Vyadhi Bheda( Classification of diseases) Ayurveda

3,385 views 23 slides Oct 11, 2023
Slide 1
Slide 1 of 23
Slide 1
1
Slide 2
2
Slide 3
3
Slide 4
4
Slide 5
5
Slide 6
6
Slide 7
7
Slide 8
8
Slide 9
9
Slide 10
10
Slide 11
11
Slide 12
12
Slide 13
13
Slide 14
14
Slide 15
15
Slide 16
16
Slide 17
17
Slide 18
18
Slide 19
19
Slide 20
20
Slide 21
21
Slide 22
22
Slide 23
23

About This Presentation

Acc to different Acharya's vyadhi Bhedas are there(Classification of Diseases) .It is useful to study Rog Nidan & Kayachikitsa...


Slide Content

व्याधि भेद Presented By: Raghavendra Pujari Final Year BAMS SVM AMC ILKAL

संतर्पण व्याधि संतर्पयाति संतर्पणमाचरित ।( chakrapani ). Adoptation of food and activities which supports the santarpana . संतर्पणा हि द्विधाम ; स्निग्ध रुक्षण च संतर्पण निमित्तजा प्रकरण स्निग्ध संतर्पण निमित्ताजा रोगा उपजयंते ।( c.su.23/3-7) Santarpana is classified into two i.e . Snigdha and ruksha . snigdha santarpana Vikara are those manifest due to excess santarpana of dhatus is called santarpanotha vikara’s . Ex: Prameha,pidika,kotha,kandu,panvamya,jwara,kustha,Visuchika,Alasaka , Arochaka,Tandra,Alasya,Sopha .

अपतर्पण विकार अपतर्णात स्निग्धसंतर्पण विपरीत लङानादि रुक्ष संतर्पणात ।।(c.su.23/27-28) Apatarpana vikara’s manifest due to the adaptation of factors which are opposite to snigdha santarpana like fasting,less intake of food, consumption of dry foods etc. Ex: Kasa,Jvara,Pratisyaya,Deha ksaya,Balakshaya,Arochaka,Oja kshaya,Parshvashula,Unmada,Pralapa,Sula,Hrdaya vyatha .

औपसर्गिका रोग : तत्र औपसर्गिक नाम : य: पूर्वातोपन्न व्याधि कालजात व्याधिरूप स तनाम एवो उपद्रवम ।। (S.su.35/18). It manifests after the manifestation of main disease. It’s main root i.e component or pathogenic factors are one and the same with that of main disease. It is also called upadrava .

Prakkevala and Anyalakshana Prakevala vyadhi’s are those manifest from the very begining without Purvarupa and Upadrava . Anyalakshana vyadhi’s are those manifest before the manifestation of actual disease and it is also known as Purvarupa

Guru Laghu Vyadhi Guru Vyadhi : Those suffering from serious disease. Laghu Vyadhi : Those Suffering from mild disease. The patient suffering from a guru vyadi May appear to be suffering from a mild disease due to Good satva , Bala,Shareer sampath . Due to bad intolerance capacity, weak physical strength laghu vyadhi looks like a guru vyadhi . Unskilled physician,who try to diagnose just by seeking ,commit mistake In determining Laghu and Guru Vyadhi .

Karmaja Vyadhi Karmaja vyadhi’s are those which occur without any apparent cause.It means which are not produced by any Nidan’s of vatadi Doshas . According to Bhavprakash Karmaja Vyadhi are those which are produced due by Purvajanmakruta kar ma.i.e Strong dustikarma and these vyadhi’s are reduced only by bhoga and prayaschita and which are not produced from aggravated vatadi Doshas . Synonyms : Daivaja,Purvakarmaja,Purvapradhanaja . Nidan : Purvajanma kruta papa and prastuta janma kruta papa karma and Adharm are the mula karan a for karmaja vyadhi But Pragnaparadha is the main caustion for this vyadhi’s .

Lakshan : Clinical diagnosis of karmaja vyadhi is indirect because the manifestation of vyadhi is not from the specific Nidan’s of vatadi Dosha’s . Prognosis: Acc to Harita all disease are severe and these vyadhi’s are both sadhya as well as Asadhya . If individual has done papakarma unknowingly then sadhya by applying Bali,Prayaschita . If done knowingly it become Daruna . Ex: Kusta : Acc to Chakrapani Disrepect to Guru,Goh,Bramana . Kilasa-Vachika and manasika papa karma in Purvajanma as well as Ihikruta . Udara - Indulge in serious sinful acts . Arsha - Sahaja arsha – Apachara did by mother&Father . Agantuja Unmada - Charakchrya in Nidan Stana explain that Purvajanmakruta aparshasta karma lead to agantuj Unmada .

सामान्यजा विकार सामान्यजा इति वातादिभी मिलितैश्च ये जायत्ने ।( ch.su 20/10) ( chakrapani ). Samanyaja Vikara’s are those which manifests either by vata,pitta,kapha or combination of two dosha or sannipataj . Examples: Ekavidha Vyadhi : Urustamba caused due to ama and tridosha . Sanyasa manifest due to tridoshas Involved both shareerika and Manasika . Atatvabhinivesha wch is mahagada .

Dwividha Vyadhi : Jwara - Sita samuttha & Usna Samutha . Vrana - Nija & Agantuja . Ayama - Bahya & Abhyantar . Ghridrasi - Vataja & Vata-Kaphaja . Kamala- Shakashrita & Kosthashrrita . Ama – Alasaka&Visuchika . Vatarakta - Gambheera & Uttana . Arsha - Suska&Ardra .

Trividha vyadhi Sotha – Vataja Sotha Pittaja Sotha Kaphaja Sotha . Kilasa – Rakta Kilasa Tamra Kilasa Shukla Kilasa . Raktapitta – Urdhwaga Raktapitta Adhobhaga Raktapitta Ubhayabhaga Raktapitta

Chaturvidha Vyadhi Apsmara - Vataja,Pittaja,Kaphaja,sannipataj . Akshiroga - Vataj,Pittaj,Kaphaj , Sannipataj . Karnaroga-Vataj,pittaj,Kaphaj,sannipataj . Pratisyaya- Vataj,Pittaj,Kaphaj , Sannipataj . Mukharoga - Vataj,Pittaj,Kaphaj , Sannipataj . Grahani - Vataj,Pittaj,Kaphaj , Sannipataj . Mada-Vataj,Pittaj,Kaphaj,Sannipataj . Murcha - Vataj.Pittaj,Kaphaj,Sannipataj . Shosha-Sahasa,Sandharan,Kshaya,Vishamasana . Klaibya-Bijopagataja,Dvajabhang,Jaraj,Sukrakshaya .

Panchavidha Vyadhi Gulma - Vataj,Pittaj,Kaphaj , Sannipataj,Shonitaj . Pliha-Vataj,Pittaj,Kaphaj,Sannipataj,Shonitaj . Swasa-Maha,Urdhwa,Chinna,Tanaka,ksudra . Kasa - Vataj,Pittaj,Kaphaj,Kshayaja,Kshataj . Hikka-Mahati,Gambhira,Vyapeta,Annaja,Ksudra Trsna-Vataj,Pittaj,Amaja,Kshayaja,Upasamsargatmaka . Chardi - Vataj,Pittaj,Kaphaj , Sannipataj,Dvistartha samyogaj . Bhaktasyanashana - Vataj,Pittaj,Kaphaj,Sannipataj,Dvesha . Siroroga-Vataj,Pittaj,Kaphaj,Sannipataj,Krimija . Hrdroga-Vataj,Pittaj,Kaphaj , Sannipataj,Krimija . Panduroga-Vataj,Pittaj,Kaphaj,Sannipataj,Mrdbhaksanaja . Unmada-Vataj,Pittaj,Kaphaj , Sannipataj,Agantuja .

Shadvidha Vyadhi Atisara - Vataj Atisara , Pittaj Atisar Kaphaj Atisar Sannipataj Atisar Bahayaja Atisar Sokaja Atisar . Udavarta – Vataj Udavarta Mutraja Udavarta Purisaja Udavarta Sukraja Udavarta Chardija Udavarta Ksavathuja Udavarta

Saptavidha Vyadhi Kustha - Kapala,Udumbara,Mandala,Pundarika kakanak,Rsyajivak,Sidhma,Kakanaka . Pidika - Saravika,Kacchapaka,Jalini,Sarsapi,Alaji Vinata,Vidradi . Visarpa - Vataj,Pittaj,Kaphaj,Agni,Kardamaka , Granti,Sannipataj .

Astavidha Vyadhi Udara roga-Vataj,Pittaj,Kaphaj,Sannipataj , Plihaja,Badda,chidrodara,Udakodara . Mutaghata-Vataj,Pittaj,Kaphaj , Sannipataj,Asmarija,Sarkaraja , Sukhraja,Sonitaja . Ksheera Dosha - Vaivarnya,Vairasya,Daurgandya,Paichila,Phena sangata,Ruksha,Gaurav,Atisneha . Reto Dosha - Tanu,Suskam,Phenila,Asveta,Puti,Atipichila,Anyahatupahita , Avasadi .

विंशति भेद Krimi Roga : Bahirmalaja Krimi – Yuka,Pippilika . Sonitaja : Krimi,Kesada,Lomadvipa,Lomada,Audambara,Saurasa,Jantumatara . Kaphaja : Antrada,Udarvesta,Hrdyada,Curu,Darbhapuspha,Saugandhika,Mahaguda. Purisaja : Karkerku,Leliha,Sulakar,Sausurada .

Prameha : Kaphaj : Udaka,Sandra,Sukla,Sita,Sikata,Iksubalikarasa,Sandra,Sukra,Sanair,Lala. Pittaj : Ksara,Kala,Nila,Lohita,Haridra,Manjista , Vataj : Vasa,Majja,Hasti,Madhu . Yoni Vyapat : Vataj,Pittaj,Kaphaj , Sannipataj,Raktayoni,Arajaska,Acharana,Aticharan,Prakcarana,Upapluta,Paripluta,Udavartini,karnini,Antarmukhi,Suska,Sandayoni,Putragni,Sucimukhi,Vamini,Mahayoni.

Diseases Having 2 sub types. Jvara - Sarira,Manasa . Saumya,Agneya . Antarvega,Bahirvega . Prakrta,Vaikrta . Sadhya,Asadhya .

Diseases having 5 sub types Jvara - Santata,Satata,Anyadhyuska,Trutiyaka,Caturthaka . Arochaka (Su.Utt57/8)- Vataj,Pittaj,Kaphaja , Sannipataj,Bhaktopagahata . Upadamsha (M.Ni.47/5) – Vataj,Pittaj,Kaphaja,Raktaja , Sannipataj . Diseases having 9 Sub types: Sotha (M.ni.36/2-3)- Vataj,Pittaj,Kaphaj,Vata-Pittaj,Vata-Kaphaj,Kapha-Pittaj,Abhighataja,Visaja Sotha . Diseases having 7 sub types: Vruddhi (M.Ni.37)- Vataja,Pittaja,Kaphja,Raktaja,Medaja,Mutraja,Antraja .

Diseases Having 6 types : Murcha ( s.utt 46/7-8)- Vataja,Pittaja,Kaphaja,Sonitaja,Madhyaja,Visaja Svarbheda ( S.utt 53/3)- Vataja,Pittaja,Kaphaj , Sannipataj,Ksayaja,Medaja . Arsha (M.Ni.5/1)- Vataj,Pittaj,Kaphaj , Sannipataj,Raktaj,Sahaja . Diseases having 7 types: Jvara - Rasa,Rakta,Mansa,Meda,Asthi , Majja,Sukra . Trsna - Vataj,Pittaj,Kaphaj,Ksataja,Ksayaja,Amaja,Annaja .

Diseases having 8 sub types Sosa(S.Ut41/16) Vyavaya,Soka,Jara,Adhvasosi,Vyayama,Vrna,Uraksata,Upavasath . Shula(M.Ni.26/1)- Vataj,Pittaj,Kaphaj , Sannipataj,Vata-Pittaj,Vata-Kaphaj,Kapha-Pittaj,Amaja . Diseases having 11 sub types: Kusta -Ekakusta,Carmakhya,Kitibha,Vipadika,Alasaka,Dadru,Carmadala,Pama,Visphota,Sataru,Vicarcika. Mutraghata - Vatakundalika,Asthila,Vatabasti,Mutrasthila,Mutrajathara,Mutrosanga,Mutraksaya,Mutragranti,Mutrasukra,Usnavata,Mutrasada-Pittaj,Kaphaj.