Technik.weterynarii 7

Planowanie i organizowanie Ŝywienia zwierząt

1. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”



 

 
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ





Ewa Marciniak-Kulka





Planowanie i organizowanie Ŝywienia zwierząt
322[14].Z1.03




Poradnik dla ucznia







Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

2. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1
Recenzenci:
lek. wet. Katarzyna Nowakowska
lek. wet. Jak Pliszek



Opracowanie redakcyjne:
mgr in
Ŝ. Ewa Marciniak-Kulka



Konsultacja:
mgr in
Ŝ.. Krystyna Kwestarz







Poradnik stanowi obudow
ę dydaktyczną programu jednostki moduowej 322[14].Z1.03
,,Planowanie i organizowanie
Ŝywienia zwierząt”, zawartego w moduowym programie
nauczania dla zawodu technik weterynarii.


























Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

3. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2
SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele ksztacenia 5
4. Materia nauczania 6
4.1. Skadniki pokarmowe w Ŝywieniu zwierząt 6
4.1.1. Materia nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 13
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Charakterystyka pasz, sposoby ich przygotowania i zadawania 16
4.2.1. Materia nauczania 16
4.2.2. Pytania sprawdzające 26
4.2.3. Ćwiczenia 27
4.2.4. Sprawdzian postępów 27
4.3. Normowanie i dawkowanie pasz dla zwierząt 28
4.3.1. Materia nauczania 28
4.3.2. Pytania sprawdzające 34
4.3.3. Ćwiczenia 34
4.3.4. Sprawdzian postępów 36
4.4. Specyfika Ŝywienia róŜnych grup zwierząt, gospodarowanie paszami
i koszty
Ŝywienia

37
4.4.1. Materia nauczania 37
4.4.2. Pytania sprawdzające 49
4.4.3. Ćwiczenia 50
4.4.4. Sprawdzian postępów 51
5. Sprawdzian osiągnięć 52
6. Literatura 57

4. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3
1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w ksztatowaniu umiejętności i przyswajaniu wiedzy
z zakresu planowania i organizowania
Ŝywienia zwierząt, zasad racjonalnego Ŝywienia
zwierz
ąt gospodarskich, wartości odŜywczych pasz i technik ich stosowania. W poradniku
zamieszczono:
– wymagania wst
ępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ uksztatowane,
aby
ś bez problemów móg korzystać z poradnika,
– cele ksztacenia – wykaz umiej
ętności, jakie uksztatujesz podczas pracy z poradnikiem,
– materia nauczania – wiadomo
ści teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
moduowej,
– zestaw pyta
ń, abyś móg sprawdzić, czy juŜ opanowaeś określone treści,
–
ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz uksztatować
umiej
ętności praktyczne,
– sprawdzian post
ępów,
– sprawdzian osi
ągnięć, przykadowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiau caej jednostki moduowej,
– literatur
ę.
Jednostka moduowa: Planowanie i organizowanie
Ŝywienia zwierząt, jest jednostką,
w której b
ędziesz korzysta z wcześniej zdobytej wiedzy. Powinieneś pamiętać o tym, Ŝe
nauki rolnicze s
ą ściśle związane z biologią, a takŜe chemią i fizyką. Będziesz zatem
wykorzystywa wiedz
ę zdobytą na tych zajęciach. Wykorzystasz tu równieŜ wcześniej zdobytą
wiedz
ę dotyczącą zwierząt gospodarskich. Przede wszystkim musisz sobie przypomnie ć
znaczenie poj
ęć i uniwersalnych zasad.





















Schemat ukadu jednostek moduowych
322[14].Z1.03
Planowanie i organizowanie
Ŝywienia zwierząt
322[14].Z1.01
Przestrzeganie przepisów zootechniczno-
weterynaryjnych, bezpieczeństwa Ŝywności
oraz ochrony środowiska
322[14].Z1.04
Planowanie produkcji zwierzęcej
322[14].Z1
Organizacja produkcji zwierzęcej
322[14].Z1.02
Określanie kierunków
uŜytkowania zwierząt

5. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4
2. WYMAGANIA WST ĘPNE

Przyst
ępując do realizacji programu jednostki moduowej powiniene ś umieć:
- korzysta
ć z róŜnych źróde informacji,
- posugiwa
ć się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet,
- wykorzystywa
ć wiedzę i umiejętności opanowane w jednostkach moduowych
zrealizowanych wcze
śniej,
- wykorzystywa
ć kontekstowo wiedzę biologiczną,
- posugiwa
ć się podstawowymi metodami planowania i analizy,
- zachowa
ć zasady bhp, ochrony przeciwpoŜarowej,
- ocenia
ć przestrzeganie zasad ochrony środowiska,
- prezentowa
ć swoje prace i osiągnięcia,
- ocenia
ć skutki będnych decyzji technologicznych,
- podejmowa
ć decyzje.

6. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5
3. CELE KSZTA CENIA

W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene
ś umieć:
— wyja
śnić wpŚyw Ŝywienia na zdrowotność i produkcyjność zwierząt,
— zdefiniowa
ć pojęcia: pasza i racjonalne Ŝywienie,
— scharakteryzowa
ć skadniki pasz,
— wyja
śniać znaczenie poszczególnych skadników pokarmowych dla prawidowego
rozwoju i produkcyjno
ści zwierząt,
— wyja
śnić rolę i wartość biologiczną biaek, węglowodanów i tuszczów,
— wyja
śnić znaczenie witamin i związków mineralnych dla zwierząt,
— okre
ślić wartość pokarmową paszy,
— okre
ślić kryteria podziau pasz,
— sklasyfikowa
ć pasze wedug poznanych kryteriów,
— okre
ślić wartość pokarmową pasz i normy spoŜycia poszczególnych pasz,
— scharakteryzowa
ć proces suszenia i kiszenia zielonki,
— obliczy
ć wydajność pastwiska,
— oceni
ć sposoby uszlachetniania i przechowywania pasz,
— scharakteryzowa
ć racjonalne Ŝywienie byda w zaleŜności od wieku i stanu
fizjologicznego,
— ustali
ć dawki pokarmowe i zadać pasze zwierzętom gospodarskim i towarzyszącym,
— obliczy
ć koszty Ŝywienia zwierząt,
— scharakteryzowa
ć Ŝywienie owiec, kóz, trzody chlewnej, ptaków, koni, psów, kotów,
zwierz
ąt futerkowych,
— scharakteryzowa
ć metody karmienia pszczó,
— scharakteryzowa
ć Ŝywienie ryb hodowlanych.

7. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6
4. MATERIA NAUCZANIA

4.1. Skadniki pokarmowe w Ŝywieniu zwierząt

4.1.1. Materia nauczania

śywienie zwierząt jest jedną z waŜniejszych dziedzin nauk rolniczych poniewaŜ
w znacz
ący spos?b wpŚywa na efektywność produkcji zwierzęcej. śywienie to zestaw
czynno
ści związanych z produkcją, gromadzeniem pasz i zadawaniem ich zwierzętom. Pasze
zatem s
ą środkiem, którym Ŝywione są zwierzęta. O rodzajach pasz dowiesz się w następnym
rozdziale. Aby uzyska
ć odpowiedni wynik produkcyjny zwierzęta powinny być Ŝywione
z uwzgl
ędnieniem ich fizjologicznych i anatomicznych preferencji. Mówimy równie Ŝ,
Ŝe Ŝywienie zwierząt powinno być racjonalne. Znaczy to, Ŝe powinny one otrzymywać pasze,
które s
ą w stanie zjeść, w ilościach zapewniających odpowiedni efekt produkcyjny i tak
dobrane, aby ekonomiczny koszt tych pasz, zapewnia opŚacalno
ść produkcji. Z Ŝywieniem
zwierz
ąt związanych jest szereg czynności rolnika wymagających wiedzy i umiejętności.
Dotycz
ą one znajomości wartości Ŝywieniowej pasz, preferencji paszowych zwierząt,
planowania
Ŝywienia, czynności związanych z przygotowaniem i zadawaniem pasz,
obserwacji odpowiednich zachowa
ń zwierząt korzystających z tych pasz i analizy
stosowanego
Ŝywienia. Aby zacząć poznawanie zasad Ŝywienia zwierząt naleŜy, zorientować
si
ę jakie skadniki pokarmowe potrzebne są zwierzęciu i jaką mają wartość Ŝywieniową.
O warto
ści Ŝywieniowej paszy decyduje przede wszystkim jej jakość i skad chemiczny.
Istotne znaczenie ma znajomo
ść roli poszczególnych skadników chemicznych znajdujących
si
ę w paszach. Dostarczenie zwierzęciu poŜywienia o odpowiednim skadzie chemicznym
zapewnia nie tylko wa
ściwe jego zdrowie i rozwój, ale i oczekiwaną produkcyjność.
Zarówno w skad ciaa zwierz
ąt jak i pasz wchodzą takie same skadniki, choć w róŜnych
proporcjach. Aby w
Ŝywieniu dostarczyć odpowiednich ilości potrzebnych skadników, naleŜy
zna
ć skad chemiczny pasz i znaczenie poszczególnych skadników w Ŝywieniu u róŜnych
gatunków zwierz
ąt. PoniŜej znajduje się schemat przedstawiający skad chemiczny pasz.

Rys. 1. Skad chemiczny paszy
Związki organiczne dzieli się na związki azotowe i bezazotowe. Związki azotowe to
biako ogólne, w którym wyró
Ŝnia się biako waściwe i związki azotowe niebiakowe.
Zwi
ązki bezazotowe tworzą węglowodany i tuszcze. Oprócz wymienionych do związków
Pasza
Woda
Związki
nieorganiczne
Związki
organiczne
Związki
azotowe
Związki
bezazotowe
Węglowodany Tuszcze
Sucha masa
Bezazotowe
wyciągowe
Wókno
surowe
Związki azotowe
niebiakowe
Biako

8. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7
organicznych zalicza się witaminy, enzymy i hormony. Występują one w bardzo maych
ilo
ściach.
Biaka s
ą skadnikiem budulcowym, koniecznym do tworzenia odpowiednich struktur
organizmu. Ich podstawowymi jednostkami budulcowymi s
ą aminokwasy. Znanych jest okoo
20 aminokwasów. Cz
ęść z nich organizm zwierzęcy potrafi sam wytworzyć (syntetyzować).
Jest jednak kilka takich, które musz
ą być zwierzęciu dostarczone w paszach. Aminokwasy,
które zwierz
ę moŜe samo syntetyzować nazywane są aminokwasami endogennymi, natomiast
te, które musz
ą być mu dostarczone w paszach, to aminokwasy egzogenne. Jest jeszcze jedna
grupa aminokwasów, które mog
ą powstawać w organizmie tylko z innych aminokwasów. Te
nazywamy wzgl
ędnie egzogennymi.

Tabela 1. Podzia aminokwasów [opracowanie wasne]
Aminokwasy endogenne Aminokwasy egzogenne Aminokwas y wzgl ędnie
egzogenne
Alanina
Asparagina
Glicyna
Seryna
Glutamina
Hydroksyprolina
Kwas asparginowy
Kwas glutaminowy
Prolina
Fenyloalaniana
Histydyna
Izoleucyna
Leucyna
Lizyna
Metionina
Treonina
Tryptofan
Walina
Arginina
Cystyna
Tyrozyna
Jakość biaka uzaleŜniona jest od skadu aminokwasowego i zawartości aminokwasów
egzogennych. Przy syntezie biaka w organizmie potrzebne s
ą wszystkie aminokwasy.
Aminokwas, który wyst
ępuje w najmniejszej ilości ogranicza moŜliwość syntezy nowego
biaka. Udzia poszczególnych aminokwasów jest inny w ka
Ŝdym biaku, dlatego biaka są
bardzo ró
Ŝnorodne. Nie zawsze ilość biaka w paszy przekada się na efekt Ŝywieniowy.
Warto
ść biaka zaleŜy od jego jakości. Bardzo waŜne jest zapewnienie w dziennych dawkach
pasz wszystkich aminokwasów egzogennych w ilo
ściach odpowiednich dla poszczególnych
gatunków zwierz
ąt. Tylko dorose zwierzęta przeŜuwające nie muszą mieć dostarczanych
w paszach aminokwasów egzogennych poniewa
Ŝ syntetyzują je dla nich mikroorganizmy
Ŝwacza. Bogatsze we wszystkie aminokwasy są pasze pochodzenia zwierzęcego. W paszach
pochodzenia ro
ślinnego nie występują wszystkie aminokwasy stąd biako tych pasz ma niŜszą
warto
ść biologiczną. Znajomość zapotrzebowania zwierząt na odpowiedni rodzaj biaka
i skadu aminokwasowego pasz pozwala racjonalnie planowa
ć ich Ŝywienie. Jest to
szczególnie wa
Ŝne w przypadku trzody chlewnej i drobiu. Biaka w organizmie zwierz ęcym
trawione s
ą przede wszystkim w dwunastnicy. Rozkadają się najpierw do peptydów,
a nast
ępnie do aminokwasów i w takiej formie są wchaniane i transportowane do tkanek.
Biaka z zasady s
ą skadnikiem budulcowym, jednak przy deficycie w organizmie skadników
energetycznych lub jednostronnym karmieniu zwierz
ąt paszami zawierającymi wysoki
poziom biaka, mog
ą one być wykorzystywane jako źródo energii.
Tuszcze wa
ściwe zbudowane s ą z trójwodorotlenowego alkoholu o nazwie glicerol
i wolnych kwasów tuszczowych. Stanowi
ą one skadniki odŜywcze o najwyŜszej wartości
energetycznej. W organizmie odgrywaj
ą dość istotne role:
— dostarczaj
ą potrzebnej energii
— wchodz
ą w skad struktur komórkowych (bony biakowo-lipidowe)
— stanowi
ą substancję zapasową
— tuszcz podskórny tworzy izolacj
ę cieplną
— uatwiaj
ą wchanianie rozpuszczalnych w nich witamin (A,D,E,K)

9. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8
Tuszcz w organizmie występuje we wszystkich tkankach. Zazwyczaj, pod skórą
w postaci soniny lub tuszczu podskórnego i wokó narz
ądów wewnętrznych jako sado lub
tuszcz sadekowy. Skad tuszczu zapasowego jest charakterystyczny dla gatunku zwierz
ąt.
Wa
ściwości fizyczne tuszczów uzaleŜnione są od udziau kwasów tuszczowych w ich
budowie. Tuszcze pochodzenia zwierz
ęcego zwykle maja konsystencję staą. Tuszcze
pochodzenia ro
ślinnego z reguy są pŚynne (oleje). Karmienie zwierząt paszami bogatymi
w tuszcze nienasycone (oleje) obni
Ŝa jakość tuszczów zwierzęcych poprzez zmianę ich
barwy i konsystencji. Zawarto
ść tuszczów w paszach jest niezbyt duŜa jednak wystarczająca
do zapewnienia wa
ściwej ich ilości w dawkach Ŝywieniowych. Tuszcze trawione są
w organizmie do glicerolu i wolnych kwasów tuszczowych. W takiej formie s
ą one
wchaniane i transportowane do tkanek. W organizmie zwierz
ęcym tuszcze występują
w ilo
ści od 10-60%. Zawartość tuszczu w paszach jest bardzo zróŜnicowana. Spośród pasz
ro
ślinnych najwięcej tŚuszcz?w jest w nasionach, mniej w Śodygach i li ściach, a najmniej
w korzeniach. Du
Ŝo tuszczu zawierają nasiona lnu, rzepaku i sonecznika (30-40%) oraz
ziarno owsa i kukurydzy (4-7%). Tuszcze podczas przechowywania ulegaj
ą jeczeniu (psuciu
si
ę). Na szybkość jeczenia mają wpŚyw: temperatura, świato i wilgotność. Zjeczae tuszcze
mog
ą być szkodliwe dla zwierząt, dlatego podczas przechowywania naleŜy dbać
o zachowanie wa
ściwej jakości pasz zawierających tuszcze. Pasze takie moŜna zabezpieczać
poprzez stosowanie tzw. antyoksydantów czyli przeciwutleniaczy.
W
ęglowodany w ciele zwierz ąt występują w niewielkich ilościach (ok.1%). Cukry proste
wyst
ępują w paszach rzadziej. W organizmie biorą udzia w przemianach komórkowych,
wchodz
ą w skad kwasów nukleinowych i koenzymów. Spośród cukrów zoŜonych
w ro
ślinach najczęściej występuje sacharoza – dwucukier, rafinoza – trójcukier oraz skrobia –
wielocukier. Skrobia jest materiaem zapasowym gromadzonym w nasionach, owocach,
bulwach, k
ączach i korzeniach. W ziarnie zbóŜ znajduje się 50-70% skrobi.
Do wielocukrowców zaliczamy te
Ŝ celulozę i hemicelulozę. Wchodzą one w skad tzw.
wókna. Oprócz wymienionych w skad wókna wchodz
ą jeszcze pektyna, lignina, kutyna
i suberyna. Wókno wyst
ępuje w paszach roślinnych. Najwięcej jest go w Śodygach, mniej
w li
ściach, a najmniej w korzeniach i bulwach. W paszach suchych takich jak soma, plewy
czy siano zawarto
ść wókna sięga 45%, a w ziarnie zbóŜ do 12%. Jest ono najtrudniej
trawionym przez zwierz
ęta skadnikiem paszy. Jednak w dawce paszy dla wszystkich zwierz ąt
po
Ŝądana jest pewna ilość wókna. Pobudza ono ruchy perystaltyczne jelit, podra Ŝnia ściany
przewodu pokarmowego przez co powoduje lepsze wydzielanie soków trawiennych. Wókno
jest skadnikiem balastuj
ącym czyli wypeniającym ukad pokarmowy co powoduje uczucie
syto
ści. Zbyt maa jego ilość w paszy, jak i zbyt duŜa mogą wywoywać biegunki. Większe
ilo
ści pasz zawierających duŜo wókna mogą spoŜywać przeŜuwacze i konie, poniewaŜ
drobnoustroje w
Ŝwaczu u tych pierwszych i w jelicie ślepym u drugich wspomagają ich
trawienie i wykorzystanie.
W
ęglowodany są wchaniane z ukadu pokarmowego w postaci cukrów prostych, gównie
glukozy. Stanowi
ą waŜny skadnik energetyczny. Po wchonięciu wędrują z krwią do wątroby
gdzie przy udziale insuliny zamieniane s
ą w materia zapasowy wielocukier o nazwie
glikogen. Glikogen magazynowany jest w w
ątrobie i stopniowo, w miarę zapotrzebowania
uwalniany. W postaci glukozy dociera do komórek gdzie jest wykorzystywany jako
źródo
energii. Zbyt du
Ŝa ilość węglowodanów dostarczanych w paszach zwierzętom moŜe być
zamieniana w tuszcze i magazynowana w tej postaci.
Witaminy to zwi
ązki organiczne, których organizm sam nie potrafi wyprodukowa ć, a są one
niezb
ędne do normalnego wzrostu, rozwoju i zachowania zdrowia. Cakowity brak witamin
w organizmie wywouje awitaminoz
ę, częściowy – hipowitaminozę, a nadmiar witamin –
hiperwitaminoz
ę. WyróŜnia się dwie grupy witamin:

10. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9
— rozpuszczalne w tuszczach,
— rozpuszczalne w wodzie.
Witaminy rozpuszczalne w tuszczach wyst
ępują w paszach zawierających tuszcze i są
z nimi wchaniane. Witaminy rozpuszczalne w wodzie bior
ą czynny udzia w przemianie
materii. U prze
Ŝuwaczy są wytwarzane przez bakterie Ŝwacza, a ich ilość zabezpiecza
zapotrzebowanie tych zwierz
ąt. Nie są one magazynowane w organizmie, a ich nadmiar jest
wydalany z moczem. Wyj
ątek stanowi witamina B12.

Tabela 2. Witaminy rozpuszczalne w tuszczach [opracowanie wasne]
Witamina Rola w organizmie i wyst ępowanie w paszach
Witamina A
(akseroftol,
retinol)
Witamina wzrostowa. Niedobór powoduje zahamowanie wzrostu modych
zwierz
ąt i obniŜa sprawność widzenia. Zwierzęta magazynują tę witaminę
w w
ątrobie. W większych ilościach występuje ona w paszach pochodzenia
zwierz
ęcego (tran, mleko pene). W paszach pochodzenia roślinnego
wyst
ępuje w postaci prowitaminy witaminy A czyli karotenów (beta-
karoten), z których zwierz
ęta syntetyzują wit.A. Najwięcej karotenu jest w
zielonkach, dobrym sianie, marchwi pastewnej i czerwonej oraz brukwi.
Witamina D
(kalcyferol)
Witamina przeciwkrzywicza. Jej niedobór powoduje krzywic ę u modych
zwierz
ąt, a porowatość i rozmiękczenie kości u starszych. Ma wpŚyw na
dziaanie niektórych enzymów i mi
ęśni. Reguluje wchanianie wapnia i
fosforu. Jest syntetyzowana w skórze zwierz
ąt przebywających na sońcu
pod wpŚywem promieni ultrafioletowych. St
ąd wskazane jest
okólnikowanie zwierz
ąt o kaŜdej porze roku. Spośród pasz znajduje się w:
tranie, ma
śle, wątrobie, jajach i sianie suszonym na sońcu
Witamina E
(tokoferol)
Jest czynnikiem pŚodno ściowym. Bierze udzia w tworzeniu wókien
mi
ęśniowych i tkanki Śącznej. Jest związana z przemianą tuszczów i dziaa
jako przeciwutleniacz. Niedobór wyst
ępuje rzadko i powoduje
zwyrodnienie mi
ęśni i rozmiękczenie mózgu. Występuje w ziarnie zbóŜ,
kiekach, zielonce – szczególnie z lucerny i oleju sojowym.
Witamina K
(filochinon)
Przeciwkrwotoczna. Jest niezb ędna do prawidowego krzepnięcia krwi, a
jej niedobór opó
źnia krzepniecie krwi oraz obniŜa poziom protrombiny.
Jest syntetyzowana przez mikroorganizmy przewodu pokarmowego.
Poniewa
Ŝ powszechnie występuje w paszach, niedobory prawi nie
wyst
ępują. Antywitamina witaminy K jest dikumorol, który tworzy si ę z
kumaryny znajduj
ącej się w nostrzyku biaym.

Tabela 3. Witaminy rozpuszczalne w wodzie [opracowanie wasne]

Witamina Rola w organizmie i wyst ępowanie w paszach Witamina B1
(tiamina)
Bierze udzia w przemianie węglowodanów. Jest syntetyzowana przez
drobnoustroje
Ŝwacza i jelita ślepego (konie, świnie). Niedobór występuje
rzadko i objawia si
ę nerwobólami, niedowadem mięśni, utratą apetytu,
szybkim zm
ęczeniem, zaburzeniami w przemianie wodnej i wydzielaniu
soków trawiennych. Wit. B
1 występuje w otrębach, ziarnie zbóŜ,
zielonkach, dro
ŜdŜach i mleku.
Witamina B2
(ryboflawina)
Bierze udzia w oddychaniu tkankowym i przemianie biaek. Niedobór
powoduje osabienie wzroku, zm
ęczenie, zmniejszenie apetytu,
zahamowanie wzrostu zwierz
ąt modych i spadek masy ciaa dorosych.
Wyst
ępuje w duŜych ilościach w: zielonkach, suszach z zielonek,
dro
ŜdŜach i serwatce.

11. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10
Witamina PP
(niacyna)
Przeciwpelagryczna. Zapobiegaj ąca schorzeniom skóry objawiającym się
zaczerwienieniem, zapaleniem jamy ustnej i ot
ępieniem. Niedobór
powoduje ponadto zaburzenia w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego i
ukadu nerwowego. Znajduje si
ę w: droŜdŜach, otrębach, wątrobie, mięsie,
zielonkach i nasionach ro
ślin strączkowych.
Witamina B6
(pirydoksyna)
Pomocna przy wchanianiu aminokwasów z przewodu pokarmowego.
Niedobór powoduje niekorzystne zmiany w skórze, ukadzie nerwowym
i ukadzie ruchowym. Niedobór wyst
ępuje często przy niedokrwistości.
Wyst
ępuje w: droŜdŜach, kiekach pszenicy, nasionach strączkowych,
ziarnie zbó
Ŝ, zielonkach, mleku i mięsie.
Witamina B3
(Kwas
pantotenowy)
Wchodzi w skad koenzymu A i jest syntetyzowana przez bakterie
Ŝwacza.
Jest czynnikiem niezb
ędnym do wzrostu i rozwoju zwierząt. Niedobór
powoduje zmiany w skórze i ukadzie nerwowym, stany zapalne dróg
oddechowych i zahamowanie wzrostu. Wyst
ępuje powszechnie w paszach
pochodzenia ro
ślinnego i zwierzęcego.
Witamina H
(biotyna)
Wchodzi w skad enzymów. Jest syntetyzowana przez bakterie jelitowe.
Niedob?r powoduje zaczerwienienie i Śuszczenie si
ę skóry, wypadanie
wŚos?w, brak Śaknienia i zmiany sklerotyczne naczy
ń krwionośnych.
Wyst
ępuje w droŜdŜach, wątrobie, zielonkach, mleku, otrębach i melasie.
Kwas foliowy
(folocyna)
WpŚywa na wzrost zwierz ąt oraz wytwarzanie krwinek biaych i
czerwonych
Cholina Odgrywa wa Ŝną rolę w przemianie tuszczów.
Witamina B12
(cyjanokobalamina) Związana z przemiana biaek, węglowodanów i tuszczów, a takŜe syntezą
hemoglobiny i kwasów nukleinowych. Jest syntetyzowana przez
drobnoustroje
Ŝwacza przy dostatecznej ilości kobaltu. Niedobór hamuje
wzrost i powoduje niedokrwisto
ść. W duŜych ilościach występuje
w w
ątrobie i Ŝótku jaja.
Witamina C
(kwas
askorbinowy)
Czynnik przeciwszkorbutowy. Aktywuje enzymy reguluj ące procesy
utleniania i redukcji. Jej brak powoduje podatno
ść na choroby infekcyjne
i obni
Ŝenie odporności organizmu. Zwierzęta gospodarskie mogą ją
syntetyzowa
ć. Zasobne są w nią zielonki, mleko.

Zwi
ązki mineralne odgrywaj ą istotne rolę w wielu procesach Ŝyciowych:
— s
ą elementami struktur organizmu – wchodzą w skad tkanek miękkich i ukadu kostnego
— s
ą skadnikami enzymów, hormonów, witamin
— s
ą katalizatorami reakcji zachodzących w organizmie
— reguluj
ą ciśnienie osmotyczne utrzymując jego stay poziom
— utrzymuj
ą stae pH regulując koncentrację jonów wodorowych w tkankach
— reguluj
ą stosunek kwasowo zasadowy w organizmie
Zwi
ązki mineralnie są szczególnie waŜne dla rozwijającej się modzieŜy, zwierząt
wysokoprodukcyjnych i ci
ęŜarnych samic. Niedobór tych związków wywouje określone
reakcje, a czasami nawet choroby. Równie
Ŝ nadmiar niektórych pierwiastków moŜe być dla
zwierz
ęcia szkodliwy. Aby organizm móg dobrze funkcjonować naleŜy w paszach dostarczyć
tak
Ŝe pewnych ilości skadników mineralnych. Stąd uzasadnione jest bilansowanie niektórych
z nich w dawkach pokarmowych. Skadniki mineralne w organizmie znajduj
ą się w róŜnych
ilo
ściach. Te z nich, które występują w ilości większej niŜ 0,01% nazywa się
makroelementami lub makroskadnikami. Wyst
ępujące w ilościach poniŜej 0,01% to
mikroelementy lub mikroskadniki.

12. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11
Tabela 4. Makroelementy i ich rola w organizmie zwierzęcym [opracowanie wasne]

Makroelement Rola w organizmie i zawartość w paszach
Wapń Stanowi w organizmie zwierzęcym 1,4-2,0% masy ciaa. Przede wszystkim
wchodzi w skad budowy ko
ści (99%). W pozostaŚych tkankach i pŚynach
ustrojowych – 1%. Wap
ń bierze udzia w procesie krzepnięcia krwi,
wpŚywa na pobudliwo
ść tkanek i odczyn w komórkach oraz reguluje
przepuszczalno
ść bon komórkowych. Niedobór wapnia w paszach hamuje
rozwój ko
śćca, wywouje krzywicę u zwierząt modych, a u zwierząt
starszych osabienie ko
śćca i Śamikost. Przy dŚuŜszym niedoborze wapnia w
paszy dochodzi do obni
Ŝenia jego poziomu we krwi co powoduje jego
uruchomienie z ko
ści. Prowadzi to zwaszcza po porodzie u krów do
pora
Ŝenia poporodowego. Wapń występuje w paszach pochodzenia
zwierz
ęcego, zielonkach, zwaszcza z roślin motylkowych, sianie,
niektórych makuchach, kredzie pastewnej i fosforanach paszowych. Wa
Ŝny
dla przyswajania wapnia jest stosunek wapnia do fosforu w organizmie oraz
obecno
ść witaminy D.
Fosfor Wyst ępuje w ukadzie kostnym (ponad 40% fosforu znajdującego się
w ciele zwierz
ąt), w kwasach nukleinowych uczestnicz ących
w przemianach energetycznych, w ukadzie mi
ęśniowym, nerwowym i
innych tkankach. Przemiany fosforu zwi
ązane są ściśle z przemianami
wapnia. Niedobór w paszach powoduje krzywic
ę i Śamikost, zaburzenia we
wzro
ście, zanik apetytu oraz zmniejszenie wydajności np. u krów
mlecznych. Pasze zasobne w fosfor to: ziarna zbó
Ŝ, otręby, śruty
poekstrakcyjne, makuchy, pasze pochodzenia zwierz
ęcego i paszowe
fosforany wapniowe.
Magnez Okoo 70% magnezu znajduj ącego się w organizmie znajduje się
w ko
ściach a pozostaŚe 30% w tkankach i pŚynach ustrojowych. Aktywuje
liczne enzymy i bierze udzia w przemianie w
ęglowodanowej. Niedobór
powoduje rozszerzenie naczy
ń krwionośnych, nadpobudliwość, drgawki
prowadz
ące do tęŜyczki magnezowej. Jest trudno przyswajalny. Pasze
bogate w magnez to: zielonki, siano i makuchy.
Sód W organizmie zwierz ęcym stanowi 0,2% masy ciaa. Występuje gównie w
pŚynach ustrojowych i w niewielkiej ilo
ści w tkankach miękkich. Sód
wspólnie z potasem i chlorem reguluje ci
śnienie osmotyczne w komórkach,
wzajemny stosunek kwasów i zasad i przemian
ę wodną. S?d wpŚywa na
zatrzymywanie wody w organizmie. Niedobór zmniejsza wykorzystanie
biaka i energii w paszy, zahamowanie wzrostu, zmniejszenie apetytu
i obni
Ŝenie produkcyjności starszych zwierząt. W paszach zwaszcza
ro
ślinnych występuje w bardzo maych ilościach. Niedobór w dawkach
uzupenia si
ę solą kuchenną. Nadmiar soli jest jednak szkodliwy.
Potas Wyst ępuje we wszystkich tkankach zwierzęcych, jest go mniej w pŚynach
ustrojowych. Dziaa antagonistycznie w stosunku do wapnia i sodu,
zwi
ększając przepuszczalność bon przez co dziaa odwadniająco. Bierze
udzia w transporcie skadników od
Ŝywczych. Niedobór zmniejsza apetyt,
hamuje wzrost i wywouje zaburzenia w dziaaniu serca. Niedobór
wyst
ępuje rzadko poniewaŜ w paszach występuje jego obfitość. Częściej
zdarza si
ę nadmiar, jednak jest on szybko wydalany z organizmu
z moczem.

13. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12
Chlor Wyst ępuje gŚ?wnie w pŚynach ustrojowych, w mniejszym stopniu
w tkankach. Bierze udzia w regulacji ci
śnienia osmotycznego. Jest
skadnikiem soku
Ŝoądkowego, jako wolny kwas solny aktywuje pepsynę.
Niedobór raczej nie wyst
ępuje. MoŜe być uzupeniany solą kuchenną.
Siarka Wyst ępuje w biaku zawierającym aminokwasy siarkowe (metionina,
cystyna, cysteina). Du
Ŝo siarki jest w keratynie – biaku budującym kopyta,
rogi, racice, wosy. Siark
ę zawiera równieŜ insulina. Siarka nieorganiczna
podana prze
Ŝuwaczom jest wykorzystywana przez drobnoustroje Ŝwacza do
syntezy aminokwasów siarkowych. Niedobory zdarzaj
ą się bardzo rzadko.
Pasze bogate w siark
ę to: ziarna zbóŜ, nasiona motylkowych, otręby, siano
z lucerny i pasze pochodzenia zwierz
ęcego.

Tabela 5. Mikroelementy i ich rola w organizmie zwierzęcym [opracowanie wasne]

Mikroelement Rola w organizmie i zawarto ść w paszach
śelazo Skadnik hemoglobiny, mioglobiny i ferratyny. Jest magazynowane
w w
ątrobie i śledzionie. Niedobór powoduje anemię (niedokrwistość).
Zdarza si
ę to u zwierząt karmionych mlekiem, które jest ubogie w Ŝelazo,
szczególnie u
świń. Pasze bogate w Ŝelazo to: roślinne pasze objętościowe
, szczególnie siano z motylkowych, otr
ęby, melasa, droŜdŜe.
Miedź Bierze udzia w tworzeniu hemoglobiny, wchodzi w s kad lub jest
aktywatorem wielu enzym?w. WpŚywa na metabolizm
Ŝelaza, ubarwia
wosy weny. Jest magazynowana w w
ątrobie i w mięśniach. Objawy
niedoboru to: zahamowanie wzrostu, osabienie, niezborno
ść ruchów,
zaburzenia w rozrodzie i zmiany skórne. U owiec zahamowanie odrostu
weny, zmian
ę jej barwy i brak karbikowatości. W niektórych rejonach
podgórskich Polski wyst
ępuje niedobór miedzi w paszach. Uzupenia się
go dodatkiem siarczanu miedzi do paszy. Nadmiar mo
Ŝe być trujący.
Kobalt Jest powi ązany z syntezą hemoglobiny, uczestniczy w syntezie
prowadzonej przez mikroflor
ę Ŝwacza witaminy B12. Objawy niedoboru to
wychudzenie i niedokrwisto
ść. W paszach występuje w bardzo maych
ilo
ściach, a jego niedobory uzupenia się dodatkiem siarczanu lub chlorku
kobaltu.
Molibden Jest skadnikiem wielu enzymów. Problemem jest jego nadmiar
wywouj
ący zatrucia zwaszcza u cieląt i krów. Objawy nadmiaru
molibdenu to: silne biegunki, spadek wydajno
ści mlecznej. Środkiem
zaradczym jest podanie siarczanu miedzi. Mied
ź dziaa antagonistycznie
w stosunku do molibdenu.
Jod Jest skadnikiem hormonu tyroksyny reguluj ącej tempo przemiany
materii. Niedobór powoduje niedoczynno
ść tarczycy objawiająca się
wolem, sabo
ść noworodków oraz martwe urodzenia. Zmniejsza się ilość
pochanianego tlenu, nast
ępuje obniŜenie temp. Ciaa, występuje obrzęk
i szorstko
ść skóry. Niedobór jodu w Polsce występuje w okolicach
podgórskich. Mo
Ŝna go wyrównać poprzez podawanie soli jodowanej lub
tranu.
Mangan Wyst ępuje we wszystkich tkankach i narządach. Jest aktywatorem wielu
enzymów. Niedobór powoduje zaburzenia w rozrodzie, obni
Ŝenie
nie
śności kur i wylęgowości jaj, zmiany w budowie kości i zahamowanie
wzrostu. Niedobór zdarza si
ę rzadko.

14. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13
Cynk Uaktywnia enzymy, peni istotne role we wzro ście i rozwoju. Występuje
w skórze, wosach, ko
ściach. Jest go duŜo w mleku i jajach. Objawy
spotykane s
ą u świń i kurcząt. U świń występuje parakeratoza objawiająca
si
ę zmianami na skórze, wymiotami, biegunką i zahamowaniem wzrostu.
U kurcz
ąt jest to sabe upierzenie.
Fluor Wchodzi w skad ko ści i zębów. W praktyce spotyka się jego nadmiar,
który jest szkodliwy dla zwierz
ęcia. W duŜej ilości występuje w glebie. Selen Wywiera dodatni wpŚyw na wzrost i rozw?j. Niedobór objawia si ę skazą
wysi
ękową i zwyrodnieniem mięśni. Inne Arsen (As), stront (Sr), brom (Br), wanad (W), nikiel (Ni),chrom (Cr) –
występują zarówno w ciele zwierząt, jak i w paszach, jednak ich rola nie
jest jednak zbyt dobrze poznana
O przeciętnym skadzie chemicznym paszy hodowca moŜe zorientować się korzystając
z opracowa
ń, w których znajdują się normy Ŝywienia zwierząt. W tych opracowaniach
znajduj
ą się równieŜ tabele wartości poszczególnych pasz informujące o ilości niektórych
skadników chemicznych wchodz
ących w skad konkretnej paszy. W skad ciaa zwierząt
natomiast wchodz
ą takie same skadniki chemiczne w przeciętnych ilościach zobrazowanych
na poni
Ŝszym rysunku.

Rys. 2. Skad chemiczny ciaa zwierząt [opracowanie wasne]
4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki wpŚyw na zdrowie i produkcyjno
ść zwierząt wywiera Ŝywienie?
2. Jakie skadniki chemiczne wchodz
ą w skad paszy i ciaa zwierząt?
3. Jakie znaczenie w
Ŝywieniu zwierząt mają biaka?
4. Jakie znaczenie w
Ŝywieniu zwierząt mają tuszcze?
5. Jakie znaczenie w
Ŝywieniu zwierząt mają węglowodany?
6. Jakie znaczenie w
Ŝywieniu zwierząt mają związki mineralne
7. Jakie znaczenie w
Ŝywieniu zwierząt mają witaminy?

4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Okre
śl, w jakiej formie wchaniane są poszczególne skadniki chemiczne paszy
w ukadzie pokarmowym zwierz
ąt gospodarskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizowa
ć informacje na temat wchaniania poszczególnych skadników
pokarmowych z przewodu pokarmowego,
Woda – ok. 50-60%
Biako – ok. 15-21%
Węglowodany – ok. 1%
Tuszcze – ok. 10-60%
Związki mineralne – ok. 4%
Witaminy – ok. 1%

15. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14
2) nazwać skadniki chemiczne, do których w ukadzie pokarmowym rozkadaj ą się biaka,
w
ęglowodany i tuszcze,
3) okre
ślić w której części ukadu pokarmowego następuje ich wchanianie,
4) wypeni
ć po zgromadzeniu tych informacji poniŜszą tabelę.

Skadnik
chemiczny paszy
Jest trawiony do … Jest wchaniany
w postaci
Jest wchaniany
w (cz
ęść ukadu
pokarmowego)
Biaka
Tuszcze
Weglowodany

Wyposa
Ŝenie stanowiska pracy:
- literatura dotycz
ąca Ŝywienia zwierząt,
- kartki papieru i przybory do pisania.

Ćwiczenie 2
Okre
śl, jakie znaczenie Ŝywieniowe mają poszczególne skadniki chemiczne znajdujące
si
ę w paszy dla zwierząt.

Sposób wykonania
ćwiczenia

Aby wykona
ć ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizowa
ć informacje na temat roli poszczególnych skadników pokarmowych jak ą
peni
ą w Ŝywieniu zwierząt,
2) przypomnie
ć podobne informacje zdobyte wcześniej podczas uczenia się biologii i chemii,
3) uzupeni
ć po zgromadzeniu tych informacji poniŜszą tabelę.
.
Skadnik chemiczny paszy Rola w
Ŝywieniu
Biaka
Tuszcze
Węglowodany S ą skadnikiem energetycznym, dostarczają energii
Wókno surowe
Związki mineralne
Witaminy

WyposaŜenie stanowiska pracy:
- literatura dotycz
ąca Ŝywienia zwierząt,
- kartki papieru i przybory do pisania lub komputer.

Ćwiczenie 3
Porównaj skadniki chemiczne wchodz
ące w skad paszy i ciaa zwierząt.

Sposób wykonania
ćwiczenia

Aby wykona
ć ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizowa
ć informacje na temat skadu chemicznego paszy i ciaa zwierz ąt
wykorzystuj
ąc rysunki 1 i 2 w tym poradniku,

16. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15
2) zaznaczyć na schemacie skadu chemicznego paszy skadniki wchodz ące w skad ciaa
zwierz
ąt,
3) przypomnie
ć podobne informacje opanowane wcześniej podczas uczenia się biologii
i chemii.

Wyposa
Ŝenie stanowiska pracy:
- tekst z poradnika – rysunki 1 i 2 (mog
ą być kserokopie).

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:
Tak

Nie
1) wyja
śnić wpŚyw Ŝywienia na zdrowie i produkcyjność zwierząt? Ŝ Ŝ
2) zdefiniowa
ć pojęcia pasza i racjonalne Ŝywienie? Ŝ Ŝ
3) okre
ślić skadniki chemiczne wchodzące w skad paszy i ciaa
zwierz
ąt?
Ŝ
Ŝ
4) okre
ślić, jaką rolę w Ŝywieniu zwierząt penią biaka.? Ŝ Ŝ
5) okre
ślić, jaką rolę w Ŝywieniu zwierząt penią tuszcze? Ŝ Ŝ
6) okre
ślić, jaką rolę w Ŝywieniu zwierząt penią węglowodany? Ŝ Ŝ
7) okre
ślić, jaką rolę w Ŝywieniu zwierząt penią związki mineralne? Ŝ Ŝ
8) okre
ślić, jaką rolę w Ŝywieniu zwierząt penią witaminy? Ŝ Ŝ
9) porówna
ć skad chemiczny paszy i ciaa zwierząt? Ŝ Ŝ

17. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.2. Charakterystyka pasz, sposoby ich przygotowania i zadawania

4.2.1. Materia nauczania

Pasza jest to produkt pochodzenia roślinnego, zwierzęcego, mineralnego lub
syntetycznego, którego u
Ŝywa się w Ŝywieniu zwierząt. Skad chemiczny pasz,
charakterystyka skadników i wzajemne ich proporcje w paszach decyduj
ą o ich wartości
Ŝywieniowej. Czowiek moŜe wpŚywać na wartość pokarmową pasz jak i na jakość karmienia
nimi zwierz
ąt. DuŜa róŜnorodność pasz stosowanych w Ŝywieniu zwierząt przyczynia się do
zastosowania kilku ró
Ŝnych podziaów tych pasz. Najbardziej znanym i najcz ęściej
stosownym jest podzia pasz na:
- tre
ściwe,
- obj
ętościowe.
Kryterium takiego podziau jest koncentracja w nich skadników pokarmowych. Pasze
obj
ętościowe klasyfikuje się jeszcze w zaleŜności od zawartości w nich wody na:
- pasze obj
ętościowe soczyste,
- pasze obj
ętościowe suche.

Tabela 6. Pasze w zaleŜności od koncentracji skadników pokarmowych [opracowanie wasne]

Nazwa paszy Zawarto ść istotnych
skadników
Przykady pasz
Pasze treściwe Co najmniej 0,7 j.o. w 1 kg
Du
Ŝa zawartość biaka i skrobi

Ziarna zbóŜ, nasiona roślin
motylkowych, otr
ęby, śruty
poekstrakcyjne, m
ączki
zwierz
ęce itp.
Pasze objętościowe
soczyste
Poni Ŝej 0,7 j.o. w 1 kg
Powy
Ŝej 40% wody
Zielonki, kiszonki, okopowe
i niektóre produkty uboczne
przemysu rolno-spo
Ŝywczego

Pasze objętościowe suche PoniŜej 0,7 j.o. w 1 kg
Powy
Ŝej 19% wókna
surowego
Siano, susze z zielonek, soma,
plewy

Ze wzgl
ędu na zawartość biaka, pasze klasyfikuje się na:
-
średniobiakowe (10-20% biaka) – ziarna zbóŜ i mieszanki przemysowe
średniobiakowe,
- wysokobiakowe (25-80% biaka) –
śruty poekstrakcyjne, śruty z roślin strączkowych,
kieki sodowe, mleko, kazeina, dro
ŜdŜe i maczki pochodzenia zwierzęcego, pasze
przemysowe, koncentraty wysokobiakowe i superkoncentraty.
Kolejnym kryterium klasyfikacji pasz jest
źródo ich pochodzenia. W oparciu o to
kryterium pasze dzielimy na:
- pasze pochodzenia ro
ślinnego – zielonki, siano, soma, okopowe, ziarna zbó Ŝ, nasiona
innych ro
ślin itp.,
- pasze pochodzenia zwierz
ęcego – mleko, produkty uboczne produkcji mleczarskiej,
m
ączki pochodzenia zwierzęcego, droŜdŜe itp.
Jeszcze inn
ą grupa pasz są dodatki paszowe. Zalicza się do nich: kredę, sól pastewną,
mieszanki mineralne, aminokwasy syntetyczne, stymulatory wzrostu, kokcydiostatyki,
probiotyki, konserwanty, enzymy, premiksy, zioa. Dodatki do pasz musz
ą być stosowane

18. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17
umiejętnie i pod ścisą kontrolą zgodną z zasadami ich stosowania. W Ŝywieniu zwierząt
przydaje si
ę znajomość ich waściwości, mających szczeg?lny wpŚyw na zdrowie
i produkcyjno
ść. W związku z tym, moŜna wyróŜnić:
- pasze mlekop
ędne – otręby pszenne,
- pasze smakowe – sól, cukier, mi
ęta, inne zioa,
- pasze lecznicze –
śruta poekstrakcyjna lniana, otręby, kreda,
- pasze rozwalniaj
ące – buraki, ziemniaki, wywary, dla byda mode zielonki,
- pasze zatwardzaj
ące – siano, susze, kreda,
- pasze wzdymaj
ące – bobik, groch, lucerna, koniczyna.
W niektórych paszach wyst
ępują tzw. czynniki antyŜywieniowe. NaleŜą do nich
inhibitory enzymów proteolitycznych, lektyny, wicyna i konwicyna oraz alkaloidy. Pasze
stosowane w
Ŝywieniu zwierząt mogą mieć róŜną jakość. Jest ona uzaleŜniona od wielu
czynników. Zalicza s
ą do nich:
-
środowisko (gleba, klimat, nawoŜenie itp.),
- gatunek i odmiana ro
ślin,
- faza rozwoju ro
ślin przy zbiorze,
- metody konserwacji i przechowywania,
- sposoby przygotowania do skarmienia,
- zastosowanie metod technologicznych przy przerobie,
- stopie
ń zanieczyszczenia.
Pasze obj
ętościowe soczyste – charakteryzuj ą się duŜą zawartością wody, co sprawia, Ŝe są
trudne do przechowania i w tym celu wymagaj
ą stosowania specjalistycznych metod. Tę
grup
ę pasz stanowią zielonki, kiszonki i pasze okopowe. Pasze te są zwykle chętnie
spo
Ŝywane przez zwierzęta.
Zielonki – pasze te stanowi
ą zielone części roślin, a więc Śodygi, liście i kwiaty. Są one tanią
i warto
ściową naturalna paszą soczystą, z której mogą korzystać wszystkie gatunki zwierząt.
Zielonki mog
ą pochodzić z upraw polowych, Śąk i pastwisk. Wartość odŜywcza zielonek
zale
Ŝy od gatunku, odmiany, okresu wegetacyjnego, a takŜe sposobu uprawy. W związku
z tym, skad chemiczny i strawno
ść zielonek mogą się znacznie wahać. Zielonki zawierają
65–90% wody. W zale
Ŝności od gatunku roślin i fazy rozwoju w zielonkach są róŜne ilości
zwi
ązków azotowych. Biako ogólne stanowi 8–25% suchej masy zielonki. W jego skad
wchodzi ok. 50% zwi
ązków azotowych niebiakowych takich jak aminokwasy, glutamina,
asparagina czy azotany. Biako wyst
ępujące w zielonkach ma wysoka wartość biologiczną.
Zawiera du
Ŝo lizyny, tryptofanu i histydyny. Mao jest metioniny. Mode zielonki zawieraj ą
du
Ŝe ilości biaka w stosunku do skadników energetycznych. Stosunek ten wyrównuje si ę
w zielonkach starszych poniewa
Ŝ wzrasta w nich zawartość wókna. Ze wzrostem wókna
pogarsza si
ę strawność zielonek. Zawartość wókna w zielonkach waha się od 8-35% suchej
masy.
Zwi
ązki bezazotowe wyciągowe w zielonkach to: cukry proste – w zielonkach modych,
skrobia, pektyny, dekstryny, gumy – w starszych. Na tuszcz surowy w zielonkach skadaj
ą
si
ę: kwasy tuszczowe, sterole, lecytyny, barwniki tj. karoteny, ksantofil i chlorofil. Kwasy
tuszczowe wchodz
ące w skad zielonek są kwasami nienasyconymi i dlatego powodują
mi
ękkość masa i soniny.
W zielonkach jest wiele witamin z grupy B, witamina K i E oraz prowitaminy – karoten
i prowitamina D. Bardzo zró
Ŝnicowane jest występowanie w zielonkach związków
mineralnych. Bogate w wap
ń są motylkowate (0,5–1.7% suchej masy). W zielonkach
wyst
ępuje niedobór fosforu i sodu, czasami siarki, a nadmiar potasu. Ubogie w mikroelementy
s
ą zielonki z gleb torfowych i piaszczystych.

19. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18
Najwięcej energii z 1 hektara moŜna uzyskać uprawiając: kukurydzę, buraki cukrowe
i sonecznik, biaka – lucern
ę i dobre pastwisko.
Rys. 1.Zielonka z kukurydzy [opracowanie wasne] Rys. 2. Zielonka z liści buraczanych [opracowanie wasne]

Rys. 3. Zielonka z lucerny [opracowanie wasne] Rys. 4. Zielonka z bobiku [opracowanie wasne]

Zielonki z upraw polowych

Tabela 7. Charakterystyka zielonek z upraw polowych [opracowanie wasne]

Gatunek Cechy charakterystyczne i wartość
Ŝywieniowa
Przykadowe dzienne ilo
ści
podawane zwierz
ętom ROŚLINY MOTYLKOWE
Lucerna MoŜe być uŜytkowana przez 3-4 lata dając 3-
4 pokosy zielonki rocznie. Nie powinno si
ę
uprawia
ć na glebach piaszczystych
i podmokych. Nie nadaje si
ę do wypasu,
szybko odrasta po skoszeniu. Daje plon 30-
50 t zielonki z 1ha w których jest 800-1500
kg biaka strawnego o wysokiej warto
ści
biologicznej. Zawiera du
Ŝo wapnia, karotenu
i witaminy K.
Na pocz
ątku kwitnienia
poniewa
Ŝ później szybko
drewnieje
Dorose
świnie – 10 kg
Tuczniki – 3 kg
Krowy mleczne do 40 kg
dziennie, opasy nieco mniej,
z paszami uzupeniaj
ącymi
w
ęglowodany.

20. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19
Koniczyna
czerwona
U Ŝytkowana przez rok w czystym siewie,
przez 2 lata w mieszankach z trawami. Daje
2 pokosy rocznie. Plon do 40 t/ha. Zawiera
ok.3% biaka, du
Ŝo skadników mineralnych i
witamin. Nadaje si
ę na uŜytki kośne,
w mieszankach z trawami równie
Ŝ na
pastwisko. Ma to szczególnie du
Ŝe znaczenie
w gospodarstwach ekologicznych.
Na pocz
ątku kwitnienia
poniewa
Ŝ później szybko
drewnieje
Dorose
świnie – 10 kg
Tuczniki – 3 kg
Krowy mleczne do 40 kg
dziennie, opasy nieco mniej,
z paszami uzupeniaj
ącymi
w
ęglowodany.
Koniczyna
biaa
Nadaje si ę na pastwisko dla wszystkich
gatunków zwierz
ąt gospodarskich.
Uprawiana najcz
ęściej z trawami. Plony
ni
Ŝsze niŜ koniczyna czerwona. Powoli
Drewnieje, jest bogato ulistniona i jest
bardzo warto
ściową paszą.
Bydo do 5% masy ciaa.
Seradela Plon zielonki do 30 t/ha, zawiera 3,3%
biaka. Powoli drewnieje dlatego mo
Ŝe być
koszona w peni kwitnienia. Uprawiana na
glebach lekkich i wilgotnych, odporna na
przymrozki i na przygryzanie dlatego mo
Ŝe
by
ć równieŜ spasana.
Krowy mleczne do 50 kg
Dorose
świnie do 10 kg
Mo
Ŝna nią karmić wszystkie
inne gatunki zwierz
ąt
gospodarskich.
ubin Na pasze przeznacza si ę Śubin sŚodki
zawieraj
ący do 0.1% alkaloidów. Roślina
pó
źno dojrzewająca, powinna być koszona w
okresie dojrzewania dolnych str
ąków. Plon
do 40 t/ha. Uprawiana w czystym siewie lub
w mieszankach.
Skarmiany podobnie jak
zielonka z seradeli.
Bobik Plon do 40 t/ha. Uprawiany na glebach
gliniastych, w mieszankach z innymi
ro
ślinami, dla których stanowi podporę.
Podobnie ja zielonka z seradeli.

Wyka i
peluszka
Uprawiane najcz ęściej w mieszance
z ro
ślinami zboŜowymi. Zawierają duŜe
ilo
ści biaka.
Podobnie ja zielonka z seradeli.

ROŚLINY ZBOśOWE
Kukurydza Plon do 100 t/ha. Uprawiana na Ŝyznej glebie,
potrzebuje du
Ŝo ciepŚa i jest wraŜliwa na
przymrozki. Na zielonk
ę powinna być koszona
w fazie dojrzao
ści mlecznej ziarna, a na
kiszonk
ę w fazie woskowo-mlecznej lub
woskowej. Zawiera du
Ŝo cukru, jest pasza
smaczn
ą. śywione jest nią przede wszystkim
bydo.
Dorose bydo do 50 kg
śyto,
owies,
j
ęczmień
i ich
mieszanki


Uprawiane zazwyczaj jako poplon lub
przedplon.
śyto często uprawiane jest
w czystym siewie na zielonk
ę wczesną wiosną.
Pozostae zbo
Ŝa zazwyczaj w mieszankach.
Dorose bydo do 50 kg

21. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20
ROŚLINY KRZYśOWE
Rzepak i
rzepik
Plon do 30 t/ha. Daje stosunkowo wcze śnie smaczną
zielonk
ę o maej zawartości wókna i duŜej zawartości
biaek. Powinien by
ć koszony przed kwitnieniem
poniewa
Ŝ w czasie kwitnienia wytwarzają się w nim
olejki gorczyczne szkodliwe dla zdrowia zwierz
ąt.
Dorose bydo okoo
30 kg Kapusta
pastewna
Jest odporna na przymrozki, mo Ŝe być skarmiana
jeszcze w grudniu. Daje dobr
ą i smaczną zielonkę.
j.w.
INNE ZIELONKI
Mieszanka
sonecznika
z Śubinem
sodkim
Sonecznik zawiera du Ŝo węglowodanów, ma twarde
odygi i szybko drewnieje. Dlatego wskazana jest
uprawa z Śubinem sŚodkim zawieraj
ącym duŜo biaka
Krowy mleczne do
50 kg
Dorose świnie do
5 kg – tylko mod
ą
zielonk
ą
Mo
Ŝna nią karmić
wszystkie inne
gatunki zwierz
ąt
gospodarskich
Mieszanki
ozime:
gorzowska,
poznańska,
swojacka.
Mieszanka gorzowska – rajgras woski, wyka ozima
i inkarnatka.
Mieszanka pozna
ńska – rajgras angielski, wyka ozima
i inkarnatka.
Mieszanka swojecka –
Ŝyto, wyka ozima i inkarnatka
Wszystkie daj
ą dobrą zielonkę stosunkowo wcześnie
wiosn
ą.
Krowy mleczne do
50 kg
Dorose
świnie do
10 kg
Mo
Ŝna nią karmić
wszystkie inne
gatunki zwierz
ąt
gospodarskich
Liście
buraczane,
z brukwi
i marchwi
S ą paszą odpadową, jednak ich wartość pokarmowa jest
du
Ŝa. Są równieŜ dla zwierząt smaczne. NaleŜy jednak
uwa
Ŝać na higienę tej paszy poniewaŜ trudno ja
zachowa
ć podczas zbioru. Pasze te zawierają duŜo
wody i nie nadaj
ą się do przechowywania.
Krowy mleczne do
50 kg
Dorose
świnie do
10 kg
Mo
Ŝna nią karmić
wszystkie inne
gatunki zwierz
ąt
gospodarskich
Rys. 5. Koniczyna czerwona z trawami [opracowanie wasne] Rys. 6. ąka – mieszanka traw
[opracowanie wasne]
ąki – s ą to uŜytki zielone przeznaczone przede wszystkim do uŜytkowania kośnego lub
rzadziej ko
śno – pastwiskowego. Pozyskiwane z nich zielonki mogą być skarmiane świeŜe
lub wykorzystywane do produkcji siana, kiszonki lub sianokiszonki. W skŚad runi Ś
ąkowej

22. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21
wchodzą w okoo 60 % trawy. Ponadto znajdują się tam rośliny motylkowe, chwasty, zioa,
turzyce i sity. Szczeg?lnie cenne na Ś
ąkach są trawy szlachetne, wysokie i rośliny motylkowe.
Pastwiska – to u
Ŝytki zielone przeznaczone do wypasu. Ich skad gatunkowy jest podobny do
skŚadu Ś
ąk. RóŜnią się przede wszystkim gatunkami traw. Na pastwiskach poŜądane są trawy
średnie i niskie. Powinny dobrze się krzewić.
Kiszonki – s
ą paszami otrzymanymi w wyniku zastosowania procesu fermentacji do
zakonserwowania najcz
ęściej zielonek, ale równieŜ innych pasz, w celu ich przechowania
przez du
Ŝszy okres czasu. Kiszonki są paszami o wysokiej wartości Ŝywieniowej. Zakiszanie
jest dobr
ą metodą konserwacji pasz poniewaŜ podczas waściwie przeprowadzonego procesu
nast
ępują niewielkie straty skadników odŜywczych. W Ŝywieniu zwierząt stosuje się kiszonki
z traw, z traw i ro
ślin motylkowych, kiszonki z zielonki z kukurydzy, typu CCM – z caych
odkoszulkowanych kolb kukurydzy, sianokiszonki, kiszonki z ziemniaków parowanych i inne.
Kiszonki najbardziej nadaj
ą się do Ŝywienia byda, ale moŜna nimi Ŝywić równieŜ wszystkie
inne gatunki zwierz
ąt gospodarskich w ilościach dostosowanych do ich moŜliwości.

Rys. 7. Sianokiszonka w balotach foliowych [opracowanie wasne]

Pasze okopowe – do grupy tej zaliczamy: ziemniaki, buraki, marchew, brukiew, rzep ę,
topinambur i kapust
ę pastewną. Zawierają duŜe ilości wody (od 75% – ziemniaki, buraki
i topinambur do 90% – buraki pastewne, brukiew, marchew). W suchej masie najwi
ęcej jest
zwi
ązków bezazotowych wyciągowych. Są to: skrobia w ziemniakach, sacharoza w burakach
i inulina w topinamburze. Biako wyst
ępuje w nich w niewielkich ilościach, okoo 2% jednak
jego warto
ść biologiczna jest dość wysoka. Niewiele jest tuszczu i wókna surowego.
Spo
śród skadników mineralnych dominuje potas. Wartość energetyczna wynosi 1,8-4,3 MJ
energii brutto.
Pasze okopowe wykorzystuje si
ę najczęściej w Ŝywieniu zimowym. Dziaają
rozwalniaj
ąco – moŜe to wynikać z zanieczyszczenia ziemią i duŜej zawartości potasu. Są teŜ
mlekop
ędne. MoŜna je skarmiać świeŜe i surowe (bydo), parowane lub parowane kiszone
(
świnie i konie), czy jako produkty suche (susze i pŚatki). Przy dugotrwaym przechowywaniu
znacznie trac
ą na wartości i masie. Ziemniaki mogą porastać. W kiekach tych ziemniaków
znajduje si
ę duŜa ilość glikozydu – solaniny, która jest trująca. NaleŜy więc przed
skarmieniem obra
ć ziemniaki lub ugotować i wylać wodę. Dobrym sposobem przechowania
okopowych jest kiszenie. Kisi si
ę przede wszystkim ziemniaki parowane, rzadziej surowe.
Pasze te nale
Ŝy przechowywać w odpowiednich warunkach wilgotnościowych , termicznych
i przy ograniczonym dost
ępie świata. Do przechowywania nie naleŜy przeznaczać

23. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22
okopowych uszkodzonych poniewaŜ szybko się psują. Przed podaniem zwierzętom naleŜy
pasze te oczy
ścić, najlepiej umyć. Nie naleŜy skarmiać okopowych przemarzniętych.
Pasze obj
ętościowe suche to: siano i susze z zielonek, soma, plewy i strączyny. Siano i susze
otrzymuje si
ę w wyniku suszenia wcześniej skoszonych zielonek. Siano to zielonki
wysuszone naturalnie. Susze to zielonki rozdrobnione i wysuszone w suszarniach.
Siano jest pasz
ą wartościową i wpŚywa korzystnie na trawienie oraz zwiększa zdolność
pobrania paszy. Jest dobrym
źródem energii, biaka, karotenów, ksantofili i tokoferoli oraz
witamin E, K i z grupy B. Warto
ść pokarmowa siana zaleŜy od skadu botanicznego zielonki.
Po
Ŝądane są trawy o wysokiej wartości, rośliny motylkowe, wzbogacające w biako
i skadniki mineralne oraz zioa poprawiaj
ące walory smakowe i dietetyczne. WaŜnym
czynnikiem decyduj
ącym o wartości siana jest stadium rozwoju roślin w czasie koszenia.
Najlepiej jest kosi
ć Śąki z przeznaczeniem na siano w początku kwitnienia. Wtedy uzyskuje
si
ę najwyŜszą wydajność strawnych skadników pokarmowych i strawnej energii przy
jednocze
śnie wysokiej wydajności z jednostki powierzchni. Najbardziej wartościowe jest
siano z ro
ślin motylkowatych i siano z traw. Dobre siano ma optymalny skad botaniczny,
charakterystyczn
ą, dość intensywnie zieloną barwę, przyjemny aromatyczny zapach. Dobrze
wysuszone siano (do 15% wody) szele
ści, a podczas skręcenia kruszy się.


Rys. 8. Siano [opracowanie wasne]

Susz produkuje się z roślin koszonych przed wykoszeniem, które poddaje się suszeniu
w specjalnych suszarniach. Metoda ta polega na szybkim odwodnieniu suszonej masy poprzez
dziaanie ró
Ŝnych gazów, a następnie zmielenie. Jest to metoda droga. Dobry susz z zielonek
np. z lucerny, jest
źródem biaka, skadników mineralnych i witamin, zwaszcza karotenu.
Somy – jej warto
ść pokarmowa zaleŜy od gatunku, odmiany rośliny, z której soma pochodzi.
Wa
Ŝne jest równieŜ to, czy w somie znajdują się domieszki innych roślin – traw, chwastów
lub wsiewek ro
ślin motylkowatych. W 1 kg somy znajduje się 30-40 g biaka ogólnego
i 15,6-16,2 MJ energii brutto. Nadaje si
ę przede wszystkim do Ŝywienia byda i koni.
Soma j
ęczmienna jest mi ękka i ma dziaanie zatwardzająco. Wskazane jest podawanie jej
bydu w okresie przej
ścia z Ŝywienia zimowego na letnie, a takŜe w czasie Ŝywienia
kiszonkami i li
śćmi buraczanymi.
Soma owsiana ma wa
ściwości rozwalniające. Jest nieci twardsza od jęczmiennej, ale nieco
lepiej trawiona. Szczególnie jest polecana w
Ŝywieniu koni.
Somy
Ŝytnia i pszenna s ą somami twardymi o niŜszej wartości energetycznej i biakowej.
Wykorzystuje si
ę je w Ŝywieniu koni do przygotowania tzw. obroku czyli poci ętej na sieczkę
somy zmieszanej z ziarnem zbó
Ŝ. Taka soma jednak najbardziej nadaje się na podściókę.

24. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Rys. 9. Soma [opracowanie wasne]

Soma roślin motylkowatych ma wy Ŝszą wartość Ŝywieniową niŜ soma ze zbóŜ. Dziaa
zatwardzaj
ąco, dlatego wskazane jest stosowanie jej z paszami rozwalniaj ącymi. Nie wolno
stosowa
ć w Ŝywieniu somy nadgniej, zapleśniaej, poraŜonej rdzą i kilka lat
przechowywanej.
Plewy i str
ączyny maj ą nieco wyŜszą wartość pokarmową niŜ soma. W 1 kg jest
15,3–16,9 MJ energii brutto i 50–180g biaka ogólnego. Ich przydatno
ść Ŝywieniowa jest dość
zró
Ŝnicowana. Stosuje się je najczęściej w Ŝywieniu przeŜuwaczy i koni. Plewy zbóŜ często
zawieraj
ą zanieczyszczenia: toksyczne nasiona chwastów, ziemia, zarodniki grzybów
chorobotwórczych. Plewy z seradeli i koniczyny maj
ą wysoką wartość paszową i nadają się
dla trzody chlewnej, najlepiej je
Ŝeli są sparzone i zmieszane z parowanymi ziemniakami.
Szeroki zastosowanie w
Ŝywieniu mają plewy owsiane. Plewy mogą być dodawane do pasz
zakiszanych. Powoduje to zatrzymanie soków oraz polepsza strawno
ść.
Pasze tre
ściwe – s ą to pasze o duŜej koncentracji skadników pokarmowych i energii. Do
pasz tych zalicza si
ę: ziarna zbóŜ i ich przetwory, nasiona roślin strączkowych, niektóre pasze
z przemysu rolno spo
Ŝywczego(omówione w następnym rozdziale), mączki zwierzęce
i mieszanki przemysowe.
Ziarna zbó
Ŝ stosowane są w Ŝywieniu wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich. Na
pasz
ę przeznaczane jest ziarno jęczmienia, owsa, pszenŜyta, kukurydzy, rzadziej pszenicy,
Ŝyta, sporadycznie prosa i sorga. W ziarnie zbóŜ znajduje się ok. 10% biaka – najwięcej
w pszenicy i pszen
Ŝycie, najmniej w Ŝycie i kukurydzy.
Rys. 10. Owies [opracowanie wasne] Rys. 11. Pszenica [opracowanie wasne] Rys. 12. Kukurydza
[opracowanie wasne]
Biako zbóŜ ma ograniczoną wartość dla zwierząt ze względu na niedobór lizyny,
metioniny i treoniny, a w kukurydzy tryptofanu. W skad tego biaka wchodz
ą biaka proste –
prolaminy i gluteiny. W cz
ęści zarodkowej występują albuminy i globuliny o wysokiej
warto
ści biologicznej. Gównym skadnikiem ziarna zbóŜ są węglowodany, wśród których
najwi
ęcej (50-65%) jest skrobi. Zawartość wókna waha się od 3% (pszenica, Ŝyto, pszenŜyto)
do ok. 10% (owies). Ponadto, w ziarnie jest 2-3% popiou i 2-5% tuszczu surowego
(najwi
ęcej w ziarnie owsa i kukurydzy).

25. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24
Nasiona roślin strączkowych s ą najbogatsze ze wszystkich pasz roślinnych w biako.
Najwi
ęcej biaŚka jest w nasionach Śubinu Ŝótego – 40-45%, w nasionach bobiku – 30%,
a najmniej w nasionach grochu i peluszki – 20-25%. Biako ro
ślin motylkowych , jak kaŜde
biako ro
ślinne nie jest penowartościowe. Jest w nim mao metioniny, cystyny oraz
tryptofanu. Dobrze si
ę jednak uzupenia z biakiem ziarna zbóŜ poniewaŜ zawiera dość duŜo
lizyny. Spo
śród związków mineralnych w nasionach strączkowych występują potas, fosfor
i niewielkie ilo
ści wapnia. Nasiona wielu gatunków strączkowych zawierają substancje
anty
Ŝywieniowe. Taniny i hemaglutyniny – w nasionach bobiku i grochu obni Ŝają wartość
od
Ŝywczą. W nasionach soi znajdują się inhibitory trypsyny, a w nasionach Śubin?w gorzkich
s
ą alkaloidy, które są trujące. Skarmianie większych ilości nasion strączkowych moŜe
powodowa
ć u zwierząt zaparcia i wzdęcia. Dlatego naleŜy je skarmiać w umiarkowanych
ilo
ściach, najlepiej śrutowane lub moczone. Zarówno ziarna zbóŜ jak i nasiona roślin
str
ączkowych naleŜy przechowywać w dobrych warunkach, tak aby nie spowodować ich
zagrzybienia czy pora
Ŝenia przez szkodniki.
Taki sam skad chemiczny jak ziarna zbó
Ŝ i nasiona roślin strączkowych mają ich śruty
czyli ziarna czy nasiona rozdrobnione.
Rys. 13. ubin [opracowanie wasne] Rys. 14. Bobik [opracowanie wasne] Rys. 15. Groch [opracowanie
wasne]

Otręby otrzymywane są przy przemiale zbóŜ na mąkę lub kaszę. Do otrąb dostaje się wtedy
okrywa nasienna, obielmo, cz
ęść bielma oraz zarodek. W otrębach jest duŜo biaka, tuszczu,
witamin i zwi
ązków mineralnych oraz wókna. Otręby są paszą mlekopędną, wykorzystywaną
w
Ŝywieniu wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich.
M
ąki pastewne s ą resztkami lub mieszaniną mąki zboŜowej o gorszej jakości. W porównaniu
z caym ziarnem zawieraj
ą mniej wókna, a więcej skrobi.

Produkty uboczne przetwórstwa rolno-spoŜywczego
Śruty poekstrakcyjne to pozostao ść nasion roślin oleistych po wyekstrahowaniu z nich
tuszczu za pomoc
ą rozpuszczalników organicznych. Zawierają ok. 1% tuszczu.
Ekspellery – pozostao
ść po wyciśnięciu z nasion oleju za pomocą silnych pras
wrzecionowatych lub
ślimakowych. Zawierają one 5% tuszczu i maja postać twardych
kawaŚk?w (pŚatk?w).
Makuchy – pozostao
ść po wytoczeniu oleju z rozdrobnionych nasion roślin oleistych
w prasach mechanicznych lub hydraulicznych.
Wysodki buraczane s
ą produktem ubocznym przy przerobie buraków cukrowych na cukier.
Mog
ą być suszone i wtedy mają wartość pokarmową zbliŜoną do pasz treściwych
(w
ęglowodanowych). Dla podniesienia wartości wysodki moŜna poddawać melasowaniu lub
amoniakowaniu. S
ą one szczególnie przydatne w Ŝywieniu byda, zwaszcza w okresach kiedy
nale
Ŝy wyrównać stosunek biakowo-energetyczny w paszy czyli przy Ŝywieniu zielonkami
z upraw polowych lub na pastwisku.
Dro
ŜdŜe otrzymywane są przy produkcji piwa lub w wyniku hodowli. Są cenną
wysokobiakowa pasz
ą dla wszystkich gatunków zwierząt, szczególnie dla drobiu i trzody
chlewnej. Ze wzgl
ędu na duŜa zawartość biaka szybko się psują.

26. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25
Kieki sodowe s ą kolejnym produktem ubocznym produkcji piwa. Stanowi ą wartościową
pasz
ę dla wszystkich gatunków zwierząt. Szybko pochaniają wilgotność i dlatego powinny
by
ć przechowywane w suchych i przewiewnych magazynach.
Susz buraczany i ziemniaczany otrzymywany jest w wyniku suszenia buraków i ziemniaków
gor
ącymi gazami. Są to pasze wybitnie węglowodanowe. Mogą być stosowane jako
zamienniki
śrut zboŜowych w Ŝywieniu byda, koni i trzody chlewnej.
PŚatki ziemniaczane produkowane s
ą z ziemniaków parowanych, a następnie suszonych
na specjalnych walcach podgrzewanych od
środka. PŚatki są bardzo wartościową paszą
w
ęglowodanową. Nadają się szczególnie do Ŝywienia trzody chlewnej.
Pasze pochodzenia zwierz
ęcego
Mleko w proszku otrzymuje si
ę poprzez suszenie mleka w specjalnych suszarniach.
Odtuszczone mleko w proszku zawiera 94% suchej masy, a w niej 35% biaka, 50% cukru
mlekowego, 1% tuszczu i 8% popiou. Mo
Ŝna z niego otrzymywać mleko pŚynne poprzez
zmieszanie 1 kg proszku mlecznego z 9 litrami wody. Mleko sproszkowane jest
wykorzystywane jako komponent do mieszanek pasz tre
ściwych przeznaczonych gównie dla
kurcz
ąt i prosiąt oraz do produkcji tzw. preparatów mlekozastepczych stosowanych
w
Ŝywieniu cieląt.
Wodniste produkty mleczne to: mleko pene, mleko odtuszczone, ma
ślanka i serwatka.
S
ą to produkty zawierające penowartościowe biako dlatego mogą być stosowane w celu
uzupenienia w dawkach pokarmowych tego skadnika. Stosowane s
ą najczęściej w Ŝywieniu
trzody chlewnej i drobiu. Maj
ą duŜe znaczenie w Ŝywieniu wymienionych gatunków
w gospodarstwach ekologicznych. Zgodnie z obecnymi uregulowaniami prawnymi m
ączki
zwierz
ęce zostay wycofane z obrotu ze względu na niekorzystny wpŚyw na zdrowie zwierząt,
a po
średnio i ludzi.
Mi
ęso i jego przetwory odgrywa du Ŝą rolę w Ŝywieniu zwierząt domowych takich jak psy,
koty i inne drapie
Ŝniki. Niektóre zwierzęta domowe, Ŝywi się równieŜ Ŝyjącą paszą jaką
stanowi
ą: plankton, owady i ich larwy lub inne zwierzęta. Pasze takie zawierają duŜe ilości
biaka, skadników mineralnych i witamin. Skarmia si
ę je w postaci surowej lub są
komponentem specjalnie przygotowywanych karm dla ró
Ŝnych gatunków zwierząt
z uwzgl
ędnieniem ich preferencji paszowych.
Przemysowe mieszanki i koncentraty paszowe s
ą dostosowane do Ŝywienia konkretnych
gatunków i grup produkcyjnych zwierz
ąt przy odpowiedniej konstrukcji dawki pokarmowej,
a wiec w zale
Ŝności od udziau tych pasz w dawce i intensywności eksploatacji zwierzęcia.
W
śród przemysowych mieszanek paszowych wyróŜnimy:
- mieszanki penodawkowe,
- mieszanki uzupeniaj
ące,
- koncentraty biakowe.
Pasze te mog
ą być produkowane z zachowaniem szczegóowych zasad regulowanych
przepisami prawnymi stanowi
ącymi krajowe wymagania dostosowane do regulacji Unii
Europejskiej.
Mieszanki penodawkowe komponowane s
ą tak aby w peni zapewniy pokrycie dziennego
zapotrzebowania zwierz
ęcia na skadniki pokarmowe i mogy być wyączną paszą w Ŝywieniu
okre
ślonej grupy produkcyjnej zwierząt. Najczęściej stosowane są w Ŝywieniu drobiu i trzody
chlewnej. Mieszanki penodawkowe maj
ą ściśle określony skad chemiczny i dlatego ich
stosowanie gwarantuje osi
ągnięcie optymalnego efektu produkcyjnego.
Mieszanki uzupeniaj
ące zawierają powyŜej 10% biaka i są dodatkiem do pasz
gospodarskich. W ich skad wchodz
ą zwykle śruty zboŜowe i otręby, śruty poekstrakcyjne,
śruty z nasion roślin strączkowych lub odpowiedni koncentrat czy superkoncentrat. Zawarto ść

27. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26
biaka dostosowana jest do zestawu pasz objętościowych jakimi Ŝywione są zwierzęta
w ró
Ŝnych okresach Ŝywieniowych.
Koncentraty biakowe s
ą paszami zawierającymi powyŜej 30% biaka, a superkoncentraty
powy
Ŝej 40% biaka. W ich skad wchodzą śruty poekstrakcyjne, śruty i nasiona roślin
str
ączkowych, dodatki stymulujące takie jak witaminy, skadniki mineralne, antybiotyki
i probiotyki. Koncentraty i superkoncentraty wykorzystuje si
ę do przygotowania mieszanek
w oparciu o wasne
śruty zboŜowe. Do tych śrut naleŜy dodać 20% koncentratu lub 10%
superkoncentratu. W ten sposób pasze gospodarskie wzbogacane s
ą w biako.
Dodatki paszowe
Dodatki paszowe stay si
ę koniecznością Ŝywieniową przy oczekiwaniu wysokiego poziomu
produkcji zwierz
ąt gospodarskich. Stanowią one uzupenienie skadników mineralnych
i witamin w paszach naturalnych.
Kreda pastewna jest zwi
ązkiem wapniowym. Zawiera równieŜ mae ilości potasu, sodu,
magnezu i
Ŝelaza. Dodatek kredy do dawki Ŝywieniowej wynosi 10g na 100 kg masy ciaa.
Dobrym
źródem wapnia dla drobiu są równieŜ skorupy jaj.
Zwi
ązki wapniowo-fosforowe znajduj ą się w fosforanach mineralnych i mączkach kostnych
surowych, odklejonych i precypitowanych. M
ączki zwierzęce zawierają jednak trudno
przyswajalny trójfosforan wapnia. Fosforany paszowe mineralne to jedno- dwu-
i trójwapniowe fosforany oraz niewielkie ilo
ści sodowych, potasowych i amonowych Śatwiej
przyswajalne dla zwierz
ąt. W fosforanach wapniowych znajduje się 23-17% fosforu i 18-34%
wapnia. Podawanie zwierz
ętom związków zawierających fosfor jest wskazane w związku
z tym,
Ŝe w paszach pochodzenia roślinnego występują jego niedobory oraz występuje on
w powi
ązaniu z fityną co ogranicza jego przyswajalność.
Spo
śród dodatków mineralnych na rynku paszowym spotyka si ę wiele róŜnych
preparatów o ró
Ŝnych nazwach handlowych. Preparaty zawierające sol pastewną sprzedawane
s
ą w postaci specjalnych bloków zwanych lizawkami.
Niektóre mieszanki mineralne zawieraj
ą w swoim skadzie takŜe mikroelementy.
Mieszanki, które zawieraj
ą skadniki mineralne, witaminy, antybiotyki, probiotyki,
kokcydiostatyki (dla drobiu) i inne dodatki wpŚywaj
ące na zdrowie i produkcyjność zwierząt
nosz
ą nazwę premiksów. Dodaje się je do pasz w ilościach 0,5-1%.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadaj
ąc na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie produkty mog
ą stanowić pasze dla zwierząt?
2. W oparciu o jakie kryteria dokonuje si
ę podziau pasz stosowanych w Ŝywieniu zwierząt
gospodarskich?
3. Jakie pasze zalicza si
ę do objętościowych soczystych?
4. Jakich zasad nale
Ŝy przestrzegać w Ŝywieniu zwierząt paszami objętościowymi
soczystymi?
5. Jakie pasze zalicza si
ę do objętościowych suchych?
6. Jakich zasad nale
Ŝy przestrzegać w Ŝywieniu zwierząt paszami objętościowymi suchymi
7. Jakie pasze zalicza si
ę do pasz treściwych?
8. Jakich zasad nale
Ŝy przestrzegać w Ŝywieniu zwierząt paszami treściwymi?
9. Jak w
Ŝywieniu zwierząt wykorzystać przemysowe mieszanki paszowe i karmy?
10. Jak w
Ŝywieniu zwierząt moŜna wykorzystać produkty uboczne przemysu rolno-
spo
Ŝywczego?

28. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Wykonaj ocen
ę organoleptyczną przedstawionych pasz (siana, śruty zboŜowej, karmy dla
kotów).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizowa
ć wzorce oceny organoleptycznej dla poszczególnych pasz,
2) obejrze
ć i powąchać wszystkie pasze,
3) wykona
ć inne obserwacje skadające się na czynności związane z oceną organoleptyczną
konkretnej paszy,
4) zanotowa
ć wyniki swoich obserwacji,
5) wyci
ągnąć wnioski i podjąć decyzję dotyczącą jakości ocenianej paszy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:
- kolekcja pasz do oceny,
- papier i przybory do robienia notatek,
- lupa, p
ęseta.

Ćwiczenie 2
Rozpoznaj pasze z przedstawionej kolekcji i sklasyfikuj je zaliczaj
ąc do pasz
obj
ętościowych suchych, soczystych, treściwych i innych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizowa
ć kolekcję pasz,
2) zanotowa
ć ich nazwy na karteczkach,
3) uo
Ŝyć pasze z karteczkami zawierającymi ich nazwy w odpowiednich grupach.

WyposaŜenie stanowiska pracy:
- kolekcja pasz zawieraj
ąca przynajmniej 3 przykady z kaŜdej grupy,
- papier i przybory do robienia notatek, lupa.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie
1) okre
ślić kryteria podziau pasz stosowanych w Ŝywieniu zwierząt
gospodarskich?

Ŝ
Ŝ
2) okre
ślić zastosowanie w Ŝywieniu zwierząt gospodarskich pasz
obj
ętościowych suchych, soczystych i treściwych?
Ŝ
Ŝ
3) okre
ślić mo Ŝliwości zastosowania penodawkowych
I uzupeniaj
ących przemysowych mieszanek paszowych?
Ŝ
Ŝ
4) okre
ślić moŜliwości wykorzystania w Ŝywieniu zwierząt
gospodarskich produktów odpadowych przetwórstwa spo
Ŝywczego?
Ŝ
Ŝ
5) okre
ślić zasady stosowania w Ŝywieniu zwierząt gospodarskich
dodatków paszowych i koncentratów?

Ŝ
Ŝ
6) wyja
śnić zastosowanie w Ŝywieniu zwierząt gospodarskich pasz
mineralnych?

Ŝ
Ŝ

29. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28
4.3. Normowanie i dawkowanie pasz dla zwierząt

4.3.1. Materia nauczania

Mierniki wartości pokarmowej pasz
Okre
ślone w poprzednich rozdziaach skadniki pokarmowe zawarte w paszach podczas
karmienia dostaj
ą się do organizmu zwierzęcego. Tam ulegają przemianom w ukadzie
pokarmowym, a nast
ępnie w tkankach. Od jakości tych przemian zaleŜy, osiągany przy
pomocy
Ŝywienia, efekt produkcyjny.
Strawno
ść skadników pokarmowych zawartych w paszach
Poziom strawno
ści poszczególnych skadników odŜywczych zawartych w paszach
decyduje o poziomie ich wchaniania, a nast
ępnie wykorzystania w organizmie w celu
realizacji funkcji
Ŝyciowych. Zatem zwierzęta mogą wykorzystać tylko te skadniki pasz,
które zostan
ą strawione i wchonięte do krwi i limfy. Wyjątkiem są tylko niektóre skadniki
mineralne i woda przenikaj
ące do wnętrza organizmu z przewodu pokarmowego bez Ŝadnych
zmian. W jakim stopniu trawione s
ą skadniki pokarmowe moŜna określić na podstawie
badania ich zawarto
ści w pobieranej paszy i wydalanym kale. Przyjmuje si ę, Ŝe wszystko to
co jest wydalone w kale nie ulego strawieniu. Aby móc porównywa
ć stopień strawności
ró
Ŝnych skadników zawartych w paszach, u poszczególnych zwierz ąt oblicza się tzw.
wspóczynnik strawno
ści. Wspóczynnik strawności wyraŜa stopień strawności w procentach,
a oblicza si
ę go w następujący sposób:
100[%] ´
-
=
a
ba
WS
gdzie:
a – ilo
ść skadnika pobranego w paszy [g]
b – ilo
ść skadnika wydalonego w kale [g]
Tak obliczony wspóczynnik strawno
ści jest obarczony pewnym będem, poniewaŜ
w kale obok skadników nie strawionych znajduj
ą się skadniki ze zuszczonego nabonka
przewodu pokarmowego, resztki soków trawiennych itp. Aby uzyska
ć dokadniejsze wyniki
mo
Ŝna obliczyć wspóczynnik strawności rzeczywistej.
100
)(
[%] ´
--
=
a
cba
WSR
gdzie:
a – ilo
ść skadnika pobranego w paszy [g]
b – ilo
ść skadnika wydalonego w kale [g]
c – ilo
ść skadnika metabolicznego w kale [g]
Opracowano wiele metod badania strawno
ści. Są to:
- badania na zwierzętach in vivo,
- badania laboratoryjne in vitro,
- badania matematyczne (szacunkowe).
Badania te organizowane s
ą w oparciu o przewidzianą dla nich metodykę ich
prowadzenia. Wyniki ich przeprowadzania wykorzystywane s
ą w opracowaniach
zawieraj
ących normy Ŝywienia zwierząt i charakterystyki wartości pokarmowej pasz.
Z opracowa
ń tych naleŜy korzystać opracowując dawki Ŝywieniowe dla zwierząt.
Wspóczynnik strawno
ści pasz nie jest jednak wartością staą. Na strawność pasz wpŚywa
jeszcze wiele innych czynników. S
ą to czynniki ze strony zwierzęcia oraz czynniki ze strony
samej paszy. Czynniki ze strony zwierz
ęcia to:
- budowa przewodu pokarmowego i procesy fizjologiczne jakie w nim zachodz ą,

30. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29
- róŜnice między rasami i typami uŜytkowymi,
- wiek zwierz
ąt,
- kondycja i stan zdrowia,
- ruch i rodzaj wykonywanej pracy.
Czynniki ze strony paszy s
ą następujące:
- du
Ŝy udzia wókna w paszy obniŜa jej strawność zarówno u zwierząt monogastrycznych
jak i poligastrycznych,
- u prze
Ŝuwaczy nadmiar Śatwo strawnych węglowodanów wywouje zmniejszony rozkad
wókna – mo
Ŝna go zagodzić poprzez podanie pasz biakowych,
- dodatek pasz biaŚkowych wpŚywa korzystnie na strawno
ść skadników paszy wszystkich
gatunków zwierz
ąt,
- du
Ŝy udzia tuszczu w dawce powoduje pogorszenie strawno ści, ze względu na to, Ŝe
tuszcz przyspiesza przechodzenie paszy przez przewód pokarmowy,
- dodatek witamin, skadników mineralnych i preparatów enzymatycznych mo
Ŝe poprawić
strawno
ść.
Na strawno
ść skŚadnik?w pokarmowych wpŚywają:
- sposób konserwowania,
- przygotowanie przed skarmieniem np. rozdrobnienie siana u prze
Ŝuwaczy moŜe
pogorszy
ć strawność wókna, a u monogastrycznych poprawić,
- ilo
ść paszy i częstotliwość jej pobrania,
- ilo
ść wypijanej wody,
- smak paszy,
- zmiana diety,
- regularno
ść w zadawaniu pasz.
Bilans przemiany materii w organizmie to zestawienie przychodów i rozchodów badanego
pierwiastka w organizmie zwierz
ęcym. Wynik bilansu informuje o gromadzeniu lub ubytku
badanego skadnika w tkankach. Bada si
ę bilans azotu, węgla czy skadników mineralnych
w organizmie. Azot wchodzi w skad biaka, a wiec bilans azotu jest ilustracj
ą przemian
biakowych. Porównanie ilo
ści azotu pobranego przez zwierzę w paszy oraz wydalonego
w kale, moczu i wydzielonego z mlekiem lub innymi produktami pozwala na stwierdzenie czy
nast
ąpio wzbogacenie, czy zuboŜenie organizmu w azot. Okoo 90% azotu jest w biaku
mi
ęśni dlatego bilans azotu to przede wszystkim informacja o przyro ście lub ubytku tkanki
mi
ęśniowej. Ilość azotu zatrzymanego w organizmie nazywa się retencją azotu. Wyniki
retencji mog
ą być dodatnie, ujemne lub równe zeru. Retencja dodatnia świadczy o przyroście
tkanki mi
ęśniowej, występuje u zwierząt modych i rosnących. Retencja ujemna świadczy
o ubytku biaka z organizmu i jest charakterystyczna dla zwierz
ąt chorych, starych lub
krótkotrwale u samic wysokomlecznych w szczytowym okresie laktacji. Retencja równa zeru
to stan równowagi azotowej charakterystyczny dla zwierz
ąt dorosych. Bilans węgla informuje
o stratach lub odkadaniu w
ęgla w organizmie. Węgiel wchodzi w skad zarówno biaka jak
i tuszczów.
Bilans w
ęgla przeprowadza się wspólnie z bilansem azotu. Na podstawie bilansu azotu
wykorzystuj
ąc średnią zawartość węgla w biaku moŜna wyliczyć jego ilość zawartą w biaku.
Pozostaa ilo
ść węgla zawarta jest w tuszczach. Bilans węgla jest trudny do przeprowadzenia
poniewa
Ŝ wymaga zastosowania aparatów respiracyjnych. Węgiel wydalany jest z organizmu
nie tylko w moczu i kale, ale równie
Ŝ w trakcie wymiany gazowej. Bilans węgla informuje
o przyro
ście lub ubytku tuszczu i pozwala na ocenę dawki jako źróda energii,
zapotrzebowania na energi
ę i określenie zdolności zwierzęcia do wykorzystania określonego
poziomu energii.

31. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30
Przemiany energii w organizmie i mierniki wartości energetycznej pasz
Aby zwierz
ęta sprawnie i efektywnie funkcjonoway konieczne jest dostarczenie im
odpowiedniej ilo
ści energii. Energia zawarta w dostarczanej paszy ulega w organizmie
zwierz
ęcym przemianom, dzięki którym moŜliwe jest funkcjonowanie organizmu. Pasze
podawane zwierz
ętom róŜnią się między sobą wartością energetyczną.
Dla przykadu
średnie wartości energii w 1 g poniŜszych skadników ilustruje tabela 8.

Tabela. 8. Średnie wartości energii w 1 g skadników pokarmowych [opracowanie wasne]

Skadnik
pokarmowy
Energii w 1 gramie
Węglowodany 17,5 KJ lub 4,2 kcal
Tuszcze 39,9 KJ lub 9,5 kcal
Biaka 24,0 KJ lub 5,7 kcal

Przemiany energetyczne przebiegają w następujący sposób:
Energia brutto (EB)– energia kau
=Energia strawna (ES) – energia moczu i gazów
=Energia metaboliczna (EM) – energia termiczna
Energia netto (EN) (bytowa i produkcyjna)
Energia brutto – energia uzyskana w wyniku spalania paszy w bombie kalorymetrycznej. Jest
sum
ą energii zawartej w poszczególnych skadnikach paszy. Energia strawna – energia
zawarta w wydalanym moczu i gazach. Energia metaboliczna – energia zawarta
w dostarczonych do krwi prostych zwi
ązkach takich jak glukoza, kwasy tuszczowe
i aminokwasy. Energia netto – energia zmagazynowana w produktach zwierz
ęcych (mleku,
mi
ęśniach, tuszczach, jajach, wenie) oraz zuŜyta na podtrzymanie czynności Ŝyciowych.
Energia netto prze
Ŝuwaczy stanowi 31% energii brutto, a u świń – 52%. Bilans energii
przeprowadza si
ę, aby określić zapotrzebowanie zwierząt na energię. Aby porównywać
warto
ść energetyczną pasz konieczne jest określenie mierników ich wartości. W tradycyjnym
systemie
Ŝywienia wartość energetyczna pasz opiera się na opracowanej przez Oskara Kellera
w 1905 r. warto
ści skrobiowej. Wartość skrobiowa jest to liczba, która informuje iloma
kilogramami skrobi mo
Ŝna zastąpić 100 kg danej paszy pod względem dziaania
tuszczotwórczego.
W Skandynawii dla okre
ślania wartości energetycznej pasz utworzono jednostkę
j
ęczmienną (skandynawską). Jest to wartość energetyczna paszy odpowiadająca 1 kg ziarna
j
ęczmienia średniej jakości, o zdolności produkcyjnej 0,7 kg skrobi, który podany ponad
potrzeby bytowe dostarcza energii na produkcj
ę 3 kg mleka o zawartości 3,25 – 3,5%
tuszczu. Jednostka j
ęczmienna suŜy do oceny wartości pasz dla krów mlecznych i opasów.
W Polsce, w Normach
Ŝywienia byda i owiec systemem tradycyjnym (1993) jako
miernika warto
ści energetycznej pasz uŜywa się jednostki owsianej. Jest to wartość
odpowiadaj
ąca 1 kg owsa średniej jakości o zdolności produkcyjnej 0,6 kg skrobi, który
podany ponad potrzeby bytowe powoduje odo
Ŝenie w ciele dorosego przeŜuwacza ok. 150 g
tuszczu.
Inne mierniki warto
ści pasz
W przypadku
świń jako miernik wartości energetycznej pasz stosuje się energię
metaboliczn
ą wyraŜona w MJ na 1 kg paszy lub 1 kg suchej masy paszy. W projektowaniu
Ŝywienia drobiu jest to energia metaboliczna pozorna podawana w normach Ŝywienia drobiu
(1993) w kcal lub MJ na 1 kg paszy lub 1 kg suchej masy paszy. Potrzeby pokarmowe koni
oraz warto
ść pasz wyraŜone są w energii strawnej – Normy Ŝywienia koni (1991). Dość
istotne w
Ŝywieniu jest zachowanie waściwych proporcji skadników odŜywczych w stosunku

32. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31
do siebie. Szczególne znaczenie ma stosunek odŜywczy. Jest to stosunek biaka ogólnego
strawnego do sumy pozostaych strawnych skadników. Za 1 przyjmuje si
ę zawartość biaka
i wylicza ile cz
ęści pozostaych skadników przypada na biako (tuszcz mno Ŝy się przez 2,25,
poniewa
Ŝ w stosunku do biaek i węglowodanów ma on o tyle wyŜszą wartość energetyczną).
Stosunek od
Ŝywczy moŜe być wąski (1:4), średni (1:8) i szeroki (1: powyŜej 8).
Ilo
ść biaka ogólnego strawnego na 1 jednostkę owsianą. Obliczenia tego miernika
dokonuje si
ę wykorzystując proporcję. Jest on pomocny przy bilansowaniu dawek
Ŝywieniowych dla zwierząt zwaszcza przy programowaniu skadu mieszanek
penodawkowych. W latach siedemdziesi
ątych i osiemdziesiątych w Europie opracowano
kilka nowych systemów warto
ściowania pasz i określania potrzeb pokarmowych zwierząt.
W Polsce wykorzystywane s
ą system INRA (francuski) i system NEL (stosowany równie Ŝ
w Niemczech, Szwajcarii i Holandii).
System INRA – obejmuje:
- warto
ść energetyczną pasz i zapotrzebowanie energetyczne zwierząt
- warto
ść biakową pasz i zapotrzebowanie zwierząt na biako
- warto
ść wypenieniową pasz i zdolność pobrania paszy przez zwierzęta
Jednostkami, które su
Ŝą do określania wartości energetycznej pasz w tym systemie są:
- jednostka energetyczna produkcji mleka (JPM)
- jednostka energetyczna produkcji
Ŝywca (JPś)
Jednostki pokarmowe okre
ślono na podstawie wartości energetycznej netto (EN)1 kg
standardowego ziarna j
ęczmienia obliczanej odrębnie dla produkcji mleka (EN1) i produkcji
Ŝywca (ENŜ). Jednostki pokarmowe JPM i JPś zgodnie z normami z 1993 r. mają następujące
definicje:
Jednostka paszowa (energetyczna) produkcji mleka – JPM – to ilo
ść energii netto
produkcji mleka (EN
1), którą dostarcza 1 kg standardowego ziarna jęczmienia podawanego
jako pasza produkcyjna krowie w okresie laktacji. Jedna jednostka produkcji mleka jest równa
1700 kcal – ta ilo
ść energii moŜe zostać wydzielona z mlekiem lub odoŜona w organizmie
w postaci rezerw tuszczu.
Jednostka paszowa (energetyczna) produkcji
Ŝywca – JPś – to ilość energii netto
produkcji
Ŝywca (ENś), którą dostarcza 1 kg standardowego ziarna jęczmienia podawanego
jako pasza bytowa i produkcyjna rosn
ącym (opasanym, tuczonym) zwierzętom. Odpowiada
ona warto
ści 1820 kcal.
Ró
Ŝnice w wartości energetycznej 1 kg standardowego ziarna jęczmienia wynikają
z ró
Ŝnej wartości wspóczynników wykorzystania energii metabolicznej zawartej w 1 kg
paszy do produkcji mleka i do produkcji
Ŝywca. W tabelach wartości pokarmowej zawartych
w Normach
Ŝywienia byda, owiec i kóz (1993) wartość energetyczną poszczególnych pasz
wyra
Ŝono zawartością JPM i JPś w 1 kg paszy i 1 kg suchej masy paszy. Zapotrzebowanie
energetyczne zwierz
ąt jest sumą energii zuŜytej na potrzeby bytowe i produkcję (mleko,
przyrost masy ciaa). Wyra
Ŝono je w jednostkach energetycznych produkcji mleka (JPM)
i produkcji
Ŝywca (JPś), zgodnie z systemem oceny wartości energetycznej pasz. Normy
zapotrzebowania energetycznego uwzgl
ędniają róŜne stany fizjologiczne i kierunki produkcji
byda, owiec i kóz.
Warto
ść pokarmową biaka wyra Ŝa się jako ilość biaka waściwego, rzeczywiście
trawionego w jelicie cienkim (biako trawione w jelicie – BTJ). Faktyczn
ą wartość
pokarmow
ą biaka danej paszy (BTJ, g/kg) określa wielkość niŜsza spośród wymienionych tj.
BTJN lub BTJE. W tabelach zamieszczonych w normach
Ŝywienia byda, owiec i kóz wartość
pokarmow
ą biaka poszczególnych pasz wyraŜono zawartością BTJN i BTJE w g/kg paszy
i g/kg suchej masy paszy.

33. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32
Zapotrzebowanie zwierząt na biako stanowi sum ę potrzeb bytowych (odnoszonych do
MC
0,75
) i produkcyjnych, związanych z zawartością biaka w produktach zwierzęcych (mięsie,
mleku). Normy na biako wyra
Ŝono w g BTJ, zgodnie z przyjętym systemem oceny wartości
pokarmowej biaka pasz. Dla okre
ślenia wartości wypenieniowej pasz wprowadzono pojęcie
jednostki wypenieniowej. Jednostka wypenieniowa (JW) przedstawia warto
ść
wypenieniow
ą paszy (WW) wyraŜoną w JW/kg paszy oraz zdolność pobrania paszy dla
zwierz
ąt (ZPP), wyraŜoną w JW/dzień. W wartości wypenieniowej pasz uwzględniono
zró
Ŝnicowany skad i budowę roślin wchodzących w skad suchej masy paszy – równieŜ
zawarto
ść ścian komórkowych i stopień ich zdrewnienia. W przeciwieństwie do pasz
obj
ętościowych, pasze treściwe wchodzące w skad dawek pokarmowych dla przeŜuwaczy nie
maj
ą staej wartości wypenieniowej. Wprowadzenie paszy treściwej do podstawowej dawki
pasz obj
ętościowych odbywa się kosztem wartości wypenieniowej paszy objętościowej.
Wyra
Ŝa się to obniŜeniem dowolnego pobrania suchej masy paszy objętościowej. W tabelach
warto
ści pokarmowej Norm Ŝywienia byda, owiec i kóz wartość wypenieniową
poszczególnych pasz obj
ętościowych wyraŜono w JWO (owce), JWB (bydo) i JWK (kozy)
na 1 kg paszy i 1 kg SM paszy. Zgodnie z zao
Ŝeniami systemu dla pasz treściwych nie
oblicza si
ę oddzielnie wartości wypenieniowych.
Zdolno
ść pobrania paszy (ZPP JW/dzie ń) jest cechą charakterystyczną dla zwierzęcia
i zostaa wyra
Ŝona zgodnie z przyjętym systemem oceny wartości wypenieniowej pasz dla
owiec, rosn
ącego byda i krów w JWO, JWB i JWK. Wzory do oblicze ń zamieszczono w
Normach
Ŝywienia byda owiec i kóz (1993). W praktyce dla ustalenia norm i zbilansowania
dawek
Ŝywieniowych w tym systemie stosuje się specjalistyczne oprogramowanie
komputerowe.
System NEL (Nettoenergie Laktation – energia netto laktacji) stosowany jest
w programowaniu
Ŝywienia krów mlecznych i w odchowie modego byda. NEL mierzy
energi
ę netto magazynowaną w mleku. Aby programować Ŝywienie w systemie NEL naleŜy
zna
ć wartość NEL poszczególnych pasz oraz potrzeby energetyczne i biakowe krów. NEL
oblicza si
ę z energii metabolicznej, znając stopień jej wykorzystania do produkcji mleka.
Wykorzystanie to wynosi
średnio 60%. Zatem upraszczając moŜna stwierdzić, Ŝe
NEL = EM x 0,6. Wykorzystanie energii metabolicznej EM jest uzale
Ŝnione od jej
koncentracji w paszy odzwierciedlonej przez wspóczynnik q. Pasze znacznie ró
Ŝnią się pod
tym wzgl
ędem. Wspóczynnik q oblicza się zgodnie z poniŜszym dziaaniem:
100´=
EB
EM
q
Badania wskazay,
Ŝe wykorzystanie energii metabolicznej do produkcji mleka jest równe
60% wtedy, kiedy wspóczynnik koncentracji q jest równy 57. Kiedy jego warto
ść zmniejsza
si
ę lub zwiększa o 1 wówczas wykorzystanie energii metabolicznej zmienia si ę o 0,04%.
Warto
ść NEL oblicza się zgodnie z równaniem:
NEL = 0,6 [1+0,004x (q-57) x EM
Aby wykona
ć obliczenia trzeba znać wartości EB i EM. NaleŜy je obliczyć wykorzystując
równania:
- na obliczenie energii brutto EB [MJ/kg]
EB= (0,0242
z1+0,0366z2+0,0209z3+0,0170z4)-(cukry x 0,0007)
- na obliczenie energii metabolicznej EM [MJ/kg]
EM= (0,0152
x1+0,0342x2+0,0128x3+0,0159x4)-(cukry x 0,0007)
gdzie
z – zawarto
ść w paszy skadników surowych w g/kg
x – zawarto
ść w paszy skadników strawnych w g/kg
1 – biako

34. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33
2 – ekstrakt eterowy
3 – wókno
4 – bezazotowe wyci
ągowe
Poprawk
ę na cukry naleŜy odejmować wtedy, kiedy ich zawartość w suchej masie paszy
jest wy
Ŝsza niŜ 8%.
Zapotrzebowanie energetyczne krów jest sum
ą zapotrzebowania bytowego
i produkcyjnego. Zapotrzebowanie to ustala si
ę w odniesieniu do masy metabolicznej ciaa.
Wynosi ono:
NEL MJ/dzie
ń = 0,293 MJ x MC
0,75

Wtedy, kiedy podstaw
ę Ŝywienia stanowi pastwisko, potrzeby bytowe w systemie NEL
nale
Ŝy zwiększyć o 10%. Zapotrzebowanie produkcyjne naleŜy obliczyć na podstawie skadu
mleka skorygowanego do zawarto
ści 4% tuszczu, tzw FCM – mleko standardowe. Wartość
NEL 1 kg mleka skorygowanego wynosi 3,17 MJ (ok. 730 kcal). Mleko na FCM mo
Ŝna
przeliczy
ć wg wzoru:
FCM = (% tuszczu w mleku x 0,15) + 0,4
Zatem, je
Ŝeli krowa daje 20 kg mleka o zawartości tuszczu 3,5% to:
FCM = (3,5% x 0,15) + 0,4 = 0,925
0,925 x 20 = 18,5 kg FCM
Je
Ŝeli masa krowy wynosi 600 kg, jej cakowite zapotrzebowanie jest nast ępujące:
- bytowe – 600
0,75
x 0,293 MJ = 121,2 x 0,293 = 35,5 MJ NEL
- produkcyjne – 18,5 x 3,17 = 58,6 MJ NEL
- cakowite potrzeby – 35,5 + 58,6 = 94,1 MJ NEL
Zapotrzebowanie krów na biako normuje si
ę w biaku ogólnym. Dane do obliczenia
normy mo
Ŝna zaczerpnąć z norm DLG lub norm INRA. Krowa o masie 600 kg potrzebuje
dziennie 450 g biaka ogólnego, na produkcj
ę 1 kg mleka FCM 81 g biaka ogólnego. Do
sumy obliczonego zapotrzebowania nale
Ŝy dodać jeszcze 5% w celu uniknięcia będu. Zatem:
- potrzeby bytowe – 450 g biaka ogólnego,
- potrzeby produkcyjne – 20 kg mleka (4%) x 81g = 1620g biaka ogólnego,
- razem 2070 g biaka ogólnego,
- + 5% – 103,5.
Systemy
Ŝywienia, normowania i dawkowania pasz
Zwierz
ęta mogą być Ŝywione systemem do woli i systemem dawkowanym. W kaŜdym
z systemów
Ŝywienia konieczne jest jego odpowiednie zaprojektowanie. Dotyczy ono doboru
pasz i wa
ściwej organizacji Ŝywienia. śywienie do woli wymaga projektowania mniej
precyzyjnego, natomiast w
Ŝywieniu dawkowanym konieczne jest precyzyjne obliczanie
zapotrzebowania na pasze jak i mo
Ŝliwości jego pokrycia. W projektowaniu Ŝywienia
zwierz
ąt naleŜy uwzględnić zapotrzebowanie zwierzęcia na poszczególne skadniki
pokarmowe, mo
Ŝliwości zwierzęcia jeŜeli chodzi o pobranie poszczególnych pasz
i mo
Ŝliwości zwierzęcia w zakresie trawienia pobranych pasz. Zapotrzebowanie zwierz ęcia na
skadniki pokarmowe nazywa si
ę normą Ŝywieniową. Zapotrzebowanie zwierzęcia określa się
z uwzgl
ędnieniem potrzeb bytowych i produkcyjnych. Określa się potrzeby zwierzęcia pod
wzgl
ędem energetycznym, biakowym, mineralnym i witaminowym. Pasze podawane
zwierz
ętom w swoim skadzie chemicznym zawierają skadniki, które potrzebne są
zwierz
ętom dla ich waściwego wzrostu, rozwoju lub produkcyjności. Jednak występują one
w nich w ró
Ŝnych ilościach. Aby waściwie dobrać proporcje pasz dla zapewnienia pokrycia
zapotrzebowania zwierz
ąt naleŜy poznać ich skad chemiczny i tak zaprojektować ich ilości
aby pokryy zapotrzebowanie zwierz
ęcia. Zestaw róŜnych pasz zawierających ilości
skadników pokarmowych zgodnych z norm
ą, które naleŜy podać zwierzęciu w ciągu doby
nazywamy dzienn
ą dawką Ŝywieniową. Normy i dawki Ŝywieniowe mog ą być ustalane na

35. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34
róŜne okresy czasu. Największe zastosowanie praktyczne mają dzienne normy i dawki
Ŝywieniowe, poniewaŜ suŜą one bezpośredniej organizacji karmienia zwierząt. Dla
racjonalnego planowania
Ŝywienia ustala się równieŜ normy i dawki na duŜsze okresy czasu
np. na okres
Ŝywieniowy, miesiąc lub rok.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadaj
ąc na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób nale
Ŝy obliczyć wspóczynnik strawności pasz?
2. Jakich informacji dostarcza bilans azotu w organizmie?
3. W jakim celu wykonuje si
ę bilans węgla w organizmie?
4. Jakie mierniki warto
ści pokarmowej pasz moŜesz wskazać?
5. Co to jest norma
Ŝywieniowa?
6. W jaki sposób ustala si
ę zapotrzebowanie Ŝywieniowe zwierzęcia w systemie INRA?
7. W jaki sposób ustala si
ę zapotrzebowanie Ŝywieniowe zwierzęcia w systemie NEL?
8. Co to jest dawka
Ŝywieniowa i jakie znasz rodzaje dawek Ŝywieniowych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Na podstawie dowolnych Norm
śywienia Zwierząt ustal normę Ŝywieniową dla krowy
mlecznej wa
Ŝącej 600 kg i produkującej 20 kg mleka w ciągu doby.

Sposób wykonania
ćwiczenia

Aby wykona
ć ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizowa
ć wybrane Normy śywienia Zwierząt i odnaleźć dane dotyczące
zapotrzebowania na skadniki pokarmowe dla krowy mlecznej o wskazanych
parametrach,
2) dokona
ć obliczeń,
3) przygotowa
ć zestawienie odzwierciedlające zapotrzebowanie wskazanego zwierzęcia
na skadniki pokarmowe.

WyposaŜenie stanowiska pracy:
- komputer z dost
ępem do sieci Internet lub kalkulator,
- Normy
śywienia Zwierząt,
- papier i przybory do robienia notatek.

Ćwiczenie 2
Na podstawie dowolnych Norm
śywienia Zwierząt ustal normę Ŝywieniową dla kur
nie
śnych w pierwszym sezonie nieśności.

Sposób wykonania
ćwiczenia

Aby wykona
ć ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizowa
ć wybrane Normy śywienia Zwierząt i odnaleźć dane dotyczące
zapotrzebowania na skadniki pokarmowe dla kur nie
śnych w pierwszym okresie
nie
śności,

36. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35
2) dokonać obliczeń,
3) przygotowa
ć zestawienie odzwierciedlające zapotrzebowanie wskazanego stada kur
na skadniki pokarmowe.

Wyposa
Ŝenie stanowiska pracy:
- komputer z dost
ępem do sieci Internet lub kalkulator,
- Normy
śywienia Zwierząt,
- papier i przybory do robienia notatek.

Ćwiczenie 3
Na podstawie dowolnych Norm
śywienia Zwierząt oblicz i zbilansuj dawkę Ŝywieniową
dla tucznika na drugi okres tuczu.

Sposób wykonania
ćwiczenia

Aby wykona
ć ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizowa
ć wybrane Normy śywienia Zwierząt i odnaleźć dane dotyczące
zapotrzebowania na skadniki pokarmowe dla tucznika w drugim okresie tuczu,
2) dokona
ć obliczeń,
3) przygotowa
ć zestawienie odzwierciedlające zapotrzebowanie tucznika na skadniki
pokarmowe,
4) wybra
ć na podstawie tych samych norm pasze i odczytać zawartości w nich
poszczególnych skadników pokarmowych,
5) okre
ślić planowane ilości pasz dla jednego tucznika,
6) sprawdzi
ć, ile skadników pokarmowych zawierają planowane ilości pasz,
7) porówna
ć z zapotrzebowaniem,
8) dokona
ć w przypadku róŜnic korekty tak aby byy one mniejsze niŜ (+), (-) 5% normy
(zapotrzebowania).

Wyposa
Ŝenie stanowiska pracy:
- komputer z dost
ępem do sieci Internet lub kalkulator,
- Normy
śywienia Zwierząt,
- papier i przybory do robienia notatek.

Ćwiczenie 4
Na podstawie przedstawionych danych oblicz wspóczynnik strawno
ści dla biaka.

Sposób wykonania
ćwiczenia

Aby wykona
ć ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizowa
ć przedstawione dane,
2) dokona
ć niezbędnych obliczeń, zgodnie z wzorem na obliczanie wspóczynnika
strawno
ści,
3) zinterpretowa
ć wynik.

Wyposa
Ŝenie stanowiska pracy:
- papier i przybory do robienia notatek.

37. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36
4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie
1) zdefiniowa
ć strawność i obliczyć wspóczynnik strawności na
dowolnym przykadzie

Ŝ
Ŝ
2) oceni
ć zasadność wykonywania bilansu azotu i węgla w organizmie? Ŝ Ŝ
3) wskaza
ć jednostki wartości odŜywczej pasz i dokonać ich podziau? Ŝ Ŝ
4) dobra
ć pasze dla określonej grupy zwierząt i odczytać ich wartość
Ŝywieniową?
Ŝ
Ŝ
5) okre
ślić zasady normowania pasz w systemie INRA? Ŝ Ŝ
6) okre
ślić zasady normowania pasz w systemie NEL? Ŝ Ŝ
7) opracowa
ć normę Ŝywieniową dla wskazanego zwierzęcia? Ŝ Ŝ
8) zbilansowa
ć dawkę Ŝywieniową? Ŝ Ŝ

38. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.4. Specyfika Ŝywienia róŜnych grup zwierząt, gospodarowanie
paszami i koszty Ŝywienia

4.4.1. Materia nauczania

Podstawowe metody konserwowania pasz dla zwierząt to suszenie i kiszenie. W wyniku
suszenia pasz otrzymujemy siano i susze. Paszami najbardziej nadaj
ącymi się do suszenia są
zielonki. Ka
Ŝda metoda konserwowania powoduje straty skadników pokarmowych. Warto ść
pokarmowa siana jest wi
ęc niŜsza od zielonek. Przy produkcji siana straty są dość duŜe. Ich
wielko
ść zaleŜy od sposobu suszenia, warunków pogodowych oraz war unków
przechowywania siana. Wielko
ść tych strat obrazują zamieszczone niŜej tabele. Zielonki na
siano mo
Ŝna suszyć z wykorzystaniem następujących metod:
- suszenie naturalne na pokosach (na ziemi) lub na przyrz
ądach
- dosuszanie zimnym lub ogrzanym powietrzem
- suszenie mechaniczne gor
ącymi gazami
Suszenie na ziemi daje dobre efekty tylko wówczas, kiedy jest sprzyjaj
ąca pogoda.
W czasie suszenia na ziemi wykonuje si
ę wiele czynności związanych z roztrząsaniem
zielonki, odwracaniem, zgrabianiem, skadaniem w kopy. Je
Ŝeli zabiegi te wykonywane są
niewa
ściwie, dochodzi do duŜych strat. Dotyczy to zwaszcza roślin motylkowych takich jak
lucerna, koniczyna itp. Dlatego prace te najlepiej wykonywa
ć kiedy rośliny są podwiędnięte,
wczesnym rankiem i przed wieczorem. Suszenie na ziemi przy sprzyjaj
ącej pogodzie trwa
zwykle kilka dni. Je
Ŝeli się przeduŜa, a pogoda jest mniej sprzyjająca, to suszona masa traci
na warto
ści. Najlepsze efekty w postaci bardzo dobrej jakości produktu daje suszenie
mechaniczne gazami o wysokiej temperaturze. Odbywa si
ę ono w specjalnych suszarniach.
Proces suszenia jest bardzo krótki i trwa od kilku do kilkunastu sekund. Takie suszenie
powoduje szybkie odwodnienie oraz wstrzymanie procesów oddychania i rozpadu biaek. Nie
pogarsza si
ę strawność skadników odŜywczych.

Tabela 9.Straty w % przy róŜnych sposobach suszenia zielonej masy [6]

Straty w %
Sposób suszenia
Suchej masy Biaka
strawnego
Karotenu
Suszenie w kopkach przy
sprzyjaj
ącej pogodzie
15-30 12-25 60-85
Suszenie w kopkach przy
niesprzyjaj
ącej pogodzie
25-50 50-60 95-98
Dosuszanie niedogrzanym
powietrzem
15-20 10-20 50-85
Sztuczne suszenie ciągym
powietrzem
5-10 5-8 5-6

Siano mo
Ŝna przechowywać w stogach lub w stodoach, na poddaszach uŜytkowych czy
magazynach pasz obj
ętościowych suchych. Zdecydowanie najlepszym sposobem
przechowywania jest zgromadzenie siana w magazynach. Powinny one by
ć suche,
przewietrzane i ciemne. Wtedy siano traci warto
ść odŜywczą w najmniejszym stopniu.
Zachowuje barw
ę i zapach.

39. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Rys. 16. Dobre siano Śąkowe [opracowanie wasne]

Tabela 10. Ubytki naturalne przy przechowywaniu siana [6]

Ubytki w % w okresie
Wyszczególnienie
do 6 miesi
ęcy powy Ŝej 6 miesięcy Siano luzem
W stogach 1 5
W szopach 0,7 4
Siano prasowane
W stogach 0,4 3
W szopach 0,3 2

Tabela. 11. Przyczyny strat zachodzących podczas suszenia zielonki na siano i przechowywania siana (w %) [6]

Przyczyna strat Sucha masa Biako
surowe
Jednostki
pokarmowe
Wilgotno ść suszonej
zielonki i soma przy
której powstaj
ą straty
Oddychanie Do 10 5-10 5-10 Od skoszenia do 4-%
wilgotno
ści Mechaniczne
kruszenie
5-10 10-15 0-15 Od 40% wilgotno ści
do momentu
skadowania
Wymywanie
i fermentacja
5-15 5-15 5-15 Od skoszenia
Pogorszenie
zawarto
ści
10-15 Do czasu skarmienia

Dobre siano ma kolor zielony, charakterystyczny przyjemny zapach, nie jest poamane
i skruszone. Nie zawiera obcych zapachów, przebarwie
ń i widocznych śladów obecności
grzybów (ple
śni). MoŜna odróŜnić rośliny z jakich powstao.
Zakiszanie pasz to kolejna metoda konserwacji pasz w celu wykorzystania ich w
Ŝywieniu
zwierz
ąt gospodarskich. Polega ono na poddaniu zakiszanej masy procesowi fermentacji. Jest
to fermentacja mlekowa, jednak towarzysz
ą jej takŜe fermentacje octowa, propionowa
i masowa. Fermentacje towarzysz
ące są niepoŜądane W wyniku fermentacji gromadzą się

40. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39
w kiszonkach kwas mlekowy i niewielkie ilości kwasu octowego, dzięki którym moŜliwe jest
zakonserwowanie czyli zakwaszenia paszy i zahamowanie procesów
Ŝyciowych szkodliwych
drobnoustrojów takich jak bakterie kwasu masowego, bakterie gnilne i paeczki okr
ęŜnicy.
Fermentacja mlekowa zachodzi w warunkach beztlenowych, w odpowiedniej temperaturze
(25-35
o
C

), przy odpowiedniej wilgotności (65-75%) i w obecności w zakiszanym materiale
odpowiedniej ilo
ści cukrów. Odpowiednia ilość cukrów to taka, która zapewnia wytworzenie
kwasu mlekowego w takiej ilo
ści, aby obniŜyć pH kiszonki do 4,2. Materia wykorzystywany
do przygotowania kiszonek mo
Ŝna podzielić w zaleŜności od stopnia przydatności do
zakiszania. Podzia ten obrazuje tab. 26. O stopniu przydatno
ści pasz do zakiszania decyduje
przede wszystkim zawarto
ść węglowodanów i biaka.

Tabela 12. Przydatność róŜnych pasz do zakiszania [opracowanie wasne]

Stopień
przydatno
ści do
zakiszania
Zawarto
ść
skadników o
istotnym znaczeniu
Pasze
Pasze Śatwo zakiszające
się
Wysoka zawartość cukrów
i niska zawartość biaka
kukurydza, sonecznik, zrzynki buraków
cukrowych i pastewnych, kapusta pastewna,
zielonki z Ŝyta i owsa, korzenie buraków
pastewnych, ziemniaki parowane, dynia, wywar
gorzelniany I wysodki buraczane
Pasze trudno
zakiszające się
Wysoka zawartość biaka
i niska zawartość cukrów
Koniczyna czerwona i biaa, mieszanki traw
z roślinami motylkowymi, poplony z przewagą
roślin strączkowych, Śęty ziemniaczane
Pasze nie zakiszające się Bardzo wysoka zawartość
biaka i niska zawartość
cukrów
Zielonka z lucerny, niektóre chwasty takie jak
komosa i pokrzywa

Aby zapewnić waściwe warunki zakiszania naleŜy:
- zebra
ć materia w odpowiedniej fazie rozwojowej,
- do zakiszania zastosowa
ć takie rośliny lub ich mieszankę, która zawiera minimum
cukrowe,
- zapewni
ć odpowiednią wilgotność zakiszanego materiau,
- doprowadzi
ć do szybkiego odcięcia powietrza, w celu zapewnienia warunków
beztlenowych,
- zapewni
ć ugniecenie zakiszanej masy, aby usunąć powietrze ze środka i spowodować
wypŚyw sok?w zawartych w kom?rkach, co znacznie uŚatwia rozwój bakterii,
- w przypadku materiau trudno zakiszaj
ącego się, zastosować odpowiednie preparaty
uatwiaj
ące zakiszanie.
Kiszonki stanowi
ą podstawę Ŝywienia zimowego byda. Szczególne znaczenie mają
kiszonka z traw, z mieszanek traw z koniczyn
ą i kiszonka z kukurydzy. Jakość kiszonki z traw
zale
Ŝy od zawartości biaka i energii, skadu botanicznego runi, nawoŜenia i czasu koszenia.
Kiszonka z traw jest dobrym
źródem zarówno biaka (14-17%) jak i energii (powyŜej 6 MJ
NEL). Zawarto
ść wókna w świeŜej trawie powinna ksztatować się na poziomie 22-24%,
a w kiszonce 23-26%. Nie nale
Ŝy kosić traw zbyt późno, poniewaŜ obniŜa się w nich
zawarto
ść skadników odŜywczych, a rośnie zawartość wókna (0,5% na dzień). Wysokość
koszonych traw powinna ksztatowa
ć się w granicach 30 cm, a czas optymalnego koszenia
musi by
ć krótki 3-5 dni, natomiast w przypadku traw z wsiewk ą koniczyny 7-10 dni. Traw nie
wolno kosi
ć zbyt nisko, poniewaŜ zwiększa to zanieczyszczenie ziemią, co powoduje rozwój
bakterii kwasu masowego, bakterii Clostridium i powoduje niszczenie wa
ściwego skadu
botanicznego Ś
ąki. Potwierdzeniem zanieczyszczenia zakiszanej masy jest zawarto ść popiou.

41. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40
Nie powinna być wyŜsza niŜ 10%. MoŜna to ocenić wykonując prostą próbę w gospodarstwie.
Do wiadra wlewamy ¾ wody, wkadamy ok. 3-4 kg kiszonki i mieszamy. Wyjmujemy
kiszonk
ę i obserwujemy co pozostao. JeŜeli w kiszonce znajdują się zanieczyszczenia,
niestety znajd
ą się one w Ŝoądku karmionego nią zwierzęcia. Zawartość suchej masy
w zakiszanych trawach powinna wynosi
ć 35-40%, występuje wtedy wysoka koncentracja
cukrów i optymalne warunki do produkcji kwasu mlekowego. Aby uzyska
ć taką zawartość
suchej masy nale
Ŝy zielonkę podsuszyć przez 1 dzień przy dobrej pogodzie, odwracając jeden
raz. W takich warunkach uzyskamy najni
Ŝsze straty skadników odŜywczych. Wartość
kiszonki z kukurydzy zale
Ŝy przede wszystkim od zawartości w niej kolb. MoŜna wyróŜnić
dwa kierunki produkcji kiszonki z kukurydzy. Pierwszy to kiszonka o
średniej jakości, ale
du
Ŝych plonach. Drugi to kiszonka wysokoenergetyczna, uzyskana z wczesnych I średnio-
wczesnych odmian, wysiewanych rzadko oraz pó
źno zbieranych. Jakość kiszonki z kukurydzy
zale
Ŝy w duŜym stopniu od techniki zbioru. Kukurydza zbierana w dojrzao ści woskowej-
penej wymaga poci
ęcia na odcinki dugości ok.1 cm, a przy zbiorze w dojrzaości mlecznej –
2,5 cm. Na jako
ść ma teŜ wpŚyw dokŚadność rozdrobnienia zar?wno Śodyg i liści kukurydzy,
ale i ziarna. Korzystniej przebiega wtedy kiszenie i s
ą mniejsze straty.

Tabela 13. Straty (w %) przy róŜnych sposobach kiszenia zielonej masy [6]

Straty w %
Sposób kiszenia
Suchej masy Biaka strawnego Karotenu
Kiszenie w silosach przejazdowych 10-30 10-20 10-15
Kiszenie w gazoszczelnych silosach
wie
Ŝowych
5-8 2-2,5 50-65

Zakiszanie pasz moŜna prowadzić wykorzystując róŜne technologie. Są one uzaleŜnione
od miejsca i urz
ądzeń jakimi dysponuje gospodarstwo. Do najczęściej spotykanych sposobów
zakiszania zaliczamy:
- zakiszanie w silosach (przejazdowych, pŚaskich, wgŚ
ębnych, wieŜowych),
- zakiszanie na pryzmach,
- zakiszanie w balotach owijanych foli
ą,
- zakiszanie w r
ękawach foliowych (technologia AG BAG).
Silosy s
ą to specjalne budowle przeznaczone do zakiszania pasz. Mog ą one być otwarte
(przejazdowe) lub zamkni
ęte (wieŜowe). Są one zaliczane do budowli rolniczych i na ich
zbudowanie nale
Ŝy uzyskać odpowiednie pozwolenie oraz usytuować je w odpowiednich
odlego
ściach od innych zabudowań i granic zagrody. Produkcja kiszonki, zwaszcza
w silosach przejazdowych lub na pryzmach nie jest oboj
ętna dla środowiska naturalnego.
Zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej nale
Ŝy pamiętać o zachowaniu konkretnych,
wa
Ŝnych dla ochrony środowiska zasad. Przy kiszeniu świeŜej masy roślinnej z 1 tony
zielonki wycieka
średnio 0,2 m
3
soku. Powinien on być odprowadzany do studzienek
zbiorczych stanowi
ących część skadową silos?w przejazdowych i innych pŚaskich
i wie
Ŝowych. NiezaleŜnie od studzienek zaleca się stosowanie na dno silosu warstwy pociętej
somy, która zatrzymuje soki kiszonkowe. Jedna tona poci
ętej somy wchania do 2,5 m
3
soku.
W soku kiszonkowym znajduj
ą się dość duŜe ilości związków mineralnych. Np. w soku
odpŚywaj
ącym z 25 ton zakiszanej zielonki znajduje się 14 kg azotu. OdpŚyw sok?w
kiszonkowych do wód powierzchniowych powoduje ich zanieczyszczenie i pozbawia tlenu.
Soki, które zbierane s
ą w studzienkach naleŜy rozlewać na pola i Śąki, z których pochodzia
zakiszona zielonka. Dobrym sposobem konserwacji pasz jest produkcja sianokiszonek
w balotach foliowych lub w r
ękawach foliowych (AG BAG). Dobra kiszonka powinna
charakteryzowa
ć się swoistym, aromatycznym, lekko chlebowym, przyjemnym nie ostrym

42. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41
zapachem. Jej barwa powinna być zbliŜona do barwy surowca wyjściowego z odcieniem
oliwkowym lub lekko br
ązowym. Liście i Śodygi powinny być dobrze widoczne bez
zanieczyszcze
ń i pleśni.
Przygotowanie pasz do skarmiania
Pasze przeznaczone dla zwierz
ąt gospodarskich, niezaleŜnie od tego, czy świeŜe, czy
zakonserwowane przed spo
Ŝyciem przez zwierzęta powinny być przygotowane do skarmienia.
Przygotowanie pasz do skarmiania polega na poddaniu ich zabiegom fizycznym,
biologicznym lub chemicznym po to aby:
- zwi
ększyć ich strawność,
- poprawi
ć waściwości smakowe i dietetyczne,
- zmniejszy
ć zuŜycie energii na procesy Ŝucia,
- zniszczy
ć związki toksyczne oraz szkodliwe drobnoustroje,
- uatwi
ć pobieranie paszy.
Najwa
Ŝniejszą i konieczną metodą przygotowania pasz do skarmiania jest oczyszczanie.
W zale
Ŝności od rodzaju pasz moŜna je oczyścić stosując mycie (okopowe), otrząsanie (liście)
lub przewiewanie (ziarna i nasiona). Wiele pasz wymaga przed skarmieniem rozdrobnienia.
Jak mo
Ŝna to robić wskazuje poniŜsza tabela.

Tabela 14. Rozdrabnianie pasz [opracowanie wasne]

Rodzaj
rozdrabniania
Zastosowane maszyny
i urz
ądzenia
Otrzymany produkt – przeznaczenie
Gniecenie Gniotowniki PŚatki ? stosowane w Ŝywieniu koni i byda
Gniecione, parowane okopowe dla świń i drobiu
Śrutowanie Śrutowniki, rozdrabniacze
bijakowe
Śruty – prawie wszystkie gatunki zwierząt
gospodarskich
Mielenie Mlewniki, mynki M ąki lub maczki – dla zwierząt modych
Siekanie Siekacze, rozdrabniacze
bijakowe
Posiekane okopowe dla przeŜuwaczy, koni, świń
i drobiu
Ciecie na sieczkę Sieczkarnie Sieczka – dla prze Ŝuwaczy powinna mieć
dugość 3-5 cm, a dla koni – 2-2,5 cm

Rys. 17. Śruta kukurydziana [opracowanie wasne] Rys. 18. Śruta zboŜowa [opracowanie wasne]

Kolejną metodą jest mieszanie pasz. Mieszanki dają lepsze wyniki produkcyjne, niŜ pasze
skarmiane oddzielnie. Bardziej smakuj
ą zwierzętom i są lepiej wyjadane. Do mieszania
stosuje si
ę specjalne mieszalniki lub wozy paszowe. MoŜna w nich przygotowywać mieszanki
staŚe, pŚynne i p?ŚpŚynne. Mieszanie pasz cz
ęsto stosowane jest w tzw. Ŝywieniu
programowanym. Aby zapewni
ć równomierny skad poszczególnych komponentów
wchodz
ących w skad pasz stosuje się ich granulowanie lub brykietowanie. Pasze

43. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42
brykietowane i granulowane produkowane są w profesjonalnych wytwórniach. Granulat moŜe
by
ć róŜnej wielkości zaleŜnie od przeznaczenia. Dobre efekty produkcyjne daje stosowanie
granulowanych lub brykietowanych pasz obj
ętościowych suchych w Ŝywieniu przeŜuwaczy.
Granulat du
Ŝej pozostaje w Ŝwaczu i duŜej podlega dziaaniu mikroflory Ŝwacza, co podnosi
stopie
ń wykorzystania paszy.
Zwil
Ŝaniu poddaje się przede wszystkim pasze sypkie w celu zmniejszenia ich pylisto ści
i uatwienia mieszania. Moczy si
ę takŜe pasze bardzo pęczniejące, aby unikać wzdęć
u zwierz
ąt. Pasze zwykle moczone są w ciepŚej lub zimnej wodzie, w takiej jej ilości jaką
pasza zdoa wchon
ąć.

Tabela 15. Orientacyjny czas moczenia niektórych pasz [opracowanie wasne]

Pasz Orientacyjny czas moczenia
Ziarna zbóŜ 24 godz.
Nasiona motylkowatych 16 godz.
Wysodki i sodziny 8-12 godz.

Wodę wykorzystuje się teŜ do Śugowania pasz. Zazwyczaj Śugowane s ą nasiona Śubinu
gorzkiego w celu znacznego obni
Ŝenia w nich poziomu trujących alkaloidów (lupininy,
sparteiny). Obecnie Śugowanie ma sporadyczne zastosowanie.
Gotowanie i parowanie pasz ma na celu zwi
ększenie strawności niektórych skadników,
zmi
ękczenie, poprawienie smaku lub usunięcie szkodliwych waściwości (solanina
w ziemniakach). Parowanie ziemniaków ma szczególne znaczenie w gospodarstwach
ekologicznych w
Ŝywieniu drobiu i świń, a takŜe przy sporządzaniu z nich kiszonki.
Gotowanie wykorzystuje si
ę często w przygotowaniu pasz dietetycznych dla zwierząt,
chorych, modych lub w zej kondycji. Przykadami mog
ą być makuchy, śruta lniana, otręby
lub ziarna i nasiona. Niektóre pasze zwaszcza stosowane w
Ŝywieniu zwierząt maych,
ucz
ących się pobierania pasz staych, poddaje się praŜeniu. Zabieg ten poprawia strawność
i smakowito
ść, a dzięki niemu pasze nabierają waściwości odkaŜających.
W
Ŝywieniu zimowym drobiu nieśnego moŜna stosować podkiekowane ziarno zbóŜ.
Obserwuje si
ę wtedy zwiększenie nieśności kur i poprawę stopnia zapŚodnienia jaj
wyl
ęgowych. Dzieje się tak dlatego, Ŝe w podkiekowanym ziarnie wzrasta zawartość
witaminy E. Skarmia si
ę ziarno świeŜo podkiekowane, kiedy kieki osiągną dugość 2-3 cm.
Podkiekowywaniu poddaje si
ę najczęściej ziarno owsa i jęczmienia. Znanych jest jeszcze
wiele innych metod przygotowania pasz do skarmiania, jednak ze wzgl
ędu na ich bardzo mae
znaczenie nie zostan
ą one tu omówione.
U
Ŝytkowanie pastwiska
Pastwisko, a przede wszystkim rosn
ąca na nim zielonka odgrywa waŜną rolę w Ŝywieniu
zwierz
ąt gospodarskich. Ma ona szczególne znaczenie w przypadku zwierz ąt przeŜuwających.
W skad runi pastwiskowej wchodz
ą róŜne gatunki roślin. Są to przede wszystkim trawy,
ro
śliny motylkowate i zioa. Mogą zdarzać się chwasty – są to rośliny raczej niepoŜądane na
pastwiskach. Zielonka jest pasz
ą zasobną w biako zawierające dość duŜo aminokwasów
i skadniki mineralne.

Tabela 16.Optymalna struktura udziau traw, motylkowatych i zió w runi pastwiskowej (w %) [6]

Wyszczególnienie ąki Pastwiska
Trawy wysokie 50 30
Trawy niskie 30 50
Rośliny motylkowate 10-20 10-20
Zioa 10 10

44. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

Rys. 19. Pastwisko w fazie kiedy moŜna rozpocząć wypas [opracowanie wasne]

Wypas naleŜy rozpoczynać wtedy kiedy odrost runi pastwiskowej wynosi okoo 15 cm,
a ro
śliny są w fazie początku koszenia. Zielonka wtedy jest smaczna dla zwierz ąt i chętnie
przez nie pobierana. Zachowuje równie
Ŝ wysoką wartość odŜywczą. Na pastwisku zostaje
mniej niedojadów, poniewa
Ŝ pobieranie jest równomierne.

Tabela 17. Zmiany zawartości skadników pokarmowych w trawach pierwszego pokosu w zaleŜności od fazy
rozwoju [6]

Energia netto
w kg s.m.
Faza
wegetacji
Sucha
masa
w %
Biako
surowe
w %
Wókno
surowe
w %
Strawno ść
w %
Jedn. pokarm. MJ NEL
Przed
koszeniem
17 19,5 20,5 80 671 6,85
Początki
koszenia
18 17 23,8 75 622 6,34
Początek
kwitnienia
21 14,5 27,2 67 535 5,52
Koniec
kwitnienia
23 12,1 31,1 61 456 4,92

Ruń pastwiskowa w ciągu sezonu pastwiskowego odrasta w róŜnym tempie. ZaleŜy to od
systemu u
Ŝytkowania pastwiska, nawoŜenia, zabiegów pielęgnacyjnych, pory roku i pogody.
Ró
Ŝnice w plonie i czasie odrostu powodują, Ŝe wiosną występuje pewien nadmiar zielonki
i cz
ęść pastwiska naleŜy przeznaczyć na uŜytkowanie kośne. Jesienią moŜe wystąpić niedobór
i trzeba zadba
ć o zgromadzenie innych pasz w celu dokarmienia zwierz ąt.

Tabela 18. Rozkad plonu zielonki na pastwisku w poszczególnych miesiącach [6]
Miesiąc sezonu pastwiskowego % w stosunku do plonu rocznego
Maj 22
Czerwiec 25
Lipiec 17
Sierpień 15
Wrzesień 13
Październik 8
Razem 100

45. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44
Tabela 19.Czas odrostu runi pastwiskowej w poszczególnych miesiącach [opracowanie wasne]

Miesiąc sezonu pastwiskowego Liczba dni odrostu runi Maj 12-16
Czerwiec 15-24
Lipiec 22-28
Sierpień 24-30
Wrzesień 30-35
Październik powy Ŝej 40

Pastwiska lokalizowane s
ą w róŜnych miejscach, na róŜnych gruntach i dlatego mają
ró
Ŝną wydajność. Jedne z nich charakteryzują się wysoką produkcyjnością, a inne niską.
Wydajno
ść pastwiska moŜna oceniać metodą agrotechniczną – pobierając próbki zielonki
przed wypasem i po wypasie i poddaj
ąc je analizie skadu chemicznego. Na podstawie tej
analizy mo
Ŝna obliczyć wydajność caego pastwiska. Inną metodą jest metoda zootechniczna
uwzgl
ędniająca wyniki produkcyjne zwierząt uzyskane w sezonie pastwiskowym. Na
podstawie wydajno
ści mierzonej plonem j.o. z 1 ha pastwiska przyjęto klasyfikację pastwisk.
Klasyfikacj
ę prezentuje tabela.

Tabela 20. Klasyfikacja pastwisk [opracowanie wasne]

Pastwisko Plon j.o/ha
Bardzo dobre powyŜej 8000
Dobre 6000-8000
Średnie 4000-6000
Sabe 3000-4000
Ze mniej ni Ŝ 3000

Pastwisko moŜna uŜytkować tylko prowadząc na nim wypas zwierząt lub teŜ przemiennie
czyli ko
śno-pastwiskowo. Ten drugi rodzaj uŜytkowania uwaŜany jest za bardziej efektywny.
Organizuj
ąc wypas zwierząt moŜna wykorzystać róŜne jego sposoby. Najmniej efektywny jest
wypas wolny. Polega on na tym,
Ŝe zwierzęta mogą korzystać z caej powierzchni pastwiska
pobieraj
ąc zielonkę z dowolnych miejsc. PoniewaŜ zwierzęta wybierają rośliny
najsmaczniejsze i przygryzaj
ą je bardzo nisko, pogarsza się jakość pastwiska. DuŜa część runi
jest wydeptywana i zanieczyszczana odchodami. Wykorzystanie produkcyjno
ści pastwisk
w tym systemie nie przekracza 40%. Inn
ą bardziej efektywna forma wypasu jest wypas
strze
Ŝony. Pastwisko tu nie jest dzielone ogrodzeniem, jednak zwierz ęta nie mają dostępu do
caej jego powierzchni jednocze
śnie. Wypas ten ma największe zastosowanie dla owiec. Za
najbardziej efektywny uznawany jest wypas kwaterowy. Organizuj
ąc ten wypas dzieli się
powierzchni
ę pastwiska przy pomocy przegród staych na części czyli kwatery. Zwierzęta
pas
ą się na nich kolejno, zwykle przebywając na jednej od 1 do 3 dni. Po przejściu przez
wszystkie kwatery wracaj
ą na pierwszą. Takie jednorazowe przejście zwierząt przez
wszystkie kwatery nazywa si
ę rotacją pastwiska lub cyklem wypasowym. Przy tym systemie
wypasu konieczne jest wykaszanie cz
ęści kwater, aby zielonka nadmiernie się nie starzaa.
Mo
Ŝliwe jest racjonalne pielęgnowanie i nawoŜenie pastwiska. Jest teŜ dostateczna ilość
czasu na odrost runi. Coraz wi
ększego znaczenia nabiera jednak wypas dawkowany. MoŜna
go stosowa
ć na pastwisku podzielonym juŜ na kwatery, gdzie w istniejącej kwaterze wydziela
si
ę mniejsze powierzchnie przy pomocy pastucha elektrycznego. Dzi ęki temu jest moŜliwe
precyzyjne dawkowanie zielonki i powoduje,
Ŝe zwierzęta prawie nie zostawiają niedojadów.
Wypas dawkowany mo
Ŝna organizować takŜe na pastwisku gdzie nie wydzielono kwater

46. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45
staych. Wtedy powierzchnie do zjedzenia przez zwierz ęta, zwykle w ciągu jednego dnia,
wydziela si
ę przy pomocy pastucha elektrycznego. Jest to sposób zdecydowanie ta ńszy. atwo
mo
Ŝna wykonywać prace na pastwisku z uŜyciem większego sprzętu.

Rys. 20. Wypas dawkowany [opracowanie wasne]

Inną intensywną forma wypasu jest wypas na uwięzi. Jest on jednak dość skomplikowany
w organizacji i mo
Ŝe być stosowany w maych gospodarstwach, utrzymujących kilka sztuk
byda, owiec lub koni. Powierzchni
ę pastwiska, do której zwierzęta mają dostęp wyznacza
dugo
ść linki lub Śańcucha. Zielonka jest dobrze wykorzystywana, a Ŝywienie dobrze
dostosowane do potrzeb zwierz
ęcia. Wadą tej formy jest duŜa pracochonność. Dla określenia
intensywno
ści uŜytkowania pastwiska wykorzystuje się róŜne wskaźniki. Przy ich pomocy
planuje si
ę modele organizacyjne uŜytkowania pastwiska. Jednym z nich jest obsada
pastwiska. Oznacza ona liczb
ę zwierząt lub ich masę ciaa, jaką moŜe wyŜywić w ciągu
sezonu pastwiskowego 1 ha pastwiska. Obsad
ę wylicza się jako stosunek liczby sztuk duŜych
(o masie ciaa 500 kg) lub masy ciaa zwierz
ąt w tonach do powierzchni pastwiska
w hektarach. Obsad
ę wykorzystuje się do wyliczenia potrzebnej powierzchni pastwiska lub
okre
ślenia liczby zwierząt jaka moŜe wyŜywić istniejące pastwisko.

Tabela.21. Obsada na pastwiskach róŜnej jakości [opracowanie wasne]

Jakość pastwiska Obsada SD/ha Obsada t/ha
Bardzo dobre 3-4 1,5-2,0
Dobre i średnie 2,0-2,8 1,0-1,4
Sabe 1,0-1,8 0,5-0,9
Ze mniej ni Ŝ 1 do 0,5

Inny wskaźnik to obciąŜenia pastwiska. Oznacza on liczbę sztuk duŜych lub masę ciaa
zwierz
ąt w tonach pasących się jednocześnie na 1 ha pastwiska. ObciąŜenie jest wskaźnikiem
intensywno
ści wykorzystania pastwiska. ObciąŜenie moŜna wyliczyć jako stosunek liczby

47. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46
sztuk duŜych lub ich masy ciaa w tonach do powierzchni kwatery w hektarach. Su Ŝy ono
do obliczenia powierzchni kwatery.

Tabela 22. ObciąŜenie na pastwiskach o róŜnej jakości [opracowanie wasne]

Jakość
pastwiska
obci ąŜenie
SD/ha
obci ąŜenie t/ha
Bardzo dobre więcej niŜ 40 ponad 20
Dobre 30-40 15-20
Średnie 20-30 10-15
Sabe 10-20 5-10

Przed zaoŜeniem pastwiska trzeba obliczyć jego powierzchnię, która będzie odpowiednia
do wy
Ŝywienia określonego stada zwierząt. W celu zaplanowania racjonalnego wypasu
konieczne jest uwzgl
ędnienie:
- rodzaju i liczby wypasanych zwierz
ąt,
- masy zwierz
ąt,
- wydajno
ści pastwiska.
Powierzchni
ę pastwiska oblicza si ę dzieląc liczbę sztuk duŜych zwierząt (lub ich masę),
które maj
ą być wypasane na pastwisku przez obsadę pastwiska w SD (lub masie).
obsadaSD
SDwypasl
pastwpow
..
.. = lub
)(
).(
..
tobsada
tmasazw
pastwpow =
Liczbę kwater naleŜy obliczyć z uwzględnieniem:
Czasu odrostu runi pastwiskowej
Dugo
ści okresu przebywania zwierząt na jednej kwaterze.
zwierząw
grupl
kwatnadni
dniodrostul
kwaterl.
..1..
.
. +=
Powierzchnię kwatery oblicza się z wykorzystaniem obciąŜenia pastwiska
SDobciąb
liczbaSD
kwatpow.
.. = lub
)/.(
).(.
..hatobciąb
tzwierzm
kwatpow
= ,
lub
)/(
)()(.
..hakgejmasyplonzielon
dniczaswypasukgkazielonkidziennadawSDl
kwatpow ´´
=
Je
Ŝeli obliczana jest powierzchnia pastwiska, a potem powierzchnia kwater, to mo Ŝna
dziel
ąc te wielkości przez siebie otrzymać liczbę kwater.
Opracowuj
ąc model organizacji pastwiska trzeba pamiętać o tym, Ŝe róŜne gatunki
zwierz
ąt wykorzystują je niejednakowo. Najmniej niszczy pastwisko bydo. Konie
zaspokajaj
ąc potrzebę ruchu depczą zielonkę pastwiskową. Owce przygryzają ruń zbyt nisko,
a cienkie racice niszcz
ą darń. Najbardziej eksploatują pastwisko gęsi i świnie. Gęsi
przyszczypuj
ą ruń bardzo nisko, natomiast ich odchody powodują, Ŝe inne zwierzęta nie chcą
pobiera
ć zielonki z tego pastwiska. Świnie ryjąc powodują zniszczenie runi pastwiskowej.
W zwi
ązku z tym, Ŝe pastwiska są uŜytkami intensywnie eksploatowanymi, wymagają
wykonywania na nich systematycznie prac piel
ęgnacyjnych. Aby pastwiska speniay swoja
funkcje zootechniczn
ą powinny stwarzać moŜliwość komfortowego wypasu i wypoczynku dla
zwierz
ąt. Aby tak byo zwierzęta na pastwisku muszą mieć stay dostęp do wody pitnej.
Powinny by
ć miejsca zacienione lub zadaszone. Najlepiej jeŜeli pastwiskom towarzyszą
zadrzewienia
śródpolne dające cień. PoniewaŜ latem aktywnych jest wiele owadów, które
dokuczaj
ą pasącym się zwierzętom poprzez ukąszenia, bzyczenie i Śaskotanie, bardzo
przydatne na pastwisku s
ą czochrada. Zwierzęta wykorzystują je aby zagodzić swędzenie

48. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47
skóry czy zaspokoić naturalną potrzebę podrapania związanego z masaŜem skóry. Dzięki
czochradom usuwa si
ę równieŜ część zuszczonego naskórka czy zanieczyszczeń
mechanicznych.
śywienie róŜnych grup i gatunków zwierząt
Zwierz
ęta gospodarskie i domowe dość znacznie róŜnią się między sobą w sposobie
od
Ŝywiania się. Korzystają z roŜnego pokarmu, wymagają specyficznych sposobów jego
przygotowania i podawania.

Tabela 23. OdŜywianie się zwierząt [opracowanie wasne]

Sposób odŜywiania się Przykad zwierząt gospodarskich lub domowych
Zwierzęta roślinoŜerne bydo, konie, owce, kozy
Zwierzęta wszystkoŜerne trzoda chlewna, drób
Zwierzęta mięsoŜerne lisy, koty, psy

Zwierzęta wykazują równieŜ wąsko wyspecjalizowane preferencje pokarmowe. Inaczej
nale
Ŝy Ŝywić zwierzęta mae, mode, wysokoprodukcyjne czy stare. Zwierzęta mae najlepiej
gdy mog
ą moŜliwie dugo wykorzystywać mleko matki. Taka forma Ŝywienia zwierząt
maych jest najbardziej fizjologiczna i daje najlepsze rezultaty. Jest to szczególnie wa
Ŝne
w przypadku zwierz
ąt przeznaczanych do hodowli. Po osiągnięciu pewnego wieku
i rozmiarów mode zwierz
ęta wymagają wprowadzania do ich Ŝywienia dodatkowych
pokarmów z zewn
ątrz. NaleŜy to robić zgodnie z preferencjami pokarmowymi gatunku,
systematycznie i powoli. Ukad pokarmowy musi si
ę przyzwyczajać do pobierania i trawienia
nowego pokarmu. U ró
Ŝnych zwierząt wiek wprowadzania pasz do Ŝywienia jest róŜny.
U ciel
ąt i źrebiąt waha się w przedziale od 10 do 14 dnia Ŝycia, u świń od 14 do 21 dnia
Ŝycia, a u psów będzie on zaleŜa od rasy i liczebności miotu, które to warunkują konieczność
szybszego lub wolniejszego przyzwyczajania do kolejnych pokarmów. Dla zdrowia maych
zwierz
ąt najistotniejsze jest dość szybkie rozpoczęcie przyzwyczajania ich do samodzielnego
pobierania pasz ze
środowiska zewnętrznego i dlatego celowe jest stworzenie im takich
warunków. W sytuacji kiedy mae zwierz
ęta nie mogą z róŜnych względów korzystać z mleka
matki, powinno si
ę karmić je preparatami tak przygotowanymi aby ich skad chemiczny jak
najmniej ró
Ŝni się od skadu chemicznego mleka tego gatunku. Planując Ŝywienie zwierząt
modych nale
Ŝy pamiętać, Ŝe one rosną i w związku z tym występuje u nich zwiększone
zapotrzebowanie na pasze i pokarmy biakowe oraz zawieraj
ące skadniki regulujące takie jak
witaminy i zwi
ązki mineralne, aby mogy się intensywnie rozwijać tkanki i organy. Z chwilą
zako
ńczenia wzrostu powinno się równieŜ zmienić Ŝywienie. Wtedy waŜne jest jak zwierzęta
s
ą eksploatowane. JeŜeli muszą wykazać się wysoką produkcyjnością, jak np. krowy mleczne
czy konie intensywnie eksploatowane sportowo, to trzeba planowa
ć Ŝywienie
z uwzgl
ędnieniem potrzeb zwierzęcia na tę produkcję czy eksploatację. Inaczej jest
w przypadku zwierz
ąt rekreacyjnych, czy domowych. Nie mają one znacznych wydatków
energetycznych i w zwi
ązku z tym ich Ŝywienie musi być dość dokadnie zbilansowane pod
wzgl
ędem stosunku skadników energetycznych do biakowych i reguluj ących. To dokadne
zbilansowanie gwarantuje utrzymanie tych zwierz
ąt w dobrej kondycji i dobrym stanie
zdrowia. Dorose zbyt obficie karmione zwierz
ęta, będą odkaday nadmiar skadników
w postaci tuszczu i przez to b
ędzie się pogarszaa ich kondycja i zdrowie. NaleŜy unikać
takich sytuacji.
Szczególn
ą troską Ŝywieniową naleŜy otoczyć zwierzęta stare. JeŜeli są to zwierzęta
gospodarskie, to wycofuje si
ę je z produkcji. Zwierzęta domowe zazwyczaj utrzymuje się do
naturalnej
śmierci. Zatem te, które są w podeszym wieku trzeba Ŝywić paszami i pokarmami
atwostrawnymi, poniewa
Ŝ nie zawsze są one w stanie poradzić sobie ze strawieniem

49. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48
wszystkich podawanych im pokarmów. Aby nie doprowadza ć do sytuacji spowodowania
choroby wynikaj
ącej z wadliwego Ŝywienia, naleŜy przestrzegać wymienionych wcześniej
regu. Konsekwencja w
Ŝywieniu zwierząt, zwaszcza domowych, takich jak psy, koty czy
niektóre ptaki, jest bardzo istotna. Czowiek jest bowiem zwi
ązany z nimi emocjonalnie.
Zwierz
ęta potrafią to wykorzystywać wymuszając kolejne karmienia lub smakoyki. Nie
nale
Ŝy im ulegać poniewaŜ moŜna stać się ich niewolnikiem lub spowodować obniŜenie ich
kondycji czy pogorszenie stanu zdrowia.
Innego sposobu
Ŝywienia wymagają równieŜ zwierzęta w określonych stanach
fizjologicznych. Samice ci
ęŜarne powinny otrzymywać pokarmy bogatsze w skadniki
pokarmowe czyli bardziej skoncentrowane i z podwy
Ŝszoną zawartością biaka na rozwój
pŚod?w. Podobne reguŚy dotycz
ą samców intensywnie uŜytkowanych rozpŚodowo. CiąŜa,
karmienie czy stanówka maj
ą wpŚyw na osiąganie niektórych efektów produkcyjnych.
Przykadem mog
ą być owce, które naleŜy strzyc w odpowiednich okresach, aby zapobiec
pojawianiu si
ę tzw. przewęŜeń godowych w runie.
Specyficzne warunki
Ŝywieniowe naleŜy stworzyć zwierzętom futerkowym. Jest to
bardzo zró
Ŝnicowana grupa zwierząt pod względem preferencji Ŝywieniowych. śywienie tych
zwierz
ąt wywiera bardzo istotny wpŚyw na jakość futra. Poprzez waściwą jakość pasz
i sposób ich zadawania stymuluje si
ę powstawanie odpowiedniej jakości okrywy wosowej.
W tym wzgl
ędzie potrzebna jest dość szeroka wiedza specjalistyczna, którą moŜna zdobyć
studiuj
ąc literaturę specjalistyczną.
Produkcja zwierz
ęca to równieŜ pszczelarstwo. Pszczó w zasadzie nie Ŝywi się
systematycznie, poniewa
Ŝ one same potrafią zdobywać pokarm w naturze i magazynować go
na okres bezpo
Ŝytkowy. Jednak w sytuacji pozyskiwania miodu, który stanowi gówne
po
Ŝywienie pszczó, trzeba im zrekompensować straty, aby przetrway okres zimy. Pszczoy
dokarmia si
ę cukrem. Zalecane w naszym kraju ilości pokarmu węglowodanowego na zimę
zale
Ŝą od typu ula i liczby plastrów obsiadanych przez pszczoy. Norma opracowana
w Oddziale Pszczelnictwa ISiK w Puawach przewiduje 1,6 kg-2 kg zapasu na jeden plaster.
Zapas ten obejmuje cukier dodany w syropie i miód, który w ulu pozosta. W czasie
agodnych zim istnieje mo
Ŝliwość przezimowania rodzin pszczelich na dawkach
pomniejszonych o 15% w stosunku do zalecanej ilo
ści zapasów zimowych, ale moŜe zaistnieć
potrzeba wiosennego ich uzupenienia. Pewn
ą rolę w produkcji zwierzęcej odgrywa równieŜ
rybactwo stawowe. Spo
śród ryb hodowlanych w naszym kraju najpopularniejsze s ą karpie.
W
Ŝywieniu, a waściwie dokarmianiu, tego gatunku ryb największe znaczenie mają nasiona
ro
ślin strączkowych i zbóŜ oraz granulaty biakowe. Pasza zboŜowa dla mniejszych karpi
powinna by
ć przygotowana za pomocą śrutownika lub gniotownika. Karpie o masie powyŜej
500 gram mog
ą być karmione penym ziarnem. Powinno się systematycznie dokonywać
poowów kontrolnych, pozwalaj
ących na sprawdzenie przyrostów oraz stanu zdrowia ryb.
Bardzo wa
Ŝną sprawą jest kontrola wyŜerowania paszy na karmisku. Jeśli poprzednia dawka
nie zostaa wy
Ŝerowana, to wstrzymuje się zadanie nowej. Pasza powinna być zadawana
codziennie, ale w praktyce (szczególnie w du
Ŝych gospodarstwach) karmienie odbywa się co
drugi dzie
ń. Karp najlepiej wykorzystuje paszę w temperaturze 20
o
C, ale kroczki zaczynają
Ŝerować juŜ w temperaturze 10-12
o
C, a narybek w temperaturze okoo 15
o
C. Przy nagym
spadku lub wzro
ście temperatury naleŜy ograniczyć lub przerwać karmienie. Karmienie
nale
Ŝy przerwać równieŜ przy nagym spadku zawartości tlenu w wodzie. Do karmienia ryb
nie nale
Ŝy stosować pasz nadpsutych.


Planowanie Ŝywienia stada zwierząt
Prowadzenie produkcji zwierz
ęcej w gospodarstwie wymaga ciągego podejmowania
okre
ślonych decyzji technologicznych i ekonomicznych. Aby takie decyzje byy racjonalne

50. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49
naleŜy je oprzeć na konkretnych wynikach obliczeń. Znanych jest wiele opracowań
uatwiaj
ących wykonywanie niezbędnych dla waściwego planowania obliczeń. Aby takich
oblicze
ń dokonywać naleŜy skorzystać z opracowania dotyczącego klasyfikacji grup
wiekowych zwierz
ąt. W niektórych przypadkach przydatna jest równieŜ znajomość
wspóczynników przeliczeniowych poszczególnych grup wiekowych na DJP (du
Ŝe sztuki
przeliczeniowe). Planuj
ąc Ŝywienie zwierząt w szerszej perspektywie moŜna posugiwać się
dziennymi dawkami
Ŝywieniowymi lub korzystać z opracowań wskazujących
zapotrzebowanie na poszczególne pasze np. w ci
ągu roku lub w ciągu określonego okresu
Ŝywieniowego. JeŜeli korzysta się z dziennych dawek Ŝywieniowych, to w celu obliczenia
zapotrzebowania na pasze na rok lub okres
Ŝywienia, naleŜy dzienne ilości pasz pomnoŜyć
przez ilo
ść dni Ŝywienia. JeŜeli obliczenie dotyczy roku, to naleŜy pomnoŜyć przez 365 dni,
je
Ŝeli na okres Ŝywienia to przez liczbę dni w danym okresie Ŝywienia. Obliczenie rocznego
zapotrzebowania na siano dla krowy mlecznej w oparciu o dawk
ę dzienną:
4 kg siana dziennie x 365 dni
Ŝywienia = 1460 kg
Je
Ŝeli tę dzienną dawkę wykorzystuje się dla stada 40 krów to uzyskany wynik trzeba
pomno
Ŝyć przez liczbę krów:
1460 kg siana rocznie/1 krowa x 40 krów = 5960 kg
Aby obliczy
ć roczne zapotrzebowanie pasz dla gospodarstwa naleŜy podobne obliczenia
wykona
ć dla wszystkich pasz wykorzystywanych w Ŝywieniu zwierząt w tym gospodarstwie.
Kolejnym krokiem w planowaniu
Ŝywienia zwierząt w gospodarstwie jest ocena
potencjalnych mo
Ŝliwości zaspokojenia tego zapotrzebowania. Pasze mogą pochodzić
z wasnej produkcji lub zakupu. Rozwi
ązanie jest proste jeŜeli wszystkie pasze mają
pochodzi
ć z zakupu. Wtedy obliczone zapotrzebowanie określa wielkość koniecznych
zakupów. Nieco trudniej planowa
ć, jeŜeli pasze pochodzą z produkcji wasnej i z zakupu.
W tym celu trzeba w pierwszej kolejno
ści oszacować moŜliwości gospodarstwa w zakresie
produkcji pasz. Wymaga to okre
ślenia areau produkcyjnego poszczególnych pasz, a wiec
wielko
ści Śąk i pastwisk, produkcji zbóŜ i innych roślin paszowych. Powierzchnie
poszczególnych pasz nale
Ŝy pomnoŜyć przez przewidywane średnie plony. W ten sposób
oszacujemy ilo
ść pasz z gospodarstwa. Następnie naleŜy ustalić róŜnice pomiędzy
zapotrzebowaniem na pasze, a produkcj
ą pasz z gospodarstwa. Ta róŜnica wskaŜe ilość pasz,
które trzeba b
ędzie zakupić.
Mo
Ŝe się równieŜ okazać, Ŝe w gospodarstwie produkuje się nadmiar określonych pasz.
Wtedy mog
ą one być przeznaczone na sprzedaŜ. Waściwe zbilansowanie pasz
w gospodarstwie jest szczególnie wa
Ŝne w przypadku gospodarstw ekologicznych, w których
wyst
ępują duŜe ograniczenia w zakupie pasz. Wykonując bilans paszowy w gospodarstwie
nale
Ŝy pamiętać o przewidzeniu pewnych rezerw zarówno w odniesieniu do zapotrzebowania
na pasze, jak i w odniesieniu do produkcji. Wielko
ść rezerwy zaleŜeć będzie w pewnym
stopniu od skali produkcji. Powinna si
ę ksztatować na poziomie okoo 5–10%
zapotrzebowania.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie metody konserwowania pasz stosowane s
ą w gospodarstwach rolniczych?
2. Jakie warunki zapewniaj
ą otrzymanie wysokiej jakości siana?
3. Dzi
ęki jakim procesom biochemicznym moŜliwe jest zakiszanie pasz?
4. Jakie warunki musz
ą być zachowane w zakiszanej masie aby proces zakiszania przebieg
pomy
ślnie?
5. Jakie znasz metody przygotowania pasz do skarmiania?

51. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50
6. Jakie znasz metody uŜytkowania pastwiska?
7. W jaki sposób ocenisz jako
ść pastwiska?
8. Jak nale
Ŝy Ŝywic róŜne grupy wiekowe zwierząt?
9. Jakie elementy trzeba uwzgl
ędnić w Ŝywieniu róŜnych gatunków zwierząt?
10. Jak dokarmia
ć pszczoy i ryby hodowlane?
11. Jak planowa
ć i kalkulować Ŝywienie stada zwierząt?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Na podstawie przykadowych dawek
Ŝywieniowych zaplanuj odpowiednie pasze
do wy
Ŝywienia caego stada i oblicz ich ilości, które naleŜy zabezpieczyć na rok.
Sposób wykonania
ćwiczenia

Aby wykona
ć ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizowa
ć informacje dotyczące pasz, które moŜna stosować w Ŝywieniu byda
zamieszczone powy
Ŝej w tym poradniku,
2) sporz
ądzić listę odpowiednich pasz,
3) zgodnie z normami
Ŝywienia zwierząt lub informacjami z Poradnika PROW, zaplanować
ich ilo
ści (roczne lub dzienne) dla kaŜdej grupy technologicznej,
4) podsumowa
ć zapotrzebowanie kaŜdej paszy obliczone na rok dla grupy technologicznej,
5) do oblicze
ń moŜesz wykorzystać następujący wzór tabeli.

Siano Śąkowe
lub Śruta
j
ęczmienna
…..
Pasza
Grupa
technologiczna
byda

Liczba
zwierząt
Liczba
dni
Ŝywienia
Zapotrze
bowanie
dzienne Zapotrzebowani
e ogóem dla
grupy
Zapotrze
bowanie
roczne
Zapotrze
bowanie
ogóem
dla grupy



Krowy
mleczne
20
Cielęta 20
Jaówki 0,5-
1,5 roku
10
Buhajki 0,5-
1,5 roku
10
Jaówki cielne 5

Wyposa
Ŝenie stanowiska pracy:
- komputer lub kalkulator,
- normy
Ŝywienia byda,
- Poradnik PROW.

Ćwiczenie 2
Okre
śl, w jaki sposób poszczególne metody przygotowania pasz do skarmiania
przyczyniaj
ą się do lepszego ich wykorzystania.

52. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51
Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykona
ć ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnie
ć metody przygotowania pasz do skarmiania,
2) okre
ślić w jaki spos?b zastosowanie tych metod wpŚywa na wŚa ściwości pasz,
3) oceni
ć celowość stosowania tych metod, w odniesieniu do róŜnych gatunków zwierząt,
4) wykona
ć opracowanie w dowolnie zaprojektowanej formie graficznej (opis, tabela,
schemat lub inna forma).

Wyposa
Ŝenie stanowiska pracy:
- komputer lub kalkulator,
- tekst z poradnika dotycz
ący metod przygotowania pasz do skarmiania.

Ćwiczenie 3
Okre
śl harmonogram opasów dla wybranego gatunku zwierząt gospodarskich.

Sposób wykonania
ćwiczenia

Aby wykona
ć ćwiczenie powinieneś:
1) okre
ślić, ile razy w ciągu dnia naleŜy karmić wybrany gatunek zwierząt gospodarskich,
2) przypomnie
ć, w jakiej kolejności powinno się zadawać poszczególne pasze w odpasie,
3) okre
ślić, w jakich ilościach naleŜy zadać poszczególne pasze jednemu zwierzęciu,
4) napisa
ć instrukcję zadawania pasz wskazanym zwierzętom w ciągu dnia uwzględniającą
równie
Ŝ harmonogram zadawania.

Wyposa
Ŝenie stanowiska pracy:
- komputer lub kalkulator,
- papier i przybory do pisania.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie
1) dobra
ć metody konserwowania i przechowywania pasz dla zwierz ąt? Ŝ Ŝ
2) okre
ślić warunki dobrego suszenia pasz? Ŝ Ŝ
3) oceni
ć jakość siana? Ŝ Ŝ
4) okre
ślić zasady i warunki dobrego zakiszania pasz dla zwierz ąt? Ŝ Ŝ
5) oceni
ć jakość kiszonki? Ŝ Ŝ
6) zaplanowa
ć warunki i sposoby przygotowania pasz do skarmiania? Ŝ Ŝ
7) zaprojektowa
ć uŜytkowanie pastwiska? Ŝ Ŝ
8) zaplanowa
ć Ŝywienie róŜnych grup produkcyjnych i róŜnych
gatunków zwierz
ąt?
Ŝ Ŝ
9) zaplanowa
ć dokarmianie pszczó? Ŝ Ŝ
10) obliczy
ć ilości pasz potrzebnych do wyŜywienia określonej liczby
zwierz
ąt na wskazany okres Ŝywienia?
Ŝ Ŝ

53. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa
Ŝnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart
ę odpowiedzi.
3. Zapoznaj si
ę z zestawem zadań testowych,
4. Sprawdzian skada si
ę z 20 zadań.
5. Udzielaj odpowiedzi na za
ączonej karcie odpowiedzi.
6. Tylko jedna odpowied
ź jest prawidowa.
7. W przypadku pomyki, b
ędną odpowiedź weź w kóko i zaznacz prawidową.
8. Za ka
Ŝdą prawidową odpowiedź moŜesz zdobyć 1 punkt.
9. Na uwa
Ŝne przeczytanie i udzielenie odpowiedzi masz 35 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W ęglowodany podawane w paszy dostarczają zwierzętom przede wszystkim
a) skadników budulcowych.
b) skadników energetycznych.
c) skadników regulacyjnych.
d) skadników smakowych.

2. Pasza jest to
a)
środek Ŝywienia zwierząt.
b) produkt ro
ślinny wykorzystywany w rolnictwie.
c) produkt zwierz
ęcy wykorzystywany w rolnictwie.
d)
środek produkcji zwierzęcej.

3. Najwi
ększa koncentracja energii występuje w paszach
a) obj
ętościowych soczystych.
b) obj
ętościowych suchych.
c) witaminowych.
d) tre
ściwych.

4. Jednostkami energii metabolicznej zawartej w paszy s
ą
a) kilogramy i centymetry.
b) gramy i metry.
c) megajule i kilokalorie.
d) kalorie i centymetry.

54. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53
5. Prezentowana Rysografia obrazuje

a) zielonk
ę z kukurydzy.
b) zielonk
ę z traw.
c) zielonk
ę z koniczyny czerwonej z trawami.
d) zielonk
ę z Śubinu z trawami.

6. Substancj
ą konserwującą paszę w kiszonkach jest
a) kwas siarkowy.
b) kwas mlekowy.
c) kwas solny.
d) kwas masowy.

7. Norma
Ŝywieniowa oznacza
a) zapotrzebowanie zwierz
ęcia na skadniki pokarmowe.
b) zapotrzebowanie zwierz
ęcia na pasze.
c) zapotrzebowanie zwierz
ęcia na witaminy.
d) zapotrzebowanie zwierz
ęcia na związki mineralne.

8. Dla poprawienia przyswajalno
ści i pobrania somy przez konie poddaje się ją
a) moczeniu.
b) cieciu na sieczk
ę.
c) mocznikowaniu.
d) mieleniu.

9. Du
Ŝa zawartość wókna w paszy dla świń
a) powoduje jej lepsze przyrosty.
b) powoduje jej gorsze przyrosty.
c) nie ma wpŚywu na przyrosty.
d) jest wskazana w du
Ŝych ilościach.

10. Produkcja pasz przemysowych w krajach UE
a) jest
ściśle regulowana przez przepisy prawne.
b) wymaga pozwolenia na wyprodukowanie ka
Ŝdej partii pasz.
c) wymaga opinii lekarza weterynarii.
d) mo
Ŝe odbywać się dowolnie w kaŜdym zakadzie i gospodarstwie.

11. Do porównywania kosztów
Ŝywienia zwierząt gospodarskich moŜna wykorzystać
a) cakowite zu
Ŝycie paszy w ciągu roku.
b) zu
Ŝycie paszy dla caego stada.
c) zu
Ŝycie paszy na 1 kg przyrostu.
d) zu
Ŝycie paszy w okresie zimowym.

55. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54
12. Najbardziej wartościowe w Ŝywieniu zwierząt gospodarskich są pasze zawierające biaka,
w których s
ą
a) tylko aminokwasy egzogenne.
b) tylko aminokwasy endogenne.
c) wszystkie aminokwasy.
d) aminokwasy wzgl
ędnie egzogenne.

13. Je
Ŝeli świnie otrzymują w paszach duŜo wókna surowego (bonnika) to moŜemy mówić o
a)
Ŝywieniu zbilansowanym.
b)
Ŝywieniu racjonalnym.
c)
Ŝywieniu nieracjonalnym.
d)
Ŝywieniu optymalnym.

14. Zielonki z upraw polowych to pasze zawieraj
ące przede wszystkim
a) du
Ŝe ilości tuszczów.
b) du
Ŝe ilości witamin.
c) du
Ŝe ilości Śatwostrawnych węglowodanów.
d) du
Ŝe ilości biaka.

15. Skrót JP
ś oznacza
a) jednostk
ę pokarmową produkcji weny.
b) jednostk
ę pokarmową produkcji mleka.
c) jednostk
ę pokarmowa produkcji Ŝywca.
d) jednostk
ę pokarmową produkcji jaj.

16. Do pasz pochodzenia ro
ślinnego zaliczyć moŜna
a) serwatk
ę i siano.
b) siano i
śrutę jęczmienną.
c) zielonk
ę i maślankę.
d) som
ę i melasę.

17. Proces fermentacji mlekowej odpowiedzialny za zakiszanie pasz przebiega w warunkach
a) beztlenowych.
b) z ograniczonym dost
ępem tlenu.
c) przy cakowitym dost
ępie tlenu.
d) dost
ęp tlenu nie ma tutaj znaczenia.

18. W normowaniu pasz dla krowy mlecznej nale
Ŝy uwzględnić
a) zapotrzebowanie produkcyjne.
b) zapotrzebowanie bytowe.
c) zapotrzebowanie na mleko.
d) zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne.

19. Podstaw
ę Ŝywienia zwierząt przeŜuwających powinny stanowić pasze
a) obj
ętościowe.
b) tre
ściwe.
c) wysokobiakowe.
d) pochodzenia zwierz
ęcego.

56. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55
20. Podawanie przeŜuwaczom zbyt duŜej ilości modych zielonek niezbilansowanych
paszami energetycznymi powoduje
a) utrat
ę apetytu.
b) wzrost apetytu.
c) biegunki.
d) zaparcia.

57. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

56
KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Planowanie i organizowanie Ŝywienia zwierząt


Zakre
śl poprawną odpowiedź.

Nr
zadania
Odpowied
ź Punkty
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:

58. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

57
6. LITERATURA

1. Dymnicka M., Sokó J.L. [red.]: Podstawy Ŝywienia zwierząt. SGGW, Warszawa, 2001
2. Hanczaowski P., Koreleski J., Wolski T.: Skadniki pokarmowe i antyod
Ŝywcze
wyst
ępujące w roślinach. Instytut Zootechniki, Kraków 2001
3. Jamroz D. [red.]:
śywienie zwierząt i paszoznawstwo. T.3. Paszoznawstwo. Wyd. Nauk.
PWN, Warszawa 2006
4. Jamroz D. [red.]:
śywienie zwierząt i paszoznawstwo. T.1. Fizjologiczne i biochemiczne
podstawy
Ŝywienia zwierząt. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2006
5. Marciniak-Kulka E. Produkcja zwierz
ęca cz. I. Rea, Warszawa 2007
6. Poradnik PROW. CDR Brwinów 2006
7. Skrócone normatywy produkcji rolnej. RCDRRiOW Radom 2000
8. Tabele skadu chemicznego i warto
ści pokarmowej pasz. Instytut Zootechniki, Kraków
2003