ÖĞRENİM KURAMLARI - TOLMAN İŞARET KURAMI -

İŞARET KURAMI

1. İŞARET KURAMI (Edward C. Tolman) Yeşim ÇİFTÇİ

2. Giriş Öğrenme, bireyin çevre ile kurduğu etkileşimler sonucu meydana gelen kalıcı davranış değişiklikleridir. Tolman, öğrenmeyi yalnızca uyaran-tepki ilişkisiyle açıklayan davranışçı kuramları yetersiz bulur. İşaret Kuramı bilişsel-davranışçı bir sentezdir ve davranışın amaç, beklenti ve çevreyle şekillendiğini savunur.

3. EDWARD TOLMAN’IN HAYATI 1886’da Massachusetts’te doğdu. MIT ve Harvard’da psikoloji eğitimi aldı. Berkeley Üniversitesi’nde uzun yıllar çalıştı. Farelerle yaptığı labirent deneyleriyle davranışın amaçlı olduğunu gösterdi. Bilişsel harita kavramını geliştirdi. 1937’de APA başkanı seçildi, 1957’de ödül aldı, 1959’da vefat etti.

4. Tolman’a Göre Öğrenme Öğrenme, bireyin çevreyi keşfetmesi ve koşullara uyum sağlaması sürecidir. Organizma çevredeki işaretleri fark ederek yeni davranışlar öğrenir. Davranış amaca yöneliktir; birey hedefe ulaşmak için çevre bilgisini (bilişsel harita) kullanır.

5. İşaret Kuramında Temel Kavramlar Tolman, davranışı açıklarken bilişsel süreçleri de hesaba katar. Ara değişkenler olarak inanç, güdülenme, beklenti, bilişsel harita gibi unsurlar davranışı etkiler. Bu kavramlar öğrenmeyi anlamada temel rol oynar.

6. Molar (Bütüncül) Davranış ve Beklenti Molar davranış, anlamlı ve amaca yönelik eylemlerdir. Davranışçılar davranışı küçük birimlere ayırırken Tolman bütüncül ele alır. Beklenti ise bireyin eyleminin sonucuna dair tahminidir ve davranışın tekrarını etkiler.

7. Denence, İşaret Öğrenme ve İnanç Denence, davranış öncesi geçici beklentilerdir. İşaret öğrenme, bireyin çevredeki uyarıcılar arasındaki ilişkileri fark etmesidir. İnanç, tekrarlanan deneyimlerle doğrulanan beklentilerin sonucunda oluşur.

8. Güdülenme ve Bilişsel Harita Güdülenme, organizmanın çevreye daha bilinçli yaklaşmasını sağlar. Bilişsel harita, organizmanın çevreyle kurduğu etkileşimler sonucu oluşan zihinsel temsildir. Bu harita, organizmaya hedefe ulaşmak için rehberlik eder.

9. Diğer Kavramlar En Az Çaba İlkesi: Organizma en kısa ve kolay yolu tercih eder. Zihinsel Deneme-Yanılma: Hareket etmeden önce zihinsel olarak seçenekleri test eder. Performansa Dayalı Öğrenme: Öğrenilen bilgiler gerektiğinde davranışa dönüştürülür.

10. İşaret Kuramında Öğrenme Ürünleri • Ödül Beklentisi: Doğru tepkiden sonra ödül beklentisi oluşur. • Gizil Öğrenme: Farkında olmadan gerçekleşen öğrenmedir. • Yer Öğrenme: Mekânsal bilgilerin zihinde kaydedilmesidir. • Örtük Sönme: Beklentinin karşılanmamasıyla davranışın sönmesidir.

11. Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler Tolman, öğrenmeyi üç tür değişkenle açıklar: - Bağımsız Değişkenler: Yaş, kalıtım, çevre, deneyim - Bağımlı Değişkenler: Davranış ve tepkiler - Ara Değişkenler: İnanç, amaç, tutum, beklenti, biliş

12. İşaret Kuramında Öğrenme Türleri 1. Kateksis Öğrenme: Dürtülerin kültür ve çevreye göre şekillenmesidir. 2. Eşdeğer İnançlar: Alt amaçların ana amaç kadar etkili olması. 3. Alan Beklentileri: Uyarıcılar arası ilişki öğrenmesidir. 4. Alan-Biliş Yöntemi: Deneyimlerle problem çözme yolları geliştirme. 5. Dürtü Ayrımları: Dürtü durumuna uygun tepki verme. 6. Hareket Biçimleri: Tekrarlanan davranışların alışkanlığa dönüşmesidir.

13. Eğitime Yansımaları • Öğrencilerin beklentileri dikkate alınmalıdır. • Güdülenme öğrenmeyi kalıcı kılar. • Öğrencilerin çevreyle etkileşimleri bilişsel haritalar oluşturur. • Öğrenme etkinlikleri çoklu duyulara hitap etmelidir. • Bireysel farklılıklar dikkate alınmalıdır. • Ödüller davranışı pekiştirir.

14. Sonuç İşaret Kuramı, davranışçı kuramlardan farklı olarak bilişsel süreçleri vurgular. Organizma çevredeki işaretleri fark ederek öğrenir ve amacına ulaşmak için bunları kullanır. Bu yaklaşım, bilişsel psikolojinin temelini atmıştır.

15. Kaynakça Brennan, J. F., & Houde, K. A. (2022). History and systems of psychology. Cambridge University Press. Carroll, D. W. (2017). Purpose and cognition: Edward Tolman and the transformation of American psychology. Cambridge University Press. Çakır, M.A. (2019). Sosyal Bilişsel Öğrenme Kuramı. A.Kaya (Ed.), Eğitim Psikolojisi (s.337-357). Ankara: Pegem. Driscoll, M. P. (1994). Psychology of learning for instruction. Allyn & Bacon. Gleitman, H. (2013). Edward Chace Tolman: A life of scientific and social purpose. In Portraits of pioneers in psychology (pp. 227-241). Psychology Press. Gültekin, M. (2020). Sosyal Öğrenme Kuramı. B.Oral (Ed.), Öğrenme öğretme kuram ve yaklaşımları (s.111-152). Ankara: Pegem. Powell, R. A., Symbaluk, D. G., & MacDonald, S. E. (2002). Introduction to learning and behavior. Wadsworth/Thomson Learning. Seel, N. M. (2012). Tolman, Edward C. (1886–1959). Encyclopedia of the Sciences of Learning (3325–3327). Springer. doi:10.1007/978-1-4419-1428-6_1841. Senemoğlu, N. (2018). Gelişim, öğrenme ve öğretim: Kuramdan uygulamaya (25.baskı). Yargı Yayınevi. Shaw, H. L. (2018). Intervening Variables. In: Vonk, J., Shackelford, T. (eds) Encyclopedia of Animal Cognition and Behavior. Springer, Cham. doi:10.1007/978-3-319-47829-6_1047-1. Silver, M. (2021). Purposive Behavior in Psychology and Philosophy: A History. In Goal Directed Behavior (pp. 3–19). Routledge. Tolman, E. C., & Honzik, C. H. (1930). Introduction and removal of reward, and maze performance in rats. University of California Publications in Psychology, 4, 257–275. Tolman, E. C. (1937). The acquisition of string-pulling by rats – conditioned response or sign-gestalt? Psychological Review, 44(3), 195–211. doi:10.1037/h0059293. Tolman, E. C., Ritchie, B. F., & Kalish, D. (1946). Studies in spatial learning. II. Place learning versus response learning. Journal of Experimental Psychology, 36(3), 221–229. doi:10.1037/h0060262. Tolman, E. C. (1948). Cognitive maps in rats and men. Psychological Review, 55(4), 189–208. doi:10.1037/h0061626. Tolman, E. C. (1949). There is more than one kind of learning. Psychological Review, 56(3), 144–155. doi:10.1037/h0055304. Tolman, E. C. (2023). Behavior and psychological man: essays in motivation and learning. University of California Press. Torracinta, S. (2023). Maps of desire: Edward Tolman's drive theory of wants. History of the Human Sciences, 36(1), 3–30. doi:10.1177/09526951221135852. Tsagareli, M. G. (2022). Pioneering studies of spatial behavior in animals: Ivane Beritashvili and Edward Tolman. Psychology, 12(8), 563–574. doi:10.17265/2159-5542/2022.08.001.

16. TEŞEKKÜR EDERİM Öğrenme,hedef odaklı ve beklentilere dayalı olarak çevreyi keşfetme sürecidir. Edward TOLMAN