔŸÖ ¸üÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü …
 
‘ÖÖêÂÖŸ¾Ö - ¾µÖÓ•Ö
­ÖÖë úÖ 
ˆ““ÖÖ¸üÖ ú¸üŸÖê ÃÖ´ÖµÖ Ã¾Ö¸ü
 
ŸÖÓסֵÖÖë ´Öë Óú¯Ö®Ö úß ´ÖÖ¡ÖÖ
 
†×¬Öú ÆüÖê­Öê ¯Ö¸ü ‹ú ­ÖÖ¤ü úß ¬¾Ö×­Ö   
ÃÖã
­ÖÖ‡Ô ¯Ö›ÍüŸÖß Æîü… ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü úß ¬¾Ö×
­ÖµÖÖë úÖê ÃÖ‘ÖÖêÂÖ ¬¾Ö×­ 
ÖµÖÖÑ úÆüÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü וÖ
­Ö 
¾µÖÓ•Ö
­ÖÖë êú ˆ““ÖÖ¸üÖ ´Öë Óú¯Ö­Ö úß    
´ÖÖ¡ÖÖ ú´Ö ÆüÖêŸÖß Æîü ˆ
­Æëü 
†‘ÖÖêÂÖ ¾µÖÓ•Ö
­Ö úÆüÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü 
…

23. ¯ÖÏÖÖŸ

¾Ö
¯ÖÏÖÖŸ¾Ö
