Sharq_mutaffakirlarining_pedagogik_qarashlari_25.pptx

nnnvbvcfxv bbnjhj vg

1. SHARQ MUTAFFAKIRLARINING PEDAGOGIK QARASHLARI .

2. Kirish Sharq mutafakkirlarining pedagogik qarashlari Buyuk Sharq mutafakkirlarining pedagogik qarashlari Sharq mutafakkirlarining pedagogik g’oyalari hozirgi zamon ta’lim tizimida Xulosa va foydalanilgan manbalar Reja :

3. Sharq mutaffakirlarining pedagogik qarashlari o’zbek xalqining , shuningdek , umumiy sharqona madaniyatning ilmiy-ma’rifiy va tarbiyaviy merosini tushunishda muhim ahamiyatga ega . Sharqda ta’lim va tarbiya masalalari asrlar davomida nafaqat bilim olish vositasi sifatida , balki inson kamolotining asosi sifatida qaralgan . Abu Nasr Forobiy , Ahmad Farg’oniy , Al- Xorazmiy , Ibn Sino, Al- Beruniy kabi mutafakkirlar o’z asarlarida ta’limning falsafiy , axloqiy va amaliy jihatlarini yoritib , uning jamiyat rivojidagi o’rnini ta’kidlaganlar . Ushbu maqolada sharq mutaffakirlarining ilmiy-ma’rifiy merosi haqida umumiy tushuncha beriladi va sharq madaniyatida ta’lim va tarbiyaning o’rni tahlil qilinadi Kirish

4. Sharq mutaffakirlarining ilmiy-ma’rifiy merosi o’rta asrlar davrida Yevropa va boshqa mintaqalar uchun ham muhim manba bo’lib xizmat qilgan . Bu davrda sharq olimlari matematika , astronomiya , tibbiyot , falsafa va pedagogika kabi sohalarda katta yutuqlarga erishganlar . Ularning asarlari nafaqat ilmiy bilimlarni rivojlantirishga xizmat qilgan , balki insoniyatni tarbiyalash va axloqiy jihatdan yuksaltirishga qaratilgan edi.Masalan , Abu Nasr Forobiy (870–950) o’zining “ Fozil odamlar shahri ” asarida ideal jamiyatni tasvirlaydi va bu jamiyatda ta’limning markaziy o’rin tutishini ta’kidlaydi . Forobiy fikricha , ta’lim insonni aql-idrok bilan jihozlash orqali uni axloqiy jihatdan barkamol shaxsga aylantiradi . Sharq mutafakkirlarining ilmiy-ma’rifiy merosi

5. Sharq madaniyatida ta’lim va tarbiya nafaqat bilim olish jarayoni , balki insoniyatning ma’naviy va axloqiy yuksalishiga xizmat qiluvchi muqaddas tushuncha sifatida qabul qilingan . Bu madaniyatda ta’lim jamiyatning asosiy instituti sifatida ko’rilgan va uning maqsadi nafaqat fanni o’rgatish , balki shaxsni har tomonlama rivojlantirish edi.Sharqda ta’lim tizimi ko’pincha madrasalar va masjidlar atrofida tashkil etilgan edi . Bu muassasalarda diniy bilimlar bilan birga dunyoviy fanlar ham o’qitilgan . Masalan , Xorazm , Samarqand, Buxoro kabi shaharlarda joylashgan madrasalar o’rta asrlarning muhim ilmiy markazlari bo’lib , u yerda matematika , astronomiya , falsafa va adabiyot kabi fanlar chuqur o’rganilga Sharq madaniyatida ta’lim va tarbiyaning o’rni

6. Sharq mutafakkirlari ta’lim va tarbiyani insonning aqliy , ma’naviy va jismoniy rivojlanishi uchun asosiy omil deb bilganlar . Abu Nasr Forobiy (873–950) o’zining “ Fozil odamlar shahri ” asarida jamiyatning farovonligi va inson kamoloti ta’lim orqali erishilishi mumkinligini ta’kidlaydi . Uning nazarida , ta’lim insonni hayvoniy darajadan yuksaltirib , uni aql va axloq sohibiga aylantiradi . Forobiy ta’lim jarayonida bilim olishdan tashqari , amaliy ko’nikmalarni egallash va jamiyat uchun foydali shaxs bo’lishni ham muhim deb hisoblaydi . Misol tariqasida , u o’qituvchi va shogird o’rtasidagi munosabatlarni ideal jamiyatning asosi sifatida ko’radi , bunda o’qituvchi shogirdni bilim va axloqqa yo’naltiruvchi rahbar sifatida xizmat qiladi . Ta’lim va tarbiyaning inson kamolotidagi ro’li

7. Abu Ali ibn Sino (980–1037) ham ta’limning inson kamolotidagi rolini yuqori baholagan . Uning “ Tibbiyot qonunlari ” va “ Shifo kitobi ” kabi asarlarida ta’lim nafaqat aqlni o’stirish , balki ruhiy va jismoniy salomatlikni ta’minlash vositasi sifatida tasvirlanadi . Ibn Sino ta’lim jarayonini bosqichma-bosqich tashkil etishni taklif qilib , bolaning yoshiga mos ravishda bilim berish zarurligini aytadi . Masalan , u kichik yoshdagi bolalarga o’yin orqali ta’lim berishni , kattaroq yoshdagilarga esa mantiq va falsafani o’rgatishni tavsiya qiladi . Bu yondashuv zamonaviy pedagogikada “ yoshga mos ta’lim ” sifatida qo’llanilayotganini ko’rsatadi.Forobiy va Ibn Sino qarashlarida ta’lim nafaqat shaxsiy rivojlanish , balki jamiyatning umumiy farovonligi uchun ham muhimdir . Abu Ali ibn Sino (980-1037)

8. Sharq mutafakkirlarining pedagogik qarashlarida axloqiy tarbiya alohida o’rin tutadi . Ular axloqni insonning eng oliy sifati deb bilib , uni tarbiya orqali shakllantirish mumkinligiga ishonganlar . Axloqiy tarbiyaning mohiyati insonni yaxshi xulq-atvor , adolat , sabr va mehr-oqibat kabi fazilatlarga ega qilishdan iborat edi.Forobiy axloqiy tarbiyani “ odamiylikni saqlash ” vositasi sifatida ko’radi . Uning “ Axloq haqida risola ” asarida insonning yaxshi xulq-atvori jamiyatdagi tinchlik va hamjihatlikning kaliti ekanligi ta’kidlanadi . Forobiy axloqiy tarbiyada o’qituvchining o’rnak bo’lishini muhim deb hisoblaydi . Masalan , u agar o’qituvchi o’zida adolat va rostgo’ylik kabi sifatlarni namoyon qilmasa , shogirdlar ham bu fazilatlarni o’zlashtira olmaydi , deb yozadi . Axloqiy tarbiya va uning mohiyati

9. Sharq dunyosining buyuk mutafakkirlari o’z davrlarida nafaqat falsafa , fan va adabiyot sohasida katta yutuqlarga erishgan , balki ta’lim va tarbiya masalalarida ham chuqur iz qoldirgan . Ularning pedagogik qarashlari insonning aqliy , axloqiy va ma’naviy rivojlanishiga qaratilgan bo’lib , zamonaviy ta’lim tizimlariga ham ta’sir ko’rsatadi . Ushbu maqolada Abu Nasr Farobiy , Abu Rayhon Beruniy , Ibn Sino va Alisher Navoiyning ta’lim va tarbiyaga oid qarashlari tahlil qilinadi . Har bir mutafakkirning asarlari va pedagogik yondashuvlari dalillar va misollar asosida ko’rib chiqiladi . Buyuk Sharq mutafakkirlarining pedagogik qarashlari

10. Abu Rayhon Beruniy (973–1048) fan va ta’lim sohasida o’ziga xos iz qoldirgan alloma sifatida tanilgan . Uning pedagogik qarashlari ilmiy tafakkur va tajribaga asoslangan edi . Beruniy ta’limni faqat nazariy bilimlar bilan cheklab qo’ymaslikni , balki amaliy tajribalar orqali mustahkamlashni muhim deb bilgan . U o’zining « Hindiston » va « Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar » kabi asarlarida ta’limning ilmiy asoslarini ochib bergan.Beruniyning ta’lim metodlarida diqqatga sazovor jihati uning kuzatuv va tahlilga urg’u berishidir . U o’quvchilarni tabiat hodisalarini mustaqil ravishda o’rganishga undagan . Masalan , astronomiyaga oid tadqiqotlarida u osmon jismlarini kuzatish va hisoblashni o’quv jarayonining bir qismiga aylantirgan . Bu usul o’quvchilarda tanqidiy fikrlash va ilmiy yondashuvni shakllantirishga xizmat qilgan . Abu Rayhon Beruniy – Ilmiy tafakkur va ta’lim metodlari

11. Ibn Sino (980–1037), ya’ni Avitsenna , nafaqat tibbiyot , balki pedagogika sohasida ham katta hissa qo’shgan mutafakkirdir . Uning « Tibbiyot qonunlari » («Al- Qanun fi al- Tibb ») va falsafiy asarlari tarbiya masalalariga oid muhim fikrlarni o’z ichiga oladi . Ibn Sino ta’lim va tarbiyani insonning jismoniy , aqliy va axloqiy rivojlanishi uchun muvozanatli jarayon deb bilgan.Ibn Sino bola tarbiyasida aql va axloqning uyg’unligiga katta e’tibor bergan . U bolaning dastlabki yillarida o’yin va oddiy mashg’ulotlar orqali tarbiyalanishi kerakligini ta’kidlagan . Masalan , u ota-onalarga bolalarni erta yoshda og’ir fanlarni o’qitishdan tiyilishni maslahat bergan , chunki bu ularning tabiiy rivojlanishiga zarar yetkazishi mumkin edi . Ibn Sino – Bola tarbiyasida aql va axloqning ahamiyati

12. Sharq mutafakkirlarining qadimiy ta’lim tamoyillari bilan zamonaviy pedagogika o’rtasida sezilarli uyg’unlik mavjud bo’lib , bu uyg’unlik ta’limning universal maqsadlari va inson tabiatiga xos ehtiyojlardan kelib chiqadi . Biroq , bu ikki tizim o’rtasida kontekstual va metodologik farqlar ham mavjud . Ushbu bo’limda uyg’unlikni tahlil qilish bilan birga , farqlar va ularning sabablarini ham ko’rib chiqamiz.Birinchidan , Sharq mutafakkirlarining ta’limdagi holistik yondashuvi zamonaviy pedagogikada ham muhim o’rin tutadi . Al- Farobiy va Ibn Sino ta’limni insonning aqliy , jismoniy va ma’naviy rivojlanishi uchun muvozanatli jarayon deb bilganlar . Bu g’oya hozirgi zamon ta’limida “ to’laqonli shaxsni tarbiyalash ” (holistic education) konsepsiyasi sifatida qayta tiklanmoqda . Zamonaviy pedagogika va qadimiy ta’lim tamoyillarining uyg’unligi

13. Al- Farobiyning ta’limni axloqiy qadimiyatlar bilan bog’lash g’oyasi zamonaviy ta’limda katta ahamiyatga ega . Bugungi kunda ko’plab mamlakatlarda ta’lim tizimi asosan akademik yutuqlarga qaratilgan bo’lib , o’quvchilarning ma’naviy rivojlanishiga yetarli e’tibor berilmaydi . Al- Farobiyning “ fozil odamlar shahri ” konsepsiyasidan kelib chiqib , maktablarda axloq , ijtimoiy mas’uliyat va hamkorlikni o’rgatuvchi dasturlar joriy etilishi mumkin . Masalan , guruh loyihalari va jamoaviy muhokamalar orqali o’quvchilarda empatiya va adolat tuyg’ularini rivojlantirish mumkin.Ibn Sinoning ta’lim jarayonini o’quvchining yoshiga moslashtirish g’oyasi zamonaviy psixologiya va pedagogikada keng qo’llaniladi . Uning bolalarni tabiat bilan tanishtirish va o’yin orqali o’qitish takliflari bugungi kunda bolalar bog’chalari va boshlang’ich maktablarda muvaffaqiyatli sinovdan o’tmoqda . Xulosa

14. « Pedagogika » – M.To’xtaxo’jayeva , S.Nishonova Ushbu darslikda mavzular bayonida Sharq mutafakkirlarining qarashlari va xalq pedagogikasi asoslaridan foydalanilgan . « Sharq mutafakkirlarining sotsiologik ta’limoti » – Q.O.Maxkamov « Pedagogik mahorat » – A’zam Xoliqov Mazkur darslikda pedagogik mahoratga oid eng so’nggi yutuqlar va Sharq mutafakkirlarining qarashlari keltirilgan . « Pedagogika va psixologiya » – A.A.Usmanova O’quv qo’llanma pedagogika va psixologiya fanlari bo’yicha yaratilgan bo’lib , unda Sharq mutafakkirlarining ta’lim-tarbiyaga oid qarashlari ham yoritilgan . Foydalanilgan adabiyotlar