RPWD ACT 2016 Vikas.ppt

tanubishnoi1 365 views 14 slides Nov 18, 2024
Slide 1
Slide 1 of 14
Slide 1
1
Slide 2
2
Slide 3
3
Slide 4
4
Slide 5
5
Slide 6
6
Slide 7
7
Slide 8
8
Slide 9
9
Slide 10
10
Slide 11
11
Slide 12
12
Slide 13
13
Slide 14
14

About This Presentation

RPWD


Slide Content

RPWD ACT 2016
By : Vikas Choudhary


रिचय

विकलांग व्यक्तियोंकेअधिकार
(आ
रपीडब्ल्यूडी
) अ
धिनियम
, 2016
एककानूनहैजोभारतमेंविकलांगलोगोंके

  अधिकारोंकीरक्षाऔरसंवर्धनकरताहै। यहअधिनियमदिसंबर
2016
मेंअधिनियमितकियागयाथाऔर
19

प्रैल
, 2017
कोलागूहुआ। इसनेविकलांग व्यक्ति
(
समानअवसर
,
अधिकारोंकासंरक्षण औरपूर्णभागीदारी
)

धिनियम
, 1995
   कास्थानलिया।

आरपीडब्ल्यूडीअधिनियमकीकुछप्रमुखविशेषताएंइसप्रकारहैं
:

विकलांगताकीपरिभाषा

अधिनियममेंविकलांगताकोएक गतिशीलअवधारणाकेरूपमेंपरिभाषितकियागयाहै
,
जोदीर्घकालिक
शा
रीरिक
, मा
नसिक
,
  बौद्धिकयासंवेदीविकलांगतापरआधारितहै। इसमें
"
बेंचमार्कविकलांगतावालेव्यक्ति
"
की

परिभाषाइसप्रकारदीगईहैकिवहव्यक्तिकमसेकम
40%
   विकलांगतावालाहो।
•उ
द्देश्य

इसअधिनियमकाउद्देश्यविकलांग व्यक्तियोंकीगरिमाकोबनाएरखना
,
भेदभावकोरोकनाऔरसमाजमें

   उनकीपूर्णभागीदारीसुनिश्चित करनाहै।
•दा
यरा

यहअधिनियमसरकारी
, गै

-
  सरकारीऔरनिजीसंगठनोंपरलागूहोताहै। इसमेंसेवाओं औरबुनियादीढांचेको

   सुलभबनानेकेलिए अधिदेशऔरसमयसीमाएंशामिलहैं।
•का
र्यान्वयन

अधिनियमकेकार्यान्वयनकेलिएविभिन्नतंत्रहैं
,
जिनमेंविकलांगताआयुक्तकार्यालय
,
जिलासमितियांऔर

  विशेष न्यायालयशामिलहैं। इसमेंअधिनियमकाउल्लंघनकरनेपरदंडकाप्रावधानभीशामिलहै।


तिहास

विकलांगव्यक्तियोंकेअधिकारअधिनियम
(
आरपीडब्ल्यूडीअधिनियम
) 2016

कोभारतीयसंसदद्वाराकईपरामर्शऔरप्रारूपणबैठकोंकेबादपारितकिया

या
:   
•2010 : 
भारतद्वारा
2007
मेंविकलांग व्यक्तियोंकेअधिकारोंपरसंयुक्तराष्ट्र

कन्वेंशन
(यू
एनसीआरपीडी
)
कीपुष्टिकेबादएकनयाविकलांगताअधिकार

   कानूनबनानेकीप्रक्रियाशुरूहुई।
•2012 : 
   कईपरामर्शोंकेबादएकसमितिविधेयकलेकरआई।
•2013 : 
   यहविधेयकसंसदमेंपेशकियागया।
•2014 : 
विकलांग व्यक्तियोंकेअधिकारविधेयक
7
फरवरीकोसंसदमेंपेश

   कियागया।
•2016 : 
लोकसभानेविधेयकको
14
दिसंबरकोपारितकरदियाऔर

राज्यसभानेइसे
16
दिसंबरकोपारितकरदिया।राष्ट्रपतिने
27
दिसंबरको

अपनीस्वीकृतिदेदीऔरअधिनियमको
28
दिसंबरकोअधिसूचित करदिया
 
  गया।
•2017 : 
यहअधिनियम
15
 जूनकोलागूहुआ।

दि
व्यांगजन

अधिकारअधिनियम

विकलांगताकीसूची
 
•अं
धापन

कमदृष्टि

कुष्ठरोगसेठीक हुए व्यक्ति

श्रवणबाधित

लोकोमोटरविकलांगता
•बौ
नापन

बौद्धिकविकलांगता

मानसिकबिमारी

ऑटिज्म स्पेक्ट्रमविकार

मस्तिष्क पक्षाघात

मांसपेशीयदुर्विकास

क्रोनिक न्यूरोलॉजिकलस्थितियां

विशिष्टशिक्षणविकलांगताएं

मल्टीपलस्क्लेरोसिस

वाक्एवंभाषाविकलांगता
•थै
लेसीमिया
•ही
मोफीलिया

सिकलसेलरोग
•ब
धिर
-
अंधापनसहित अनेकविकलांगताएं

एसिड अटैकपीड़िता

 पार्किंसंसरोग

1. दृ
ष्टिहीनता

दृष्टिहीनताकाअर्थहैदेखनेमेंअसमर्थता।एकदृष्टिहीनव्यक्तिकुछभी

नहींदेखसकता।दूसरेशब्दोंमेंकहेंतोदृष्टिहीनतावहस्थितिहैजिसमें

व्यक्तिअपनीदोनोंआँखोंसेअँधेरेऔरउजालेकाफ़र्कनकरसके।
2. - /
निम्नदृष्टिअल्पदृष्टि
 (
लोविज़न
)

निम्नलिखितदोमेंसेकिन्हींएकपरिस्थितिकेहोनेपरव्यक्तिकोअल्प

दृष्टिकीश्रेणीमेंरखाजासकताहै
:
1.
अधिकतमसंभवसुधारकेबादभीबेहतरआँखसेदेखपानेकीक्षमता
6
/ 18
या
20 / 60
तक
3 / 60
या
10 / 200 (Snellen)
तकहो
; या
2.
दृष्टिक्षेत्रकीसीमा
10
डिग्रीसे
40
डिग्रीकेबीचहो

3. 
कुष्ठरोगसेमुक्तव्यक्ति

कुष्ठरोग
,
अथवाहैनसेनरोग
(एच.डी.),
 एकसंक्रामकबीमारीहैजो
Mycobacterium
leprae 
नामकबैक्टीरियाकेकारणहोतीहै। यहबीमारीमुख्य रूपसेत्वचा
,
परिधीय
तं
त्रिका
,
ऊपरीश्वसनपथकीश्लैष्मिकसतहऔरआँखोंकोप्रभावित करतीहै।कुष्ठरोग

बाल्यकालसेवृधावस्थातक कभीभीहोसकताहै। क़रीब
95%
लोग
 
जो
Mycobacterium leprae 
बैक्टीरियासेप्रभावितहोतेहैंउन्हेंकुष्ठरोगनहींहोता
;

केवल
5%
लोगहीरोगकीस्थितितक पहुँचतेहैं।
4.
श्रवणबाधित
(ब
हरापन
)

श्रवणबाधितश्रेणीमेंउनलोगोंकोरखाजाताहैजोसुननेमेंअक्षमहोंयाऊँचासुनते

हों। इसविकलांगताकोदोअलगभागोंमेंबाँटाजाताहैबहरापनऔरऊँचासुनना।
1.
बहरापनयाबधिरताश्रेणीमेंवेलोग आतेहैंजिनकीसुननेकीक्षमतादोनोंकानोंमें
70
डेसिबलयाउससेअधिक तक कमहोजातीहै।
2.
ऊँचासुननेकीश्रेणीमेंवेलोग आतेहैंजिनकीसुननेकीक्षमतादोनोंकानोंमें
60
से
70
डेसिबलतक कमहोजातीहै।

5. - ( )
चलनसम्बन्धीविकलांगतालोकोमोटरविकलांगता
•च
लन
-
सम्बन्धीविकलांगतामुख्यतःएकजगहसेदूसरेजगहजानेकीदिक्कतयानीपैरोंकीविकलांगताकोकहतेहैं।

लेकिनइसश्रेणीमेंहड्डियों
,
जोड़ोंऔरमांसपेशियोंसेजुड़ीविकलांगताएँभीआतीहैं। चलन
-
सम्बंधीविकलांगताव्यक्ति

कीगतिमेंसमस्यापैदाकरतीहै
(
जैसेचलना
, उठ
ना
, बै
ठना
,
हाथमेंकिसीचीज़कोपकड़नाइत्यादि
)।
6. बौ
नापन

बौनापनविकाससम्बन्धीविकारहैजिसमेंव्यक्तिकेशरीरकीलम्बाईसामान्यसेकमहोतीहै।
7. 
बौद्धिकविकलांगता

बौद्धिकविकलांगताकोसामान्यतौरपरसीखनेकीअक्षमतायामानसिकमंदताभीकहाजाताहै। यहऐसीस्थिति

जिसमेंव्यक्तिकीबौद्धिकक्षमता
(त
र्क
-वि
तर्क
,
समस्याकासमाधानढूँढना
,
नईचीज़ेंसीखना
)
औरसामाजिक व्यवहार
(
रोज़मर्राकेकाम
,
सामाजिक औरव्यवहारिककौशल
)
दोनोंमेंकाफ़ीकमीहोतीहै।
8. 
मानसिकरोग

मानसिकरोगयामानसिकविकारव्यक्तिकीसोच
, म
नोदशा
, धा
रणा
,
अभिविन्यासयास्मृतिकाएक बड़ाविकारहै

जोनिर्णय
, व्य
वहार
,
वास्तविकताकोपहचाननेकीक्षमतायाजीवनकीसामान्यमांगोंकोपूराकरनेकीक्षमताको

पूरीतरहसेबाधित करताहै। इसमेंमानसिकमंदताशामिलनहींहै।मानसिकमंदतामेंमस्तिष्ककाविकासअधूराया

रुकाहुआहोताहै।

9. 
ऑटिज्म स्पेक्ट्रमडिसऑर्डर

ऑटिज्म स्पेक्ट्रमडिसऑर्डर
(ए.ए

.डी)
एकतंत्रिका
-
सम्बन्धीविकासात्माकविकारहैजिसमेंव्यक्ति

कीबोलचालऔरव्यवहारप्रभावितहोताहै।वैसेतोयहविकारकिसीभीउम्रमेंपताचलसकता

हैलेकिनफिरभीइसेविकासात्मकविकारकीश्रेणीमेंरखतेहैंक्योंकिसामान्यतःइसकेलक्षण

शुरूआतीदोसालोंमेंहीउभरतेहैं। ऑटिज्म व्यक्तिकेसंज्ञानात्मक
, भा
वनात्मक
,
सामाजिक और

शारीरिक स्वास्थ्यकोप्रभावित करताहै।
10. 
सेरिब्रलपाल्सी

सेरिब्रलपाल्सी
(सी.पी.)
एक ऐसीशारीरिकस्थितिहैजिसमेंमस्तिष्ककीक्षतिकेकारण

मांसपेशियोंकासमन्वयबिगड़जाताहै। यहबच्चेकेजन्मकेसमययाउससेपहलेहोताहै। यहएक

प्रगतिशीलविकारनहींहैअर्थात यहसमयकेसाथबढ़तानहींहै।हालाँकिमाँसपेशियोंकेइस्तेमाल

नहोनेसेसमयकेसाथस्थितिबिगड़सकतीहै।वर्तमानमेंइस

स्थितिकाकोई इलाज़नहींहै।
11. 
मस्कुलरडिस्ट्रॉफी

मस्कुलरडिस्ट्रॉफी
(एम.डी.)
माँसपेशियोंसेजुड़ेअनुवांशिकविकारोंकाएकसमूहहैजिसकेकारण

माँसपेशियोंमेंकमज़ोरीऔरमाँसपेशियोंकाक्षयहोताहै। यहएकप्रगतिशीलस्थितिहैअर्थात

समयकेसाथयहबढ़तीजातीहै।

12. 
पुरानीतंत्रिकासम्बन्धीस्थितियाँ

पुरानी
/
दीर्घकालिकतंत्रिकासम्बन्धीस्थितियोंकेकुछ उदाहरणहैं
:

अल्जाइमररोग औरडीमेनशिया

पार्किन्संसडिज़ीज़
•डि
सटोनिया
•ए.ए

.ए

. (
लूगेह्रिगरोग
)

हंटिंग्टनडिज़ीज़

तंत्रिकपेशीयबीमारी

मल्टिपलस्क्लेरोसिस
•मि
र्गी
•स्
ट्रोक
13. 
स्पेसिफिकलर्निंगडिसेबिलिटी

स्पेसिफिकलर्निंगडिसेबिलिटीविकलांगताउत्पन्न करनेवालीस्थितियोंकाएकसमूहहैजोकिसीव्यक्ति

कीसुनने
, सो
चने
, बो
लने
,
लिखनेयागणितीय गणनाकरनेकीक्षमताकोबाधित करतीहै। इनमेंसेएक

याअधिकक्षमताएँइसप्रकारकीविकलांगतामेंप्रभावितहोसकतीहैं।

16. थै
लेसीमिया

यहएक अनुवांशिकरक्तविकारहैजिससेशरीरमेंहीमोग्लोबिनकाउत्पादनकमहोजाताहैयाफिरअसामान्यहीमोग्लोबिन

काउत्पादनहोनेलगताहै। आपशायदयहजानतेहोंगेकिहीमोग्लोबिनलालरक्तकोशिकाओंमेंपायाजानेवालाएकप्रोटीन

है। यहपूरेशरीरमेंऑक्सीजनपहुँचानेकेलिए उत्तरदायीहै।थैलेसीमियाकेकारण बड़ीसंख्यामेंलालरक्तकोशिकाएँनष्टहो

जातीहैं
,
जिससेएनीमियाहोजाताहै। एनीमियाकेपरिणामस्वरूप
,
थैलेसीमियासेप्रभावित व्यक्तिकीत्वचापीलीपड़जाती
है,
थकानमहसूसहोतीहैऔरपेशाबकारंग गहराहोजाताहै।
17. ही
मोफ़ीलिया

हीमोफ़ीलियाएकरक्तविकारहैजिसकेकारणरक्तमेंथक्केबनानेवालेप्रोटीनकीकमीहोजातीहै। इसप्रोटीनकीकमीके

कारणखूनकाबहावजल्दीरुकतानहींहै।हीमोफ़ीलियाअक्सरपुरुषोंकोहोताहैऔरउन्हेंयहआनुवांशिकविकारअपनीमाँ

सेमिलताहै। महिलाएँहीमोफ़ीलियासेबहुत कमप्रभावितहोतीहैं।
18. 
सिकलसेलरोग

सिकलसेलरोगरक्तविकारोंकाएकसमूहहैजिसमेंरक्तकोशिकाएँसिकल
(
हंसियायादरांती
)
जैसेअसामान्य आकारकीहो

जातीहैंऔरनष्टहोनेलगतीहैं। ऐसीविकृतलालरक्तकोशिकाओंमेंऑक्सीजनकोशरीरकेविभिन्नहिस्सोंमेंपहुँचानेकी

क्षमताकमहोजातीहै। यहभीएक आनुवांशिकबीमारीहै।

19. बहु-
विकलांगता
(ब
हरेपन
-
दृष्टिहीनतासहित
)
•बहु-
विकलांगताकाअर्थएकसेअधिकविकलांगताकाएकसाथहोना। इस

प्रकारकीविकलांगताएँमोटरऔरसंवेदीदोनोंतरहकीहोसकतीहैं।
20. 
तेज़ाबहमलेसेप्रभावित व्यक्ति

तेज़ाबहमलेकेप्रभावितवेलोगहोतेहैंजोतेज़ाबयाऐसेहीकिसीपदार्थके

हमलेकेकारणविकृतहोजातेहैं।
21. 
पार्किन्संसरोग

यहकेन्द्रीयतंत्रिकातंत्रकाएकविकारहैजोव्यक्तिकीचाल
/
गतिकोप्रभावित

करताहै। इसमेंशरीरमेंकंपकंपीऔरजकड़नहोतीहै। यहएकप्रगतिशील

बीमारीहैजोसमयकेसाथबढतीहै।फ़िलहालइसबीमारीकाकोई इलाज

उपलब्धनहींहै।
Tags