SEMA TERAPİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİ

SEMA TERAPİ

1. ŞEMA TERAPİNİN YAŞA ÖZGÜ HEDEFLERİ VE GELİŞİMSEL DİNAMİKLER

2. 0-3 Yaş Arası (Bebeklik ve Yürüme Çağı) Bu dönemde şema terapi, özellikle ebeveynlerdeki şema etkinleşmesini aydınlatır. Ebeveynlerin şemaları etkinleştiğinde, çocuğun şema gelişimini engelleyebilir veya zedeleyebilir. Erken dönemde genetik etkiler ve çocuksu mizaç büyük rol oynar. Ebeveynlerin kendi incinmiş çocuk modları veya sinirli/öfkeli modları tetiklenebilir, bu da çocuğun uzaklaşmasına ve aynalama eksikliğine (Kopuk Korungan Mod ) neden olabilir. 4-6 Yaş Arası (Okul Öncesi Çağ) Uyumsuz şemalar, bilişsel gelişim, konuşmayı öğrenme ve aile sistemine bilinçli dahil olma ile biçimlenir. Ebeveyn etkisi eğitim ve modelleme yoluyla belirginleşir ( örn . yemek yeme, temizlik, sosyal terbiye). Bu dönemde çocuklar, ileride duygusal yoksunluk, terk edilme veya kusurluluk gibi uyumsuz şemalara yol açabilecek ilk uyum bozucu deneyimlerini yaşayabilirler. Terapistler, şema koçluğu ve sistemik şema terapi kapsamında aile içi etkileşimleri inceleyebilir ve ebeveynlere gelişimsel görevlerle başa çıkma konusunda yardımcı olabilirler.

3. 6-11 YAŞ ARASI (OKULA GİRİŞTEN ERGENLİK ÖNCESİNE KADAR) Bu yaş grubunda, okuldaki akademik beklentiler ve farklı sosyal gruplarla başa çıkma, çocuksu suçluluk ve utanç hislerine yol açarak ilgili şemaları pekiştirebilir. Yüksek zihin kapasitesi olan çocuklarda, ders ağırlığının az gelmesi gibi durumlar da haklılık ve yetersiz öz disiplin şemalarının oluşmasına neden olabilir. Bu dönemde sağlıklı yetişkin modunun gelişimi önemlidir; bu, engellenmeye ve hazzı ertelemeye tolerans, empati yeteneği ve mutlu çocuk modunun (oynama arzusu, anda olma, sevinç) gelişmesini içerir. 11-16 YAŞ ARASI (ERGENLEŞMEKTE OLAN ÇOCUK) Merkezi gelişim görevleri kimlik ve kendine yeterliktir. Ergenler, bedensel değişimler ve cinsel kimlikleriyle yüzleşirler. Aileden ayrılma başlar ve aile ile akran grupları arasında değer çatışmaları yaşanabilir. Sosyal izolasyon şeması bu yaş grubunda ortaya çıkabilir. Cinsel ve fiziksel istismar gibi travmalar, kuşkuculuk veya boyun eğme gibi şemaların oluşumuna neden olabilir. Aşırı telafici veya uyumlu teslimci modlar da gözlemlenebilir.

4. 17-23 YAŞ ARASI (GEÇ ERGENLER/GENÇ YETİŞKİNLER) Gençler, yetişkin rollerine (yakın ilişkiler, cinsel kimlik, kariyer planlama) adım atarken bağımsızlaşma ve aileden ayrılma süreçleriyle mücadele ederler. Bu durumlar güçlü duygusal dengesizliğe yol açabilir. Özellikle Sınır Kişilik Bozukluğu ( borderline ) olan hastalarda şema terapi konseptleri yardımcı olabilir. Modlar arası hızlı geçişler, ilişki sorunları, kimlik, boşluk ve dengesizlik hissi sıklıkla görülür. Cezalandırıcı ve talepkar modlar ile akran-zorbalarla (veya zalim, diktatör vb.) içselleştirilmiş normlar bu dönemde önem kazanır.

5. TERAPÖTİK SÜREÇ Ilk Aşama ( Psiko -eğitim): Ana semptomlar, sorunlu alanlar ve etkileşim biçimleri hakkında bilgi toplanır. Biyografik geçmiş derlenir. Hastaya uygun terimlerle bir şema ve mod modeli sunulur. Bu, çocuğun ve ailenin o zamana kadar anlaşılması zor olan sorun dinamiklerini anlamalarına yardımcı olur. İkinci Aşama ( Yaşantısal Teknikler): Uyum bozucu şema ve modları hedef alan yaşantısal tekniklere odaklanılır. Psikodramatik ve gestalıt terapisi ögeleri (sandalye diyaloğu, hipnoterapi gibi) içsel ve etkileşimsel anlaşmaları ve değişimlerini tasvir etmeye yardımcı olur. Son Aşama (Davranışsal Değişiklik): Terapist, hasta ve aile sistemindeki somut davranışsal değişikliğe odaklanır. Şema veya mod modeline göre ortaya çıkan ev ödevleri kullanılır

6. Şema Terapinin Temel Amaçları a) Önemli Diğer Kişileri, Sistemleri veya Durumları Etkilemek: Böylelikle daha önce engellenen ihtiyaçlar günlük hayatta daha etkin şekilde karşılanabilir. b) Sınırlı Ebeveynlik Şefkati: Terapist, terapi sırasında ve hasta ile olan tüm temaslarında, hastanın ruhsal temel ihtiyaçlarını (bağlanma, bağımsızlık, haz alma, özdeğer , sınırlar ve kimlik deneyimi) olumlu şekilde yerine getirmeye gayret eder. Bu, terapi motivasyonunu artırır ve sorun ve semptom iyileştirmesi adına ilk adımı oluşturur.

7. c) Uyum Bozucu Sistemlerin Düzeltilmesi: Eğer temel ihtiyaçların karşılanması uyum bozucu bir sistem, şemalar veya mod aktivasyonları tarafından engelleniyorsa, terapist ve hasta durum ve kişilik değerlendirmelerini düzeltme ve altta yatan ihtiyaçları "serbest bırakma" üzerine çalışır. Bu, aile sisteminin yeni "kurallar" geliştirmesi ve sistemin sınırlarını yeniden tanımlaması anlamına gelebilir d) Kısır Döngülerin Ele Alınması: Örneğin obsesif kompulsif bozukluklarda, şema terapi bozukluğa özgü noktalara odaklanır. Belirtiler başa çıkma modu veya uyumsuz çocuk modu olarak anlaşılabilir. Hiperaktivite ve dikkat eksikliği durumlarında, hiperaktivitenin dürtüsel ve disiplinsiz çocuk modunun bir parçası mı yoksa bir çeşit başa çıkma modu mu olduğu belirlenir. Bu, hangi ihtiyaçların uygunsuzca karşılandığını, hangi incinmişliklere veya zayıf noktalara dokunulduğunu ve hangi sosyal ve performans eksikliklerinin muhtemelen aşırı telafi edildiğini netleştirmeye yardımcı olur.