SANDHI PRAKARANAM SWARA SANDHI TYPES (vraddi sandhi etc)

In this swara sandhi types like vraddi sandhi etc sandhis are explained

1. सन्धिः

2. गुणसन्धिः पाणिनिसूत्रम् “आद् गुणः” वृत्तिः – अ आ कारात् इक् परे गुणः एकादेशः स्यात् ।

3. अ आ कारात् – in the end of पूर्वपद अ or आ should be there. इक् परे – starting letter of उत्तरपद should be इक् (इ, उ, ऋ,लृ) गुणः – गुणवर्णः (अ, ए, ओ) ( according to अदेङ्गुणः सूत्रम्) एकादेशः - .......

4. अदेङ्गुणः अत् एङ् च गुणसंज्ञः स्यात् । अ , ए and ओ these are गुण letters.

5. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ + इ/उ/ऋ/लृ गुणः (अ, ए or ओ) एकादेशः भवति

6. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ + इ गुणः ` ए ’ एकादेशः भवति उत्पत्तिस्थान of अ - कण्ठः उत्पत्तिस्थान of इ – तालुः उत्पत्तिस्थान of ए - कण्ठतालुः

7. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ + इ कफश्च + इति गुणः ` ए ’ एकादेशः भवति कफश्चेति

8. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ + इ महा + इन्द्रः गुणः ` ए ’ एकादेशः भवति महेन्द्रः

9. सुरेशः विषेणेव दग्धाश्चेह महेशः नेक्षेत

10. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ + उ गुणः ` ओ ’ एकादेशः भवति उत्पत्तिस्थान of अ - कण्ठः उत्पत्तिस्थान of उ – ओष्ठम् उत्पत्तिस्थान of ओ - कण्ठोष्ठम्

11. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ + उ आयुर्वेद + उपदेशेषु गुणः ` ओ ’ एकादेशः भवति आयुर्वेदोपदेशेषु

12. तीष्णोष्णम् गुणोत्कर्षात् ग्रहोर्ध्वाङ्ग हीनोपकरणम् प्रोत्फुल्लकमलोज्वलाः

13. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ + ऋ गुणः ` अर् ’ एकादेशः भवति उत्पत्तिस्थान of अ - कण्ठः

14. उरण्-रपरः अ आकारात् ऋ भवति चेत् एकादेशः रपरः एव भवति । अ आकारात् – in the end पूर्वपद अ or आ ऋ भवति चेत् – if ऋ is in the starting letter of उत्तरपद एकादेशः रपरः भवति – एकादेश will be with र्

15. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ + ऋ गुणः ` अर् ’ एकादेशः भवति अ एकादेश will be with र् अर्

16. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ + ऋ महा + ऋषिः गुणः अ एकादेशः भवति will be with र् अर् मह् अर् षिः महर्षिः

17. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ +ऋ देश + ऋतु देश् अ +ऋ तु गुणः ` अर् ’ एकादेशः भवति देश अर् तु देशर्तु

18. वृद्धिसन्धिः पाणिनिसूत्रम् “वृद्धिरेचि” वृत्तिः – अ आ कारात् एचि परे वृद्धिः एकादेशः स्यात् ।

19. अ आ कारात् – in the end of पूर्वपद अ or आ should be there. एचि परे – starting letter of उत्तरपद should be एच् (ए,ओ, ऐ, औ) वृद्धिः – वृद्धिवर्णः (आ, ऐ, औ) ( according to वृद्धिरादैच् सूत्रम्) एकादेशः - .......

20. वृद्धिरादैच् आत् ऐच् च वृद्धिसंज्ञः स्यात् । ऐ and औ - these are वृद्धि letters.

21. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ + ए/ओ/ऐ/औ वृद्धिः ( ऐ or औ) एकादेशः भवति

22. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ + ए/ऐ वृद्धिः ` ऐ ’ एकादेशः भवति उत्पत्तिस्थान of अ - कण्ठः उत्पत्तिस्थान of ए/ऐ – कण्ठतालुः उत्पत्तिस्थान of ऐ - कण्ठतालुः

23. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ + ए/ऐ आरोग्य + एककारणम् वृद्धिः ` ऐ ’ एकादेशः भवति आरोग्यैककारणम्

24. तथैव तेनैव सहसैव चैतेषां एकैकम्

25. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ + ओ/औ वृद्धिः ` औ ’ एकादेशः भवति उत्पत्तिस्थान of अ - कण्ठः उत्पत्तिस्थान of ओ/औ – कण्ठोष्ठम् उत्पत्तिस्थान of औ - कण्ठोष्ठम्

26. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ अ/आ + ओ/औ परम + औषधम् वृद्धिः ` औ ’ एकादेशः भवति परमौषधम्

27. मनोदोषौषधम् सर्वौषध महौदार्यम् महौत्सुक्यम्

28. Special situation of वृद्धि “प्र-वत्सतर-कम्बल-वसन-ऋण-दशानाम् ऋणे” पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ = एकादेशः प्र + वत्सतर + कम्बल + = वृद्धिः वसन + ऋण + दश + ऋणम्

29. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ उक्तश्ब्दाः + ऋणम् प्र + ऋणम् वृद्धिः ` आर् ’ एकादेशः भवति ( according to उरण् परः सूत्रम् , एकादेश will be with र्) प्रार्णम्

30. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ उक्तश्ब्दाः + ऋणम् वत्सतर + ऋणम् गुणः ` आर् ’ एकादेशः भवति वत्सतरार्णम्

31. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ उक्तश्ब्दाः + ऋणम् कम्बल + ऋणम् वसन + ऋणम् ऋण + ऋणम् दश + ऋणम्

32. महौत्सुक्यम् दृष्टवैतत् उपैति सुखार्तः द्वितियैकवचनम् तस्यौदनः अक्षौहिणि प्रैषः

33. अयवादेशसन्धिः (यान्तवान्तादेशसन्धिः) पाणिनिसूत्रम् “एचोऽयवायावः” वृत्तिः – एचः क्रमात् अय् अव् आय् आव् आदेशाः स्युः अचि परे ।

34. एचः = in the place of एच् (ए, ओ, ऐ, औ) प्रत्याहार letters क्रमात् = respectively अय् अव् आय् आव् आदेशाः स्युः = these will be come अचि = when first letter of उत्तरपद is अच् ( vowels )

35. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ = आदेशः ए + = अय् ओ + = अव् ऐ + = आय् औ + = आव् अच्

36. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ ए + अच् = अय् हरे + इह हर् ए + इह हर् अय् + इह हरय् + इह हरयिह

37. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ ओ + अच् = अव् गुरो + एहि गुर् ओ + एहि गुर् अव् + एहि गुरव् + एहि गुरवेहि

38. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ ऐ + अच् = आय् नै + अकः न् ऐ + अकः न् आय् + अकः नाय् + अकः नायकः

39. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ औ + अच् = आव् अष्टौ + अङ्गानि अष्ट् औ + अङ्गानि अष्ट् आव् + अङ्गानि अष्टाव् + अङ्गानि अष्टावङ्गानि

40. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ औ + अच् = आव् दोषौ + उदाहृतौ दोष् औ + उदाहृतौ दोष् आव् + उदाहृतौ दोषाव् + उदाहृतौ दोषावुदाहृतौ

41. पूर्वरूपसन्धिः पाणिनिसूत्रम् “एङः पदान्तादति” वृत्तिः – पदान्तात् एङः अ परे पूर्वरूपम् एकादेशः स्यात् ।

42. पदान्तात् = in the end of पूर्वपदम् एङः = letters of एङ् प्रत्याहार (ए ओ) should be there. अ परे= अ should be in the starting point of उत्तरपद पूर्वरूपम् = previous letter एकादेशः स्यात् = ......

43. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ = आदेशः ए + अ = एऽ ओ + अ = ओऽ

44. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ ए + अ = एऽ ते + अ ग्निवेशादिकान् त् ए + अ ग्निवेशादिकान् त् एऽ ग्निवेशादिकान् तेऽग्निवेशादिकान्

45. क्रियतेऽष्टाङ्गहृदयम् तेऽन्तमध्यादिगाः वक्ष्यतेऽध्यायसङ्ग्रहः आमाहयेऽलसीभूतः शीतेऽग्र्यम् वृष्टिघर्मेऽल्पम् जीर्णेऽपि समानेऽपि

46. पूर्वपदस्य अन्ते + उत्तरपदस्य आदौ ओ + अ = ओऽ नमो + अस्तु नम् ओ + अ स्तु नम् ओ ऽ स्तु नमोऽस्तु

47. सोऽश्वितौ सोऽत्रिपुत्रादिकान् योऽपूर्ववैद्याय तेभ्योऽतिविप्रकीर्णेभ्यः व्यापिनोऽपि साध्योऽसाध्य शिशिरोऽथ स्नातोऽनुलिप्तः