A Commentary On The Gospel Of Matthew 3 Pr Craig S Keener
deelunhfix80
7 views
85 slides
May 20, 2025
Slide 1 of 85
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
About This Presentation
A Commentary On The Gospel Of Matthew 3 Pr Craig S Keener
A Commentary On The Gospel Of Matthew 3 Pr Craig S Keener
A Commentary On The Gospel Of Matthew 3 Pr Craig S Keener
Slide Content
A Commentary On The Gospel Of Matthew 3 Pr Craig
S Keener download
https://ebookbell.com/product/a-commentary-on-the-gospel-of-
matthew-3-pr-craig-s-keener-42534164
Explore and download more ebooks at ebookbell.com
S Keener download
https://ebookbell.com/product/a-commentary-on-the-gospel-of-
matthew-3-pr-craig-s-keener-42534164
Explore and download more ebooks at ebookbell.com
Here are some recommended products that we believe you will be
interested in. You can click the link to download.
The Gospel Of Peace A Commentary On Matthew Mark And Luke From The
Perspective Of Nonviolence John Dear
https://ebookbell.com/product/the-gospel-of-peace-a-commentary-on-
matthew-mark-and-luke-from-the-perspective-of-nonviolence-john-
dear-55045002
A Commentary On The Gospel Of Thomas From Interpretations To The
Interpreted 1st Edition Petr Pokorn Petr Pokorn
https://ebookbell.com/product/a-commentary-on-the-gospel-of-thomas-
from-interpretations-to-the-interpreted-1st-edition-petr-pokorn-petr-
pokorn-51845682
The Gospel Of Thomas For Awakening A Commentary On Jesus Sayings As
Recorded By The Apostle Thomas Abbot George Burke
https://ebookbell.com/product/the-gospel-of-thomas-for-awakening-a-
commentary-on-jesus-sayings-as-recorded-by-the-apostle-thomas-abbot-
george-burke-11228436
Origens References To Heracleon A Quotationanalytical Study Of The
Earliest Known Commentary On The Gospel Of John Carl Johan Berglund
https://ebookbell.com/product/origens-references-to-heracleon-a-
quotationanalytical-study-of-the-earliest-known-commentary-on-the-
gospel-of-john-carl-johan-berglund-50452484
interested in. You can click the link to download.
The Gospel Of Peace A Commentary On Matthew Mark And Luke From The
Perspective Of Nonviolence John Dear
https://ebookbell.com/product/the-gospel-of-peace-a-commentary-on-
matthew-mark-and-luke-from-the-perspective-of-nonviolence-john-
dear-55045002
A Commentary On The Gospel Of Thomas From Interpretations To The
Interpreted 1st Edition Petr Pokorn Petr Pokorn
https://ebookbell.com/product/a-commentary-on-the-gospel-of-thomas-
from-interpretations-to-the-interpreted-1st-edition-petr-pokorn-petr-
pokorn-51845682
The Gospel Of Thomas For Awakening A Commentary On Jesus Sayings As
Recorded By The Apostle Thomas Abbot George Burke
https://ebookbell.com/product/the-gospel-of-thomas-for-awakening-a-
commentary-on-jesus-sayings-as-recorded-by-the-apostle-thomas-abbot-
george-burke-11228436
Origens References To Heracleon A Quotationanalytical Study Of The
Earliest Known Commentary On The Gospel Of John Carl Johan Berglund
https://ebookbell.com/product/origens-references-to-heracleon-a-
quotationanalytical-study-of-the-earliest-known-commentary-on-the-
gospel-of-john-carl-johan-berglund-50452484
St Cyril Of Alexandria A New Testament Exegete His Commentary On The
Gospel Of John Lois Farag
https://ebookbell.com/product/st-cyril-of-alexandria-a-new-testament-
exegete-his-commentary-on-the-gospel-of-john-lois-farag-49449886
St Cyril Of Alexandria A New Testament Exegete His Commentary On The
Gospel Of John Lois M Farag
https://ebookbell.com/product/st-cyril-of-alexandria-a-new-testament-
exegete-his-commentary-on-the-gospel-of-john-lois-m-farag-50343738
Commentary On The Gospel Of John Chapters 1321 Thomas Aquinas
https://ebookbell.com/product/commentary-on-the-gospel-of-john-
chapters-1321-thomas-aquinas-4064784
Commentary On The Gospel Of John Chapters 612 Thomas Aquinas
https://ebookbell.com/product/commentary-on-the-gospel-of-john-
chapters-612-thomas-aquinas-4064938
Commentary On The Gospel Of John Chapters 15 Thomas Aquinas
https://ebookbell.com/product/commentary-on-the-gospel-of-john-
chapters-15-thomas-aquinas-4064958
Gospel Of John Lois Farag
https://ebookbell.com/product/st-cyril-of-alexandria-a-new-testament-
exegete-his-commentary-on-the-gospel-of-john-lois-farag-49449886
St Cyril Of Alexandria A New Testament Exegete His Commentary On The
Gospel Of John Lois M Farag
https://ebookbell.com/product/st-cyril-of-alexandria-a-new-testament-
exegete-his-commentary-on-the-gospel-of-john-lois-m-farag-50343738
Commentary On The Gospel Of John Chapters 1321 Thomas Aquinas
https://ebookbell.com/product/commentary-on-the-gospel-of-john-
chapters-1321-thomas-aquinas-4064784
Commentary On The Gospel Of John Chapters 612 Thomas Aquinas
https://ebookbell.com/product/commentary-on-the-gospel-of-john-
chapters-612-thomas-aquinas-4064938
Commentary On The Gospel Of John Chapters 15 Thomas Aquinas
https://ebookbell.com/product/commentary-on-the-gospel-of-john-
chapters-15-thomas-aquinas-4064958
A COMMENTARY
ON THE GOSPEL
OF MATTHEW
CRAIG S. KEENER
In this volume Craig Keener focuses on two aspects of the
interpretation of Matthew. First, he analyzes the social-historical-
rhetorical contexts of both Matthew and his traditions. Second, he
examines the nature of Matthew's exhortations to his Christian
audience pericope by pericope. Since it is impossible to reconstruct
the precise social situation of Matthew, Keener casts a wider net and
considers the general eastern Mediterranean, perhaps Syrian,
Jewish context of Matthew. A close comparison of the issues raised
in the Gospel with what we know elsewhere of late first-century
Jewish-Christian relations provides the basic picture of the issues
faced by the Matthean community.
Furthermore, Keener's rereading of Jewish and Greco-Roman
materials from Matthew's milieu leads to an abundance of fresh
perspectives on the text, including many insights not found in any
other Matthew commentary. Applying data from more than 10,000
primary references and 2,000 secondary sources, Keener goes
beyond many other socio-historical approaches; his work is based
more on social history anchored in concrete data, with less focus on
theoretical models. As a result, like Matthew's Gospel itself, this
commentary is an excellent teaching tool for scholars, seminarians,
pastors, and serious students of the Bible.
(continued on back flap)
ON THE GOSPEL
OF MATTHEW
CRAIG S. KEENER
In this volume Craig Keener focuses on two aspects of the
interpretation of Matthew. First, he analyzes the social-historical-
rhetorical contexts of both Matthew and his traditions. Second, he
examines the nature of Matthew's exhortations to his Christian
audience pericope by pericope. Since it is impossible to reconstruct
the precise social situation of Matthew, Keener casts a wider net and
considers the general eastern Mediterranean, perhaps Syrian,
Jewish context of Matthew. A close comparison of the issues raised
in the Gospel with what we know elsewhere of late first-century
Jewish-Christian relations provides the basic picture of the issues
faced by the Matthean community.
Furthermore, Keener's rereading of Jewish and Greco-Roman
materials from Matthew's milieu leads to an abundance of fresh
perspectives on the text, including many insights not found in any
other Matthew commentary. Applying data from more than 10,000
primary references and 2,000 secondary sources, Keener goes
beyond many other socio-historical approaches; his work is based
more on social history anchored in concrete data, with less focus on
theoretical models. As a result, like Matthew's Gospel itself, this
commentary is an excellent teaching tool for scholars, seminarians,
pastors, and serious students of the Bible.
(continued on back flap)
A COMMENTARY
on the
GOSPEL OF MATTHEW
on the
GOSPEL OF MATTHEW
A COMMENTARY
on the
GOSPEL OF MATTHEW
CRAIG S. KEENER
WILLIAM B. EERDMANS PUBLISHING COMPANY GRAND RAPIDS,
MICHIGAN / CAMBRIDGE, U.K.
on the
GOSPEL OF MATTHEW
CRAIG S. KEENER
WILLIAM B. EERDMANS PUBLISHING COMPANY GRAND RAPIDS,
MICHIGAN / CAMBRIDGE, U.K.
© 1999 Wm. B. Eerdmans Publishing Co.
255 Jefferson Ave. S.E., Grand Rapids, Michigan 49503 /
P.O. Box 163, Cambridge CB3 9PU U.K.
All rights reserved
Printed in the United States of America
04 03 02 01 7 6 5 4 3 2
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data
Keener, Craig S., 1960-
A commentary on the Gospel of Matthew / Craig S. Keener,
p. cm.
Includes indexes.
ISBN 0-8028-3821-9 (cloth: alk. paper)
1. Bible. N.T. Matthew — Commentaries.
2. Bible. N.T. Matthew — Socio-rhetorical criticism.
I. Title.
BS2575.3.K43 1999
226.2'077 — dc21 98-53605
CIP
255 Jefferson Ave. S.E., Grand Rapids, Michigan 49503 /
P.O. Box 163, Cambridge CB3 9PU U.K.
All rights reserved
Printed in the United States of America
04 03 02 01 7 6 5 4 3 2
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data
Keener, Craig S., 1960-
A commentary on the Gospel of Matthew / Craig S. Keener,
p. cm.
Includes indexes.
ISBN 0-8028-3821-9 (cloth: alk. paper)
1. Bible. N.T. Matthew — Commentaries.
2. Bible. N.T. Matthew — Socio-rhetorical criticism.
I. Title.
BS2575.3.K43 1999
226.2'077 — dc21 98-53605
CIP
To my parents,
John and Gail Keener
With love and gratitude
John and Gail Keener
With love and gratitude
Contents
Acknowledgments
Abbreviations
Introduction
COMMENTARY
Indexes
Selected Subjects
Authors
Ancient Sources
Old Testament
Apocrypha
New Testament
Josephus/Jos.
Philo
Dead Sea Scrolls and Related Collections
Tannaitic Collections
Other Rabbinic Literature
Other Early Jewish Texts
Early Christian and Gnostic Literature
Inscriptions, Papyri, and Other Collections
Other Ancient Mediterranean and Near Eastern Texts
Acknowledgments
Abbreviations
Introduction
COMMENTARY
Indexes
Selected Subjects
Authors
Ancient Sources
Old Testament
Apocrypha
New Testament
Josephus/Jos.
Philo
Dead Sea Scrolls and Related Collections
Tannaitic Collections
Other Rabbinic Literature
Other Early Jewish Texts
Early Christian and Gnostic Literature
Inscriptions, Papyri, and Other Collections
Other Ancient Mediterranean and Near Eastern Texts
Acknowledgments
I appreciate the academic and faith communities that have afforded
me the opportunity to explore Matthew with them, especially the
students in my Matthew seminars at Eastern Baptist Theological
Seminary in Philadelphia, the Center for Urban Theological Studies
in Philadelphia, and Hood Theological Seminary in Salisbury, NC,
and the members of Mt. Zion Baptist Church in Salisbury, NC. I am
grateful to Ben Witherington of Asbury Seminary and John Simpson
of Eerdmans for their guidance and support. I owe much gratitude to
my copyeditor Milton Essenburg, who patiently and cheerfully
worked through a long manuscript containing sometimes tedious
notes. I am also grateful to Eerdmans and InterVarsity for allowing
me the opportunity to present a much more academic version of my
much more popular commentary published by the latter (1997a).
I appreciate the academic and faith communities that have afforded
me the opportunity to explore Matthew with them, especially the
students in my Matthew seminars at Eastern Baptist Theological
Seminary in Philadelphia, the Center for Urban Theological Studies
in Philadelphia, and Hood Theological Seminary in Salisbury, NC,
and the members of Mt. Zion Baptist Church in Salisbury, NC. I am
grateful to Ben Witherington of Asbury Seminary and John Simpson
of Eerdmans for their guidance and support. I owe much gratitude to
my copyeditor Milton Essenburg, who patiently and cheerfully
worked through a long manuscript containing sometimes tedious
notes. I am also grateful to Eerdmans and InterVarsity for allowing
me the opportunity to present a much more academic version of my
much more popular commentary published by the latter (1997a).
Abbreviations
General Abbreviations
A.D. anno Domini, in the year of our Lord
Aram. Aramaic
b. Babylonian (Talmud)
bar. baraita
B.C. before Christ
bib. bibliography
bk. book
ca. circa, around
cf. confer, compare
ch. chapter
cm. centimeter
col. column
comm. commentary
DSS Dead Sea Scrolls
ed. edition
e.g. exempli gratia, for example
Ep. Epistle
fig. figure
fr(g). fragment
ft. feet
Gk. Greek
i.e. id est, that is
incant. incantation
inscr. inscription
intro. introduction
KJV King James Version
lit. literally
General Abbreviations
A.D. anno Domini, in the year of our Lord
Aram. Aramaic
b. Babylonian (Talmud)
bar. baraita
B.C. before Christ
bib. bibliography
bk. book
ca. circa, around
cf. confer, compare
ch. chapter
cm. centimeter
col. column
comm. commentary
DSS Dead Sea Scrolls
ed. edition
e.g. exempli gratia, for example
Ep. Epistle
fig. figure
fr(g). fragment
ft. feet
Gk. Greek
i.e. id est, that is
incant. incantation
inscr. inscription
intro. introduction
KJV King James Version
lit. literally
LXX Septuagint
m. Mishnah
Midr. Midrash
MSS manuscripts
MT Masoretic Text
n. note
NIV New International Version
NRSV New Revised Standard Version
NT New Testament
OT Old Testament
p. Palestinian (Talmud)
par. paragraph
pp. pages
pq. pereq.
pref. preface
prol. prologue
Q Quelle ("sayings" source for the
Synoptic Gospels)
Rec. Recension
rev. revised
t. Tosefta
trans. translated by
UBS United Bible Societies
v. volume
vs. versus
Apocrypha
Bar Baruch
1-2 Esdr 1-2 Esdras
4 Ezra 4 Ezra
Jdt Judith
Ep Jer Epistle of Jeremiah
1-2-3-4 Macc 1-2-3-4 Maccabees
Pr Azar Prayer of Azariah
Pr Man Prayer of Manasseh
m. Mishnah
Midr. Midrash
MSS manuscripts
MT Masoretic Text
n. note
NIV New International Version
NRSV New Revised Standard Version
NT New Testament
OT Old Testament
p. Palestinian (Talmud)
par. paragraph
pp. pages
pq. pereq.
pref. preface
prol. prologue
Q Quelle ("sayings" source for the
Synoptic Gospels)
Rec. Recension
rev. revised
t. Tosefta
trans. translated by
UBS United Bible Societies
v. volume
vs. versus
Apocrypha
Bar Baruch
1-2 Esdr 1-2 Esdras
4 Ezra 4 Ezra
Jdt Judith
Ep Jer Epistle of Jeremiah
1-2-3-4 Macc 1-2-3-4 Maccabees
Pr Azar Prayer of Azariah
Pr Man Prayer of Manasseh
Sir Sirach
Sus Susanna
Tob Tobit
Wis Wisdom of Solomon
Old Testament Pseudepigrapha
Ahiqar Ahiqar
Apoc. Abr. Apocalypse of Abraham
Apoc Elijah Apocalypse of Elijah
Apoc. Ezek. Apocalypse of Ezekiel
Apoc. Mos. Apocalypse of Moses
Apoc. Sedr. Apocalypse of Sedrach
Apoc. Zeph. Apocalypse of Zephaniah
Asc. Isa. Ascension of Isaiah
Ass. Mos. Assumption of Moses
2-3-4 Bar. 2-3-4 Baruch
1-2-3 Enoch 1-2-3 Enoch
Ezek. Exag. Ezekiel Exagōgē
Jos. and Asen. Joseph and Aseneth
Jub. Jubilees
Mart. Is. Martyrdom of Isaiah
Odes Sol. Odes of Solomon
Ps-Philo Pseudo-Philo
Ps-Phocyl. Pseudo-Phocylides
Pss. Sol. Psalms of Solomon
Sib. Or. Sibylline Oracles
Test. Abr. Testament of Abraham
Test. Adam Testament of Adam
Test. 12 Patr. Testaments of the Twelve Patriarchs
Test. Reub. Testament of Reuben
Test. Sim. Testament of Simeon
Test. Levi Testament of Levi
Test Jud. Testament of Judah
Test. Iss. Testament of Issachar
Sus Susanna
Tob Tobit
Wis Wisdom of Solomon
Old Testament Pseudepigrapha
Ahiqar Ahiqar
Apoc. Abr. Apocalypse of Abraham
Apoc Elijah Apocalypse of Elijah
Apoc. Ezek. Apocalypse of Ezekiel
Apoc. Mos. Apocalypse of Moses
Apoc. Sedr. Apocalypse of Sedrach
Apoc. Zeph. Apocalypse of Zephaniah
Asc. Isa. Ascension of Isaiah
Ass. Mos. Assumption of Moses
2-3-4 Bar. 2-3-4 Baruch
1-2-3 Enoch 1-2-3 Enoch
Ezek. Exag. Ezekiel Exagōgē
Jos. and Asen. Joseph and Aseneth
Jub. Jubilees
Mart. Is. Martyrdom of Isaiah
Odes Sol. Odes of Solomon
Ps-Philo Pseudo-Philo
Ps-Phocyl. Pseudo-Phocylides
Pss. Sol. Psalms of Solomon
Sib. Or. Sibylline Oracles
Test. Abr. Testament of Abraham
Test. Adam Testament of Adam
Test. 12 Patr. Testaments of the Twelve Patriarchs
Test. Reub. Testament of Reuben
Test. Sim. Testament of Simeon
Test. Levi Testament of Levi
Test Jud. Testament of Judah
Test. Iss. Testament of Issachar
Test. Zeb. Testament of Zebulun
Test. Dan Testament of Dan
Test. Naph. Testament of Naphtali
Test. Gad Testament of Gad
Test. Asher Testament of Asher
Test. Jos. Testament of Joseph
Test. Benj. Testament of Benjamin
Test. Mos. Testament of Moses
Test. Jacob Testament of Jacob
Test. Job Testament of Job
Test. Sol. Testament of Solomon
Tr. Shem Treatise of Shem
Early Christian Literature
Acts of Jn. Acts of John
Acts Thom. Acts of Thomas
Apoc. Pet. Apocalypse of Peter
Apocr. Jn. Apocryphon of John
Apost. Const. Apostolic Constitutions
Athen. Athenagoras
Barn. Barnabas
1 Clem. 1 Clement
Clem. Alex. Strom. Clement of Alexandria Stromateis
Did. Didache
Ep. Arist. Epistle of Aristeas
Ep. Diogn. Epistle to Diognetus
Epiph. Haer. Epiphanius Haereses
Euseb. Eusebius
H.E. Historia Ecclesiastica
Onom. Onomastica
P.E. Praeparatio Evangelica
Test. Dan Testament of Dan
Test. Naph. Testament of Naphtali
Test. Gad Testament of Gad
Test. Asher Testament of Asher
Test. Jos. Testament of Joseph
Test. Benj. Testament of Benjamin
Test. Mos. Testament of Moses
Test. Jacob Testament of Jacob
Test. Job Testament of Job
Test. Sol. Testament of Solomon
Tr. Shem Treatise of Shem
Early Christian Literature
Acts of Jn. Acts of John
Acts Thom. Acts of Thomas
Apoc. Pet. Apocalypse of Peter
Apocr. Jn. Apocryphon of John
Apost. Const. Apostolic Constitutions
Athen. Athenagoras
Barn. Barnabas
1 Clem. 1 Clement
Clem. Alex. Strom. Clement of Alexandria Stromateis
Did. Didache
Ep. Arist. Epistle of Aristeas
Ep. Diogn. Epistle to Diognetus
Epiph. Haer. Epiphanius Haereses
Euseb. Eusebius
H.E. Historia Ecclesiastica
Onom. Onomastica
P.E. Praeparatio Evangelica
Gos. Nic. Gospel of Nicodemus
Gos. Peter Gospel of Peter
Gos. Thom. Gospel of Thomas
Herm. Hermas
Com. Commands (Mandates)
Sim. Similitudes
Vis. Visions
Ign. Ignatius
Eph. Ephesians
Magn. Magnesians
Rom. Romans
Trall. Trallians
Iren. Haer. Irenaeus Adversus Omnes Haereses
Jerome Com. in
Ep. ad Eph. Jerome Commentary on the Epistle
to the Ephesians
Justin Justin
1 Apol. First Apology
Comm. Matt. Commentary on Matthew
Dial. Dialogue with Trypho
Mart. Pol. Martyrdom of Polycarp
Origen De Princ. Origen De Principiis
Pol. Phil. Polycarp Letter to the Philippians
Sent. Sext. Sentences of Sextus
Tert. Tertullian
Apol. Apologeticus
Spec. De Spectaculis
Theoph. Theophilus to Autolycus
Classical and Hellenistic Literature
Ach. Tat. Clit. Achilles Tatius Clitophon and Leucippe
Ael. Arist. Aelius Aristides
Or. Orations
Plat. Disc. Discourses against Plato
Gos. Peter Gospel of Peter
Gos. Thom. Gospel of Thomas
Herm. Hermas
Com. Commands (Mandates)
Sim. Similitudes
Vis. Visions
Ign. Ignatius
Eph. Ephesians
Magn. Magnesians
Rom. Romans
Trall. Trallians
Iren. Haer. Irenaeus Adversus Omnes Haereses
Jerome Com. in
Ep. ad Eph. Jerome Commentary on the Epistle
to the Ephesians
Justin Justin
1 Apol. First Apology
Comm. Matt. Commentary on Matthew
Dial. Dialogue with Trypho
Mart. Pol. Martyrdom of Polycarp
Origen De Princ. Origen De Principiis
Pol. Phil. Polycarp Letter to the Philippians
Sent. Sext. Sentences of Sextus
Tert. Tertullian
Apol. Apologeticus
Spec. De Spectaculis
Theoph. Theophilus to Autolycus
Classical and Hellenistic Literature
Ach. Tat. Clit. Achilles Tatius Clitophon and Leucippe
Ael. Arist. Aelius Aristides
Or. Orations
Plat. Disc. Discourses against Plato
Anacharsis Ep. Epistle to Tereus
Appian
C.W. Civil War
R.H. Roman History
Ap. Rhod. Apollonius Rhodius
Apul. Metam. Apuleius Metamorphoses (= The
Golden Ass)
Arist. Aristotle
De An. Hist. De Historia Animalium
E.E. Ethica Eudemia
Gen. Anim De Generatione Animalium
N.E. Nicomachean Ethics
Pol. Politica
Rhet. Rhetorica
V.V. On Virtues and Vices
Aristophanes
Acharn. Acharnians
Lysist. Lysistrata
Arrian
Alex. Alexander
Ind. Indica
Artem. Oneir. Artemidorus Oneirocriticon
Athenaeus Deipn Athenaeus Deipnosophistae
Aul. Gel. Aulus Gellius Noctes Attica
Babrius Babrius
Char. Chaer. Chariton Chaereas and Callirhoe
Cic. Cicero
De Divin. De Divinatione
De Leg. De Legibus
De Nat. Deor. De Natura Deorum
De Offic. De Officiis
De Orat. De Optimo Genere Oratorum
De Re Publ. De Republica
De Senec. De Senectute
Lael. Laelius de Amicitia
Par. Stoic. Paradoxa Stoicorum
Tusc. Disp. Tusculanae Disputationes
Appian
C.W. Civil War
R.H. Roman History
Ap. Rhod. Apollonius Rhodius
Apul. Metam. Apuleius Metamorphoses (= The
Golden Ass)
Arist. Aristotle
De An. Hist. De Historia Animalium
E.E. Ethica Eudemia
Gen. Anim De Generatione Animalium
N.E. Nicomachean Ethics
Pol. Politica
Rhet. Rhetorica
V.V. On Virtues and Vices
Aristophanes
Acharn. Acharnians
Lysist. Lysistrata
Arrian
Alex. Alexander
Ind. Indica
Artem. Oneir. Artemidorus Oneirocriticon
Athenaeus Deipn Athenaeus Deipnosophistae
Aul. Gel. Aulus Gellius Noctes Attica
Babrius Babrius
Char. Chaer. Chariton Chaereas and Callirhoe
Cic. Cicero
De Divin. De Divinatione
De Leg. De Legibus
De Nat. Deor. De Natura Deorum
De Offic. De Officiis
De Orat. De Optimo Genere Oratorum
De Re Publ. De Republica
De Senec. De Senectute
Lael. Laelius de Amicitia
Par. Stoic. Paradoxa Stoicorum
Tusc. Disp. Tusculanae Disputationes
Verr. In Verrem
Cod. Theod. Codex Theodosius
Columella
Rust. De Re Rustica
Corn. Nep. Cornelius Nepos De Viris Illustribus
Crates Ep. Crates Epistles
Curt. Curtius Rufus
Demosth. 2nd
Olynth. Or. Demosthenes Second Olynthiac
Oration
Dig. Digest
Dio Cassius R.H. Roman History
Dio Chrys. Or. Dio Chrysostom Orations
Diod. Sic. Diodorus Siculus, Library of History
Diog. Ep. Diogenes Epistles
Diog. Laert. Diogenes Laertius Lives of Eminent
Philosophers
Dion Hal. Dionysius of Halicarnassus Roman
Antiquities
Epict. Epictetus
Disc. Discourses
Encheir. Encheiridion
Eurip. Euripides
Androm. Andromache
Bacch. Bacchae
Hippol. Hippolytus
Iph. Taur. Iphigenia Taurica
Gaius Inst. Institutes
Greek Anthol. Greek Anthology
Herod. Hist. Herodotus History
Hesiod
Theog. Theogonia
W.D. Works and Days
Op. Opera et Dies (= Works and Days)
Hom. Homer
Il. Iliad
Od. Odyssey
Cod. Theod. Codex Theodosius
Columella
Rust. De Re Rustica
Corn. Nep. Cornelius Nepos De Viris Illustribus
Crates Ep. Crates Epistles
Curt. Curtius Rufus
Demosth. 2nd
Olynth. Or. Demosthenes Second Olynthiac
Oration
Dig. Digest
Dio Cassius R.H. Roman History
Dio Chrys. Or. Dio Chrysostom Orations
Diod. Sic. Diodorus Siculus, Library of History
Diog. Ep. Diogenes Epistles
Diog. Laert. Diogenes Laertius Lives of Eminent
Philosophers
Dion Hal. Dionysius of Halicarnassus Roman
Antiquities
Epict. Epictetus
Disc. Discourses
Encheir. Encheiridion
Eurip. Euripides
Androm. Andromache
Bacch. Bacchae
Hippol. Hippolytus
Iph. Taur. Iphigenia Taurica
Gaius Inst. Institutes
Greek Anthol. Greek Anthology
Herod. Hist. Herodotus History
Hesiod
Theog. Theogonia
W.D. Works and Days
Op. Opera et Dies (= Works and Days)
Hom. Homer
Il. Iliad
Od. Odyssey
Hor Horace
Carm. Carmina
Ep. Epodes
Sat. Satirae
Iamb.V.P. Iamblichus De Vita Pythagorica
Isoc. Isocrates
Demon. Demonicus
Nic./Cypr. Nicocles/Cyprians
Paneg. Panegricus
Jos. Josephus
Ant. Antiquities of the Jews
Apion Against Apion
Life Life of Flavius Jesephus
War The Jewish War
Justin. Justinian
Dig. Digest of Roman Law
Inst. Institutions
Juv. Sat. Juvenal Satires
Livy Livy Annals of the Roman People
Lucan C.W. Civil War
Lucian
Alex. Alexander the False Prophet
Dial. of the Dead Dialogue of the Dead
Lucretius Nat. Lucretius De Rerum Natura
Macrob. Sat. Macrobius Saturnalia
Malal. Chron. Malalas Chronographia
Marc. Aur. Med. Marcus Aurelius Meditations
Mart. Epig. Martial Epigrams
Mus. Ruf. Musonius Rufus
Oros. Orosius
Ovid Metam. Ovid Metamorphoses
Parthenius L.R. Romantic Love (ErōtikaPathēmata)
Paus. Pausanias Description of Greece
Persius Sat. Satyra
Petron. Sat. Petronius Satyricon
Philo
Abr. De Abrahamo
Carm. Carmina
Ep. Epodes
Sat. Satirae
Iamb.V.P. Iamblichus De Vita Pythagorica
Isoc. Isocrates
Demon. Demonicus
Nic./Cypr. Nicocles/Cyprians
Paneg. Panegricus
Jos. Josephus
Ant. Antiquities of the Jews
Apion Against Apion
Life Life of Flavius Jesephus
War The Jewish War
Justin. Justinian
Dig. Digest of Roman Law
Inst. Institutions
Juv. Sat. Juvenal Satires
Livy Livy Annals of the Roman People
Lucan C.W. Civil War
Lucian
Alex. Alexander the False Prophet
Dial. of the Dead Dialogue of the Dead
Lucretius Nat. Lucretius De Rerum Natura
Macrob. Sat. Macrobius Saturnalia
Malal. Chron. Malalas Chronographia
Marc. Aur. Med. Marcus Aurelius Meditations
Mart. Epig. Martial Epigrams
Mus. Ruf. Musonius Rufus
Oros. Orosius
Ovid Metam. Ovid Metamorphoses
Parthenius L.R. Romantic Love (ErōtikaPathēmata)
Paus. Pausanias Description of Greece
Persius Sat. Satyra
Petron. Sat. Petronius Satyricon
Philo
Abr. De Abrahamo
Aet. De Aeternitate Mundi
Agr. De Agricultura
Cher. De Cherubim
Conf. De Confusione Linguarum
Cong. De Congressu Quaeredae
Eruditionis Gratia
Decal. De Decalogo
Det. Quod Deterius Potiori Insidiari
Soleat
Ebr. De Ebrietate
Flacc. In Flaccum
Fug. De Fuga et Inventione
Gig. De Gigantibus
Immut. Quod Deus Immutabilis Sit
Jos. De Josepho (On Joseph)
Leg. Alleg. Legum Allegoriae
Leg.Gai. De Legatione ad Gaium
Migr.Abr. De Migratione Abrahami
Mut. De Mutatione Nominum
Omn. Prob. Lib. Quod Omnis Probus Liber Sit
Op. Mund. De Opificio Mundi
Plant. De Plantatione
Post. De Posteritate Caini
Praem. De Praemiis et Poenis
Q. Ex. Questiones et Solutiones in Exodum
Sac. De Sacrificiis Abelis et Caini
Som. De Somnis
Spec. Leg. De Specialibus Legibus
Virt. De Virtutibus
Vit. Con. De Vita Contemplativa
Vit. Mos. De Vita Mosis
Philost. Philostratus
V.A. Vita Apollonii
Pindar Olym. Pindar Olympic Odes
Plato
Alcib. Alcibiades
Apol. Apology
Agr. De Agricultura
Cher. De Cherubim
Conf. De Confusione Linguarum
Cong. De Congressu Quaeredae
Eruditionis Gratia
Decal. De Decalogo
Det. Quod Deterius Potiori Insidiari
Soleat
Ebr. De Ebrietate
Flacc. In Flaccum
Fug. De Fuga et Inventione
Gig. De Gigantibus
Immut. Quod Deus Immutabilis Sit
Jos. De Josepho (On Joseph)
Leg. Alleg. Legum Allegoriae
Leg.Gai. De Legatione ad Gaium
Migr.Abr. De Migratione Abrahami
Mut. De Mutatione Nominum
Omn. Prob. Lib. Quod Omnis Probus Liber Sit
Op. Mund. De Opificio Mundi
Plant. De Plantatione
Post. De Posteritate Caini
Praem. De Praemiis et Poenis
Q. Ex. Questiones et Solutiones in Exodum
Sac. De Sacrificiis Abelis et Caini
Som. De Somnis
Spec. Leg. De Specialibus Legibus
Virt. De Virtutibus
Vit. Con. De Vita Contemplativa
Vit. Mos. De Vita Mosis
Philost. Philostratus
V.A. Vita Apollonii
Pindar Olym. Pindar Olympic Odes
Plato
Alcib. Alcibiades
Apol. Apology
Crit. Crito
Phaed. Phaedo
Rep. Republic
Symp. Symposium
Tim. Timaeus
Plaut. Plautus
Mostell. Mostellaria
Trin. Trinummus
Pliny N.H. Natural History
Plot. Plotinus Enneads
Plut. Plutarch
Alex. Alexander
Brut. Brutus
Cato Min. Cato Minor
Educ. The Education of Children
Fortune of Alex. Fortune of Alexander
G.Q. Greek Questions
Mor. Moralia Moralia
Plat.Q. Platonic Questions
Pomp. Pompey
Praec. Ger. Deip. Praeceptae Gerendae Republicae
R.Q. Roman Questions
T-T Table-Talk
Uneduc. Ruler Uneducated Ruler
Polyb. R.R.E. Polybius Rise of the Roman Empire
Polyc. Ep. Polycrates Epistles
Porphyry
Life of Pyth. Life of Pythagoras
Vit. Plot. Life of Plotinus (Vita Plotini)
Propertius Eleg. Propertius Elegies
Ps-Demosthenes Or. Pseudo-Demosthenes Orations
Ps-Philo Pseudo-Philo Biblical Antiquities
Ps-Phocyl. Pseudo-Phocylides
Pub. Syr. Publilius Syrus
Pythag. Sent. Pythagorean Sentences
Quint. Inst. Or. Quintilian Institutes of Oratory
Rhet. ad Herenn. Rhetorica ad Herennium
Phaed. Phaedo
Rep. Republic
Symp. Symposium
Tim. Timaeus
Plaut. Plautus
Mostell. Mostellaria
Trin. Trinummus
Pliny N.H. Natural History
Plot. Plotinus Enneads
Plut. Plutarch
Alex. Alexander
Brut. Brutus
Cato Min. Cato Minor
Educ. The Education of Children
Fortune of Alex. Fortune of Alexander
G.Q. Greek Questions
Mor. Moralia Moralia
Plat.Q. Platonic Questions
Pomp. Pompey
Praec. Ger. Deip. Praeceptae Gerendae Republicae
R.Q. Roman Questions
T-T Table-Talk
Uneduc. Ruler Uneducated Ruler
Polyb. R.R.E. Polybius Rise of the Roman Empire
Polyc. Ep. Polycrates Epistles
Porphyry
Life of Pyth. Life of Pythagoras
Vit. Plot. Life of Plotinus (Vita Plotini)
Propertius Eleg. Propertius Elegies
Ps-Demosthenes Or. Pseudo-Demosthenes Orations
Ps-Philo Pseudo-Philo Biblical Antiquities
Ps-Phocyl. Pseudo-Phocylides
Pub. Syr. Publilius Syrus
Pythag. Sent. Pythagorean Sentences
Quint. Inst. Or. Quintilian Institutes of Oratory
Rhet. ad Herenn. Rhetorica ad Herennium
Sall. Sallust
Catil. Bellum Catilinae
Jug. Bellum Jugurthium
Sen. Seneca
Apocol. Apocolocyntosis
Consol. De Consolatione
De Benef. De Beneficiis
Dial. Dialogues
Ep. Lucil. Epistles to Lucilius
Sext. Emp. Pyrrh. Sextus Empiricus Outlines of
Pyrrhonism
Socratics
Ep. Epistles
Sopatros Rhet. Gr. Greek Rhetoric
Soph. Sophocles
Antig. Antigone
Oed. Col. Oedipus Coloneus
Oed Rex. Oedipus Rex
Philoct. Philoctetes
Women Tr. Women of Trachis
Strabo Geog. Strabo Geography
Suet. Suetonius
Aug. Augustus
Calig. Caligula
Claud. Claudius
Dom. Domitian
Gramm. De Grammaticis
Tib. Tiberius
Vesp. Vespasian
Syr. Men. Epit. Syriac Menander Epitome
Syr. Men. Sent. Sentences of the Syriac Menander
Tac. Tacitus
Ann. Annales
Hist. Histories
Theon Progymn. Theon Progymnasmata
Val. Max. Fact. Valerius Maximus Factorum et Dictorum
Memorabilium Libri
Catil. Bellum Catilinae
Jug. Bellum Jugurthium
Sen. Seneca
Apocol. Apocolocyntosis
Consol. De Consolatione
De Benef. De Beneficiis
Dial. Dialogues
Ep. Lucil. Epistles to Lucilius
Sext. Emp. Pyrrh. Sextus Empiricus Outlines of
Pyrrhonism
Socratics
Ep. Epistles
Sopatros Rhet. Gr. Greek Rhetoric
Soph. Sophocles
Antig. Antigone
Oed. Col. Oedipus Coloneus
Oed Rex. Oedipus Rex
Philoct. Philoctetes
Women Tr. Women of Trachis
Strabo Geog. Strabo Geography
Suet. Suetonius
Aug. Augustus
Calig. Caligula
Claud. Claudius
Dom. Domitian
Gramm. De Grammaticis
Tib. Tiberius
Vesp. Vespasian
Syr. Men. Epit. Syriac Menander Epitome
Syr. Men. Sent. Sentences of the Syriac Menander
Tac. Tacitus
Ann. Annales
Hist. Histories
Theon Progymn. Theon Progymnasmata
Val. Max. Fact. Valerius Maximus Factorum et Dictorum
Memorabilium Libri
Varro Agric. Varro Agriculture
Virg. Virgil
Aen. Aeneid
Ecl. Eclogues
Georg. Georgics
Orph. Orpheus
Priapea Priapea
Xen. Mem. Xenophon Memorabilia Socratis
Dead Sea Scrolls and Related Texts
CD Cairo Damascus Document
lQapGen Genesis Apocryphon from Qumran
Cave 1
1QH Thanksgiving Hymns (Hôdāyôṭ) from
Cave 1
1QM War Scroll (Milḥāmāh) from Cave 1
lQpHab Pesher (Commentary) on Habakkuk
from Cave 1
1QS Manual of Discipline (Serek hayyaḥad)
from Cave 1
lQSa Appendix A (Rule of the Congregation)
to 1QS
3Q Cave 3
4QBeat Beatitudes from Cave 4
4QFlor Florilegium (Eschatological Midrashim)
from Cave 4
4QpIsa Pesher on Isaiah from Cave 4
4QMMT Miqsat Ma'aseh ha-Torah from Cave 4
4QPBless Patriarchal Blessings
4QpHos Pesher on Hosea from Cave 4
4QpNah Pesher on Nahum from Cave 4
4QpPs Pesher on Psalms from Cave 4
4QPrNab Prayer of Nabonidus from Cave 4
4QTest Testimonia Text from Cave 4
l lQMelch Melchizedek from Cave 11
Virg. Virgil
Aen. Aeneid
Ecl. Eclogues
Georg. Georgics
Orph. Orpheus
Priapea Priapea
Xen. Mem. Xenophon Memorabilia Socratis
Dead Sea Scrolls and Related Texts
CD Cairo Damascus Document
lQapGen Genesis Apocryphon from Qumran
Cave 1
1QH Thanksgiving Hymns (Hôdāyôṭ) from
Cave 1
1QM War Scroll (Milḥāmāh) from Cave 1
lQpHab Pesher (Commentary) on Habakkuk
from Cave 1
1QS Manual of Discipline (Serek hayyaḥad)
from Cave 1
lQSa Appendix A (Rule of the Congregation)
to 1QS
3Q Cave 3
4QBeat Beatitudes from Cave 4
4QFlor Florilegium (Eschatological Midrashim)
from Cave 4
4QpIsa Pesher on Isaiah from Cave 4
4QMMT Miqsat Ma'aseh ha-Torah from Cave 4
4QPBless Patriarchal Blessings
4QpHos Pesher on Hosea from Cave 4
4QpNah Pesher on Nahum from Cave 4
4QpPs Pesher on Psalms from Cave 4
4QPrNab Prayer of Nabonidus from Cave 4
4QTest Testimonia Text from Cave 4
l lQMelch Melchizedek from Cave 11
11QTemple Temple Scroll from Cave 11
Orders and Tractates in Mishnaic and Related Literature
'Abot 'Abot
'Arak. 'Arakin
'Abod. Zar. 'Aboda Zara
B. Bat. Baba Batra
Bek. Bekoret
Ber. Berakot
Beṣa Beṣa (= Yom Ṭob)
Bik. Bikkurim
B. Meṣ. Baba Meṣi'a
B. Qam. Baba Qamma
Dem. Demai
'Ed. 'Eduyyot
'Erub. 'Erubin
Giṭ. Giṭṭin
Ḥag. Ḥagiga
Ḥal. Ḥalla
Hor. Horayot
Ḥul. Ḥullin
Kelim Kelim
Ker. Keritot
Kil. Kil'ayim
Kip. Kippurim (= Yoma)
Ma'aś. Ma'aśerot
Ma'aś.Sh. Ma'aśer Sheni
Mak. Makkot
Maksh. Makshirin
Meg. Megilla
Me'il. Me'ila
Menaḥ. Menaḥot
Midd. Middot
Miqw. Miqwa'ot
Orders and Tractates in Mishnaic and Related Literature
'Abot 'Abot
'Arak. 'Arakin
'Abod. Zar. 'Aboda Zara
B. Bat. Baba Batra
Bek. Bekoret
Ber. Berakot
Beṣa Beṣa (= Yom Ṭob)
Bik. Bikkurim
B. Meṣ. Baba Meṣi'a
B. Qam. Baba Qamma
Dem. Demai
'Ed. 'Eduyyot
'Erub. 'Erubin
Giṭ. Giṭṭin
Ḥag. Ḥagiga
Ḥal. Ḥalla
Hor. Horayot
Ḥul. Ḥullin
Kelim Kelim
Ker. Keritot
Kil. Kil'ayim
Kip. Kippurim (= Yoma)
Ma'aś. Ma'aśerot
Ma'aś.Sh. Ma'aśer Sheni
Mak. Makkot
Maksh. Makshirin
Meg. Megilla
Me'il. Me'ila
Menaḥ. Menaḥot
Midd. Middot
Miqw. Miqwa'ot
Mo'ed Qaṭ. Mo'ed Qaṭan
Nazir Nazir
Ned. Nedarim
Neg. Nega'im
Nez. Neziqin
Nid. Niddah
Ohol. Oholot
'Or. 'Orla
Para Para
Pe'a Pe'a
Pesaḥ. Pesaḥim
Qidd. Qiddushin
Rosh Hash. Rosh Hashshana
Sanh. Sanhedrin
Shab. Shabbat
Sheb. Shebi'it
Shebu. Shebu'ot
Sheqal. Sheqalim
Soṭa Soṭa
Sukk. Sukka
Ta'an. Ta'anit
Tamid Tamid
Tem. Temura
Ter. Terumot
Ṭohar. Ṭoharot
'Uq. 'Uqṣin
Yad. Yadayim
Yebam. Yebamot
Yoma Yoma (= Kippurim)
Zab. Zabim
Other Rabbinic Works
ARN 'Abot de Rabbi Nathan
DE Derek Ereṣ
Der. Er. Rab. Derek Ereṣ Rabba
Nazir Nazir
Ned. Nedarim
Neg. Nega'im
Nez. Neziqin
Nid. Niddah
Ohol. Oholot
'Or. 'Orla
Para Para
Pe'a Pe'a
Pesaḥ. Pesaḥim
Qidd. Qiddushin
Rosh Hash. Rosh Hashshana
Sanh. Sanhedrin
Shab. Shabbat
Sheb. Shebi'it
Shebu. Shebu'ot
Sheqal. Sheqalim
Soṭa Soṭa
Sukk. Sukka
Ta'an. Ta'anit
Tamid Tamid
Tem. Temura
Ter. Terumot
Ṭohar. Ṭoharot
'Uq. 'Uqṣin
Yad. Yadayim
Yebam. Yebamot
Yoma Yoma (= Kippurim)
Zab. Zabim
Other Rabbinic Works
ARN 'Abot de Rabbi Nathan
DE Derek Ereṣ
Der. Er. Rab. Derek Ereṣ Rabba
Der Er. Zut Derek Ereṣ Zuṭa
Mek. Bah. Mekilta Bahodesh
Mek. Shir. Mekilta Shirata
Mek. Vay. Mekilta Vayassa
Pesiq. R. Pesiqta Rabbati
Pesiq. Rab Kah. Pesiqta de Rab Kahana
Pirqe R. El. Pirqe Rabbi Eliezer
Sifra A.M. Sifra Aharé Mot
Sifra Behar Sifra Behar
Sifra Behuq. Sifra Behuqoti
Sifra Lev. Sifra Leviticus
Sifra Mes. Sifra Mesora
Sifra Qed. Sifra Qedoshim
Sifra Shir. Sifra Shirata
Sifra Taz. Sifra Tazria Negaim
Sifra V. D. Deho. Sifra Vayyiqra Dibura Dehobah
Sifra V. D. Den. Sifra Vayyiqra Dibura Denedabah
Sifra Zab. Sifra Zabim
Sifre Deut. Sifra Deuteronomy
Sifre Num. Sifre Numbers
Yalq. Ex. Yalqut Exodus
Targumic Material
Targ. Neof. Targum Neofiti
Targ. Onq. Targum Onqelos
Targ. Ps-J. Targum Pseudo-Jonathan
Targ. Yer. Targum Yerushalmi
Papyri
P. Amh. Amherst Papyri
Mek. Bah. Mekilta Bahodesh
Mek. Shir. Mekilta Shirata
Mek. Vay. Mekilta Vayassa
Pesiq. R. Pesiqta Rabbati
Pesiq. Rab Kah. Pesiqta de Rab Kahana
Pirqe R. El. Pirqe Rabbi Eliezer
Sifra A.M. Sifra Aharé Mot
Sifra Behar Sifra Behar
Sifra Behuq. Sifra Behuqoti
Sifra Lev. Sifra Leviticus
Sifra Mes. Sifra Mesora
Sifra Qed. Sifra Qedoshim
Sifra Shir. Sifra Shirata
Sifra Taz. Sifra Tazria Negaim
Sifra V. D. Deho. Sifra Vayyiqra Dibura Dehobah
Sifra V. D. Den. Sifra Vayyiqra Dibura Denedabah
Sifra Zab. Sifra Zabim
Sifre Deut. Sifra Deuteronomy
Sifre Num. Sifre Numbers
Yalq. Ex. Yalqut Exodus
Targumic Material
Targ. Neof. Targum Neofiti
Targ. Onq. Targum Onqelos
Targ. Ps-J. Targum Pseudo-Jonathan
Targ. Yer. Targum Yerushalmi
Papyri
P. Amh. Amherst Papyri
P. Cairo Zen. Zenon Papyri
P. Eleph. Elephantine Papyri
P. Enteuxis Enteuxis Papyri
P. Fay. Fayyum Papyri
P. Flor. Florentine Papyri
P. Giess. Giessen Papyri
P. Grenf. Grenfell Papyri
P. Hal. Halensis Papyri
P. Hamb. Hamburg Papyri
P. Hib. Hibeh Papyri
P. Lond. London Papyri
P. Mich. Michigan Papyri
P. Oxy. Oxyrhyncus Papyri
P. Par. Paris Papyri
P. Ryl. Rylands Papryi
P. Sikaon Sikaon Papyri
P. Strassb. Strassburg Papyri
P. Tebt. Tebtunis Papyri
P. Théad. Théadelphie Papyri
P. Tor. Papyri graeci regii Taurinensis Musei
Aegyptii
Modern Publications
ACCS Ancient Christian Commentary on
Scripture: Mark (InterVarsity, 1998)
ANET Ancient Near Eastern Texts (J. B.
Pritchard, ed.)
BAGD W. Bauer, W. F. Arndt, F. W. Gingrich,
and F. W. Danker,Greek-English Lexicon of the New Testament
BCH Bulletin de Correspondance Hellénique
B.G.U. Berliner Griechische Urkunden
CIJ Corpus Inscriptionum Iudaicarum
CIL Corpus Inscriptionum Latinarum
CPJ Corpus Papyrorum Iudaicarum
P. Eleph. Elephantine Papyri
P. Enteuxis Enteuxis Papyri
P. Fay. Fayyum Papyri
P. Flor. Florentine Papyri
P. Giess. Giessen Papyri
P. Grenf. Grenfell Papyri
P. Hal. Halensis Papyri
P. Hamb. Hamburg Papyri
P. Hib. Hibeh Papyri
P. Lond. London Papyri
P. Mich. Michigan Papyri
P. Oxy. Oxyrhyncus Papyri
P. Par. Paris Papyri
P. Ryl. Rylands Papryi
P. Sikaon Sikaon Papyri
P. Strassb. Strassburg Papyri
P. Tebt. Tebtunis Papyri
P. Théad. Théadelphie Papyri
P. Tor. Papyri graeci regii Taurinensis Musei
Aegyptii
Modern Publications
ACCS Ancient Christian Commentary on
Scripture: Mark (InterVarsity, 1998)
ANET Ancient Near Eastern Texts (J. B.
Pritchard, ed.)
BAGD W. Bauer, W. F. Arndt, F. W. Gingrich,
and F. W. Danker,Greek-English Lexicon of the New Testament
BCH Bulletin de Correspondance Hellénique
B.G.U. Berliner Griechische Urkunden
CIJ Corpus Inscriptionum Iudaicarum
CIL Corpus Inscriptionum Latinarum
CPJ Corpus Papyrorum Iudaicarum
DJD Discoveries in the Judaean Desert
ExpT Expository Times
HUCA Hebrew Union College Annual
IG Inscriptiones Graecae
IGRR Inscriptiones Graecae ad Res Romanes
Pertinentes
ILS Inscriptiones Latinae Selectae
JE Jewish Encyclopedia
JSJ Journal for the Study of Judaism
KUB Keilschrifturkunden aus Boghazköi
LCL Loeb Classical Library
NHL Nag Hammadi Library
NTA New Testament Abstracts
OGIS Orientis Graeci Inscriptiones Selectae
OPT Old Testament Pseudepigrapha
PDM Papyri Demoticae Magicae
PGM Papyri Graecae Magicae
P.S.I. Pubblicazioni della Società Italiana
SB Sammelbuch griechischer Urkunden
aus Ägypten
SEG Supplementum epigraphicum Graecum
SIG W.Dittenberger, Sylloge Inscriptionum
Graecarum
SNTS Society for New Testament Studies
W.Chr. = B.G.U.
WO Die Welt des Orients
ExpT Expository Times
HUCA Hebrew Union College Annual
IG Inscriptiones Graecae
IGRR Inscriptiones Graecae ad Res Romanes
Pertinentes
ILS Inscriptiones Latinae Selectae
JE Jewish Encyclopedia
JSJ Journal for the Study of Judaism
KUB Keilschrifturkunden aus Boghazköi
LCL Loeb Classical Library
NHL Nag Hammadi Library
NTA New Testament Abstracts
OGIS Orientis Graeci Inscriptiones Selectae
OPT Old Testament Pseudepigrapha
PDM Papyri Demoticae Magicae
PGM Papyri Graecae Magicae
P.S.I. Pubblicazioni della Società Italiana
SB Sammelbuch griechischer Urkunden
aus Ägypten
SEG Supplementum epigraphicum Graecum
SIG W.Dittenberger, Sylloge Inscriptionum
Graecarum
SNTS Society for New Testament Studies
W.Chr. = B.G.U.
WO Die Welt des Orients
Introduction
The Focus of This Commentary
Different commentaries emphasize differing primary concerns, such
as redaction criticism (Gundry 1982), structuralism (Patte 1987), and
the history of interpretation (Luz 1989; cf. idem 1994;
Schnackenburg 1996). Without minimizing or excluding such
concerns, this commentary focuses especially on two aspects of
interpretation: analysis of the social-historical contexts of Matthew
and his traditions on one hand, and pericope-by-pericope
suggestions concerning the nature of Matthew's exhortations to his
Christian audience on the other. The latter aspect can be helpful
today in that most readers of Matthew commentaries use them not
simply to reconstruct early Christian history but to attempt to reapply
Matthew's instruction (or those of his traditions) to their own
generation (or, in the case of scholars, often to teach those who will
do so).
But if there is to be any degree of analogy between the early
Christians' wisdom and that of their modern interpreters, we must
take into account the historical context not only in which but also to
which they communicated their message. Such a context naturally
shaped the form of their message, suggesting the importance of my
first focus for my second. Intrinsic study of the text is more essential
to understanding the text than extrinsic analysis, but most users of
commentaries will require more assistance with extrinsic data.
1
This
social-historical study of Matthew will include some attention to the
rhetoric both of his Gospel (especially in terms of genre, forms, and
narrative techniques) and of its traditions, as well as to historical
The Focus of This Commentary
Different commentaries emphasize differing primary concerns, such
as redaction criticism (Gundry 1982), structuralism (Patte 1987), and
the history of interpretation (Luz 1989; cf. idem 1994;
Schnackenburg 1996). Without minimizing or excluding such
concerns, this commentary focuses especially on two aspects of
interpretation: analysis of the social-historical contexts of Matthew
and his traditions on one hand, and pericope-by-pericope
suggestions concerning the nature of Matthew's exhortations to his
Christian audience on the other. The latter aspect can be helpful
today in that most readers of Matthew commentaries use them not
simply to reconstruct early Christian history but to attempt to reapply
Matthew's instruction (or those of his traditions) to their own
generation (or, in the case of scholars, often to teach those who will
do so).
But if there is to be any degree of analogy between the early
Christians' wisdom and that of their modern interpreters, we must
take into account the historical context not only in which but also to
which they communicated their message. Such a context naturally
shaped the form of their message, suggesting the importance of my
first focus for my second. Intrinsic study of the text is more essential
to understanding the text than extrinsic analysis, but most users of
commentaries will require more assistance with extrinsic data.
1
This
social-historical study of Matthew will include some attention to the
rhetoric both of his Gospel (especially in terms of genre, forms, and
narrative techniques) and of its traditions, as well as to historical
matters made relevant to a study of Matthew by Matthew's genre
(see below).
Yet our information concerning the precise social situation the
First Gospel addresses is quite limited.
2
For this reason, the social
situation of the earliest traditions behind the Gospel sometimes
provide more fertile ground for exploration. Even if we cannot
reconstruct the precise social situation of Matthew or his traditions,
the general social context is far more accessible for both. Most of
Matthew's traditions probably reflect the same general eastern
Mediterranean, perhaps Syrian, Jewish milieu as that in which
Matthew writes. Comparing the issues Matthew addresses with what
we know of the historical situation of Jewish-Christian relations in the
late first century provides us a basic picture of what issues he must
have considered relevant for his community, but to move too far
beyond that basic picture into details is necessarily speculative.
3
Given modern readers' cultural remove from the first-century eastern
Mediterranean world, however, background from the larger milieu
remains helpful even where we cannot reconstruct more precisely
the details of Matthew's particular situation.
A detailed analysis of how Matthew uses his tradition would
require a full-scale commentary devoted largely to redaction-critical
concerns (like Gundry's massive 1982 work), which is not the
primary focus of this commentary. At the same time, given the
Gospel's basic genre, Matthew's literary method is inseparable from
his presuppositions as a biographer+/historian, so I will often pause
to explore historical questions behind particular Matthean sections or
pericopes, interacting to some degree with contemporary Jesus
research.
Because ancient biography normally included some level of
historical intention, historical questions are relevant in evaluating the
degree to which Matthew was able to achieve the intention his genre
implies. This does not require us to demand a narrow precision
regarding details, a precision foreign to ancient literature, but to
evaluate the general fidelity of substance.
4
(Ironically, however,
Matthew remains closer to the earliest sources than we are, so any
attempt to evaluate his success demands some humility.)
5
My most
striking discovery while writing this commentary was how often
(see below).
Yet our information concerning the precise social situation the
First Gospel addresses is quite limited.
2
For this reason, the social
situation of the earliest traditions behind the Gospel sometimes
provide more fertile ground for exploration. Even if we cannot
reconstruct the precise social situation of Matthew or his traditions,
the general social context is far more accessible for both. Most of
Matthew's traditions probably reflect the same general eastern
Mediterranean, perhaps Syrian, Jewish milieu as that in which
Matthew writes. Comparing the issues Matthew addresses with what
we know of the historical situation of Jewish-Christian relations in the
late first century provides us a basic picture of what issues he must
have considered relevant for his community, but to move too far
beyond that basic picture into details is necessarily speculative.
3
Given modern readers' cultural remove from the first-century eastern
Mediterranean world, however, background from the larger milieu
remains helpful even where we cannot reconstruct more precisely
the details of Matthew's particular situation.
A detailed analysis of how Matthew uses his tradition would
require a full-scale commentary devoted largely to redaction-critical
concerns (like Gundry's massive 1982 work), which is not the
primary focus of this commentary. At the same time, given the
Gospel's basic genre, Matthew's literary method is inseparable from
his presuppositions as a biographer+/historian, so I will often pause
to explore historical questions behind particular Matthean sections or
pericopes, interacting to some degree with contemporary Jesus
research.
Because ancient biography normally included some level of
historical intention, historical questions are relevant in evaluating the
degree to which Matthew was able to achieve the intention his genre
implies. This does not require us to demand a narrow precision
regarding details, a precision foreign to ancient literature, but to
evaluate the general fidelity of substance.
4
(Ironically, however,
Matthew remains closer to the earliest sources than we are, so any
attempt to evaluate his success demands some humility.)
5
My most
striking discovery while writing this commentary was how often
Matthew "re-Judaizes" his sources, probably mostly on the basis of
concrete Palestinian, Jewish-Christian oral traditions. (This re-
Judaizing is all the more noticeable in view of Matthew's frequent
abridgment of Mark.) I suspect that Matthew remains closer to the
earliest strata of tradition than has often been supposed.
The purpose of this commentary does not allow me to
summarize and interact in detail with all secondary sources on
Matthean research.
6
At the same time, to make this commentary as
useful as possible to students who wish to pursue their own research
further, I have cited as much of the secondary literature as is feasible
where it proves most relevant.
7
The brevity with which I have cited
many sources does not permit the fine nuancing of detailed
interaction, nor in most cases the opportunity to list both strengths
and weaknesses of various works. Nevertheless, I have provided
them for the reader's further exploration. It should be understood
that, as in most scholarly work, disagreement with any author on a
particular point does not indicate criticism of that author's scholarship
in general, nor is the reader obliged or expected to concur with all
the exegetical decisions reflected in this commentary.
I have often chosen to include far more citations than necessary
for the point in the text because scholars and seminarians who use
this commentary will thereby have access to much more information,
which they can then expand in research articles and papers, than I
could include in other than such summary fashion. (In lecturing I
prefer to illustrate my points with some concrete ancient examples,
usually the more graphic or entertaining; but here I frequently list
instead multiple references for those who may wish to investigate
more sources for themselves.) Naturally those who wish to make use
of a commentary without such documentation (like my lighter
Matthew commentary for the InterVarsity New Testament
Commentary series) will generally simply ignore it. Where possible, I
have tried to provide primary sources that have not been available in
other commentaries, although in the interest of thoroughness I have
also followed other commentators at many points (noted in the
commentary where space permits); because a significant percentage
of my sources do not appear in earlier commentaries I hope that this
commentary will contribute to further research.
concrete Palestinian, Jewish-Christian oral traditions. (This re-
Judaizing is all the more noticeable in view of Matthew's frequent
abridgment of Mark.) I suspect that Matthew remains closer to the
earliest strata of tradition than has often been supposed.
The purpose of this commentary does not allow me to
summarize and interact in detail with all secondary sources on
Matthean research.
6
At the same time, to make this commentary as
useful as possible to students who wish to pursue their own research
further, I have cited as much of the secondary literature as is feasible
where it proves most relevant.
7
The brevity with which I have cited
many sources does not permit the fine nuancing of detailed
interaction, nor in most cases the opportunity to list both strengths
and weaknesses of various works. Nevertheless, I have provided
them for the reader's further exploration. It should be understood
that, as in most scholarly work, disagreement with any author on a
particular point does not indicate criticism of that author's scholarship
in general, nor is the reader obliged or expected to concur with all
the exegetical decisions reflected in this commentary.
I have often chosen to include far more citations than necessary
for the point in the text because scholars and seminarians who use
this commentary will thereby have access to much more information,
which they can then expand in research articles and papers, than I
could include in other than such summary fashion. (In lecturing I
prefer to illustrate my points with some concrete ancient examples,
usually the more graphic or entertaining; but here I frequently list
instead multiple references for those who may wish to investigate
more sources for themselves.) Naturally those who wish to make use
of a commentary without such documentation (like my lighter
Matthew commentary for the InterVarsity New Testament
Commentary series) will generally simply ignore it. Where possible, I
have tried to provide primary sources that have not been available in
other commentaries, although in the interest of thoroughness I have
also followed other commentators at many points (noted in the
commentary where space permits); because a significant percentage
of my sources do not appear in earlier commentaries I hope that this
commentary will contribute to further research.
The focus of this commentary will lie in understanding the
lessons Matthew's Gospel may provide his first-century,
predominantly Jewish-Christian community. That is, rather than
merely providing various bits of information related to details in
verses of Matthew's text, I will subsume as much of the detailed
information as possible under the larger lessons or morals found in
each of Matthew's narrative units. This attempt is somewhat more
precarious and less certain than simply placing various items within
the text in their social-historical context.
Nevertheless, looking for the text's lessons fits the genre and
purpose for which Matthew undoubtedly wrote it. Ancient narrators
regularly sought to teach morals or lessons through their narratives;
8
some historians explicitly listed as central to their purposes for
writing history both the desire to praise the virtuous and the urge to
spur others to emulate them (Dion. Hal. 1.6.3-5). Others stated that
history tells about a nation's greatness and provides models one
may imitate (Livy 1, pref. 10). Understanding why events happened
could allow statesmen to use such historical accounts as precedents
or models (paradeigasin — Dion. Hal. 5.56.1),
9
just as early
Christians (1 Cor 10:11) and other early Jews (Philo Abr. 4) used
Israelite Scripture. Some biographers and historians emphasized
moral lessons more than others, or even varied the level within their
own works according to their sources.
10
But among the various
overlapping purposes for biographies, praising the subject, using his
life as an example, and teaching ethics were common. Many
philosophers and politicians employed historical biographies as
propaganda in apologetic or polemical situations (Burridge 1992: 80,
149-51, 185-88); official writers also tended to reflect positively on
their political or economic patrons (cf. Josephus's pro-Flavian
propaganda in, e.g., Saulnier 1991; cf. his portrayal of pagan rulers
in Feldman 1993e; 1994a).
The Gospels demonstrate features consonant with such
purposes, including the early Christian use of Jesus as a moral
example (Phil 2:5; 1 Pet 2:21; 1 Jn 2:6). Matthew probably provides
the clearest example of this purpose; his "intention to provide a
'paradigm' for discipleship is noted by many redaction critics"
(Burridge 1992: 214-15).
11
Contemporary literary criticism has
lessons Matthew's Gospel may provide his first-century,
predominantly Jewish-Christian community. That is, rather than
merely providing various bits of information related to details in
verses of Matthew's text, I will subsume as much of the detailed
information as possible under the larger lessons or morals found in
each of Matthew's narrative units. This attempt is somewhat more
precarious and less certain than simply placing various items within
the text in their social-historical context.
Nevertheless, looking for the text's lessons fits the genre and
purpose for which Matthew undoubtedly wrote it. Ancient narrators
regularly sought to teach morals or lessons through their narratives;
8
some historians explicitly listed as central to their purposes for
writing history both the desire to praise the virtuous and the urge to
spur others to emulate them (Dion. Hal. 1.6.3-5). Others stated that
history tells about a nation's greatness and provides models one
may imitate (Livy 1, pref. 10). Understanding why events happened
could allow statesmen to use such historical accounts as precedents
or models (paradeigasin — Dion. Hal. 5.56.1),
9
just as early
Christians (1 Cor 10:11) and other early Jews (Philo Abr. 4) used
Israelite Scripture. Some biographers and historians emphasized
moral lessons more than others, or even varied the level within their
own works according to their sources.
10
But among the various
overlapping purposes for biographies, praising the subject, using his
life as an example, and teaching ethics were common. Many
philosophers and politicians employed historical biographies as
propaganda in apologetic or polemical situations (Burridge 1992: 80,
149-51, 185-88); official writers also tended to reflect positively on
their political or economic patrons (cf. Josephus's pro-Flavian
propaganda in, e.g., Saulnier 1991; cf. his portrayal of pagan rulers
in Feldman 1993e; 1994a).
The Gospels demonstrate features consonant with such
purposes, including the early Christian use of Jesus as a moral
example (Phil 2:5; 1 Pet 2:21; 1 Jn 2:6). Matthew probably provides
the clearest example of this purpose; his "intention to provide a
'paradigm' for discipleship is noted by many redaction critics"
(Burridge 1992: 214-15).
11
Contemporary literary criticism has
properly demonstrated the limitations of endeavoring to infer the
author's "intention" from a text. At the same time, the implied author
has given us enough explanations and thematic clues throughout the
narrative for us to observe his general didactic method.
12
Thus, when I infer the lessons Matthew or his tradition may have
been preaching from the stories and teachings in this Gospel, I
extrapolate on the basis of his rhetorical method to the kinds of
lessons I believe Matthew would at least affirm to be consistent with
his purpose.
13
This step can help bridge the gap between traditional
exegesis and modern sermon or Bible study preparation, which I
suspect also returns more consistently to the purpose for which
Matthew recorded his Gospel (cf. 28:19). That is, when we consider
the contexts in which Matthew's exhortations find their greatest
relevance, we are better positioned to hear the true force of his
exhortations. Others will undoubtedly note didactic principles I have
missed and question some of those that I think I have found; the
historical question of what the writers intended and their audiences
inferred is always more hypothetical than the much broader
possibilities of what could be inferred in any given historical context.
Nevertheless, I hope that this commentary will point readers toward
further fruitful explorations of their own into Matthew's probable
didactic methods.
Relevant Social Contexts
Because we cannot locate Matthew's community or communities
with absolute certainty, reconstructing specific settings remains
hypothetical. Where patterns emerge consistently in specifically
Matthean emphases, we may infer the sorts of community needs
Matthew was addressing, but the fruits of such inferences are
usually more slender than a historian would like. Reconstructing the
general milieu of the eastern Mediterranean, however, sheds much
light on how Matthew's first readers (vis-a-vis modern readers) would
approach his Gospel. Even if we knew the precise location, variables
like social class and prevailing ideologies in the particular synagogue
and church communities there might elude us, but a general
knowledge of antiquity provides more of the data Matthew and his
author's "intention" from a text. At the same time, the implied author
has given us enough explanations and thematic clues throughout the
narrative for us to observe his general didactic method.
12
Thus, when I infer the lessons Matthew or his tradition may have
been preaching from the stories and teachings in this Gospel, I
extrapolate on the basis of his rhetorical method to the kinds of
lessons I believe Matthew would at least affirm to be consistent with
his purpose.
13
This step can help bridge the gap between traditional
exegesis and modern sermon or Bible study preparation, which I
suspect also returns more consistently to the purpose for which
Matthew recorded his Gospel (cf. 28:19). That is, when we consider
the contexts in which Matthew's exhortations find their greatest
relevance, we are better positioned to hear the true force of his
exhortations. Others will undoubtedly note didactic principles I have
missed and question some of those that I think I have found; the
historical question of what the writers intended and their audiences
inferred is always more hypothetical than the much broader
possibilities of what could be inferred in any given historical context.
Nevertheless, I hope that this commentary will point readers toward
further fruitful explorations of their own into Matthew's probable
didactic methods.
Relevant Social Contexts
Because we cannot locate Matthew's community or communities
with absolute certainty, reconstructing specific settings remains
hypothetical. Where patterns emerge consistently in specifically
Matthean emphases, we may infer the sorts of community needs
Matthew was addressing, but the fruits of such inferences are
usually more slender than a historian would like. Reconstructing the
general milieu of the eastern Mediterranean, however, sheds much
light on how Matthew's first readers (vis-a-vis modern readers) would
approach his Gospel. Even if we knew the precise location, variables
like social class and prevailing ideologies in the particular synagogue
and church communities there might elude us, but a general
knowledge of antiquity provides more of the data Matthew and his
first audience would have assumed than a purely modern reading of
the text would.
For such reasons as these, I have drawn from as wide a range
of sources as possible.
14
Diverse Greek and Roman sources often
attest to customs or ideas that had long before begun to permeate
society in general. No one can read Josephus, Egyptian Jewish
papyri, or many documents widely circulated among first-century
Jews (like the Wisdom of Solomon or 2 Maccabees) without
recognizing that Judaism, even Palestinian Judaism, was part of a
broader Mediterranean social world. Although sources depicting
Jewish life in Syria-Palestine may therefore be most directly helpful
(especially when considering Jesus' Galilean ministry), other sources
that place that life in its broader eastern Mediterranean context will
also be helpful (especially when considering how Matthew's
audience would have understood his work). A wide variety of ancient
narratives, from distant genres like widely circulated epics of the past
to nearer ones like history and especially biography, shed light on
Matthew's narrative techniques.
None of the specific Jewish sources on which this commentary
depends is without some problems. For example, Josephus, one of
my most important sources, is early and adequately broad, but as
frequently as possible he translates native Jewish ideas into broader
hellenistic categories to make them more intelligible (and
acceptable) to his milieu. (Philo carries this process still further, and,
while providing one helpful perspective on how hellenistically
educated aristocratic Jews in Alexandria could think, must be
counterbalanced by other sources closer to Jesus' usual milieu.) The
Dead Sea Scrolls are early, Palestinian, and in many respects
analogous to early Christianity (although the latter never segregated
themselves physically from the larger Jewish society), but they
represent particular sectarian perspectives that do not always
indicate the sentiments of common Judaism. Rabbinic texts preserve
many customs and ideas that appear in the broader culture, but
when unparalleled in other Jewish texts must be employed with
greater caution because even the earliest texts stem from a period
after their particular segment of Judaism had achieved some
measure of power, in contradistinction to the first-century situation.
15
the text would.
For such reasons as these, I have drawn from as wide a range
of sources as possible.
14
Diverse Greek and Roman sources often
attest to customs or ideas that had long before begun to permeate
society in general. No one can read Josephus, Egyptian Jewish
papyri, or many documents widely circulated among first-century
Jews (like the Wisdom of Solomon or 2 Maccabees) without
recognizing that Judaism, even Palestinian Judaism, was part of a
broader Mediterranean social world. Although sources depicting
Jewish life in Syria-Palestine may therefore be most directly helpful
(especially when considering Jesus' Galilean ministry), other sources
that place that life in its broader eastern Mediterranean context will
also be helpful (especially when considering how Matthew's
audience would have understood his work). A wide variety of ancient
narratives, from distant genres like widely circulated epics of the past
to nearer ones like history and especially biography, shed light on
Matthew's narrative techniques.
None of the specific Jewish sources on which this commentary
depends is without some problems. For example, Josephus, one of
my most important sources, is early and adequately broad, but as
frequently as possible he translates native Jewish ideas into broader
hellenistic categories to make them more intelligible (and
acceptable) to his milieu. (Philo carries this process still further, and,
while providing one helpful perspective on how hellenistically
educated aristocratic Jews in Alexandria could think, must be
counterbalanced by other sources closer to Jesus' usual milieu.) The
Dead Sea Scrolls are early, Palestinian, and in many respects
analogous to early Christianity (although the latter never segregated
themselves physically from the larger Jewish society), but they
represent particular sectarian perspectives that do not always
indicate the sentiments of common Judaism. Rabbinic texts preserve
many customs and ideas that appear in the broader culture, but
when unparalleled in other Jewish texts must be employed with
greater caution because even the earliest texts stem from a period
after their particular segment of Judaism had achieved some
measure of power, in contradistinction to the first-century situation.
15
Given the limitations of using any single pool of ancient data, the
safest way to reconstruct a knowledge of the general milieu in which
Jesus lived, in which Palestinian Jewish Christians transmitted the
traditions, and in which Matthew wrote, is to look for customs and
ideas within the widest possible frame of sources. Thus if third-
century rabbis, the Qumran sect, and a second-century Roman
novel all inadvertently attest a common practice, we may guess that
some form of this practice widely permeated ancient Mediterranean
society. Standard logic can also be helpful; whereas some later
Jewish texts contain likely Christian interpolations,
16
other texts bear
no signs of direct or indirect Christian influence, suggesting that the
Christian practice reflects the influence of the Jewish custom rather
than the reverse. Thus dependence on the widest possible range of
sources seems the safest method for reconstructing Matthew's
general milieu (even if not always his local situation).
Nor is the function of a given "parallel" necessarily self-evident.
Parallels in wording can represent coincidence (especially if one has
large samples of nonparallel texts in the collection from which the
parallel text derives), reflections of a common milieu, analogous
function within a common milieu, linguistic influence, allusion,
deliberate contrast, or deliberate quotation.
17
Thus, although I
sometimes simply list citations to keep the commentary to a
workable size, I usually endeavor to emphasize how they shed light
on a Matthean text. At the same time, my attention to Matthew itself
has not permitted me to digress here into questions of dating, textual
problems, and so forth in each text I cite, because of the limits of a
one-volume commentary.
18
Some sources are more valuable than
others, but I have listed the broadest range of sources, trusting that
those readers who pursue further work with those sources will
already have or will acquire adequate competence in those
sources.
19
Questions of Interpretation
Before treating other questions, it is important to survey various
methods traditionally employed in critical works on the Gospels. A
safest way to reconstruct a knowledge of the general milieu in which
Jesus lived, in which Palestinian Jewish Christians transmitted the
traditions, and in which Matthew wrote, is to look for customs and
ideas within the widest possible frame of sources. Thus if third-
century rabbis, the Qumran sect, and a second-century Roman
novel all inadvertently attest a common practice, we may guess that
some form of this practice widely permeated ancient Mediterranean
society. Standard logic can also be helpful; whereas some later
Jewish texts contain likely Christian interpolations,
16
other texts bear
no signs of direct or indirect Christian influence, suggesting that the
Christian practice reflects the influence of the Jewish custom rather
than the reverse. Thus dependence on the widest possible range of
sources seems the safest method for reconstructing Matthew's
general milieu (even if not always his local situation).
Nor is the function of a given "parallel" necessarily self-evident.
Parallels in wording can represent coincidence (especially if one has
large samples of nonparallel texts in the collection from which the
parallel text derives), reflections of a common milieu, analogous
function within a common milieu, linguistic influence, allusion,
deliberate contrast, or deliberate quotation.
17
Thus, although I
sometimes simply list citations to keep the commentary to a
workable size, I usually endeavor to emphasize how they shed light
on a Matthean text. At the same time, my attention to Matthew itself
has not permitted me to digress here into questions of dating, textual
problems, and so forth in each text I cite, because of the limits of a
one-volume commentary.
18
Some sources are more valuable than
others, but I have listed the broadest range of sources, trusting that
those readers who pursue further work with those sources will
already have or will acquire adequate competence in those
sources.
19
Questions of Interpretation
Before treating other questions, it is important to survey various
methods traditionally employed in critical works on the Gospels. A
brief treatment of these methods is relevant here because these
methods inform this commentary to some degree, although the
space limitations and purpose of this work have led me to focus
especially on social-historical methods and social-historical
information less accessible to most readers of commentaries.
20
Source Criticism
As nineteenth- and early twentieth-century scholars sought to test
the historical reliability of the Gospels, their attention naturally turned
to source criticism.
21
Source criticism asks the question: What
written sources might the author of a Gospel have used? Scholars
who study Greco-Roman literature have increasingly recognized the
weaknesses of traditional source criticism (e.g., Whittaker 1969: lxi-
lxii), but the criteria appear somewhat more objective in Matthew,
where we probably retain evidence for at least two of Matthew's
sources. Although various source theories have come and gone, the
majority of scholars today agree that Matthew used Mark, "Q" (i.e., a
source shared by Luke), and some other material not employed by
Mark or Luke. Scholars commonly call this view the "Two-Source
Hypothesis."
While this remains the general consensus, however, scholars
are no more unanimous on this subject than on most others.
Following the older Griesbach Hypothesis, some able scholars have
made a defensible case that Mark used Matthew rather than the
reverse (e.g., Farmer 1964), and their case merits fair consideration
in modern scholarship.
22
But because so much of Mark appears in
Matthew and Luke, most scholars remain convinced that Matthew
and Luke both used Mark and at least one other source they shared
in common (see Senior 1983: 17-19; Davies and Allison 1988: 98-
114). Consistent patterns appear in Matthew's abbreviation of Mark
(Davies and Allison 1988: 73-74),
23
and Matthew uses an eclectic
text-type for his Old Testament quotations except where he overlaps
with Mark, in which case he tends to follow Mark in employing the
Septuagint (see Gundry 1975: 9-28; cf. Stanton 1993: 353-63).
24
methods inform this commentary to some degree, although the
space limitations and purpose of this work have led me to focus
especially on social-historical methods and social-historical
information less accessible to most readers of commentaries.
20
Source Criticism
As nineteenth- and early twentieth-century scholars sought to test
the historical reliability of the Gospels, their attention naturally turned
to source criticism.
21
Source criticism asks the question: What
written sources might the author of a Gospel have used? Scholars
who study Greco-Roman literature have increasingly recognized the
weaknesses of traditional source criticism (e.g., Whittaker 1969: lxi-
lxii), but the criteria appear somewhat more objective in Matthew,
where we probably retain evidence for at least two of Matthew's
sources. Although various source theories have come and gone, the
majority of scholars today agree that Matthew used Mark, "Q" (i.e., a
source shared by Luke), and some other material not employed by
Mark or Luke. Scholars commonly call this view the "Two-Source
Hypothesis."
While this remains the general consensus, however, scholars
are no more unanimous on this subject than on most others.
Following the older Griesbach Hypothesis, some able scholars have
made a defensible case that Mark used Matthew rather than the
reverse (e.g., Farmer 1964), and their case merits fair consideration
in modern scholarship.
22
But because so much of Mark appears in
Matthew and Luke, most scholars remain convinced that Matthew
and Luke both used Mark and at least one other source they shared
in common (see Senior 1983: 17-19; Davies and Allison 1988: 98-
114). Consistent patterns appear in Matthew's abbreviation of Mark
(Davies and Allison 1988: 73-74),
23
and Matthew uses an eclectic
text-type for his Old Testament quotations except where he overlaps
with Mark, in which case he tends to follow Mark in employing the
Septuagint (see Gundry 1975: 9-28; cf. Stanton 1993: 353-63).
24
Most scholars also agree that Matthew shared with Luke
another source (e.g., Davies and Allison 1988: 115-24), which is
nicknamed Q (probably from the German Quelle, "source," which
Weiss abbreviated to "Q" in 1890) for lack of a better name (Stanton
1995a: 63). Here, too, scholarship lacks complete unanimity.
Although some write as if they are very certain about the substance
and extent of Q (e.g., Edwards 1975; Mack 1988: 84; idem 1993),
most scholars express skepticism about the degree of certainty to
which it can be reconstructed.
25
Still others have debated even its
existence as a conplete document (e.g., Burkitt 1907: 123; Dodd
1961: 39; idem 1968: 70). While most view Q as a complete
document (e.g., Schweizer 1971: 124-25; Tuckett 1996: 1-39), some
envision it as purely oral tradition (e.g., Betz 1968: 22), and still
others as a composite of sources (e.g., Petrie 1959; Perry 1920: 11).
Some dispense with Q altogether, suggesting that Luke (some here
add Mark) simply used Matthew;
26
this final view, however, remains
a distinct (though respectable) minority position (see Martin 1956;
Grant 1965; Tuckett 1984).
27
Q was probably also edited a number
of times, and the Gospel writers probably employed Q in various
stages of its editing (cf. Koester 1982: 2:46).
But since Matthew and Luke often follow Q in the same
sequence (with Tuckett 1996: 34-39; the divergences to which Ellis
1991: 35 points are minor and explained by Matthew's penchant for
rearrangement), I concur with the most common theory about Q: it
probably represents a single prominent written source. Although I
acknowledge weaknesses in this position (and probably interaction
with continuing oral tradition at every stage of writing), this
commentary will begin from the basic Two-Source Hypothesis.
Because the Q collection was probably edited in the 40s, less than
two decades after the events it describes (Theissen 1991: 203-34,
especially 220-21, 230-32; pace Mack 1988: 84), we may assume a
high degree of reliability for its traditions. In contrast to the
arguments of some who radically distinguish Q from other elements
of early Christianity, its theology resembles that of other early
Christian documents (see, e.g., Meadors 1992; Keener 1995; for
future eschatology, see Tuckett 1996: 139-63).
another source (e.g., Davies and Allison 1988: 115-24), which is
nicknamed Q (probably from the German Quelle, "source," which
Weiss abbreviated to "Q" in 1890) for lack of a better name (Stanton
1995a: 63). Here, too, scholarship lacks complete unanimity.
Although some write as if they are very certain about the substance
and extent of Q (e.g., Edwards 1975; Mack 1988: 84; idem 1993),
most scholars express skepticism about the degree of certainty to
which it can be reconstructed.
25
Still others have debated even its
existence as a conplete document (e.g., Burkitt 1907: 123; Dodd
1961: 39; idem 1968: 70). While most view Q as a complete
document (e.g., Schweizer 1971: 124-25; Tuckett 1996: 1-39), some
envision it as purely oral tradition (e.g., Betz 1968: 22), and still
others as a composite of sources (e.g., Petrie 1959; Perry 1920: 11).
Some dispense with Q altogether, suggesting that Luke (some here
add Mark) simply used Matthew;
26
this final view, however, remains
a distinct (though respectable) minority position (see Martin 1956;
Grant 1965; Tuckett 1984).
27
Q was probably also edited a number
of times, and the Gospel writers probably employed Q in various
stages of its editing (cf. Koester 1982: 2:46).
But since Matthew and Luke often follow Q in the same
sequence (with Tuckett 1996: 34-39; the divergences to which Ellis
1991: 35 points are minor and explained by Matthew's penchant for
rearrangement), I concur with the most common theory about Q: it
probably represents a single prominent written source. Although I
acknowledge weaknesses in this position (and probably interaction
with continuing oral tradition at every stage of writing), this
commentary will begin from the basic Two-Source Hypothesis.
Because the Q collection was probably edited in the 40s, less than
two decades after the events it describes (Theissen 1991: 203-34,
especially 220-21, 230-32; pace Mack 1988: 84), we may assume a
high degree of reliability for its traditions. In contrast to the
arguments of some who radically distinguish Q from other elements
of early Christianity, its theology resembles that of other early
Christian documents (see, e.g., Meadors 1992; Keener 1995; for
future eschatology, see Tuckett 1996: 139-63).
Because Matthew follows Mark and Q closely (by ancient
literary standards) where we can check him, the assumption held by
many scholars that he simply invents material where we cannot
check him (traditionally loosely called "M" material, though no longer
held to represent a single source) appears to be simply imagination
run amuck.
28
His basically conservative editing at most points will
impress one if one begins with neither a thoroughgoing skepticism
nor a naive fundamentalism, but the standards of ancient texts in
general. As Witherington puts it (1994: 214), Matthew
takes over more than 90% of his Markan source (606 out of 661 Markan verses),
while Luke takes over only a little over 50%. The difference in degree of word for word
appropriation of Mark in the pericopes and sayings that Matthew and Luke take over
is minimal. Luke uses about 53% of Mark's exact words in the material culled from
that source, while the First Evangelist uses about 51% of Mark's exact words of the
606 verses he appropriates. This means that Luke and the First Evangelist are about
equally likely to preserve the exact wording of their source, and they do so about half
the time.
So "conservative" is Matthew's editing by ancient standards that
Witherington suspects that Matthew "very likely saw himself as
primarily an editor or redactor, not an author" (1994: 343).
29
Even if
this suggestion overstates the case (Matthew edited his Gospel so
tightly that it surely functions as a unified whole), many changes that
Matthew makes in some of his sources depend on information his
other sources supply.
30
Thus Matthew sometimes "corrects"
ambiguities in Mark (e.g., Mt 12:3-4//Mk 2:25-26; Mt 3:3//Mk 1:2-3;
Mt 14:1/ /Mk 6:14); sometimes he re-Judaizes his language
("kingdom of heaven/God"; Mt 19:3, 9//Mk 10:2, 11-12); and at least
on some occasions he makes his changes because of early tradition
older than Mark (Mt 12:28//Lk 11:20; missing in Mk 3:23-29).
At the same time, Matthew's relative conservatism need not
render all his sources of equal historical worth; and where the
sources were oral, Matthew may have exercised greater freedom in
their retelling.
31
At any rate, Matthew's community certainly had
other Palestinian traditions besides Mark and Q, and these traditions
had undoubtedly been interacting with Mark and Q long before he
wrote his Gospel (Meier in Brown and Meier 198 3 : 55).
32
From the
literary standards) where we can check him, the assumption held by
many scholars that he simply invents material where we cannot
check him (traditionally loosely called "M" material, though no longer
held to represent a single source) appears to be simply imagination
run amuck.
28
His basically conservative editing at most points will
impress one if one begins with neither a thoroughgoing skepticism
nor a naive fundamentalism, but the standards of ancient texts in
general. As Witherington puts it (1994: 214), Matthew
takes over more than 90% of his Markan source (606 out of 661 Markan verses),
while Luke takes over only a little over 50%. The difference in degree of word for word
appropriation of Mark in the pericopes and sayings that Matthew and Luke take over
is minimal. Luke uses about 53% of Mark's exact words in the material culled from
that source, while the First Evangelist uses about 51% of Mark's exact words of the
606 verses he appropriates. This means that Luke and the First Evangelist are about
equally likely to preserve the exact wording of their source, and they do so about half
the time.
So "conservative" is Matthew's editing by ancient standards that
Witherington suspects that Matthew "very likely saw himself as
primarily an editor or redactor, not an author" (1994: 343).
29
Even if
this suggestion overstates the case (Matthew edited his Gospel so
tightly that it surely functions as a unified whole), many changes that
Matthew makes in some of his sources depend on information his
other sources supply.
30
Thus Matthew sometimes "corrects"
ambiguities in Mark (e.g., Mt 12:3-4//Mk 2:25-26; Mt 3:3//Mk 1:2-3;
Mt 14:1/ /Mk 6:14); sometimes he re-Judaizes his language
("kingdom of heaven/God"; Mt 19:3, 9//Mk 10:2, 11-12); and at least
on some occasions he makes his changes because of early tradition
older than Mark (Mt 12:28//Lk 11:20; missing in Mk 3:23-29).
At the same time, Matthew's relative conservatism need not
render all his sources of equal historical worth; and where the
sources were oral, Matthew may have exercised greater freedom in
their retelling.
31
At any rate, Matthew's community certainly had
other Palestinian traditions besides Mark and Q, and these traditions
had undoubtedly been interacting with Mark and Q long before he
wrote his Gospel (Meier in Brown and Meier 198 3 : 55).
32
From the
earliest period, Mediterranean storytellers regularly drew on a much
larger body of oral traditions; for example, though countless allusions
in Homer (e.g., Od. 12.69-72) were developed later, they are often
so incomplete by themselves that it is clear that Homer alludes to
commonly known fuller stories that he does not record.
Form Criticism
Because the early Christians told and retold the stories about Jesus
orally before writing Gospels, scholars also began to ask about the
way the early Christians transmitted them, and developed form
criticism (see, e.g., Duling and Perrin 1994: 16-20; Carson, Moo, and
Morris 1992: 21-25). Many form critics noted that Jesus used
teaching forms popular among his contemporaries (such as parables
and witty sayings), and that early Christians transmitted Jesus'
sayings and deeds in forms used by other biographers and
storytellers of their day. Some form critics started with skeptical
presuppositions and consequently produced studies with predictably
skeptical conclusions (e.g., Bultmann 1968); others started with less
skeptical premises and produced more favorable conclusions (e.g.,
Dibelius 1971; Jeremias 1971; Taylor 1935).
The conclusions differed in part because of the varying
premises with which different scholars started, and in part because
flaws existed in the standard methodology (see Sanders 1969).
Some criteria for authenticity that form critics developed were,
however, reasonable; for instance, a saying of Jesus attested in a
variety of independent sources or which would not have been made
up by the later church was probably authentic. At the same time,
although these criteria could logically help to verify traditions, they
could not logically help to falsify them; one could hardly assume that
a saying of Jesus preserved only once or that his followers agreed
with must be inauthentic! In other words, the best criteria of form
criticism work much better to demonstrate the reliability of the
Gospels than to argue the reverse (see France 1976).
The abuse of these criteria has led to pure speculation
grounded only in preexisting theories about the development of early
Christianity (so Wright 1992a: 341-42). In a post-Schweitzer period
larger body of oral traditions; for example, though countless allusions
in Homer (e.g., Od. 12.69-72) were developed later, they are often
so incomplete by themselves that it is clear that Homer alludes to
commonly known fuller stories that he does not record.
Form Criticism
Because the early Christians told and retold the stories about Jesus
orally before writing Gospels, scholars also began to ask about the
way the early Christians transmitted them, and developed form
criticism (see, e.g., Duling and Perrin 1994: 16-20; Carson, Moo, and
Morris 1992: 21-25). Many form critics noted that Jesus used
teaching forms popular among his contemporaries (such as parables
and witty sayings), and that early Christians transmitted Jesus'
sayings and deeds in forms used by other biographers and
storytellers of their day. Some form critics started with skeptical
presuppositions and consequently produced studies with predictably
skeptical conclusions (e.g., Bultmann 1968); others started with less
skeptical premises and produced more favorable conclusions (e.g.,
Dibelius 1971; Jeremias 1971; Taylor 1935).
The conclusions differed in part because of the varying
premises with which different scholars started, and in part because
flaws existed in the standard methodology (see Sanders 1969).
Some criteria for authenticity that form critics developed were,
however, reasonable; for instance, a saying of Jesus attested in a
variety of independent sources or which would not have been made
up by the later church was probably authentic. At the same time,
although these criteria could logically help to verify traditions, they
could not logically help to falsify them; one could hardly assume that
a saying of Jesus preserved only once or that his followers agreed
with must be inauthentic! In other words, the best criteria of form
criticism work much better to demonstrate the reliability of the
Gospels than to argue the reverse (see France 1976).
The abuse of these criteria has led to pure speculation
grounded only in preexisting theories about the development of early
Christianity (so Wright 1992a: 341-42). In a post-Schweitzer period
of skepticism about the historical Jesus, Bultmann and many other
New Testament scholars focused on the early communities that
transmitted reports about Jesus, which they thought might prove
more fruitful historically. But this approach has proved ironic, for we
know far less about the earliest transmitting communities than we
know about the historical Jesus (Wright 1992a: 342).
33
Redaction Criticism
While source and form criticism were sometimes helpful in
understanding the nature of Jesus' teachings and the way the
Gospels are written, scholars asked these questions mainly to test
the Gospel stories' reliability, not to understand the Gospels'
message. Inevitably scholars began to ask, "Given that Matthew
used Mark and Q, why does Matthew edit Mark and Q the way he
does? What is Matthew's point?" This question became the focus of
the editorial critics, generally called redaction critics.
34
More sober controls eventually checked the early excesses of
some redaction critics. Some early redaction critics assumed that
any material Matthew or Luke added to their main sources was not
historical; this view stemmed not from the method, however, but from
some unlikely presuppositions, namely, that Matthew and Luke had
no other information available except in Mark and Q, and that editing
a source for literary style or theological emphasis renders one's
information unhistorical.
35
The probable presence of substantial
traditional material in Matthew besides Mark and Q weakens the
premises of stylistic analysis (Jones 1995: 13-14).
36
Further,
characteristic diction or style does not make elements ahistorical
(see Payne 1983: 209); indeed, writers could openly acknowledge
their stylistic redaction of earlier sources even for purely aesthetic
reasons (Phaedrus 2, prol. 8-12). Current scholarship thus practices
its redaction criticism more carefully, though it would be a mistake to
abandon the method's insights altogether (Stanton 1993: 23).
Other redaction critics focused on the Gospel writers' theology,
preferring more conservative historical conclusions or leaving
historical questions aside (e.g., Marshall 1970; Martin 1972; cf.
Osborne 1991: 169-70). By focusing on how Matthew consistently
New Testament scholars focused on the early communities that
transmitted reports about Jesus, which they thought might prove
more fruitful historically. But this approach has proved ironic, for we
know far less about the earliest transmitting communities than we
know about the historical Jesus (Wright 1992a: 342).
33
Redaction Criticism
While source and form criticism were sometimes helpful in
understanding the nature of Jesus' teachings and the way the
Gospels are written, scholars asked these questions mainly to test
the Gospel stories' reliability, not to understand the Gospels'
message. Inevitably scholars began to ask, "Given that Matthew
used Mark and Q, why does Matthew edit Mark and Q the way he
does? What is Matthew's point?" This question became the focus of
the editorial critics, generally called redaction critics.
34
More sober controls eventually checked the early excesses of
some redaction critics. Some early redaction critics assumed that
any material Matthew or Luke added to their main sources was not
historical; this view stemmed not from the method, however, but from
some unlikely presuppositions, namely, that Matthew and Luke had
no other information available except in Mark and Q, and that editing
a source for literary style or theological emphasis renders one's
information unhistorical.
35
The probable presence of substantial
traditional material in Matthew besides Mark and Q weakens the
premises of stylistic analysis (Jones 1995: 13-14).
36
Further,
characteristic diction or style does not make elements ahistorical
(see Payne 1983: 209); indeed, writers could openly acknowledge
their stylistic redaction of earlier sources even for purely aesthetic
reasons (Phaedrus 2, prol. 8-12). Current scholarship thus practices
its redaction criticism more carefully, though it would be a mistake to
abandon the method's insights altogether (Stanton 1993: 23).
Other redaction critics focused on the Gospel writers' theology,
preferring more conservative historical conclusions or leaving
historical questions aside (e.g., Marshall 1970; Martin 1972; cf.
Osborne 1991: 169-70). By focusing on how Matthew consistently
edits his sources, one can observe some of his emphases, which in
turn helps one interpret more obscure passages in light of his whole
Gospel (cf., e.g., Gundry 1982: 624-25). This tool can provide
checks on scholarly imagination concerning Matthew's emphases
(Jones 1995: 33). The Gospel writers' contemporaries, such as
Josephus, noticeably exercised a degree of both freedom and fidelity
in their handling of biblical history (see, e.g., Begg 1996), and one
would expect the Gospels to represent the same mixture, albeit not
necessarily in the same degree of each. Luther apparently
considered concern over divergences among the sources on points
of detail a pedantic exercise (Stanton 1995a: 8); modern historians
of the period regularly mine various ancient historians for data
despite divergences among them (e.g., Whittaker 1969: xlv-lii).
Although I have exercised severe restraint in making redactional
observations due to this commentary's focus and length and the
potentially competing literary or theological explanations for most
changes Matthew makes in his sources, one important social-
rhetorical pattern has emerged. Where possible, Matthew has made
Mark's Jesus "more Jewish." That is, where Mark adapted Jesus to a
broader (more "universal") Greco-Roman audience, Matthew has
consistently re-Judaized Jesus. In some cases, Matthew may have
been following the rhetorical practices of speech-in-character and
historical verisimilitude,
37
making Jesus fit what was known about
him in general (e.g., as a Jewish teacher, he should have introduced
parables with the sorts of formulas used by Jewish teachers; he may
have used "kingdom of heaven"); and, given Matthew's proximity to
Jesus' situation, his guesses are more apt to be correct than ours. In
other cases, however, I am reasonably sure that Matthew has re-
Judaized Jesus based on solid traditions available to him. Some of
these may be more Palestinian (e.g., 27:51-53) but not necessarily
more historical than Mark (so Brown 1994: 59-60); others may
actually represent the original oral traditions behind Mark or some
other materials shared with Luke. Thus the Didache regularly cites
some of this pre-Matthean tradition, sometimes material attested
nowhere else but in Matthew (e.g., Blomberg 1995: 42; cf. Draper
1984).
38
turn helps one interpret more obscure passages in light of his whole
Gospel (cf., e.g., Gundry 1982: 624-25). This tool can provide
checks on scholarly imagination concerning Matthew's emphases
(Jones 1995: 33). The Gospel writers' contemporaries, such as
Josephus, noticeably exercised a degree of both freedom and fidelity
in their handling of biblical history (see, e.g., Begg 1996), and one
would expect the Gospels to represent the same mixture, albeit not
necessarily in the same degree of each. Luther apparently
considered concern over divergences among the sources on points
of detail a pedantic exercise (Stanton 1995a: 8); modern historians
of the period regularly mine various ancient historians for data
despite divergences among them (e.g., Whittaker 1969: xlv-lii).
Although I have exercised severe restraint in making redactional
observations due to this commentary's focus and length and the
potentially competing literary or theological explanations for most
changes Matthew makes in his sources, one important social-
rhetorical pattern has emerged. Where possible, Matthew has made
Mark's Jesus "more Jewish." That is, where Mark adapted Jesus to a
broader (more "universal") Greco-Roman audience, Matthew has
consistently re-Judaized Jesus. In some cases, Matthew may have
been following the rhetorical practices of speech-in-character and
historical verisimilitude,
37
making Jesus fit what was known about
him in general (e.g., as a Jewish teacher, he should have introduced
parables with the sorts of formulas used by Jewish teachers; he may
have used "kingdom of heaven"); and, given Matthew's proximity to
Jesus' situation, his guesses are more apt to be correct than ours. In
other cases, however, I am reasonably sure that Matthew has re-
Judaized Jesus based on solid traditions available to him. Some of
these may be more Palestinian (e.g., 27:51-53) but not necessarily
more historical than Mark (so Brown 1994: 59-60); others may
actually represent the original oral traditions behind Mark or some
other materials shared with Luke. Thus the Didache regularly cites
some of this pre-Matthean tradition, sometimes material attested
nowhere else but in Matthew (e.g., Blomberg 1995: 42; cf. Draper
1984).
38
Such revision should not surprise us; Matthew elsewhere
"corrects" Mark's adaptations for Gentile readers to accord better
with historical data available to him (see especially Theissen 1991:
88n.70, who concludes that Matthew here improves Mark's historical
accuracy). Matthew and Luke occasionally add the same material
from oral tradition or from Q where Mark has omitted something
(e.g., Mt 12:28//Lk 11:20), further indicating Matthew's readiness to
adapt Mark on the basis of prior tradition. At times Matthew also
demonstrates a more sensitive understanding of Palestinian Jewish
nuances than Luke or his tradition (Vermes 1993: 153-54; cf., e.g.,
Mt 19:3//Mk 10:2) or at least a more sensitive understanding of how
his Jewish audience would be able to hear Jesus' original message
as he has reconstructed it. (Omission of Mark's Aramaic might be for
purely stylistic reasons, since some Roman teachers similarly often
disapproved of including foreign terms in a Latin composition, e.g.,
[Virgil] Catalepton 1.)Vermes is thus correct to argue that Matthew
has preserved much of the special Jewish coloring of Jesus, which
fits with our picture of Jesus in undeniably authentic traditions (1993:
17-19).
At the same time, Matthew also fills the story of Jesus with fresh
insights, interpreting the Jesus tradition with an abundance of
intentional overt and covert biblical allusions (Allison 1993b: 139)
that should have been intelligible to his Jewish audience (cf. Vermes
1993: 186). His explicit fulfillment quotations derive from whole
sections of the Old Testament that early Christians had already
applied to Jesus (Gundry 1975: 205-8), perhaps on principles drawn
from Jesus' own teaching (Gundry 1975: 213-14; cf. Lk 24:25-27, 44-
47). Matthew often builds on a typological scheme, recognizing
analogies in God's work in history (see Longenecker 1975: 141-42).
Nevertheless, it is more likely that Matthew generally finds such
analogies already present in his tradition than that he creates them
simply to fulfill the Old Testament; otherwise we would have to
expect far more new fulfillment material than we in fact have, with far
less of it beyond the special Matthean material overlapping with
Mark and Luke. We would also expect his narratives to conform
more closely to the citations and expect Matthew to have chosen
more obvious citations (see comment on the infancy narratives).
"corrects" Mark's adaptations for Gentile readers to accord better
with historical data available to him (see especially Theissen 1991:
88n.70, who concludes that Matthew here improves Mark's historical
accuracy). Matthew and Luke occasionally add the same material
from oral tradition or from Q where Mark has omitted something
(e.g., Mt 12:28//Lk 11:20), further indicating Matthew's readiness to
adapt Mark on the basis of prior tradition. At times Matthew also
demonstrates a more sensitive understanding of Palestinian Jewish
nuances than Luke or his tradition (Vermes 1993: 153-54; cf., e.g.,
Mt 19:3//Mk 10:2) or at least a more sensitive understanding of how
his Jewish audience would be able to hear Jesus' original message
as he has reconstructed it. (Omission of Mark's Aramaic might be for
purely stylistic reasons, since some Roman teachers similarly often
disapproved of including foreign terms in a Latin composition, e.g.,
[Virgil] Catalepton 1.)Vermes is thus correct to argue that Matthew
has preserved much of the special Jewish coloring of Jesus, which
fits with our picture of Jesus in undeniably authentic traditions (1993:
17-19).
At the same time, Matthew also fills the story of Jesus with fresh
insights, interpreting the Jesus tradition with an abundance of
intentional overt and covert biblical allusions (Allison 1993b: 139)
that should have been intelligible to his Jewish audience (cf. Vermes
1993: 186). His explicit fulfillment quotations derive from whole
sections of the Old Testament that early Christians had already
applied to Jesus (Gundry 1975: 205-8), perhaps on principles drawn
from Jesus' own teaching (Gundry 1975: 213-14; cf. Lk 24:25-27, 44-
47). Matthew often builds on a typological scheme, recognizing
analogies in God's work in history (see Longenecker 1975: 141-42).
Nevertheless, it is more likely that Matthew generally finds such
analogies already present in his tradition than that he creates them
simply to fulfill the Old Testament; otherwise we would have to
expect far more new fulfillment material than we in fact have, with far
less of it beyond the special Matthean material overlapping with
Mark and Luke. We would also expect his narratives to conform
more closely to the citations and expect Matthew to have chosen
more obvious citations (see comment on the infancy narratives).
Contemporary Literary Criticism
Because redaction criticism's focus was in locating the Gospel
writers' emphasis, redaction-critical questions naturally led to a new
set of questions that were more concerned with the points the
Gospel writers sought to convey than with their historical accuracy or
attempts to reconstruct a history of tradition behind an extant text.
The 1970s began to expose more of the weaknesses of traditional
redactional assumptions (e.g., that all changes were theologically
motivated and that what writers change is more significant than what
they retain), paving the way for a more wholistic interpretation of
each Gospel (see Spencer 1993: 385-86; cf. Jones 1995: 7-16).
Scholarship also increasingly recognized that the traditional
redactional attempt to explain every emphasis in the Gospel by
reconstructing hypothetical external referents represented simply a
new form of allegorization (Anderson 1996: 248; Watson 1998).
39
Redaction criticism thus gave way to "composition criticism,"
which examines themes that run through each Gospel and asks,
"What does this Gospel mean as a whole?"
40
(Earlier formalist
literary critics like T. S. Eliot and C. S. Lewis emphasized discovering
meaning from the text itself rather than from something extrinsic to it;
unfortunately, Gospels scholarship had remained decades behind
trends in literary criticism in general.) Narrative criticism adds
characterization, plot, and perspective (matters that also concerned
ancient readers, e.g., Arist. Poetics 15, 1454a) to the thematic
pursuits of composition criticism (Powell 1992; Bauer and Powell
1996: 9-10).
More recent literary approaches such as structuralism and
reader-response criticism have approached texts for their
transcultural literary themes or to examine how current readers in
various interpretive communities interpret texts.
41
Although various
forms of literary criticism adopt different methodologies, they all point
beyond layers of tradition behind the text, whether to the text itself
(as in the older formalism) or to the act of reading the text from
various social locations or interpretive frameworks (as in various
reader-response orientations). In contrast to some modern literary
Because redaction criticism's focus was in locating the Gospel
writers' emphasis, redaction-critical questions naturally led to a new
set of questions that were more concerned with the points the
Gospel writers sought to convey than with their historical accuracy or
attempts to reconstruct a history of tradition behind an extant text.
The 1970s began to expose more of the weaknesses of traditional
redactional assumptions (e.g., that all changes were theologically
motivated and that what writers change is more significant than what
they retain), paving the way for a more wholistic interpretation of
each Gospel (see Spencer 1993: 385-86; cf. Jones 1995: 7-16).
Scholarship also increasingly recognized that the traditional
redactional attempt to explain every emphasis in the Gospel by
reconstructing hypothetical external referents represented simply a
new form of allegorization (Anderson 1996: 248; Watson 1998).
39
Redaction criticism thus gave way to "composition criticism,"
which examines themes that run through each Gospel and asks,
"What does this Gospel mean as a whole?"
40
(Earlier formalist
literary critics like T. S. Eliot and C. S. Lewis emphasized discovering
meaning from the text itself rather than from something extrinsic to it;
unfortunately, Gospels scholarship had remained decades behind
trends in literary criticism in general.) Narrative criticism adds
characterization, plot, and perspective (matters that also concerned
ancient readers, e.g., Arist. Poetics 15, 1454a) to the thematic
pursuits of composition criticism (Powell 1992; Bauer and Powell
1996: 9-10).
More recent literary approaches such as structuralism and
reader-response criticism have approached texts for their
transcultural literary themes or to examine how current readers in
various interpretive communities interpret texts.
41
Although various
forms of literary criticism adopt different methodologies, they all point
beyond layers of tradition behind the text, whether to the text itself
(as in the older formalism) or to the act of reading the text from
various social locations or interpretive frameworks (as in various
reader-response orientations). In contrast to some modern literary
critics, Matthean scholars usually embrace the various interpretive
strategies as complementary rather than contradictory (Bauer and
Powell 1996: 25).
But though literary questions are essential, not all literary
approaches are equally helpful for a given purpose. My aim is to
reconstruct as well as possible what Matthew endeavored to
communicate to his readers in their shared historical and social
context (which, on almost all views, is at least one important goal in
interpretation — see Allison 1993b: 3; Ashton 1991: 113). Focusing
on this approach is not intended to devalue other approaches that
remain outside this focus. Thus, for example, as helpful as hearing a
text from a first-time reader's perspective may be, it was probably
not the dominant reading experienced in the earliest Christian
communities. Matthew's audience probably knew Mark, and
probably listened to Matthew in segments (Stanton 1993: 76), and
Matthew probably expected his audience to hear his Gospel more
than once. Reading Matthew as a narrative whole, however, is fully
in keeping with his Gospel's biographical genre (Burridge 1998:
127).
Social-Historical and Sociological Interpretation
Although the extant evidence is incomplete, it is adequate to allow us
to reconstruct a general first-century Mediterranean setting more
relevant to the original constructions of Matthew than are our own
contemporary settings, which we might otherwise presuppose.
Asking social-historical questions is therefore essential, provided we
acknowledge the requisite limitations imposed by incomplete
knowledge of some matters.
This commentary involves less application of more direct social-
sciences approaches, however, except in interacting with works that
employ them as their primary method. Such approaches can be
quite helpful in reconstructing the social context by extrapolation
(often on the basis of cultures with some social patterns more like
the culture we study than our own is) where our evidence is limited.
Nevertheless, the assurance of modern interpreters' conclusions
must remain constrained to some degree by the limitations of our
strategies as complementary rather than contradictory (Bauer and
Powell 1996: 25).
But though literary questions are essential, not all literary
approaches are equally helpful for a given purpose. My aim is to
reconstruct as well as possible what Matthew endeavored to
communicate to his readers in their shared historical and social
context (which, on almost all views, is at least one important goal in
interpretation — see Allison 1993b: 3; Ashton 1991: 113). Focusing
on this approach is not intended to devalue other approaches that
remain outside this focus. Thus, for example, as helpful as hearing a
text from a first-time reader's perspective may be, it was probably
not the dominant reading experienced in the earliest Christian
communities. Matthew's audience probably knew Mark, and
probably listened to Matthew in segments (Stanton 1993: 76), and
Matthew probably expected his audience to hear his Gospel more
than once. Reading Matthew as a narrative whole, however, is fully
in keeping with his Gospel's biographical genre (Burridge 1998:
127).
Social-Historical and Sociological Interpretation
Although the extant evidence is incomplete, it is adequate to allow us
to reconstruct a general first-century Mediterranean setting more
relevant to the original constructions of Matthew than are our own
contemporary settings, which we might otherwise presuppose.
Asking social-historical questions is therefore essential, provided we
acknowledge the requisite limitations imposed by incomplete
knowledge of some matters.
This commentary involves less application of more direct social-
sciences approaches, however, except in interacting with works that
employ them as their primary method. Such approaches can be
quite helpful in reconstructing the social context by extrapolation
(often on the basis of cultures with some social patterns more like
the culture we study than our own is) where our evidence is limited.
Nevertheless, the assurance of modern interpreters' conclusions
must remain constrained to some degree by the limitations of our
data. Current sociological and anthropological scholarship
emphasizes that models must function heuristically, and be adjusted
or discarded where they do not fit the hard data.
42
In all cases, then,
I will give preference to hard data from archaeological or literary
sources over extrapolations from models or generalized cultural
patterns, helpful as the latter can sometimes be.
Above all, Matthew invites his audience to hear the Gospel in
the context of the early Christian message: his central discourse is
emphatic that only those who press close as persistent disciples of
the kingdom can truly understand the message of the kingdom
(13:11-23). Matthew's Jewish-Christian community, rooted both in
the new message of the kingdom and the broader context of Israel's
ancient kingdom story (13:52), held a special advantage.
Matthew as Biography
Readers approach different works with different expectations, which
affect the meanings they construct on those texts (see Shuler 1982:
25-28; Hirsch 1967: 68-126). Expectations also affected the way
ancient readers approached works, and many ancients no less than
contemporary literary theorists recognized this principle. Thus
ancient writers distinguished literary forms from one another (Theon
Progymn. 2.5-33), and on a larger level one genre from another (see
Burridge 1992: 27-29, 34), though then, as today, writers in practice
mixed categories (Burridge 1992: 56-57, 61; Aune 1981: 10-11, 48;
idem 1987: 83).
What kinds of questions would ancient readers expect a work
like Matthew to answer? Scholars have offered various proposals
concerning the genre into which a Gospel like Matthew falls. Some
writers have said that the Gospels are "unique" (e.g., Hennecke
1963: 1:80; Riesenfeld 1970: 2), but in whatever sense this
description might be true (cf. Jones 1995: 43, 169; Guelich 1991), it
is not very helpful in informing us how the first readers would have
approached them.
43
Indeed, while the Gospels are in some sense
distinct from other kinds of narrative, they are also distinct from each
other (Marxsen 1969: 150). K. L. Schmidt's view that the Gospels
are popular or "folk literature" of the lower classes (Schmidt 1923;
emphasizes that models must function heuristically, and be adjusted
or discarded where they do not fit the hard data.
42
In all cases, then,
I will give preference to hard data from archaeological or literary
sources over extrapolations from models or generalized cultural
patterns, helpful as the latter can sometimes be.
Above all, Matthew invites his audience to hear the Gospel in
the context of the early Christian message: his central discourse is
emphatic that only those who press close as persistent disciples of
the kingdom can truly understand the message of the kingdom
(13:11-23). Matthew's Jewish-Christian community, rooted both in
the new message of the kingdom and the broader context of Israel's
ancient kingdom story (13:52), held a special advantage.
Matthew as Biography
Readers approach different works with different expectations, which
affect the meanings they construct on those texts (see Shuler 1982:
25-28; Hirsch 1967: 68-126). Expectations also affected the way
ancient readers approached works, and many ancients no less than
contemporary literary theorists recognized this principle. Thus
ancient writers distinguished literary forms from one another (Theon
Progymn. 2.5-33), and on a larger level one genre from another (see
Burridge 1992: 27-29, 34), though then, as today, writers in practice
mixed categories (Burridge 1992: 56-57, 61; Aune 1981: 10-11, 48;
idem 1987: 83).
What kinds of questions would ancient readers expect a work
like Matthew to answer? Scholars have offered various proposals
concerning the genre into which a Gospel like Matthew falls. Some
writers have said that the Gospels are "unique" (e.g., Hennecke
1963: 1:80; Riesenfeld 1970: 2), but in whatever sense this
description might be true (cf. Jones 1995: 43, 169; Guelich 1991), it
is not very helpful in informing us how the first readers would have
approached them.
43
Indeed, while the Gospels are in some sense
distinct from other kinds of narrative, they are also distinct from each
other (Marxsen 1969: 150). K. L. Schmidt's view that the Gospels
are popular or "folk literature" of the lower classes (Schmidt 1923;
also, e.g., Kümmel 1965: 37) is equally unhelpful and at the same
time inaccurate. Schmidt's "high" literature actually influenced "folk"
literature, rendering clear-cut distinctions questionable (Burridge
1992: 11, 153; Aune 1987: 12, 63; Downing 1988c). Further, the
Gospels themselves vary in levels of audience expectation (e.g.,
Luke is far more conscious of considerations of classical style than
Mark — Koester 1982: 1:108). Finally, biographies appear at both
ends of the continuum (Tacitus' s Agricola versus the popular Life of
Aesop).
Readers throughout most of history understood the Gospels as
biographies (Stanton 1989a: 15-17), but after 1915 scholars tried to
find some other classification for them, mainly because these
scholars compared ancient and modern biography and noticed that
the Gospels differed from the latter (Talbert 1977: 2-3; cf. Mack
1988: 16n.6).
44
The current trend, however, is again to recognize the
Gospels as ancient biographies.
45
The most complete statement of
the question to date comes from a Cambridge monograph by
Richard A. Burridge. After carefully defining the criteria for evaluating
genre (1992: 109-27) and establishing the characteristic features of
Greco-Roman "lives" (128-90), he demonstrates how the canonical
Gospels fit this genre (191-239). The trend to regard the Gospels as
ancient biography is currently strong enough for British Matthew
scholar Graham Stanton to characterize the skepticism of Bultmann
and others about the biographical character of the Gospels as
"surprisingly inaccurate" (1993: 63; idem 1995: 137)
46
Ancient biographers did not write the way modern biographers
do; they could start in the subject's adulthood (so Mark or Life of
Aesop)-, they also had the freedom to rearrange their material
topically rather than in chronological sequence (4 Macc 12:7; Aune
1987: 31-32; Stanton 1974: 119-21). Further, like other writers they
could expand or abridge accounts freely (2 Macc 2:24-25; Theon
Progymn. 3.224-40; 4.37-42, 80-82).
47
Thus Matthew often abridges
Mark, probably sometimes because of considerations of length.
48
Historians likewise wrote history differently than most historians do
today. Where biographers and historians lacked access to definite
historical sources, they simply tried to construct as reasonable an
time inaccurate. Schmidt's "high" literature actually influenced "folk"
literature, rendering clear-cut distinctions questionable (Burridge
1992: 11, 153; Aune 1987: 12, 63; Downing 1988c). Further, the
Gospels themselves vary in levels of audience expectation (e.g.,
Luke is far more conscious of considerations of classical style than
Mark — Koester 1982: 1:108). Finally, biographies appear at both
ends of the continuum (Tacitus' s Agricola versus the popular Life of
Aesop).
Readers throughout most of history understood the Gospels as
biographies (Stanton 1989a: 15-17), but after 1915 scholars tried to
find some other classification for them, mainly because these
scholars compared ancient and modern biography and noticed that
the Gospels differed from the latter (Talbert 1977: 2-3; cf. Mack
1988: 16n.6).
44
The current trend, however, is again to recognize the
Gospels as ancient biographies.
45
The most complete statement of
the question to date comes from a Cambridge monograph by
Richard A. Burridge. After carefully defining the criteria for evaluating
genre (1992: 109-27) and establishing the characteristic features of
Greco-Roman "lives" (128-90), he demonstrates how the canonical
Gospels fit this genre (191-239). The trend to regard the Gospels as
ancient biography is currently strong enough for British Matthew
scholar Graham Stanton to characterize the skepticism of Bultmann
and others about the biographical character of the Gospels as
"surprisingly inaccurate" (1993: 63; idem 1995: 137)
46
Ancient biographers did not write the way modern biographers
do; they could start in the subject's adulthood (so Mark or Life of
Aesop)-, they also had the freedom to rearrange their material
topically rather than in chronological sequence (4 Macc 12:7; Aune
1987: 31-32; Stanton 1974: 119-21). Further, like other writers they
could expand or abridge accounts freely (2 Macc 2:24-25; Theon
Progymn. 3.224-40; 4.37-42, 80-82).
47
Thus Matthew often abridges
Mark, probably sometimes because of considerations of length.
48
Historians likewise wrote history differently than most historians do
today. Where biographers and historians lacked access to definite
historical sources, they simply tried to construct as reasonable an
account as they could (Plut. Theseus 1.3; Aune 1987: 83).
Nevertheless, it appears that even more frequently ancient writers,
like modern ones, cited the divergent sources, sometimes preferring
one source but at other times leaving the decision to the reader
(Diog. Laert. 1.23; 6.113; 8.2.67-72; Paus. 2.5.5; 2.26.3-7; Plut.
Lycurgus 1.1; Diod. Sic. 5.70.1; Dion. Hal. 1.84.4; 1.87.4; 3.35.1-4;
8.79.1; Suet. Tib. 5; Appian R.H. 11.9.56; 12.1.1; Livy 9.44.6;
23.19.17; 25.11.20; 25.17.1-6; 42.11.1; Arrian Alex. 1, pref. 1-3;
3.3.6; 4.9.2-3; 4.14.1-4; 5.3.1; 5.14.4; 6.2.4; 7.14.2; 7.27.1-3; Corn.
Nep. 7 [Alcibiades], 11.1; 9 [Conon], 5.4; Herodian 7.9.4; 7.9.9;
Contest of Homer and Hesiod 323; Parthenius L.R. 11.1-3; 14.5; p.
Sota 9:13, §2). (That the Gospels do not list divergent sources may
result from the recentness of the events they narrate, which have not
yet generated such widely divergent traditions in the apostolic circle.
This observation would be consistent with works reporting relatively
recent events.) But though such historians did not always write the
way we write history today, they were clearly concerned to write
history as well as their resources allowed (Jos. Ant. 20.156-57; Arist.
Poetics 9.2-3, 1451b; Diod. Sic. 21.17.1; Dion. Hal. 1.1.2-4; 1.2.1;
1.4.2; cf. Mosley 1965).
49
Although the historical accuracy of biographers varied from one
biographer to another, biographers intended biographies to be
essentially historical works (see Aune 1988: 125; Witherington 1994:
339; cf. Polyb. 8.8).
50
Although the biographical genre differs from
that of history, shared interests between them allow us some
comparisons. Historians sought to make their accounts interesting (2
Macc 2:24-25; Aune 1987: 80, 95) and had specific emphases in
writing,
51
but these practices do not oppose historical interest.
52
Biographers shared some common interests with historians, though
they focused more on the virtues of their chosen protagonists and
generally intended their works for less technical audiences (Corn.
Nep. 16 [Pelopidas], 1.1). Historians focused on events rather than
persons (Lucian How to Write History 7), but even historians
distinguished "history" from mere "chronicles" by the way one
selected and arranged the material (Lucian History 4-6).
Yet to what extent their historical interest determined their
historical accuracy varies from one writer to the next, depending on
Nevertheless, it appears that even more frequently ancient writers,
like modern ones, cited the divergent sources, sometimes preferring
one source but at other times leaving the decision to the reader
(Diog. Laert. 1.23; 6.113; 8.2.67-72; Paus. 2.5.5; 2.26.3-7; Plut.
Lycurgus 1.1; Diod. Sic. 5.70.1; Dion. Hal. 1.84.4; 1.87.4; 3.35.1-4;
8.79.1; Suet. Tib. 5; Appian R.H. 11.9.56; 12.1.1; Livy 9.44.6;
23.19.17; 25.11.20; 25.17.1-6; 42.11.1; Arrian Alex. 1, pref. 1-3;
3.3.6; 4.9.2-3; 4.14.1-4; 5.3.1; 5.14.4; 6.2.4; 7.14.2; 7.27.1-3; Corn.
Nep. 7 [Alcibiades], 11.1; 9 [Conon], 5.4; Herodian 7.9.4; 7.9.9;
Contest of Homer and Hesiod 323; Parthenius L.R. 11.1-3; 14.5; p.
Sota 9:13, §2). (That the Gospels do not list divergent sources may
result from the recentness of the events they narrate, which have not
yet generated such widely divergent traditions in the apostolic circle.
This observation would be consistent with works reporting relatively
recent events.) But though such historians did not always write the
way we write history today, they were clearly concerned to write
history as well as their resources allowed (Jos. Ant. 20.156-57; Arist.
Poetics 9.2-3, 1451b; Diod. Sic. 21.17.1; Dion. Hal. 1.1.2-4; 1.2.1;
1.4.2; cf. Mosley 1965).
49
Although the historical accuracy of biographers varied from one
biographer to another, biographers intended biographies to be
essentially historical works (see Aune 1988: 125; Witherington 1994:
339; cf. Polyb. 8.8).
50
Although the biographical genre differs from
that of history, shared interests between them allow us some
comparisons. Historians sought to make their accounts interesting (2
Macc 2:24-25; Aune 1987: 80, 95) and had specific emphases in
writing,
51
but these practices do not oppose historical interest.
52
Biographers shared some common interests with historians, though
they focused more on the virtues of their chosen protagonists and
generally intended their works for less technical audiences (Corn.
Nep. 16 [Pelopidas], 1.1). Historians focused on events rather than
persons (Lucian How to Write History 7), but even historians
distinguished "history" from mere "chronicles" by the way one
selected and arranged the material (Lucian History 4-6).
Yet to what extent their historical interest determined their
historical accuracy varies from one writer to the next, depending on
how they used their sources. Chronological distance from the events
they report inevitably affected writers. Whereas biographers like
Plutarch and Livy spice up their accounts and often depend on
ancient legends, biographers like Tacitus and Suetonius are much
more accurate and depend on information closer to their own time.
53
Many are freely skeptical of some earlier accounts (Diod. Sic. 1.6.2;
1.9.2; 4.8.4; Dion. Hal. 1.39.1; 1.41.1; Livy 6.1.2; 7.6.6; Arrian Alex.
4.28.1-2; Jos. Apion 1.15,58; some, like Hesiod W.D. 158-60, 165;
Arrian Alex. 5.1.2, allow for a supernatural element) but have a
higher standard for the more recent period (Diod. Sic. 4.8.3; Livy
6.1.3), especially while eyewitnesses remain alive (Jos. Life 359-66;
Apion 1.50).
54
Some report their sources but urge the reader to
employ discretion in evaluating them (Livy 4.29.5-6; 23.47.8),
evaluate the historical probability of their sources (Arrian Alex. 3.3.6),
determine the historically probable nucleus of their sources (e.g.,
Livy 3.8.10), explain legendary material on rationalistic grounds
(Arrian Alex. 2.16.6), or simply admit that they do not know how
something happened (Sail. Jug. 67.3).
Despite Josephus's self-serving agendas (and sometimes
reasonable self-defense — Life 336-67; Krieger 1994 may go too
far), he gets correct many details now confirmed by archaeology
(see Josephus 1982: passim; cf. Rajak 1983: 9-10; Sanders 1992: 6;
Syon 1992; Cotton and Geiger 1989), though he remained quite
capable of making mistakes (Fischer and Stein 1994).
55
N. T. Wright
likewise notes that Josephus retells the same event differently in
different books (comparing the ascension in Lk 24:51; Acts 1:3), but
that this does not imply that the event "did not happen, only that he
is presenting it from a different angle" (1992a: 378). However
creative they may have been with many details,
56
even Plutarch and
Livy apparently did not create for their accounts events from whole
cloth.
Specifically Jewish biographies without Greco-Roman influence
are more difficult to locate. Our best examples rarely represent
biographies in the sense of entire books depicting the life of a main
character. Traditional Jewish books surrounding central characters
(Job, Ruth, Judith, Jonah. Esther, Daniel, and Tobit; see Hengel
1991: 219-20) were not strictly biographies, since they focused more
they report inevitably affected writers. Whereas biographers like
Plutarch and Livy spice up their accounts and often depend on
ancient legends, biographers like Tacitus and Suetonius are much
more accurate and depend on information closer to their own time.
53
Many are freely skeptical of some earlier accounts (Diod. Sic. 1.6.2;
1.9.2; 4.8.4; Dion. Hal. 1.39.1; 1.41.1; Livy 6.1.2; 7.6.6; Arrian Alex.
4.28.1-2; Jos. Apion 1.15,58; some, like Hesiod W.D. 158-60, 165;
Arrian Alex. 5.1.2, allow for a supernatural element) but have a
higher standard for the more recent period (Diod. Sic. 4.8.3; Livy
6.1.3), especially while eyewitnesses remain alive (Jos. Life 359-66;
Apion 1.50).
54
Some report their sources but urge the reader to
employ discretion in evaluating them (Livy 4.29.5-6; 23.47.8),
evaluate the historical probability of their sources (Arrian Alex. 3.3.6),
determine the historically probable nucleus of their sources (e.g.,
Livy 3.8.10), explain legendary material on rationalistic grounds
(Arrian Alex. 2.16.6), or simply admit that they do not know how
something happened (Sail. Jug. 67.3).
Despite Josephus's self-serving agendas (and sometimes
reasonable self-defense — Life 336-67; Krieger 1994 may go too
far), he gets correct many details now confirmed by archaeology
(see Josephus 1982: passim; cf. Rajak 1983: 9-10; Sanders 1992: 6;
Syon 1992; Cotton and Geiger 1989), though he remained quite
capable of making mistakes (Fischer and Stein 1994).
55
N. T. Wright
likewise notes that Josephus retells the same event differently in
different books (comparing the ascension in Lk 24:51; Acts 1:3), but
that this does not imply that the event "did not happen, only that he
is presenting it from a different angle" (1992a: 378). However
creative they may have been with many details,
56
even Plutarch and
Livy apparently did not create for their accounts events from whole
cloth.
Specifically Jewish biographies without Greco-Roman influence
are more difficult to locate. Our best examples rarely represent
biographies in the sense of entire books depicting the life of a main
character. Traditional Jewish books surrounding central characters
(Job, Ruth, Judith, Jonah. Esther, Daniel, and Tobit; see Hengel
1991: 219-20) were not strictly biographies, since they focused more
on events than on persons (Stanton 1974: 126; though cf. Dihle
1991: 366-67); clear dependence on earlier sources is also missing.
Nevertheless such works may provide our closest Jewish models
widely circulated in Jesus' day, when they were usually treated as
historical. Although the parallels in these sources may be
inadequate, biographical information in rabbinic sources is still much
more incidental (e.g., Neusner 1970: 8).
Jewish sources also reveal another range of writings that
provides some overlap with historical or biographical sources,
though the examples at the least historical extreme of the spectrum
could be classified as historical novels. Palestinian Jewish
storytellers gradually expanded biblical stories (especially from the
Pentateuch) (e.g., Jubilees; Ps-Philo) and sometimes produced
wholly new, novelistic accounts about the characters (1 Enoch; Life
of Adam and Eve/Assumption of Moses; History of Joseph;
Testaments of the Twelve Patriarchs; Testament of Abraham).
Although works in the former category like Pseudo-Philo's Biblical
Antiquities add many details (e.g., Murphy 1988), they may follow
the biblical narrative closely (often virtually quoting it); works in the
latter category, however, sometimes share with the Bible no more
than the names of characters. Although these reworkings are not
strictly midrash nor targum (Harrington 1986: 242), the writers
employed some midrashic or haggadic principles in their composition
(e.g., Johnson 1985: 252). Such works could involve rewritings of
biblical narratives in ways relevant to their own audiences (Mendels
1988; Vander Kam 1992).
As in other Greco-Roman literature, ancient Jewish literature
generally permitted variation in detail. Although amplification in
matters of halakah was sometimes discouraged (e.g., ARN 1A), the
practice was especially frequent in narratives, either to answer
questions posed by a narrative
57
or to heighten the praise of God or
the protagonist,
58
sometimes by fanciful midrash.
59
Similarly,
negative incidents could be toned down,
60
omitted,
61
or justified
62
in
the character's favor. This could range from the sort of "twist" on a
narrative acceptable in modern journalism to fabricating details to
explain what was not said. The way to distinguish Jewish works on
this continuum between historical works and novels surrounding
1991: 366-67); clear dependence on earlier sources is also missing.
Nevertheless such works may provide our closest Jewish models
widely circulated in Jesus' day, when they were usually treated as
historical. Although the parallels in these sources may be
inadequate, biographical information in rabbinic sources is still much
more incidental (e.g., Neusner 1970: 8).
Jewish sources also reveal another range of writings that
provides some overlap with historical or biographical sources,
though the examples at the least historical extreme of the spectrum
could be classified as historical novels. Palestinian Jewish
storytellers gradually expanded biblical stories (especially from the
Pentateuch) (e.g., Jubilees; Ps-Philo) and sometimes produced
wholly new, novelistic accounts about the characters (1 Enoch; Life
of Adam and Eve/Assumption of Moses; History of Joseph;
Testaments of the Twelve Patriarchs; Testament of Abraham).
Although works in the former category like Pseudo-Philo's Biblical
Antiquities add many details (e.g., Murphy 1988), they may follow
the biblical narrative closely (often virtually quoting it); works in the
latter category, however, sometimes share with the Bible no more
than the names of characters. Although these reworkings are not
strictly midrash nor targum (Harrington 1986: 242), the writers
employed some midrashic or haggadic principles in their composition
(e.g., Johnson 1985: 252). Such works could involve rewritings of
biblical narratives in ways relevant to their own audiences (Mendels
1988; Vander Kam 1992).
As in other Greco-Roman literature, ancient Jewish literature
generally permitted variation in detail. Although amplification in
matters of halakah was sometimes discouraged (e.g., ARN 1A), the
practice was especially frequent in narratives, either to answer
questions posed by a narrative
57
or to heighten the praise of God or
the protagonist,
58
sometimes by fanciful midrash.
59
Similarly,
negative incidents could be toned down,
60
omitted,
61
or justified
62
in
the character's favor. This could range from the sort of "twist" on a
narrative acceptable in modern journalism to fabricating details to
explain what was not said. The way to distinguish Jewish works on
this continuum between historical works and novels surrounding
historical characters is to evaluate their degree of fidelity to prior
sources (especially the Old Testament, which the Jewish works
regarded as historically accurate — e.g., Philo Creation 1-2). In this
respect, Matthew and Luke, whose fidelity we can test against some
of their sources, rank high among ancient works.
All four Gospels, written in Greek and probably addressing
audiences outside Palestine, are closer to the Greek model (Aune
1987: 22); but of course Jewish documents in Greek typically
adopted hellenistic narrative techniques (Cohen 1987: 43; cf. van der
Horst 1978). Most Jewish works in Greek (especially those from
outside Palestine) followed Greek models to varying degrees. The
Lives of the Prophets resembles the briefer Greek lives of the poets
(Aune 1987: 41-42). Philo follows hellenistic biographic conventions
(cf. Canevet 1986), though like some traditional Greek biographers
he writes lives of Abraham, Joseph, and Moses mainly to interpret
them for lessons about virtue and adjusts details where necessary to
accommodate his ideals (cf. Petit 1976; Stanton 1974: 127).
Josephus follows hellenistic literary (both biographic and novelistic)
conventions in describing the Aqedah, Joseph, Moses, Saul, and
others.
63
Shaye Cohen in fact lists 2 Maccabees and Josephus
among Jewish historical works owing "more to Herodotus,
Thucydides, and hellenistic historiography than to Kings and
Chronicles" (1987: 194).
Nevertheless, the language and thought of the Greek version of
the Old Testament pervades the Gospels, and Matthew and John
stand closer to Palestinian Jewish biographical forms than Mark and
Luke do.
64
Thus, while adapting the genre of the hellenistic bios, or
"life," the Gospel writers developed a style steeped in Old Testament
historiography (Luz 1989: 44-45).
For this reason, some writers have suggested that Matthew
"midrashically" expanded elements in his tradition's story of Jesus.
There is probably some measure of truth in this proposal, but it must
not be pressed too far. That Matthew interprets Jesus in light of the
Old Testament is clear, but Matthew also interprets the Old
Testament record in light of Jesus; indeed, had Matthew been
creating infancy narratives about Jesus to match Old Testament
messianic texts, he usually could have chosen better texts to start
sources (especially the Old Testament, which the Jewish works
regarded as historically accurate — e.g., Philo Creation 1-2). In this
respect, Matthew and Luke, whose fidelity we can test against some
of their sources, rank high among ancient works.
All four Gospels, written in Greek and probably addressing
audiences outside Palestine, are closer to the Greek model (Aune
1987: 22); but of course Jewish documents in Greek typically
adopted hellenistic narrative techniques (Cohen 1987: 43; cf. van der
Horst 1978). Most Jewish works in Greek (especially those from
outside Palestine) followed Greek models to varying degrees. The
Lives of the Prophets resembles the briefer Greek lives of the poets
(Aune 1987: 41-42). Philo follows hellenistic biographic conventions
(cf. Canevet 1986), though like some traditional Greek biographers
he writes lives of Abraham, Joseph, and Moses mainly to interpret
them for lessons about virtue and adjusts details where necessary to
accommodate his ideals (cf. Petit 1976; Stanton 1974: 127).
Josephus follows hellenistic literary (both biographic and novelistic)
conventions in describing the Aqedah, Joseph, Moses, Saul, and
others.
63
Shaye Cohen in fact lists 2 Maccabees and Josephus
among Jewish historical works owing "more to Herodotus,
Thucydides, and hellenistic historiography than to Kings and
Chronicles" (1987: 194).
Nevertheless, the language and thought of the Greek version of
the Old Testament pervades the Gospels, and Matthew and John
stand closer to Palestinian Jewish biographical forms than Mark and
Luke do.
64
Thus, while adapting the genre of the hellenistic bios, or
"life," the Gospel writers developed a style steeped in Old Testament
historiography (Luz 1989: 44-45).
For this reason, some writers have suggested that Matthew
"midrashically" expanded elements in his tradition's story of Jesus.
There is probably some measure of truth in this proposal, but it must
not be pressed too far. That Matthew interprets Jesus in light of the
Old Testament is clear, but Matthew also interprets the Old
Testament record in light of Jesus; indeed, had Matthew been
creating infancy narratives about Jesus to match Old Testament
messianic texts, he usually could have chosen better texts to start
with and created stories that matched them better (cf. Soares
Prabhu 1976: 159-60). Matthew customizes his account to show
fulfillment of prophecy, but this is not the same as creating events
from whole cloth. Like most Greek-speaking Jewish biographers,
Matthew is more interested in interpreting tradition than in creating
it
65
Many scholars thus point out, against other scholars, that it is too
simplistic to define Matthew's narratives as midrash and to define
midrash as historically inaccurate embellishment (see Payne 1983;
Cunningham and Bock 1987; Blomberg 1987: 43-53).
66
Whether one reads Greek-speaking Jewish historical writers or
Roman historians, one must evaluate the degree of fidelity to a
writer's sources by comparing the sources. A Gospel writer like Luke
was among the most accurate of ancient historians, if we may judge
from his use of Mark (see Marshall 1978; idem 1991) and his
historiography in Acts (cf., e.g., Sherwin-White 1978; Gill and Gempf
1994). Luke clearly had both written (Lk 1:1) and oral (1:2) sources
available, and his literary patron Theophilus already knew much of
this Christian tradition (1:4), which would exclude Luke's widespread
invention of new material.
67
Luke undoubtedly researched this
material (1:3)
68
during his (on my view) probable sojourn with Paul in
Palestine (Acts 21:17; 27:1; on the "we-narratives," cf., e.g., Maddox
1982: 7).
69
Although Luke writes more in the Greco-Roman
historiographic tradition than Matthew does, Matthew's normally
relatively conservative use of Mark likewise suggests a high degree
of historical trustworthiness behind his accounts.
Matthew did not write his Gospel without forethought; he was a
historian-biographer and interpreter and not just a storyteller. Just as
speech writers carefully premeditated their works (Quint. Inst. Or.
10.6.1-2), writers of narratives began with a rough draft, then revised
and polished it (Aune 1987: 82, 128; cf. Hata 1975; Krieger
1992a).
70
Like other writers, Matthew would follow one main source
(in this case Mark) and weave his other sources around it.
71
Matthew
also had to plan the length of his Gospel; the Gospels conform to the
standardized lengths of the scrolls on which they are written, all of
which fall into the appropriate range for ancient biography (Burridge
1992: 118, 199, 225-26).
72
Prabhu 1976: 159-60). Matthew customizes his account to show
fulfillment of prophecy, but this is not the same as creating events
from whole cloth. Like most Greek-speaking Jewish biographers,
Matthew is more interested in interpreting tradition than in creating
it
65
Many scholars thus point out, against other scholars, that it is too
simplistic to define Matthew's narratives as midrash and to define
midrash as historically inaccurate embellishment (see Payne 1983;
Cunningham and Bock 1987; Blomberg 1987: 43-53).
66
Whether one reads Greek-speaking Jewish historical writers or
Roman historians, one must evaluate the degree of fidelity to a
writer's sources by comparing the sources. A Gospel writer like Luke
was among the most accurate of ancient historians, if we may judge
from his use of Mark (see Marshall 1978; idem 1991) and his
historiography in Acts (cf., e.g., Sherwin-White 1978; Gill and Gempf
1994). Luke clearly had both written (Lk 1:1) and oral (1:2) sources
available, and his literary patron Theophilus already knew much of
this Christian tradition (1:4), which would exclude Luke's widespread
invention of new material.
67
Luke undoubtedly researched this
material (1:3)
68
during his (on my view) probable sojourn with Paul in
Palestine (Acts 21:17; 27:1; on the "we-narratives," cf., e.g., Maddox
1982: 7).
69
Although Luke writes more in the Greco-Roman
historiographic tradition than Matthew does, Matthew's normally
relatively conservative use of Mark likewise suggests a high degree
of historical trustworthiness behind his accounts.
Matthew did not write his Gospel without forethought; he was a
historian-biographer and interpreter and not just a storyteller. Just as
speech writers carefully premeditated their works (Quint. Inst. Or.
10.6.1-2), writers of narratives began with a rough draft, then revised
and polished it (Aune 1987: 82, 128; cf. Hata 1975; Krieger
1992a).
70
Like other writers, Matthew would follow one main source
(in this case Mark) and weave his other sources around it.
71
Matthew
also had to plan the length of his Gospel; the Gospels conform to the
standardized lengths of the scrolls on which they are written, all of
which fall into the appropriate range for ancient biography (Burridge
1992: 118, 199, 225-26).
72
If Matthew's basic genre suggests historical intention, his
relatively conservative use of sources (where we can check them,
especially Mark) indicates that Matthew's other purposes did not
obscure an essential historical intention. My survey of data below
suggests that the sources on which Matthew depends also
preserved a substantially reliable picture of Jesus, the tradition being
"carefully transmitted and relatively stable" as well as quite close in
time to the events described (Hagner 1993: xliii).
How Reliable Are Jesus' Teachings in Matthew?
My own judgment, after working through the Synoptic pericopes and
comparing how Matthew and Luke adapt Mark, supports this
assignment of the burden of proof to those skeptical of Matthew's
historical accomplishment. Nevertheless, in many cases inadequate
historical evidence remains to make a clear historical judgment in
either direction. Needless to say, therefore, scholars who start with
the working assumption that material is likely inauthentic till proven
otherwise are apt to arrive at conclusions quite different from those
who start with the opposite assumption. For that reason it is
important to form the most reasonable assumptions possible before
approaching the material. While genre provides a very general
framework for forming accurate critical assumptions, it is only an
introductory step.
Although our survey of matters of genre suggests that Matthew
has followed his sources about Jesus in a substantially accurate
manner, "substantial accuracy" only minimally circumscribes
freedom in matters of detail. Further, even if the Gospel writers
simply transcribed their sources verbatim (and they did not), this
transcription would not guarantee the accuracy of their sources.
Critical scholars have sometimes followed traditions about what is or
is not historically accurate (note Meier 1994: 2), but scholars
increasingly recognize that on historical grounds issues must be
decided case by case (hence the historical comments in this
commentary). The most one can say from the above study is that in
any given instance the burden of proof weighs on those who deny,
relatively conservative use of sources (where we can check them,
especially Mark) indicates that Matthew's other purposes did not
obscure an essential historical intention. My survey of data below
suggests that the sources on which Matthew depends also
preserved a substantially reliable picture of Jesus, the tradition being
"carefully transmitted and relatively stable" as well as quite close in
time to the events described (Hagner 1993: xliii).
How Reliable Are Jesus' Teachings in Matthew?
My own judgment, after working through the Synoptic pericopes and
comparing how Matthew and Luke adapt Mark, supports this
assignment of the burden of proof to those skeptical of Matthew's
historical accomplishment. Nevertheless, in many cases inadequate
historical evidence remains to make a clear historical judgment in
either direction. Needless to say, therefore, scholars who start with
the working assumption that material is likely inauthentic till proven
otherwise are apt to arrive at conclusions quite different from those
who start with the opposite assumption. For that reason it is
important to form the most reasonable assumptions possible before
approaching the material. While genre provides a very general
framework for forming accurate critical assumptions, it is only an
introductory step.
Although our survey of matters of genre suggests that Matthew
has followed his sources about Jesus in a substantially accurate
manner, "substantial accuracy" only minimally circumscribes
freedom in matters of detail. Further, even if the Gospel writers
simply transcribed their sources verbatim (and they did not), this
transcription would not guarantee the accuracy of their sources.
Critical scholars have sometimes followed traditions about what is or
is not historically accurate (note Meier 1994: 2), but scholars
increasingly recognize that on historical grounds issues must be
decided case by case (hence the historical comments in this
commentary). The most one can say from the above study is that in
any given instance the burden of proof weighs on those who deny,
Another Random Document on
Scribd Without Any Related Topics
Scribd Without Any Related Topics
elkander en anderen hadden bemoedigd en versterkt, om den strijd
met kracht voorttezetten?
Een vriend vertelde mij later te Pretoria, met aandoening en
geestdrift, hoe dat President Kruger in die duistere dagen zijn oud
geloof en zelfs zijn opgeruimden geest niet voor een oogenblik
verloor, en den Leden van den Uitvoerenden Raad Psalm 103 liet
voorlezen! Die vreugdepsalm was hem in den nacht van God
gezonden, zeide hij, tot troost en bemoediging voor hem en
anderen.
Vechten kon hij niet meer: Psalm 103 was zijn antwoord op de
uitdaging van Belmont en Graspan. 't Geweer kon hij niet meer
hanteeren: hij zond Bijbelteksten naar 't front!
Toen volgde (op 29 November) het bloedige gevecht bij den
samenloop der Riet- en Modderrivieren—»Twee Rivieren” zoo
noemden de Boeren destijds den slag—een gevecht, dat van den
morgen tot den avond duurde. Feitelijk was de slag een onbesliste.
Geen der beide partijen wist, hoe het met den tegenstander gesteld
was. Beiden waren uitgeput, afgemat, hongerig en dorstig. Wegens
de duisternis werd het schieten gestaakt, en den volgenden morgen
waren de Boeren verdwenen. Lord Methuen was zoo geducht
gehavend, dat hij eerst na elf dagen het waagde, de Boeren te
Magersfontein aan te tasten. Hij had dus niets bij den slag
gewonnen. Voor de Republieken echter, was die dag een keerpunt
ten goede. De Boeren vochten hardnekkig, flink, boven verwachting
goed, over 't algemeen. Hun morale verbeterde dus na elke
nederlaag. Methuen worstelde tegen een Hydra. Te Belmont bleven
zij slechts drie uur lang staan, te Graspan zes uur, te Modderrivier
den ganschen dag. De hoop herleefde. Met mannen als Generaal de
la Rey en Generaal Cronjé aan hun hoofd, zouden zij den volgenden
keer wonderen van dapperheid verrichten. Modderrivier was ons
Alkmaar, »van waar de victorie begon!” De donkere nacht was
voorbij!
met kracht voorttezetten?
Een vriend vertelde mij later te Pretoria, met aandoening en
geestdrift, hoe dat President Kruger in die duistere dagen zijn oud
geloof en zelfs zijn opgeruimden geest niet voor een oogenblik
verloor, en den Leden van den Uitvoerenden Raad Psalm 103 liet
voorlezen! Die vreugdepsalm was hem in den nacht van God
gezonden, zeide hij, tot troost en bemoediging voor hem en
anderen.
Vechten kon hij niet meer: Psalm 103 was zijn antwoord op de
uitdaging van Belmont en Graspan. 't Geweer kon hij niet meer
hanteeren: hij zond Bijbelteksten naar 't front!
Toen volgde (op 29 November) het bloedige gevecht bij den
samenloop der Riet- en Modderrivieren—»Twee Rivieren” zoo
noemden de Boeren destijds den slag—een gevecht, dat van den
morgen tot den avond duurde. Feitelijk was de slag een onbesliste.
Geen der beide partijen wist, hoe het met den tegenstander gesteld
was. Beiden waren uitgeput, afgemat, hongerig en dorstig. Wegens
de duisternis werd het schieten gestaakt, en den volgenden morgen
waren de Boeren verdwenen. Lord Methuen was zoo geducht
gehavend, dat hij eerst na elf dagen het waagde, de Boeren te
Magersfontein aan te tasten. Hij had dus niets bij den slag
gewonnen. Voor de Republieken echter, was die dag een keerpunt
ten goede. De Boeren vochten hardnekkig, flink, boven verwachting
goed, over 't algemeen. Hun morale verbeterde dus na elke
nederlaag. Methuen worstelde tegen een Hydra. Te Belmont bleven
zij slechts drie uur lang staan, te Graspan zes uur, te Modderrivier
den ganschen dag. De hoop herleefde. Met mannen als Generaal de
la Rey en Generaal Cronjé aan hun hoofd, zouden zij den volgenden
keer wonderen van dapperheid verrichten. Modderrivier was ons
Alkmaar, »van waar de victorie begon!” De donkere nacht was
voorbij!
XX
»Delenda est.... Ladysmith”!
De geschiedschrijver Thucydides vertelt, dat de kracht der oude
Spartanen niet in het belegeren van steden gelegen was. Ze waren
ontegenzeggelijk een dapper volk, maar in het bedwingen van
steden muntten zij geenszins uit. Hetzelfde kan van de Boeren
gezegd worden. Hunne belegeringen waren allen mislukkingen.
Geen versterkte stad werd door ons ingenomen. Dundee werd
verlaten vóór dat het belegerd werd, zoo kan de val van die stad niet
in deze worden meêgerekend. Baden-Powell te Mafeking, Kekewich
te Kimberley en Sir George White te Ladysmith stonden alle drie pal
en ferm op hun respectieve posten, totdat zij ontzet werden. Zij
verdienen allen lof voor hun beleid en volharding en moed; maar het
feit blijft: de Boer is geen Frederik Hendrik, geen
»Stedenbedwinger!”
Laat ons echter niet vergeten, dat de gansche wereld destijds
verbaasd was, dat de eenvoudige boeren en burgers der twee kleine
Republieken een Engelschen Generaal met 12,000 troepen en vijftig
vuurmonden in Ladysmith konden vastzetten en vasthouden. Was
het niet de algemeene opinie onder het Engelsche publiek, dat Sir
George White binnen weinige weken te Pretoria zou zijn? Werd er
niet in Britsche militaire kringen met beslistheid geprofeteerd: dat de
Engelsche marsch naar Pretoria de wereld zou verbazen? Nog meer:
ook de groote meerderheid der opgewonden Afrikaanders meenden,
dat de oorlog geen drie maanden zou voortduren, daar de Engelsche
overmacht in getallen en kanonnen te geweldig was. Toen Dundee in
't holle van den nacht door een leger van 4 of 5000 man met drie
eerste klas veldbatterijen ontruimd werd, kon de beschaafde
menschheid het nauwelijks gelooven. Spoedig daarop echter, volgde
de slag van Modderspruit en Nicholson's Nek en—men verstomde!
»Delenda est.... Ladysmith”!
De geschiedschrijver Thucydides vertelt, dat de kracht der oude
Spartanen niet in het belegeren van steden gelegen was. Ze waren
ontegenzeggelijk een dapper volk, maar in het bedwingen van
steden muntten zij geenszins uit. Hetzelfde kan van de Boeren
gezegd worden. Hunne belegeringen waren allen mislukkingen.
Geen versterkte stad werd door ons ingenomen. Dundee werd
verlaten vóór dat het belegerd werd, zoo kan de val van die stad niet
in deze worden meêgerekend. Baden-Powell te Mafeking, Kekewich
te Kimberley en Sir George White te Ladysmith stonden alle drie pal
en ferm op hun respectieve posten, totdat zij ontzet werden. Zij
verdienen allen lof voor hun beleid en volharding en moed; maar het
feit blijft: de Boer is geen Frederik Hendrik, geen
»Stedenbedwinger!”
Laat ons echter niet vergeten, dat de gansche wereld destijds
verbaasd was, dat de eenvoudige boeren en burgers der twee kleine
Republieken een Engelschen Generaal met 12,000 troepen en vijftig
vuurmonden in Ladysmith konden vastzetten en vasthouden. Was
het niet de algemeene opinie onder het Engelsche publiek, dat Sir
George White binnen weinige weken te Pretoria zou zijn? Werd er
niet in Britsche militaire kringen met beslistheid geprofeteerd: dat de
Engelsche marsch naar Pretoria de wereld zou verbazen? Nog meer:
ook de groote meerderheid der opgewonden Afrikaanders meenden,
dat de oorlog geen drie maanden zou voortduren, daar de Engelsche
overmacht in getallen en kanonnen te geweldig was. Toen Dundee in
't holle van den nacht door een leger van 4 of 5000 man met drie
eerste klas veldbatterijen ontruimd werd, kon de beschaafde
menschheid het nauwelijks gelooven. Spoedig daarop echter, volgde
de slag van Modderspruit en Nicholson's Nek en—men verstomde!
Wat? Een leger van 12,000 met 50 kanonnen teruggeslagen door
boeren en klerken? En een duizend man gevangen genomen?—Men
wreef zich de oogen uit. Het klonk al te gek! De Engelsche officieren
hadden de wereld verbaasd, maar—niet juist zooals zij het
bedoelden.
Het scheen mij, alsof Sir George het in het begin niet kon
gelooven, dat hij werkelijk vastgenageld en ingesloten was door de
»domme, onnoozele Boeren”. Op Vrijdag, 3 November, (wij gaan nu
eenige weken terug) zond hij een sterke afdeeling ruiterij en
voetvolk uit in de richting van Colenso, om te zien of er geen kans
was de Vrijstaters vandaar te verjagen. 't Was op een helderen,
warmen namiddag, dat de poging werd aangewend en ik zat op
Pepworth's Heuvel met mijn veldglas, om zooveel mogelijk van het
tooneel met eigen oogen te zien. Ongelukkig woei de wind in de
richting van het gevecht, zoo kon ik niets hooren en bitter weinig
(dank zij den uitvinder van rookeloos kruit) zien. Stofwolken zag ik
er overvloedig—ver, aan de overzijde van Ladysmith—en dikke,
zwarte streepen, die nu en dan vlammen uitschoten, en daar ginds
op de heuveltoppen, waarin de Heilbronners en Winburgers en
Bethlemieten zich genesteld hadden, zijn er kleine, blanke wolkjes.
Er wordt met de Engelsche Armstrongs gebulderd en de wolkjes
toonen de plaats aan waar de Engelsche granaat-kartetsen bersten.
In den verren achtergrond, op den hoogen Tafelkop, is er van tijd tot
tijd een groote rookwolk te zien, die langzaam opwaarts stijgt. Daar
was het ééne Vrijstaatsche kanon, dat op den vijand schieten kon,
tegen de Engelsche batterijen aan 't bassen.
Hé! wat dreunt er op mijn linkerhand? 't Is Long Tom, die ook mee
wil spreken. Hoog over de stad slingert hij zijn geweldige
projectielen; lang moeten wij wachten, eer wij weten waar zijn
bommen neerslaan—zoo ver schiet onze oude staatmaker!—»daar
barst hij” roept er een uit. Werkelijk! daar bij de zwarte streepen
ploft de 85 lb. bom neer, ruim 11,000 meter van hier! Wij hooren
zelfs zijne granaten niet ontploffen—de slag gelijkt een »Dumb
Charade.”
boeren en klerken? En een duizend man gevangen genomen?—Men
wreef zich de oogen uit. Het klonk al te gek! De Engelsche officieren
hadden de wereld verbaasd, maar—niet juist zooals zij het
bedoelden.
Het scheen mij, alsof Sir George het in het begin niet kon
gelooven, dat hij werkelijk vastgenageld en ingesloten was door de
»domme, onnoozele Boeren”. Op Vrijdag, 3 November, (wij gaan nu
eenige weken terug) zond hij een sterke afdeeling ruiterij en
voetvolk uit in de richting van Colenso, om te zien of er geen kans
was de Vrijstaters vandaar te verjagen. 't Was op een helderen,
warmen namiddag, dat de poging werd aangewend en ik zat op
Pepworth's Heuvel met mijn veldglas, om zooveel mogelijk van het
tooneel met eigen oogen te zien. Ongelukkig woei de wind in de
richting van het gevecht, zoo kon ik niets hooren en bitter weinig
(dank zij den uitvinder van rookeloos kruit) zien. Stofwolken zag ik
er overvloedig—ver, aan de overzijde van Ladysmith—en dikke,
zwarte streepen, die nu en dan vlammen uitschoten, en daar ginds
op de heuveltoppen, waarin de Heilbronners en Winburgers en
Bethlemieten zich genesteld hadden, zijn er kleine, blanke wolkjes.
Er wordt met de Engelsche Armstrongs gebulderd en de wolkjes
toonen de plaats aan waar de Engelsche granaat-kartetsen bersten.
In den verren achtergrond, op den hoogen Tafelkop, is er van tijd tot
tijd een groote rookwolk te zien, die langzaam opwaarts stijgt. Daar
was het ééne Vrijstaatsche kanon, dat op den vijand schieten kon,
tegen de Engelsche batterijen aan 't bassen.
Hé! wat dreunt er op mijn linkerhand? 't Is Long Tom, die ook mee
wil spreken. Hoog over de stad slingert hij zijn geweldige
projectielen; lang moeten wij wachten, eer wij weten waar zijn
bommen neerslaan—zoo ver schiet onze oude staatmaker!—»daar
barst hij” roept er een uit. Werkelijk! daar bij de zwarte streepen
ploft de 85 lb. bom neer, ruim 11,000 meter van hier! Wij hooren
zelfs zijne granaten niet ontploffen—de slag gelijkt een »Dumb
Charade.”
Plotseling verschijnen er vier Engelsche veldstukken op de helling
van een heuvel vóór ons (»Observation Hill” in Engelsche boeken
geheeten.) Ze zijn boos op onzen grooten Bulhond, die keffertjes, en
zij blaffen hem tegen, zoo hard als zij het kunnen. In een paar
minuten tijds komt Luitenant De Jager met een Creuzot snelvuurder
en een Krupp van den top van Pepworth's Heuvel aangejaagd. Hij
trekt zijne stukken in positie hier dicht bij ons (een paar honderd
treden rechts van hun vorige stellingen), en blakert op de
Armstrongs los. Het dreunt en barst en vlamt hier om ons voor een
half uur, toen de batterij het veiliger achtte naar Ladysmith de wijk
te nemen. Slechts de scheepskanonnen en Long Tom blijven aan
deze zijde van de stad aan het orkest deelnemen, terwijl de
Engelsche ruiterij de Heilbronners bestormen. Lange maanden
daarna verhaalde Generaal Christiaan De Wet mij, hoe hij en zijn
Heilbronners (onder Commandant Steenkamp) het zóó zwaar
kregen, dat zijn broeder Piet De Wet met eene afdeeling Bethlehem-
burgers en Commandant Theunissen met een vijftigtal burgers ter
hulpe moesten snellen.
Alles liep goed af. De Vrijstaters stonden pal. Sir George White
voerde niets uit. Wederom toonen de roode stofwolken ons, dat
zijne manschappen en kanonnen op de stad terugvallen.
Op den 14
den November werd er nog een aanval op de
Vrijstaatsche posities gedaan, maar deze was zóó flauw, dat het bij
de laatste flikkering van eene stervende kaars kan vergeleken
worden. De Boerenmuur was te hecht, te sterk, te flink om de stad
getrokken. Sir George berustte in het onvermijdelijke—al liep het ook
op paardenvleesch en meliepap uit.
En toen?—Ladysmith werd niet bestormd, en werd bij den dag al
meer en meer verschanst en voorbereid tegen latere bestormingen!
Onze vurige Staatsprocureur deed wat hij kon om het tot eene
bestorming der stad te brengen; hij was als 't ware vereenzelvigd
met de plaats, die hij tegen het einde van October reeds hoopte
binnen te rijden; maanden lang vertoefde hij in het lager, in zijn
wagentje, in zijne tent met eenige vrienden; met ééne gedachte in
van een heuvel vóór ons (»Observation Hill” in Engelsche boeken
geheeten.) Ze zijn boos op onzen grooten Bulhond, die keffertjes, en
zij blaffen hem tegen, zoo hard als zij het kunnen. In een paar
minuten tijds komt Luitenant De Jager met een Creuzot snelvuurder
en een Krupp van den top van Pepworth's Heuvel aangejaagd. Hij
trekt zijne stukken in positie hier dicht bij ons (een paar honderd
treden rechts van hun vorige stellingen), en blakert op de
Armstrongs los. Het dreunt en barst en vlamt hier om ons voor een
half uur, toen de batterij het veiliger achtte naar Ladysmith de wijk
te nemen. Slechts de scheepskanonnen en Long Tom blijven aan
deze zijde van de stad aan het orkest deelnemen, terwijl de
Engelsche ruiterij de Heilbronners bestormen. Lange maanden
daarna verhaalde Generaal Christiaan De Wet mij, hoe hij en zijn
Heilbronners (onder Commandant Steenkamp) het zóó zwaar
kregen, dat zijn broeder Piet De Wet met eene afdeeling Bethlehem-
burgers en Commandant Theunissen met een vijftigtal burgers ter
hulpe moesten snellen.
Alles liep goed af. De Vrijstaters stonden pal. Sir George White
voerde niets uit. Wederom toonen de roode stofwolken ons, dat
zijne manschappen en kanonnen op de stad terugvallen.
Op den 14
den November werd er nog een aanval op de
Vrijstaatsche posities gedaan, maar deze was zóó flauw, dat het bij
de laatste flikkering van eene stervende kaars kan vergeleken
worden. De Boerenmuur was te hecht, te sterk, te flink om de stad
getrokken. Sir George berustte in het onvermijdelijke—al liep het ook
op paardenvleesch en meliepap uit.
En toen?—Ladysmith werd niet bestormd, en werd bij den dag al
meer en meer verschanst en voorbereid tegen latere bestormingen!
Onze vurige Staatsprocureur deed wat hij kon om het tot eene
bestorming der stad te brengen; hij was als 't ware vereenzelvigd
met de plaats, die hij tegen het einde van October reeds hoopte
binnen te rijden; maanden lang vertoefde hij in het lager, in zijn
wagentje, in zijne tent met eenige vrienden; met ééne gedachte in
hart en brein: »Delenda est, of liever, Captanda est Ladysmith!”
Krijgsraden woonde hij bij; gesprekken voerde hij dagelijks met onze
Generaals en Commandanten; meer dan eens reed hij om de stad te
paard met mannen van ervaring en kennis in zake het bestormen
van steden; meer dan eens zond hij telegrammen over deze
brandende kwestie naar Pretoria. Het hielp alles niets—totdat het
eigenlijk te laat was, totdat de bestorming ons honderd lijken kostte
—en toch niet kon gelukken! Gelijk een Cato van ouds gedurig
uitriep: »delenda est Carthago”, zoo herhaalde hij onverpoosd:
»captanda est Ladysmith” (Ladysmith moet ingenomen worden!)—
maar hij heeft niet het geluk van den Romein in deze mogen
smaken.
In die dagen stelden onze officieren en burgers te veel vertrouwen
in de macht hunner kanonnen—de noodzakelijke reactie op hun
vorig smalen op de Artillerie. Een tweede Long Tom werd van de
Pretoria-Forten gehaald en op het hooge Bulwana gesteld. Dat was
een Boerenmeesterstuk! Begrijp u, lezer, in den slag van
Modderspruit hadden de Engelschen geen gewoon veldkanon op
Lombard's Kop, noch »Gun Hill”, laat staan Bulwana's Kruin. Het
gewoon gezond verstand van een Afrikaansch burger kan zulk een
abuis niet vatten. Indien Sir George grof geschut op die heerschende
posities gesteld had, was het met zijn rechtervleugel geheel anders
afgeloopen.
Ook de tweede Long Tom kon geen wonderen verrichten. Een
derde moest ter hulpe snellen. Met groote moeite werd No. 3 van
Pretoria naar Elandslaagte en van daar om het zuiden der belegerde
stad gevoerd. Toen moest het op een hoogen bergtop, den weg naar
Colenso en den beroemden »Plat Rand” beheerschend, door mensch
en dier langs maagdelijke bergpaden en niet-paden getrokken
worden—om de taaie stad te bedwingen. Tezamen met de twee
andere vesting Creusot's en al de overige kleinere stukken zou er
zóó op Ladysmith gebombardeerd worden, dat de stad op het
geklank der kanonmuziek (als een tweede Jericho) moest bezwijken.
Er werd wel een soort van algemeenen aanval (zoo genaamd) op
9 November reeds ondernomen, maar het kostte ons slechts een
Krijgsraden woonde hij bij; gesprekken voerde hij dagelijks met onze
Generaals en Commandanten; meer dan eens reed hij om de stad te
paard met mannen van ervaring en kennis in zake het bestormen
van steden; meer dan eens zond hij telegrammen over deze
brandende kwestie naar Pretoria. Het hielp alles niets—totdat het
eigenlijk te laat was, totdat de bestorming ons honderd lijken kostte
—en toch niet kon gelukken! Gelijk een Cato van ouds gedurig
uitriep: »delenda est Carthago”, zoo herhaalde hij onverpoosd:
»captanda est Ladysmith” (Ladysmith moet ingenomen worden!)—
maar hij heeft niet het geluk van den Romein in deze mogen
smaken.
In die dagen stelden onze officieren en burgers te veel vertrouwen
in de macht hunner kanonnen—de noodzakelijke reactie op hun
vorig smalen op de Artillerie. Een tweede Long Tom werd van de
Pretoria-Forten gehaald en op het hooge Bulwana gesteld. Dat was
een Boerenmeesterstuk! Begrijp u, lezer, in den slag van
Modderspruit hadden de Engelschen geen gewoon veldkanon op
Lombard's Kop, noch »Gun Hill”, laat staan Bulwana's Kruin. Het
gewoon gezond verstand van een Afrikaansch burger kan zulk een
abuis niet vatten. Indien Sir George grof geschut op die heerschende
posities gesteld had, was het met zijn rechtervleugel geheel anders
afgeloopen.
Ook de tweede Long Tom kon geen wonderen verrichten. Een
derde moest ter hulpe snellen. Met groote moeite werd No. 3 van
Pretoria naar Elandslaagte en van daar om het zuiden der belegerde
stad gevoerd. Toen moest het op een hoogen bergtop, den weg naar
Colenso en den beroemden »Plat Rand” beheerschend, door mensch
en dier langs maagdelijke bergpaden en niet-paden getrokken
worden—om de taaie stad te bedwingen. Tezamen met de twee
andere vesting Creusot's en al de overige kleinere stukken zou er
zóó op Ladysmith gebombardeerd worden, dat de stad op het
geklank der kanonmuziek (als een tweede Jericho) moest bezwijken.
Er werd wel een soort van algemeenen aanval (zoo genaamd) op
9 November reeds ondernomen, maar het kostte ons slechts een
paar dooden en enkele gewonden, alhoewel er van 5 uur 's morgens
tot 3 uur 's namiddags »gestormd” werd! De kanonnen moesten het
onmogelijke verrichten, terwijl de burgers een soort van
demonstratie op touw zetten.
Tegen 1 December, toen ik met den heer Oerder Ladysmith voor
de tweede maal bezocht, hadden wij de volgende kanonnen en
maxims op de volgende posities om de stad:—
Op Bulwana: 1 Vestingkanon, 1 Creusot snelvuurder en 1
handmaxim (te Talana den vijand ontnomen).
In den Nek (tusschen Bulwana en Gun Hill): 1 Krupp en 1 Pom-
pom.
Op Gun Hill (de projectie van Lombards Kop, op Ladysmith
ziende): 1 Vestingkanon (van Pepworth daarheen gebracht), 1 Krupp
Howitzer, 1 handmaxim.
Tegenover Generaal Burger's Lager: 1 Pom-pom.
Op Pepworth's heuvel: 1 Creusot snelvuurder, 1 Krupp Howitzer, 1
Pom-pom.
Bij de Pretoria burgers: 1 Engelsch bergkanon, 1 Krupp Howitzer.
Bij de Johannesburgers (verder, noordwestwaarts): 1 Pom-pom.
Bij de Vrijstaatsche commando's (van Harrismith, deel Winburg,
Heilbron, Kroonstad, deel Senekal en Ventersburg, west en zuidwest
van de stad): 1 Krupp, 1 Creusot snelvuurder, 3 Krupp's (oud
model), 1 Vestingkanon, en eindelijk
Bij het Duitsche commando (zuid van de stad): 1 Krupp en 2 Pom-
poms.
De Engelschen hadden zich intusschen goed verschanst, dank zij
ons verzuim om krachtig op te treden. Er waren heel wat heuvels om
de stad, veel nader dan die, welke wij in bezit namen. In die
binnenste lijn was er bijvoorbeeld de geduchte Platrand, een breede,
hooge en lange heuvel, die spoedig met forten en »sangars” en
tot 3 uur 's namiddags »gestormd” werd! De kanonnen moesten het
onmogelijke verrichten, terwijl de burgers een soort van
demonstratie op touw zetten.
Tegen 1 December, toen ik met den heer Oerder Ladysmith voor
de tweede maal bezocht, hadden wij de volgende kanonnen en
maxims op de volgende posities om de stad:—
Op Bulwana: 1 Vestingkanon, 1 Creusot snelvuurder en 1
handmaxim (te Talana den vijand ontnomen).
In den Nek (tusschen Bulwana en Gun Hill): 1 Krupp en 1 Pom-
pom.
Op Gun Hill (de projectie van Lombards Kop, op Ladysmith
ziende): 1 Vestingkanon (van Pepworth daarheen gebracht), 1 Krupp
Howitzer, 1 handmaxim.
Tegenover Generaal Burger's Lager: 1 Pom-pom.
Op Pepworth's heuvel: 1 Creusot snelvuurder, 1 Krupp Howitzer, 1
Pom-pom.
Bij de Pretoria burgers: 1 Engelsch bergkanon, 1 Krupp Howitzer.
Bij de Johannesburgers (verder, noordwestwaarts): 1 Pom-pom.
Bij de Vrijstaatsche commando's (van Harrismith, deel Winburg,
Heilbron, Kroonstad, deel Senekal en Ventersburg, west en zuidwest
van de stad): 1 Krupp, 1 Creusot snelvuurder, 3 Krupp's (oud
model), 1 Vestingkanon, en eindelijk
Bij het Duitsche commando (zuid van de stad): 1 Krupp en 2 Pom-
poms.
De Engelschen hadden zich intusschen goed verschanst, dank zij
ons verzuim om krachtig op te treden. Er waren heel wat heuvels om
de stad, veel nader dan die, welke wij in bezit namen. In die
binnenste lijn was er bijvoorbeeld de geduchte Platrand, een breede,
hooge en lange heuvel, die spoedig met forten en »sangars” en
loopgraven als bezaaid was. De oostpunt werd »Ceasar's Kamp”, de
westpunt »Wagon Hill” genoemd. Er was een »Colt” veldkanon bij
Caesar's Kamp en, ingeval van een aanval op den Plat Rand, konden
twee batterijen veldstukken in een ommezien de bemanning der
forten en grachten ter hulpe snellen—zoo als later ook geschiedde,
toen de groote aanval van 6 Januari 1900 plaats vond. Ten noorden
der stad, wederom, was de »Observation Hill” en »Rifleman's Post”,
die den Pretorianen den weg versperden. Ten zuidoosten, in de
Kliprivier vallei, stond de »Helpmalkaar Heuvel” met een groot fort
erop. Van het westen kon er onmogelijk met eenig succes een
aanval gedaan worden, daar er een groote opene vlakte tusschen de
stad en de verre heuvelen-forten der Vrijstaters gelegen was.
Manschappen, geweers, ammunitie had Sir George White meer dan
voldoende, ter verdediging van al die buitenposten, om zijn vijftig
vuurmonden (waaronder twee 4.7 Scheeps- en 4 twaalfponder
kanonnen) niet te noemen.
Spoedig was het onzen Officieren overduidelijk, dat de Platrand de
sleutel tot Ladysmith was. Van daar kon men al de andere forten en
de stad incluis gemakkelijk beheerschen en plat schieten. Had men
dien sterken, breeden heuvel in handen en eenige kanonnen erop,
goed verschanst, dan zou geen Engelsche macht uit Ladysmith in
staat zijn, de positie te hernemen. Die plek moest bestormd!—dat
gevoelde men al meer en meer.
Ten Noorden was er ook eene kans om nader aan de stad te
komen, namelijk, als men Observation Hill kon nemen. Die heuvel
werd, echter, bijzonder sterk bemand; ook was er een ruime opene
vlakte (waardoor de spoorweg naar Harrismith liep) tusschen de
Engelsche schansen en de begeerige Pretorianen, vlak er tegenover.
Verscheidene halfhartige en zwakbestuurde pogingen werden door
de Pretorianen ondernomen, om dien geduchten heuvel vol wallen
en schietgaten te naderen, maar het gaf niets dan moeite en
verdriet en ontevredenheid. Weinig roems werd er behaald, en
weinig bloeds gestort. Toch—daar werd er wel iets gedaan; elders
moesten de kanonnen de kastanje's uit het vuur zien te krijgen.
Behalve op den noodlottigen 6
den Januari, waarover later meer.
westpunt »Wagon Hill” genoemd. Er was een »Colt” veldkanon bij
Caesar's Kamp en, ingeval van een aanval op den Plat Rand, konden
twee batterijen veldstukken in een ommezien de bemanning der
forten en grachten ter hulpe snellen—zoo als later ook geschiedde,
toen de groote aanval van 6 Januari 1900 plaats vond. Ten noorden
der stad, wederom, was de »Observation Hill” en »Rifleman's Post”,
die den Pretorianen den weg versperden. Ten zuidoosten, in de
Kliprivier vallei, stond de »Helpmalkaar Heuvel” met een groot fort
erop. Van het westen kon er onmogelijk met eenig succes een
aanval gedaan worden, daar er een groote opene vlakte tusschen de
stad en de verre heuvelen-forten der Vrijstaters gelegen was.
Manschappen, geweers, ammunitie had Sir George White meer dan
voldoende, ter verdediging van al die buitenposten, om zijn vijftig
vuurmonden (waaronder twee 4.7 Scheeps- en 4 twaalfponder
kanonnen) niet te noemen.
Spoedig was het onzen Officieren overduidelijk, dat de Platrand de
sleutel tot Ladysmith was. Van daar kon men al de andere forten en
de stad incluis gemakkelijk beheerschen en plat schieten. Had men
dien sterken, breeden heuvel in handen en eenige kanonnen erop,
goed verschanst, dan zou geen Engelsche macht uit Ladysmith in
staat zijn, de positie te hernemen. Die plek moest bestormd!—dat
gevoelde men al meer en meer.
Ten Noorden was er ook eene kans om nader aan de stad te
komen, namelijk, als men Observation Hill kon nemen. Die heuvel
werd, echter, bijzonder sterk bemand; ook was er een ruime opene
vlakte (waardoor de spoorweg naar Harrismith liep) tusschen de
Engelsche schansen en de begeerige Pretorianen, vlak er tegenover.
Verscheidene halfhartige en zwakbestuurde pogingen werden door
de Pretorianen ondernomen, om dien geduchten heuvel vol wallen
en schietgaten te naderen, maar het gaf niets dan moeite en
verdriet en ontevredenheid. Weinig roems werd er behaald, en
weinig bloeds gestort. Toch—daar werd er wel iets gedaan; elders
moesten de kanonnen de kastanje's uit het vuur zien te krijgen.
Behalve op den noodlottigen 6
den Januari, waarover later meer.
De Platrand, dus was de Achilleshiel van Ladysmith. Op dat punt
vestigden onze Officieren alle aandacht. Dag na dag, week na week
werd er over die »Platrand” gesproken, en nog eens gesproken.
Krijgsraden werden erover gehouden; Commissies van onderzoek
gekozen; den sprong wilde men echter niet wagen. Het zou te veel
levens kosten, te veel bloed eischen. Zoo is het ook—zoo bleek het
later wel; maar zonder bloed krijgt men niets in den oorlog. Er is
geene keuze in deze, geene ontkoming aan de groote wet der
bloedstorting. De noodzakelijke bestorming werd uitgesteld en
steeds uitgesteld. Wij wilden den prijs voor Ladysmith niet betalen,
en moesten de gevolgen voor lief nemen: zoo wat zes duizend
burgers (minder of meer) bleven bij Ladysmith »picnicen”, totdat
Lord Roberts al onze plannen in duigen deed storten.
De heer G. W. Steevens, de talentvolle nieuwsbladcorrespondent
reeds genoemd, kan ons best vertellen hoe wij de stad belegerd
hebben. Hoort eens!
»Bommen zijn een holle vrees—veel geraas bij tijden, een
vreeselijke symphonie.... De Boeren voeren krijg gelijk heeren, die
op hun gemak leven; zij beperken hun werksuren met de stiptheid
van een Werkers' Unie. 's Zondags was er altoos vacantie; desgelijks
den dag na er bijzonder veel gevuurd was. Zelden begonnen zij het
schieten vóór het dag werd; tegen etenstijd hielden zij geregeld op.
Zij vuurden bijna nooit na »thee” en nooit in den regen. De Boeren
hebben de groote fout van alle amateur-soldaten: zij hebben hun
gemak lief en zijn niet van plan om gedood te worden.” En op eene
andere plaats:
»Vermoeiend, eentonig, flauw, nutteloos is de heele zaak. In 't
begin van het beleg gaf een bombardement eene rilling, later werd
het eene grap—thans is het niets dan een vermoeiende, afmattende
verveling. Wij doen niets dan eten, drinken en slapen—een soort van
dof-droevig bestaan.”
Zoo is het. Kanonnen kunnen slechts bang maken, indien men
eerst tijd had zich een gat in den grond te boren. Denk aan Generaal
Cronjé te Paardenberg! De moederaarde is den krijgsman zeer goed,
vestigden onze Officieren alle aandacht. Dag na dag, week na week
werd er over die »Platrand” gesproken, en nog eens gesproken.
Krijgsraden werden erover gehouden; Commissies van onderzoek
gekozen; den sprong wilde men echter niet wagen. Het zou te veel
levens kosten, te veel bloed eischen. Zoo is het ook—zoo bleek het
later wel; maar zonder bloed krijgt men niets in den oorlog. Er is
geene keuze in deze, geene ontkoming aan de groote wet der
bloedstorting. De noodzakelijke bestorming werd uitgesteld en
steeds uitgesteld. Wij wilden den prijs voor Ladysmith niet betalen,
en moesten de gevolgen voor lief nemen: zoo wat zes duizend
burgers (minder of meer) bleven bij Ladysmith »picnicen”, totdat
Lord Roberts al onze plannen in duigen deed storten.
De heer G. W. Steevens, de talentvolle nieuwsbladcorrespondent
reeds genoemd, kan ons best vertellen hoe wij de stad belegerd
hebben. Hoort eens!
»Bommen zijn een holle vrees—veel geraas bij tijden, een
vreeselijke symphonie.... De Boeren voeren krijg gelijk heeren, die
op hun gemak leven; zij beperken hun werksuren met de stiptheid
van een Werkers' Unie. 's Zondags was er altoos vacantie; desgelijks
den dag na er bijzonder veel gevuurd was. Zelden begonnen zij het
schieten vóór het dag werd; tegen etenstijd hielden zij geregeld op.
Zij vuurden bijna nooit na »thee” en nooit in den regen. De Boeren
hebben de groote fout van alle amateur-soldaten: zij hebben hun
gemak lief en zijn niet van plan om gedood te worden.” En op eene
andere plaats:
»Vermoeiend, eentonig, flauw, nutteloos is de heele zaak. In 't
begin van het beleg gaf een bombardement eene rilling, later werd
het eene grap—thans is het niets dan een vermoeiende, afmattende
verveling. Wij doen niets dan eten, drinken en slapen—een soort van
dof-droevig bestaan.”
Zoo is het. Kanonnen kunnen slechts bang maken, indien men
eerst tijd had zich een gat in den grond te boren. Denk aan Generaal
Cronjé te Paardenberg! De moederaarde is den krijgsman zeer goed,
als deze slechts zijn gezond verstand wil gebruiken. Denk aan
Baden-Powell te Mafeking! Wij wisten het wel, maar hoopten tegen
de hoop, ja tegen ons beter weten, dat de verdedigers der stad
(zooals de Korybanten van ouds door 't fluitspelen) door ons
kanongebulder dronken en machteloos zouden worden.
't Is een pijnlijke bladzijde uit de geschiedenis van den oorlog, van
Republikeinsche zijde beschouwd. Te Mafeking ging het evenzoo. Er
werd getalmd en getalmd—totdat Sarel Eloff zijn brillante poging
aanwendde en er bijna in slaagde. »Bijna, maar nog niet!” Bittere
woorden om neer te schrijven, vooral als men weet hoe ellendig de
loyale samenwerking, zoo onmisbaar in zulke zaken, daar geweest
is!
Te Kimberley ging het nog treuriger toe, maar later brengen wij
ook die stad een bezoek.
Intusschen kwam Buller al nader naar de Tugela; Methuen lag
reeds bij de Modderrivier zich voor een laatsten sprong naar het
nabijgelegen Kimberley krommend, en President Steyn riep luide om
hulp tegen den storm, die zijn naakten, bergloozen Staat bedreigde.
Overal was er reeds behoefte aan meer burgers: te Magersfontein,
Colesberg en aan de Tugela vooral. De nood was hoog en zou al
hooger stijgen. In 's Hemelsnaam, Mannen! Broe-Broeders! laat ons
iets doen. De burgers worden hier verwijfd, ontzenuwd,
gedemoraliseerd. De picnic duurt te lang: 't Is oorlog, oorlog,
OORLOG! Captanda est Ladysmith!
Baden-Powell te Mafeking! Wij wisten het wel, maar hoopten tegen
de hoop, ja tegen ons beter weten, dat de verdedigers der stad
(zooals de Korybanten van ouds door 't fluitspelen) door ons
kanongebulder dronken en machteloos zouden worden.
't Is een pijnlijke bladzijde uit de geschiedenis van den oorlog, van
Republikeinsche zijde beschouwd. Te Mafeking ging het evenzoo. Er
werd getalmd en getalmd—totdat Sarel Eloff zijn brillante poging
aanwendde en er bijna in slaagde. »Bijna, maar nog niet!” Bittere
woorden om neer te schrijven, vooral als men weet hoe ellendig de
loyale samenwerking, zoo onmisbaar in zulke zaken, daar geweest
is!
Te Kimberley ging het nog treuriger toe, maar later brengen wij
ook die stad een bezoek.
Intusschen kwam Buller al nader naar de Tugela; Methuen lag
reeds bij de Modderrivier zich voor een laatsten sprong naar het
nabijgelegen Kimberley krommend, en President Steyn riep luide om
hulp tegen den storm, die zijn naakten, bergloozen Staat bedreigde.
Overal was er reeds behoefte aan meer burgers: te Magersfontein,
Colesberg en aan de Tugela vooral. De nood was hoog en zou al
hooger stijgen. In 's Hemelsnaam, Mannen! Broe-Broeders! laat ons
iets doen. De burgers worden hier verwijfd, ontzenuwd,
gedemoraliseerd. De picnic duurt te lang: 't Is oorlog, oorlog,
OORLOG! Captanda est Ladysmith!
XXI
Een Fiasco
't Was op een Maandag namiddag, den laatsten Maandag in
November, dat ik een grooten gecombineerden Krijgsraad der
Federale Officieren onder de breede schaduwen van een
mimosaboom bij ons veldhospitaal (Pepworth's woonhuis) zag
bijeenkomen. De Vrijstaters waren daar van het westen en het
zuiden; de Transvalers van het noorden, het oosten en het
zuidoosten van Ladysmith. Generaal Schalk Burger, de
plaatsvervanger van den Commandant-Generaal, nam den eerestoel
in. Er was een groote schare van ernstige mannen. Zij gevoelden het
allen: iets moet er gedaan worden, en dat terstond. Generaal
Prinsloo en Generaal Erasmus waren daar met een twintigtal
Commandanten en Veldkornetten. De rustelooze, onversaagde
»pushfull” Staatsprocureur was natuurlijk ook tegenwoordig, vol
geest en leven en energie, en Majoors Erasmus en Wolmarans van
de Staatsartillerie bleven niet achterwege.
Ik zat op een lekkeren leuningstoel bij de vriendelijke gastvrije
tent van »Burke's Ambulance”, waar ik pas een goed ontbijt had
genoten, en bemerkte spoedig, dat er groote dingen op 't spel
stonden. Uren lang werd er geredeneerd. Er broeide iets in 't gras
onder dien historischen boom. Wat zou het wezen?—Mijn vriend,
Kapitein Bosman, lag krank in het Hospitaal, maar ik gevoelde mij
gedrongen om hem te verlaten, en het »groot geheim” te gaan
opsporen. Eenige dagen later kwam ik er achter: er zou een groote,
algemeene aanval op Ladysmith schijnbaar plaats vinden, maar de
Platrand was het eigenlijk doelwit, waarop alles zou uitloopen. De
sleutel tot Ladysmith zou eindelijk in onze handen vallen! Dit vernam
ik slechts op den avond voor de bestorming zou gebeuren en ik
maakte mij voor wat groots en heerlijks gereed.
Een Fiasco
't Was op een Maandag namiddag, den laatsten Maandag in
November, dat ik een grooten gecombineerden Krijgsraad der
Federale Officieren onder de breede schaduwen van een
mimosaboom bij ons veldhospitaal (Pepworth's woonhuis) zag
bijeenkomen. De Vrijstaters waren daar van het westen en het
zuiden; de Transvalers van het noorden, het oosten en het
zuidoosten van Ladysmith. Generaal Schalk Burger, de
plaatsvervanger van den Commandant-Generaal, nam den eerestoel
in. Er was een groote schare van ernstige mannen. Zij gevoelden het
allen: iets moet er gedaan worden, en dat terstond. Generaal
Prinsloo en Generaal Erasmus waren daar met een twintigtal
Commandanten en Veldkornetten. De rustelooze, onversaagde
»pushfull” Staatsprocureur was natuurlijk ook tegenwoordig, vol
geest en leven en energie, en Majoors Erasmus en Wolmarans van
de Staatsartillerie bleven niet achterwege.
Ik zat op een lekkeren leuningstoel bij de vriendelijke gastvrije
tent van »Burke's Ambulance”, waar ik pas een goed ontbijt had
genoten, en bemerkte spoedig, dat er groote dingen op 't spel
stonden. Uren lang werd er geredeneerd. Er broeide iets in 't gras
onder dien historischen boom. Wat zou het wezen?—Mijn vriend,
Kapitein Bosman, lag krank in het Hospitaal, maar ik gevoelde mij
gedrongen om hem te verlaten, en het »groot geheim” te gaan
opsporen. Eenige dagen later kwam ik er achter: er zou een groote,
algemeene aanval op Ladysmith schijnbaar plaats vinden, maar de
Platrand was het eigenlijk doelwit, waarop alles zou uitloopen. De
sleutel tot Ladysmith zou eindelijk in onze handen vallen! Dit vernam
ik slechts op den avond voor de bestorming zou gebeuren en ik
maakte mij voor wat groots en heerlijks gereed.
Lang voor de heete zon het hoofd boven de oosterkim verhief,
waren wij—de heer Oerder en ik—in den zadel onzer patente
bicycles. Als een pijl uit een boog vlogen wij op onze bouwvallige
ijzeren rossen over het open veld naar Lombard's Kop. Wij waren
enkel opgewondenheid. Nu of nooit!—dachten wij. Vandaag zullen
wij een gevecht zien. Welk eene kans voor schilder en schrijver! Hoe
prachtig zullen wij alles van de voorste punt van Lombard's hoogen
Kop gadeslaan—daar op »Gun Hill”, waar onze Long Tom zijn langen
nek vooruit steekt! Voort! Er wordt gevochten vandaag! Laat de
bicycles maar janken en kraken—wat geven wij om zulke
kleinigheden van morgen?
Hé! Daar staan onze Lijdenburgers al, achter een klipkopje
verscholen, aan den weg tusschen Pepworth's en Lombard's. Sht....
Ze hebben een Pom-pom met vier flinke muilen bespannen bij zich,
voor eenige ontwikkeling en verwikkeling, of wat men die dingen ook
noemt, gereed. Doodstil, kant en klaar staan zij daar het
psychologisch moment ongeduldig af te wachten.
Wij snellen ze voorbij, ongestoord: men acht ons waarschijnlijk tot
de depêche-rijders van Daniël Theron te behooren.
Onder aan den voet van den nek (pas) tusschen Lombard's Kop en
Gun Hill laten wij onze wielen bij het Artilleriekamp van Majoor
Erasmus, en stappen haastig naar de kanonnen. Er is een vrij goede
weg daarheen gemaakt en 't was geen kwart uur loopens. Boven
gekomen, gingen wij naar onzen ouden vriend van Pepworth's
Hoogte, Long Tom, die in den slag van Modderspruit in den open
muil door een Armstrong bom getroffen werd,—gelukkig van ter
zijde, anders was de wond heel wat ernstiger dan thans nog
zichtbaar is. Onze »zuigeling” is in den nacht heel stilletjes hier
gebracht en opgesteld, terwijl Luitenant de Jager er een groote,
lange boomstam in zijne plaats te Pepworth's Heuvel laat prijken.
Achter de sterke en hooge borstwering van grond en steenen voor
Long Tom vervaardigd is er ook ruimte voor een groot gat, dat de
Artilleristen er in de aarde gegraven hebben. Er worden granaten en
granaat-kartetsen in volmaakte veiligheid geborgen en—ook whisky
wordt daar soms gedronken, zooals thans het geval is.
waren wij—de heer Oerder en ik—in den zadel onzer patente
bicycles. Als een pijl uit een boog vlogen wij op onze bouwvallige
ijzeren rossen over het open veld naar Lombard's Kop. Wij waren
enkel opgewondenheid. Nu of nooit!—dachten wij. Vandaag zullen
wij een gevecht zien. Welk eene kans voor schilder en schrijver! Hoe
prachtig zullen wij alles van de voorste punt van Lombard's hoogen
Kop gadeslaan—daar op »Gun Hill”, waar onze Long Tom zijn langen
nek vooruit steekt! Voort! Er wordt gevochten vandaag! Laat de
bicycles maar janken en kraken—wat geven wij om zulke
kleinigheden van morgen?
Hé! Daar staan onze Lijdenburgers al, achter een klipkopje
verscholen, aan den weg tusschen Pepworth's en Lombard's. Sht....
Ze hebben een Pom-pom met vier flinke muilen bespannen bij zich,
voor eenige ontwikkeling en verwikkeling, of wat men die dingen ook
noemt, gereed. Doodstil, kant en klaar staan zij daar het
psychologisch moment ongeduldig af te wachten.
Wij snellen ze voorbij, ongestoord: men acht ons waarschijnlijk tot
de depêche-rijders van Daniël Theron te behooren.
Onder aan den voet van den nek (pas) tusschen Lombard's Kop en
Gun Hill laten wij onze wielen bij het Artilleriekamp van Majoor
Erasmus, en stappen haastig naar de kanonnen. Er is een vrij goede
weg daarheen gemaakt en 't was geen kwart uur loopens. Boven
gekomen, gingen wij naar onzen ouden vriend van Pepworth's
Hoogte, Long Tom, die in den slag van Modderspruit in den open
muil door een Armstrong bom getroffen werd,—gelukkig van ter
zijde, anders was de wond heel wat ernstiger dan thans nog
zichtbaar is. Onze »zuigeling” is in den nacht heel stilletjes hier
gebracht en opgesteld, terwijl Luitenant de Jager er een groote,
lange boomstam in zijne plaats te Pepworth's Heuvel laat prijken.
Achter de sterke en hooge borstwering van grond en steenen voor
Long Tom vervaardigd is er ook ruimte voor een groot gat, dat de
Artilleristen er in de aarde gegraven hebben. Er worden granaten en
granaat-kartetsen in volmaakte veiligheid geborgen en—ook whisky
wordt daar soms gedronken, zooals thans het geval is.
»Goeden morgen”—roepen de jolige kornuiten ons uit het gat toe.
»Wil jullie 'n zoopje hebben?”
»Heel graag, kerels; goeden morgen ook. Hoe gaat het?”
't Is nog vóór zonop, maar 't is oorlogstijd, en er wordt zelden van
dat gevaarlijke vocht onder onze burgers gezien en nog zeldzamer
ons aangeboden. Dus—prosit burgers!
Na nog een paar haastige woorden gewisseld te hebben, daalden
wij de punt van den heuvel een vijftig treden lager af en zaten wij
daar Ladysmith te bekijken. De ondervinding op Pepworth's heuvel
had mij geleerd, dat het onder en vóór de lijn van het kanonvuur
verre weg het veiligste is. Open en onverschillig zaten wij daar onder
een overhangende rots, overtuigd dat de Engelsche kanonniers bij
dien tijd de afstanden goed kenden, en geen veldglas een paar
menschen daar tegen het ruwe bergfront aan zou kunnen ontwaren.
De hitte zou spoedig ondragelijk worden en wij hadden schuiling
noodig, terwijl wij het een en ander bekeken en schetsten.
't Was een heerlijk panorama aan onze voeten ten toon gespreid.
Ladysmith en de Platrand waren duidelijk te zien, alsook het Intombi
Kamp voor de gewonden, zieken en niet-vechtenden. Maar—
Boem—dondert het boven onze hoofden. Weg vloog de 85 lb.
ijzeren vogel. Wij konden hem de stille morgenlucht hooren
doorklieven. Wij keken opwaarts! ja, een dikke, witte wolk stond er
boven het fort, waarachter Long Tom schuilde. Ongelukkig kon hij
zijne tegenwoordigheid niet verbergen: zijn kruit verraadde hem.
Verbeeld u, lezer, 18 zware ponden kruit, groote zwarte
kruitsteentjes, werden hem in de ingewanden gestopt en dan
—»Boem! Hier ben ik!” riep hij luidkeels al de Britsche kanonnen
toe..... »Raak mij als jullie kunt!” 't Was puur bravado, echter, want
Long Tom was slim genoeg om na elk schot onmiddellijk achter zijn
schans te duiken. 't Was bijna onmogelijk om hem te beschadigen
door kanonvuur; daarom deed Generaal Hunter het geen twee
weken later (9 December) op een andere wijze (worse luck!).
Eene vlam schiet er uit het fort, dicht bij het klooster, op eene
hoogte bij de stad gebouwd—en in een oogwenk gonst het
»Wil jullie 'n zoopje hebben?”
»Heel graag, kerels; goeden morgen ook. Hoe gaat het?”
't Is nog vóór zonop, maar 't is oorlogstijd, en er wordt zelden van
dat gevaarlijke vocht onder onze burgers gezien en nog zeldzamer
ons aangeboden. Dus—prosit burgers!
Na nog een paar haastige woorden gewisseld te hebben, daalden
wij de punt van den heuvel een vijftig treden lager af en zaten wij
daar Ladysmith te bekijken. De ondervinding op Pepworth's heuvel
had mij geleerd, dat het onder en vóór de lijn van het kanonvuur
verre weg het veiligste is. Open en onverschillig zaten wij daar onder
een overhangende rots, overtuigd dat de Engelsche kanonniers bij
dien tijd de afstanden goed kenden, en geen veldglas een paar
menschen daar tegen het ruwe bergfront aan zou kunnen ontwaren.
De hitte zou spoedig ondragelijk worden en wij hadden schuiling
noodig, terwijl wij het een en ander bekeken en schetsten.
't Was een heerlijk panorama aan onze voeten ten toon gespreid.
Ladysmith en de Platrand waren duidelijk te zien, alsook het Intombi
Kamp voor de gewonden, zieken en niet-vechtenden. Maar—
Boem—dondert het boven onze hoofden. Weg vloog de 85 lb.
ijzeren vogel. Wij konden hem de stille morgenlucht hooren
doorklieven. Wij keken opwaarts! ja, een dikke, witte wolk stond er
boven het fort, waarachter Long Tom schuilde. Ongelukkig kon hij
zijne tegenwoordigheid niet verbergen: zijn kruit verraadde hem.
Verbeeld u, lezer, 18 zware ponden kruit, groote zwarte
kruitsteentjes, werden hem in de ingewanden gestopt en dan
—»Boem! Hier ben ik!” riep hij luidkeels al de Britsche kanonnen
toe..... »Raak mij als jullie kunt!” 't Was puur bravado, echter, want
Long Tom was slim genoeg om na elk schot onmiddellijk achter zijn
schans te duiken. 't Was bijna onmogelijk om hem te beschadigen
door kanonvuur; daarom deed Generaal Hunter het geen twee
weken later (9 December) op een andere wijze (worse luck!).
Eene vlam schiet er uit het fort, dicht bij het klooster, op eene
hoogte bij de stad gebouwd—en in een oogwenk gonst het
schreeuwend ijzer over onze hoofden schram over Long Tom henen.
't Is het antwoord van het lang scheepskanon, dat geweldig, snel en
goed schiet. Een tweede bom wordt in de wallen vóór Long Tom
begraven. Uitslag: stof, kleine steentjes gruis, en nog eens stof.
Verder niemendal. Het monster brult afgrijzelijk en schiet raak ook,
maar cui bono? Was giebt's? Stof, niets dan stof.
Van »Surprise Hill”, rechts van het Pretoria-commando, dat dien
dag eene demonstratie of schijnaanval moest doen, doet onze
Howitzer ook zijne plicht, en zelfs het kleine bergkanonnetje ten
noorden der stad blaft samen met de grootere oorlogshonden. Links
van de Platrand, van ons oogpunt beschouwd, betimmert Luitenant
Groothaus het Engelsche Colt kanon, dat het davert en kraakt, en
hoog boven allen uit doet Long Tom No. II zijn diepe basstem van
Bulwana's Kruin trillen. Majoor Wolmarans is daar aan 't roer, en hij
doet altoos goed werk. Luitenant de Jager lacht een grooten langen
lach, terwijl de matrozen zijn boomstam met dure granaten
begroeten. Zoodra niet, echter, is zijn ruse de guerre ontdekt, of hij
laat zijn Fransch Kanon en Howitzer aan 't koor deelnemen.
Het rumoer is verschrikkelijk en wij zitten met onze veldkijkers op
den Platrand te turen, groote dingen verwachtende.
Ai!.... tap, tap, tap—tek, tek, tek, tek, tek—daar rechts, boven de
stad. De begeerige maar ongelukkige Pretorianen zijn al weer aan
den gang met de Mausers en Martini's. Ze zijn het naast van allen
aan de Engelsche scherpschutters, en »sniping” over en weêr is daar
dagelijks aan de orde. Zij »maken maar bang” van daag. 't Is slechts
om de aandacht van het zuiden af te trekken. Eenige weken geleden
nog lagen zij daar onder bij het treinspoor een ganschen dag
(sommigen hunner wakkerste jongkerels) achter de miershoopen in
de brandende zon te bakken. Zij konden noch naar voren, noch naar
achteren. De avondschaduwen vielen op de arme drommels, eer zij
meer dood dan levend uit hun benauwde positie verlost raakten.
Vandaag echter, lachen zij over het afgeloopen gevaar, terwijl zij van
achter hun steenen muren de bandeliers leegschieten.
't Is het antwoord van het lang scheepskanon, dat geweldig, snel en
goed schiet. Een tweede bom wordt in de wallen vóór Long Tom
begraven. Uitslag: stof, kleine steentjes gruis, en nog eens stof.
Verder niemendal. Het monster brult afgrijzelijk en schiet raak ook,
maar cui bono? Was giebt's? Stof, niets dan stof.
Van »Surprise Hill”, rechts van het Pretoria-commando, dat dien
dag eene demonstratie of schijnaanval moest doen, doet onze
Howitzer ook zijne plicht, en zelfs het kleine bergkanonnetje ten
noorden der stad blaft samen met de grootere oorlogshonden. Links
van de Platrand, van ons oogpunt beschouwd, betimmert Luitenant
Groothaus het Engelsche Colt kanon, dat het davert en kraakt, en
hoog boven allen uit doet Long Tom No. II zijn diepe basstem van
Bulwana's Kruin trillen. Majoor Wolmarans is daar aan 't roer, en hij
doet altoos goed werk. Luitenant de Jager lacht een grooten langen
lach, terwijl de matrozen zijn boomstam met dure granaten
begroeten. Zoodra niet, echter, is zijn ruse de guerre ontdekt, of hij
laat zijn Fransch Kanon en Howitzer aan 't koor deelnemen.
Het rumoer is verschrikkelijk en wij zitten met onze veldkijkers op
den Platrand te turen, groote dingen verwachtende.
Ai!.... tap, tap, tap—tek, tek, tek, tek, tek—daar rechts, boven de
stad. De begeerige maar ongelukkige Pretorianen zijn al weer aan
den gang met de Mausers en Martini's. Ze zijn het naast van allen
aan de Engelsche scherpschutters, en »sniping” over en weêr is daar
dagelijks aan de orde. Zij »maken maar bang” van daag. 't Is slechts
om de aandacht van het zuiden af te trekken. Eenige weken geleden
nog lagen zij daar onder bij het treinspoor een ganschen dag
(sommigen hunner wakkerste jongkerels) achter de miershoopen in
de brandende zon te bakken. Zij konden noch naar voren, noch naar
achteren. De avondschaduwen vielen op de arme drommels, eer zij
meer dood dan levend uit hun benauwde positie verlost raakten.
Vandaag echter, lachen zij over het afgeloopen gevaar, terwijl zij van
achter hun steenen muren de bandeliers leegschieten.
Tek—tek—tek—tak—tak—tak.... zonder einde aan de noordzijde.
Stilte aan den kant van Generaal Burger. Boem—kraak—whirr—
shuut, en allerlei onder- en bovenaardsche geluiden boven onze
hoofden en op de hoogten. Het woedend sissen en spatten der
granaatscherven vlak boven ons bij onze kanonnen, was vooral
huiveringwekkend en het gedonder van Long Tom oorverdoovend.
De Balon-captif steeg ten hemel uit de rivierwallen en bosschen ten
zuiden der stad en wij meenden toen stellig, dat er iets ernstigs
gaande was, maar geen geweerschot werd van de zuidzijde
vernomen. Wat moest dat beduiden? Waar blijven de bestormers?
Voor afwisseling mikte Long Tom een paar maal op den ballon.
Roode stofwolken stegen er uit de dichte bosschen, maar verder
ging alles zijn ouden, tragen gang. De zon was reeds een uur op en
het begon reeds warm te worden daar op de rotsen. Het
bombardement werd vervelig en hield eindelijk geheel en al op,
behalve boven op Bulwana.
Op den Platrand heerschte een doodsche stilte!
Wij gingen weer op naar onze kanonnen en vonden Kolonel
Trichard daar, boos, teleurgesteld en zwijgend!
Alzoo liep de groote algemeene bestorming van den Platrand af!
De berg had voor de honderdste maal in de wereldgeschiedenis
niets dan muizen gebaard, en dat wel met veel omslag en moeite.
Ik was erg uit mijn humeur over al dat praten en praten en nog
eens praten, zonder meer, en toen eenige mannen in mijne nabijheid
aan 't pochen gingen, viel ik hen in de rede met een vinnig:
»Doet iets—wat praat jullie zoo veel!” Een paar kerels gingen kort
daarop henen, zonder een woord te uiten, en ik was de zaak reeds
lang vergeten, toen mijne aandacht door een vijftig of meer ruiters
getroffen werd. Zij verlieten den voet van Gun Hill en reden op een
stap de vlakte der Kliprivier in. Na een half uur rijdens verdeelden zij
zich in twee groepen en verdwenen zij geruimen tijd in de dichte
doornboomen, die daar welig tieren. Aller aandacht werd van toen af
in de richting van Helpmalkaar Heuvel getrokken. De ruiters gingen
blijkbaar daarheen. Was het Fort op den top des heuvels verlaten, of
Stilte aan den kant van Generaal Burger. Boem—kraak—whirr—
shuut, en allerlei onder- en bovenaardsche geluiden boven onze
hoofden en op de hoogten. Het woedend sissen en spatten der
granaatscherven vlak boven ons bij onze kanonnen, was vooral
huiveringwekkend en het gedonder van Long Tom oorverdoovend.
De Balon-captif steeg ten hemel uit de rivierwallen en bosschen ten
zuiden der stad en wij meenden toen stellig, dat er iets ernstigs
gaande was, maar geen geweerschot werd van de zuidzijde
vernomen. Wat moest dat beduiden? Waar blijven de bestormers?
Voor afwisseling mikte Long Tom een paar maal op den ballon.
Roode stofwolken stegen er uit de dichte bosschen, maar verder
ging alles zijn ouden, tragen gang. De zon was reeds een uur op en
het begon reeds warm te worden daar op de rotsen. Het
bombardement werd vervelig en hield eindelijk geheel en al op,
behalve boven op Bulwana.
Op den Platrand heerschte een doodsche stilte!
Wij gingen weer op naar onze kanonnen en vonden Kolonel
Trichard daar, boos, teleurgesteld en zwijgend!
Alzoo liep de groote algemeene bestorming van den Platrand af!
De berg had voor de honderdste maal in de wereldgeschiedenis
niets dan muizen gebaard, en dat wel met veel omslag en moeite.
Ik was erg uit mijn humeur over al dat praten en praten en nog
eens praten, zonder meer, en toen eenige mannen in mijne nabijheid
aan 't pochen gingen, viel ik hen in de rede met een vinnig:
»Doet iets—wat praat jullie zoo veel!” Een paar kerels gingen kort
daarop henen, zonder een woord te uiten, en ik was de zaak reeds
lang vergeten, toen mijne aandacht door een vijftig of meer ruiters
getroffen werd. Zij verlieten den voet van Gun Hill en reden op een
stap de vlakte der Kliprivier in. Na een half uur rijdens verdeelden zij
zich in twee groepen en verdwenen zij geruimen tijd in de dichte
doornboomen, die daar welig tieren. Aller aandacht werd van toen af
in de richting van Helpmalkaar Heuvel getrokken. De ruiters gingen
blijkbaar daarheen. Was het Fort op den top des heuvels verlaten, of
scholen er Lee Metfords achter de vele schietgaten?—We hielden
den adem op en zwegen. Plotseling knetterden de geweren in de
schijnbaar verlaten vlakte. Er was niets in het fort te zien, maar, er
werd ongetwijfeld daar geschoten. Wat gebeurde er? Wat was er
van onze waaghalzen geworden?—Het antwoord kwam spoedig in
den vorm van een boel jagende ruiters. Zij kwamen in vollen galop
naar Lombard's Kop terug. Of de Lee Metfords en Maxims dreunden!
Of onze Howitzer niet blij was, om een paar welgerichte bommen in
't midden en tegen de wallen van 't fort te spuwen. Hier komen de
wilde jagers aan: sommigen zonder hoed. Anderen komen er
achterna te voet aangehold. Later bleek het, dat de heeren Boshof
en Maynard—die er met ons aan 't praten waren—een boel Ieren en
anderen (Jack Hinton, de roekelooze Engelsch-Transvaler was er ook
onder) bij malkaar gekregen had, en dus op een verkenningstocht
naar het »verlaten fortje” gegaan waren. Zij kwamen op een paar
Engelsche paardenruiters af, die zij uit hun zadels lichtten door
kleine Mauserpillen en werden onmiddellijk daarop door een
hagelstorm van kogels uit 't fortje begroet. Het fort was »very much
alive” zei Jack Hinton! Menig Ier liet er een hoed achter en
sommigen hunner konden niet gauw genoeg hun paarden bestijgen,
vandaar de gedwongene voet-race. Een ambulancewagen snelde
naar het vermeende slagveld, maar er was geen gewonde of doode
te vinden. Het fraaiste van het heele kluchtspel was dit: dat geen
officier die vagebonden gelast hadden het zaakje te ondernemen,
maar de heeren Boshof en Maynard mij gaarne met eene daad
wilden verrassen!
Eenige weken later werd het andere raadsel mij eerst opgelost. De
burger-officieren in de nabijheid van den Platrand hadden een eigen
private vergadering gehad en waren tot het besluit gekomen: om
niets te doen! Zij stemden in de minderheid in den bewusten
grooten Krijgsraad hierboven genoemd; op hen viel het gevaar van
de bestorming—zij bleven dus eenvoudig in hunne tenten. Het
waren Transvaalsche en Vrijstaatsche officieren—het was een
schandaal een fiasco tegelijk; niet werd er echter in de zaak verder
gedaan. Er werd ook gezegd, dat Generaal Prinsloo en Generaal
den adem op en zwegen. Plotseling knetterden de geweren in de
schijnbaar verlaten vlakte. Er was niets in het fort te zien, maar, er
werd ongetwijfeld daar geschoten. Wat gebeurde er? Wat was er
van onze waaghalzen geworden?—Het antwoord kwam spoedig in
den vorm van een boel jagende ruiters. Zij kwamen in vollen galop
naar Lombard's Kop terug. Of de Lee Metfords en Maxims dreunden!
Of onze Howitzer niet blij was, om een paar welgerichte bommen in
't midden en tegen de wallen van 't fort te spuwen. Hier komen de
wilde jagers aan: sommigen zonder hoed. Anderen komen er
achterna te voet aangehold. Later bleek het, dat de heeren Boshof
en Maynard—die er met ons aan 't praten waren—een boel Ieren en
anderen (Jack Hinton, de roekelooze Engelsch-Transvaler was er ook
onder) bij malkaar gekregen had, en dus op een verkenningstocht
naar het »verlaten fortje” gegaan waren. Zij kwamen op een paar
Engelsche paardenruiters af, die zij uit hun zadels lichtten door
kleine Mauserpillen en werden onmiddellijk daarop door een
hagelstorm van kogels uit 't fortje begroet. Het fort was »very much
alive” zei Jack Hinton! Menig Ier liet er een hoed achter en
sommigen hunner konden niet gauw genoeg hun paarden bestijgen,
vandaar de gedwongene voet-race. Een ambulancewagen snelde
naar het vermeende slagveld, maar er was geen gewonde of doode
te vinden. Het fraaiste van het heele kluchtspel was dit: dat geen
officier die vagebonden gelast hadden het zaakje te ondernemen,
maar de heeren Boshof en Maynard mij gaarne met eene daad
wilden verrassen!
Eenige weken later werd het andere raadsel mij eerst opgelost. De
burger-officieren in de nabijheid van den Platrand hadden een eigen
private vergadering gehad en waren tot het besluit gekomen: om
niets te doen! Zij stemden in de minderheid in den bewusten
grooten Krijgsraad hierboven genoemd; op hen viel het gevaar van
de bestorming—zij bleven dus eenvoudig in hunne tenten. Het
waren Transvaalsche en Vrijstaatsche officieren—het was een
schandaal een fiasco tegelijk; niet werd er echter in de zaak verder
gedaan. Er werd ook gezegd, dat Generaal Prinsloo en Generaal
Joubert beide tegen de bestorming waren, maar voor de waarheid
hiervan kan ik mij niet borg stellen. Het andere, treurige, akelige heb
ik van de beste bronnen vernomen.
Commentaar is onnoodig.
Ik heb dit feit, echter, met opzet prominent voor de aandacht
gebracht, omdat het een helder licht werpt op de ontzaglijke
moeilijkheden van oorlog voeren met een volks-leger. Wie kan zich
een denkbeeld vormen van de taak, die onze voormannen op de
schouders drukte? Wie kent de onderlinge jaloesie en naijver en
wederkeerige verachting van elkander, die helaas! maar al te dikwijls
onder onze Officieren gevonden werden? Zij waren de kinderen der
Voortrekkers, de groote doch zeer menschelijke Helden, die hun die
treurige erfenis nalieten.
Indien dit nu met »het groene hout” geschiedde, wat van »het
drooge”? Wat van de gewone burgers? De brilliante schrijver, G. W.
Steevens, de student der menschelijke natuur bij uitnemendheid
teekent onze boeren aldus af:—
»Zij zijn groote, gebaarde mannen,—los van leden, onverschillig
omtrent hunne kleeding,—die hun kleine paarden op een pas-gang
(»rocking-chair canter”) rechtop en gemakkelijk berijden. Hun
ongekamde, ruwe, door de zon gebrande gelaatstrekken en blauwe
oogen drukken trage goedaardigheid, bedaarde standvastigheid en
sluimerend vuur uit. Zij vragen om nieuws in zacht, lispend
Hollandsch, als door eene vrouw gesproken; maar de trage
heerschzuchtigheid in hunne manieren doorstralend bestempelt ze
als vrije mannen.”
Ja! zij waren »vrije mannen”. Goddank voor den edelen
vrijheidszin, de liefde voor onafhankelijkheid, die ook van de vaderen
geërfd is. In oorlogstijd, echter, moet de gewone burger niet al te
vrij zijn. Hoe kan er een behoorlijk, georganiseerd geheel zijn, als de
leden, die dat geheel moeten vormen, geen tucht of discipline willen
verduren?
't Is weer de oude, oude waarheid: elke deugd heeft hare eigene
ondeugd, als men niet ervoor oppast! Elke lichtstraal vormt eene
hiervan kan ik mij niet borg stellen. Het andere, treurige, akelige heb
ik van de beste bronnen vernomen.
Commentaar is onnoodig.
Ik heb dit feit, echter, met opzet prominent voor de aandacht
gebracht, omdat het een helder licht werpt op de ontzaglijke
moeilijkheden van oorlog voeren met een volks-leger. Wie kan zich
een denkbeeld vormen van de taak, die onze voormannen op de
schouders drukte? Wie kent de onderlinge jaloesie en naijver en
wederkeerige verachting van elkander, die helaas! maar al te dikwijls
onder onze Officieren gevonden werden? Zij waren de kinderen der
Voortrekkers, de groote doch zeer menschelijke Helden, die hun die
treurige erfenis nalieten.
Indien dit nu met »het groene hout” geschiedde, wat van »het
drooge”? Wat van de gewone burgers? De brilliante schrijver, G. W.
Steevens, de student der menschelijke natuur bij uitnemendheid
teekent onze boeren aldus af:—
»Zij zijn groote, gebaarde mannen,—los van leden, onverschillig
omtrent hunne kleeding,—die hun kleine paarden op een pas-gang
(»rocking-chair canter”) rechtop en gemakkelijk berijden. Hun
ongekamde, ruwe, door de zon gebrande gelaatstrekken en blauwe
oogen drukken trage goedaardigheid, bedaarde standvastigheid en
sluimerend vuur uit. Zij vragen om nieuws in zacht, lispend
Hollandsch, als door eene vrouw gesproken; maar de trage
heerschzuchtigheid in hunne manieren doorstralend bestempelt ze
als vrije mannen.”
Ja! zij waren »vrije mannen”. Goddank voor den edelen
vrijheidszin, de liefde voor onafhankelijkheid, die ook van de vaderen
geërfd is. In oorlogstijd, echter, moet de gewone burger niet al te
vrij zijn. Hoe kan er een behoorlijk, georganiseerd geheel zijn, als de
leden, die dat geheel moeten vormen, geen tucht of discipline willen
verduren?
't Is weer de oude, oude waarheid: elke deugd heeft hare eigene
ondeugd, als men niet ervoor oppast! Elke lichtstraal vormt eene
schaduw. Onze Boeren, gelijk alle andere menschen, hadden de
schaduwzijde hunner bijzondere kracht, de fout hunner eigenaardige
individualiteit, de beperking aan hun eigendommelijk karakter
verbonden. Zij waren zeer vrij, al te vrij, veel te vrij voor de
behoeften van een leger. De edele geest van onafhankelijkheid en
gelijkheid werd ons ten vloek en ten val.... voor een tijd!
Krachtige persoonlijkheden als Generaals Cronjé, de la Rey, de
Wet en Botha hebben veel door woord en daad bijgedragen, om den
al te vrijen geest der burgers te beteugelen. Hun voorbeeld en ook
dat van vele ernstige en invloedrijke mannen werkte als een
krachtige zuurdeesem, tegen het dreigend gevaar van bederf en
verrotting. Maar het was vooral door bittere, duurgekochte
ondervinding, dat de overgeblevene burgers wijsheid leerden. De
wreede, meedoogenlooze marsch der gebeurtenissen verwerkte het
prachtige »ruwe materiaal” tot de beste commando's, die de wereld
ooit aanschouwd heeft, tot keurbenden, die de Thebaansche
phalanxen in bewegelijkheid en gevaarlijkheid overtroffen.
schaduwzijde hunner bijzondere kracht, de fout hunner eigenaardige
individualiteit, de beperking aan hun eigendommelijk karakter
verbonden. Zij waren zeer vrij, al te vrij, veel te vrij voor de
behoeften van een leger. De edele geest van onafhankelijkheid en
gelijkheid werd ons ten vloek en ten val.... voor een tijd!
Krachtige persoonlijkheden als Generaals Cronjé, de la Rey, de
Wet en Botha hebben veel door woord en daad bijgedragen, om den
al te vrijen geest der burgers te beteugelen. Hun voorbeeld en ook
dat van vele ernstige en invloedrijke mannen werkte als een
krachtige zuurdeesem, tegen het dreigend gevaar van bederf en
verrotting. Maar het was vooral door bittere, duurgekochte
ondervinding, dat de overgeblevene burgers wijsheid leerden. De
wreede, meedoogenlooze marsch der gebeurtenissen verwerkte het
prachtige »ruwe materiaal” tot de beste commando's, die de wereld
ooit aanschouwd heeft, tot keurbenden, die de Thebaansche
phalanxen in bewegelijkheid en gevaarlijkheid overtroffen.
XXII
Naar de Tugela
Het begon ons weldra boos te vervelen bij Ladysmith. Onze
voornaamste vijand was: de kleine Natalsche vlieg, koppiger dan
eenig ding in de wijde wereld. De hitte werd ook al meer
ondragelijk. Wij bezochten vele lagers, en vonden, dat lusteloosheid
de algemeene kwaal was. De mannen van intellect en energie waren
bepaald ziek van dat nietsdoen en werden somber en neerslachtig
wanneer zij aan de toekomst dachten. De groote meerderheid der
burgers, zijnde vaders van huisgezinnen en boeren, bezonnen allerlei
plannen om een »verlofbriefje” meester te worden. Slechts de
»arme blanken” waren in een Paradijs. Voor hen was de omgeving
van Ladysmith »een land van melk en honig”—er was overvloedig
versch vleesch en gedroogd brood, koffie en thee en galore, tabak
ad libitum alles gratis, en een lui lekker leven ad infinitum—naar het
scheen. Ze waren er allen van top tot teenen in nieuwe kleederen
gestoken. Er werd oorlog gemaakt! »Wat een aardig geval!” Hoe
langer het duurde, hoe beter. Voor de eerste maal in hun leven
waren zij bij eene plek aangeland, waar er »genoeg” van alles was:
zoo als zekere oude vrouw uitriep, toen zij voor 't eerst bij den
oceaan kwam.
In de eerste week van December gingen wij op reis naar de
Tugela, waar Generaal Louis Botha bezig was zijn commando's voor
den grooten aanval van Generaal Buller voortebereiden. Generaal
Lucas Meijer was nog ongesteld te Pretoria, en zijn mantel viel als
van zelven op zijn jongeren wapenbroeder en vriend, wiens
magnetische persoonlijkheid, dapperheid en buitengewone
populariteit hem als de beste man om te Colenso den post van
gevaar en van eere te vervullen aanwezen. Hem werd het
opperbevel over de federale machten aan de Tugela opgedragen en
Naar de Tugela
Het begon ons weldra boos te vervelen bij Ladysmith. Onze
voornaamste vijand was: de kleine Natalsche vlieg, koppiger dan
eenig ding in de wijde wereld. De hitte werd ook al meer
ondragelijk. Wij bezochten vele lagers, en vonden, dat lusteloosheid
de algemeene kwaal was. De mannen van intellect en energie waren
bepaald ziek van dat nietsdoen en werden somber en neerslachtig
wanneer zij aan de toekomst dachten. De groote meerderheid der
burgers, zijnde vaders van huisgezinnen en boeren, bezonnen allerlei
plannen om een »verlofbriefje” meester te worden. Slechts de
»arme blanken” waren in een Paradijs. Voor hen was de omgeving
van Ladysmith »een land van melk en honig”—er was overvloedig
versch vleesch en gedroogd brood, koffie en thee en galore, tabak
ad libitum alles gratis, en een lui lekker leven ad infinitum—naar het
scheen. Ze waren er allen van top tot teenen in nieuwe kleederen
gestoken. Er werd oorlog gemaakt! »Wat een aardig geval!” Hoe
langer het duurde, hoe beter. Voor de eerste maal in hun leven
waren zij bij eene plek aangeland, waar er »genoeg” van alles was:
zoo als zekere oude vrouw uitriep, toen zij voor 't eerst bij den
oceaan kwam.
In de eerste week van December gingen wij op reis naar de
Tugela, waar Generaal Louis Botha bezig was zijn commando's voor
den grooten aanval van Generaal Buller voortebereiden. Generaal
Lucas Meijer was nog ongesteld te Pretoria, en zijn mantel viel als
van zelven op zijn jongeren wapenbroeder en vriend, wiens
magnetische persoonlijkheid, dapperheid en buitengewone
populariteit hem als de beste man om te Colenso den post van
gevaar en van eere te vervullen aanwezen. Hem werd het
opperbevel over de federale machten aan de Tugela opgedragen en
hij was inderdaad »de rechte man op de rechte plek.” De Regeering
had even veel vertrouwen in hem als de Commandant-Generaal had,
en de burgers in 't algemeen kleefden hem aan. Hij werd weldra de
Held van de Tugela.
Wij gingen per bicycle tot aan het Artilleriekampje van Majoor
Wolmarans, achter Bulwana Berg. Opweg maakten wij een korte halt
bij het Middelburg lager, dat toen op 't punt stond naar de Tugela
verplaatst te worden. Een fraaie schets en een paar nieuwe laarzen
werden door mijn vriend daar in der haast opgedaan.
Het orakel werd aldus bewerkt:—Bij elk lager was er eene tent of
soms ook eene kamer, die als een »Algemeene Kleeren en Schoenen
Winkel” onder toezicht van een paar burgers gedreven werd. Daar
moet de behoeftige burger aankloppen en zijn nood klagen.
Niemand kreeg er echter iets zonder een bewijs te teekenen, de
ontvangst van een pak kleeren of een paar laarzen enz. erkennend,
met den naam van zijn commando en veldkornetschap erbij
gevoegd. Onze artist had verbeeldingskracht genoeg, om zich als tot
»het commando van Generaal Joubert” behoorende aantemelden.
Het maakte effect, en het zaakje liep flink van stapel. Inderdaad was
onze Transvaalsche Washington ook de eenige authoriteit waarop wij
ons in dergelijke gevallen steeds beroepen konden, daar ik de
volgende kennisgeving van hem in mijn zak droeg:
Hoofdlager, 30 October 1899.
Aan alle officieren, burgers en ambtenaren. Zij het mits dezen
kennelijk, dat de heer N. Hofmeyr met mijn verlof en toestemming
de verschillende lagers bezoekt en van een en ander merkwaardige
gebeurtenis aanteekening houdt.
P. J. Joubeêt.
Er vloeide een machtige stroom van kleederen en schoenen, uit
Pretoria en vooral uit Johannesburg naar de vele lagers. De Z. A. S.
had even veel vertrouwen in hem als de Commandant-Generaal had,
en de burgers in 't algemeen kleefden hem aan. Hij werd weldra de
Held van de Tugela.
Wij gingen per bicycle tot aan het Artilleriekampje van Majoor
Wolmarans, achter Bulwana Berg. Opweg maakten wij een korte halt
bij het Middelburg lager, dat toen op 't punt stond naar de Tugela
verplaatst te worden. Een fraaie schets en een paar nieuwe laarzen
werden door mijn vriend daar in der haast opgedaan.
Het orakel werd aldus bewerkt:—Bij elk lager was er eene tent of
soms ook eene kamer, die als een »Algemeene Kleeren en Schoenen
Winkel” onder toezicht van een paar burgers gedreven werd. Daar
moet de behoeftige burger aankloppen en zijn nood klagen.
Niemand kreeg er echter iets zonder een bewijs te teekenen, de
ontvangst van een pak kleeren of een paar laarzen enz. erkennend,
met den naam van zijn commando en veldkornetschap erbij
gevoegd. Onze artist had verbeeldingskracht genoeg, om zich als tot
»het commando van Generaal Joubert” behoorende aantemelden.
Het maakte effect, en het zaakje liep flink van stapel. Inderdaad was
onze Transvaalsche Washington ook de eenige authoriteit waarop wij
ons in dergelijke gevallen steeds beroepen konden, daar ik de
volgende kennisgeving van hem in mijn zak droeg:
Hoofdlager, 30 October 1899.
Aan alle officieren, burgers en ambtenaren. Zij het mits dezen
kennelijk, dat de heer N. Hofmeyr met mijn verlof en toestemming
de verschillende lagers bezoekt en van een en ander merkwaardige
gebeurtenis aanteekening houdt.
P. J. Joubeêt.
Er vloeide een machtige stroom van kleederen en schoenen, uit
Pretoria en vooral uit Johannesburg naar de vele lagers. De Z. A. S.
M. stoomde op en af, door Britsch gebied en met Britsche kolen,
waar zij dit noodig had; maar het geroep bleef altoos: »Nog meer!
Nog meer!” De behoeften aan kleeren was onverzadigbaar. De
groote winkels van Johannesburg—vooral de verlatene—werden een
na den ander geopend en geledigd, op last der Regeeringscommissie
van 't Commissariaat. Achter valsche muren, onder valsche vloeren,
boven het plafond en uit alle mogelijke en onmogelijke bergplaatsen
werden de goederen gehaald en naar 't front gezonden. De heer
Japie Cilliers, 't wakkere Hoofd der Commissie in de goudstad groef
er eens een 30,000 wollen hemden uit één enkele schuilplek op!
Alles stroomde naar de lagers, maar de lagers hadden nooit genoeg.
De Commissie werd radeloos. 't Was haar alsof zij water in een
mand droegen. 't Ging haar als de dochteren van Danaüs in de
onderwereld. Al de rivieren stroomden in de zee (van burgers), maar
de zee werd nimmer vol. Eindelijk vond men de lekkage uit: er
waren vele vroolijke kornuiten onder de burgers, die een rekbaar
geweten er op na hielden, en gedurig op verlof naar huis keerden
met welbeladene kleerenkoffers, die toevallig zeer leeg naar het
front met hun eigenaars telkenmale terugkeerden. Geen wonder dat
de dam nooit vol liep: er waren heel wat gaten in den wal. Voorwaar,
menig dappere zoon des lands zal het na den oorlog zeer moeilijk
vinden, om weer hard te werken voor de noodige contanten—voor
broek en hemd, jas en stevels, kost en tabak.
Een paar aangename dagen werden door ons bij Majoor
Wolmarans doorgebracht. Hij was een onzer beste en knapste
Artillerieofficiers. Jong en sterk, zonder eenige airs en inbeeldingen
sliep hij op den harden grond met zijne tentgenooten. Zonnig en
gezellig van aard, werd hij door allen bemind. Kalm en kloek in het
hevigste vuur, werd hij door onderofficieren en manschappen
gerespecteerd en vertrouwd. Matig in leefwijze, gematigd in taal,
meester van zijn vak, schoon en welgevormd, was hij een sieraad
voor 't Artillerie-Corps der Zuid-Afrikaansche Republiek. Veel hebben
wij samen gesproken en besproken. De Majoor had een helder en
gezond inzicht in zake den grooten strijd, waarin wij gewikkeld
waren, en betreurde gedurig het gemis aan de noodige
waar zij dit noodig had; maar het geroep bleef altoos: »Nog meer!
Nog meer!” De behoeften aan kleeren was onverzadigbaar. De
groote winkels van Johannesburg—vooral de verlatene—werden een
na den ander geopend en geledigd, op last der Regeeringscommissie
van 't Commissariaat. Achter valsche muren, onder valsche vloeren,
boven het plafond en uit alle mogelijke en onmogelijke bergplaatsen
werden de goederen gehaald en naar 't front gezonden. De heer
Japie Cilliers, 't wakkere Hoofd der Commissie in de goudstad groef
er eens een 30,000 wollen hemden uit één enkele schuilplek op!
Alles stroomde naar de lagers, maar de lagers hadden nooit genoeg.
De Commissie werd radeloos. 't Was haar alsof zij water in een
mand droegen. 't Ging haar als de dochteren van Danaüs in de
onderwereld. Al de rivieren stroomden in de zee (van burgers), maar
de zee werd nimmer vol. Eindelijk vond men de lekkage uit: er
waren vele vroolijke kornuiten onder de burgers, die een rekbaar
geweten er op na hielden, en gedurig op verlof naar huis keerden
met welbeladene kleerenkoffers, die toevallig zeer leeg naar het
front met hun eigenaars telkenmale terugkeerden. Geen wonder dat
de dam nooit vol liep: er waren heel wat gaten in den wal. Voorwaar,
menig dappere zoon des lands zal het na den oorlog zeer moeilijk
vinden, om weer hard te werken voor de noodige contanten—voor
broek en hemd, jas en stevels, kost en tabak.
Een paar aangename dagen werden door ons bij Majoor
Wolmarans doorgebracht. Hij was een onzer beste en knapste
Artillerieofficiers. Jong en sterk, zonder eenige airs en inbeeldingen
sliep hij op den harden grond met zijne tentgenooten. Zonnig en
gezellig van aard, werd hij door allen bemind. Kalm en kloek in het
hevigste vuur, werd hij door onderofficieren en manschappen
gerespecteerd en vertrouwd. Matig in leefwijze, gematigd in taal,
meester van zijn vak, schoon en welgevormd, was hij een sieraad
voor 't Artillerie-Corps der Zuid-Afrikaansche Republiek. Veel hebben
wij samen gesproken en besproken. De Majoor had een helder en
gezond inzicht in zake den grooten strijd, waarin wij gewikkeld
waren, en betreurde gedurig het gemis aan de noodige
samenwerking en solidariteit tusschen en onder onze burgers en
officieren. De toekomst was hem niet helder, omdat wij niet genoeg
esprit de corps hadden.
Den langen kronkelenden weg naar den top van Bulwana hebben
wij te paard afgelegd. Het nam ons bijna een uur rijdens. Welk een
werk voor onze Artilleristen en burgers! Een groot span sterke ossen
trok het groote vestingkanon op dien hoogen berg. Daar er
overvloed aan helder water boven op was, kon Sir George White er
gemakkelijk een onneembaar fort opgebouwd hebben, vanwaar hij
het belegeren der stad ten zeerste kon belemmerd en onze
communicaties met de Tugela bijna onmogelijk gemaakt hebben.
Het uitzicht van Bulwana was verrassend ruim en schoon. Al de
Engelsche forten en Boerenposities waren duidelijk te zien, alsmede
de stad en het schijnbaar verlaten kamp er vlak boven liggend. De
talrijke kronkelingen van de Kliprivier konden wij met het oog
gemakkelijk volgen en naar het zuiden verhieven zich de hooge
bergen en bergtoppen, die thans zoo historisch geworden zijn,
terwijl de reusachtige Drakensbergen een prachtigen achtergrond
voor de majestueuse schilderij vormden.
Naar Colenso ging het op een open »trolley” (rolwagen)! Er was
geen betere kans om daar te komen. De weg liep over steile
bergpassen en onze wielen waren cadux. Met een overjas en een
paar blikjes vleesch gewapend, sprongen wij op het stampende en
hortende rijtuig, vrolijk als schooljongens, die op een expeditie in het
veld uit zijn. De weg—spreek mij niet van een weg!—was niets
anders dan het oude, lang vergetene, ongebaande, ongebruikte pad
der Voortrekkers, uit de dagen toen Natal nog eene Republiek
heette! Andries Pretorius, vader van den eersten Transvaalschen
President, heeft dat pad meer dan eens bereden. Maar dat gebeurde
in 1838 en 1840! Door de Kliprivier, die nog al lastig vol kan worden,
links voorbij Pieter's station, over Pieter's hoogte, door Groblerskloof
werden wij op ongenadige wijze geschommeld en gekneusd. Later
heeft de Z.A.S.M. een locomotief te Johannesburg uit elkaar gehaald
en tot aan Pieters vervoerd (geen kleine taak!), alwaar er een
goederentrein minus machine door de Engelschen werd
officieren. De toekomst was hem niet helder, omdat wij niet genoeg
esprit de corps hadden.
Den langen kronkelenden weg naar den top van Bulwana hebben
wij te paard afgelegd. Het nam ons bijna een uur rijdens. Welk een
werk voor onze Artilleristen en burgers! Een groot span sterke ossen
trok het groote vestingkanon op dien hoogen berg. Daar er
overvloed aan helder water boven op was, kon Sir George White er
gemakkelijk een onneembaar fort opgebouwd hebben, vanwaar hij
het belegeren der stad ten zeerste kon belemmerd en onze
communicaties met de Tugela bijna onmogelijk gemaakt hebben.
Het uitzicht van Bulwana was verrassend ruim en schoon. Al de
Engelsche forten en Boerenposities waren duidelijk te zien, alsmede
de stad en het schijnbaar verlaten kamp er vlak boven liggend. De
talrijke kronkelingen van de Kliprivier konden wij met het oog
gemakkelijk volgen en naar het zuiden verhieven zich de hooge
bergen en bergtoppen, die thans zoo historisch geworden zijn,
terwijl de reusachtige Drakensbergen een prachtigen achtergrond
voor de majestueuse schilderij vormden.
Naar Colenso ging het op een open »trolley” (rolwagen)! Er was
geen betere kans om daar te komen. De weg liep over steile
bergpassen en onze wielen waren cadux. Met een overjas en een
paar blikjes vleesch gewapend, sprongen wij op het stampende en
hortende rijtuig, vrolijk als schooljongens, die op een expeditie in het
veld uit zijn. De weg—spreek mij niet van een weg!—was niets
anders dan het oude, lang vergetene, ongebaande, ongebruikte pad
der Voortrekkers, uit de dagen toen Natal nog eene Republiek
heette! Andries Pretorius, vader van den eersten Transvaalschen
President, heeft dat pad meer dan eens bereden. Maar dat gebeurde
in 1838 en 1840! Door de Kliprivier, die nog al lastig vol kan worden,
links voorbij Pieter's station, over Pieter's hoogte, door Groblerskloof
werden wij op ongenadige wijze geschommeld en gekneusd. Later
heeft de Z.A.S.M. een locomotief te Johannesburg uit elkaar gehaald
en tot aan Pieters vervoerd (geen kleine taak!), alwaar er een
goederentrein minus machine door de Engelschen werd
achtergelaten, zoodat Sir George White uit zijn luchtballon op een
dag met verbazing een heele, levendige trein, door Natalsche kolen
gedreven, van het tweede spoorwegstation op den lijn van
Ladysmith naar Colenso kon zien stoomen! »Hm.... die domme
Boeren.... zoo vuil en ongekamd ook.... met hun vervl.... taal—wat
drommel doen zij daar nu weer?”—kon hij wel dien dag tot
zichzelven gezegd hebben. »Het was een aardig geval” voor de
belegerden: treinen dagelijks van het noorden tot dicht bij de stad
stoomend, en dan (gelijk sommige rivieren) verdwijnend ... en weer
te Pieters plotseling opdoemend—vol voedsel en ammunitie?
Voort gingen wij in de brandende zon. Het was een eindeloos
gesukkel, want we hadden er zes van de luiste muilen in een lui land
te vinden vóór het onbarmhartige rijtuig. Van Pietersstation af aan
heeft elke duim pads zijn eigen steen, of gat, of sloot. Het gedruisch
van ons wagentje was als dat van een pom-pom in een gevecht.
Maar wat gaven wij erom? Wij wilden Colenso en de Tugela zien! Wij
kwamen de leêge Onderbroekspruit (een naam om Quintilianus te
doen verstommen!) veilig door en reden verder tot aan het
Artilleriekampje van Kapitein Pretorius.
Binnen een uur zou de zon achter den horizon verdwijnen, maar
wij waren te ongeduldig, om daar voor den nacht te vertoeven. Naar
de Tugela! Naar de Tugela! wilden wij. De avontuurgeest had zich
van ons meester gemaakt en wij waren niet te keeren. Te voet ging
het nu verder naar de groote wagenbrug bij Colenso, een goed half
uur loopens van het kampje, om ergens in het ons onbekende
Colenso een herberg voor den nacht te zoeken. Als twee landloopers
zagen we er uit. Wij wisten niets omtrent het dorpje, waarheen wij
gingen. Wij vroegen niets omtrent de positie onzer buitenposten.
Het onbekende, het onzekere, het vage verhoogde slechts de pret.
Eindelijk zijn wij bij den breeden stroom, die er zoo statig en
onbekommerd henenvloeit, alsof er niets buitengewoons op zijne
oevers gaande was, alsof het treffendste drama van den ganschen
oorlog—de worsteling tusschen Buller en Botha—niet aan zijne
zoomen zou opgevoerd worden. Morgen zullen wij ons in de
historische wateren baden, vanavond moeten wij een herberg
dag met verbazing een heele, levendige trein, door Natalsche kolen
gedreven, van het tweede spoorwegstation op den lijn van
Ladysmith naar Colenso kon zien stoomen! »Hm.... die domme
Boeren.... zoo vuil en ongekamd ook.... met hun vervl.... taal—wat
drommel doen zij daar nu weer?”—kon hij wel dien dag tot
zichzelven gezegd hebben. »Het was een aardig geval” voor de
belegerden: treinen dagelijks van het noorden tot dicht bij de stad
stoomend, en dan (gelijk sommige rivieren) verdwijnend ... en weer
te Pieters plotseling opdoemend—vol voedsel en ammunitie?
Voort gingen wij in de brandende zon. Het was een eindeloos
gesukkel, want we hadden er zes van de luiste muilen in een lui land
te vinden vóór het onbarmhartige rijtuig. Van Pietersstation af aan
heeft elke duim pads zijn eigen steen, of gat, of sloot. Het gedruisch
van ons wagentje was als dat van een pom-pom in een gevecht.
Maar wat gaven wij erom? Wij wilden Colenso en de Tugela zien! Wij
kwamen de leêge Onderbroekspruit (een naam om Quintilianus te
doen verstommen!) veilig door en reden verder tot aan het
Artilleriekampje van Kapitein Pretorius.
Binnen een uur zou de zon achter den horizon verdwijnen, maar
wij waren te ongeduldig, om daar voor den nacht te vertoeven. Naar
de Tugela! Naar de Tugela! wilden wij. De avontuurgeest had zich
van ons meester gemaakt en wij waren niet te keeren. Te voet ging
het nu verder naar de groote wagenbrug bij Colenso, een goed half
uur loopens van het kampje, om ergens in het ons onbekende
Colenso een herberg voor den nacht te zoeken. Als twee landloopers
zagen we er uit. Wij wisten niets omtrent het dorpje, waarheen wij
gingen. Wij vroegen niets omtrent de positie onzer buitenposten.
Het onbekende, het onzekere, het vage verhoogde slechts de pret.
Eindelijk zijn wij bij den breeden stroom, die er zoo statig en
onbekommerd henenvloeit, alsof er niets buitengewoons op zijne
oevers gaande was, alsof het treffendste drama van den ganschen
oorlog—de worsteling tusschen Buller en Botha—niet aan zijne
zoomen zou opgevoerd worden. Morgen zullen wij ons in de
historische wateren baden, vanavond moeten wij een herberg
zoeken. Aan de overzijde der rivier kwamen een paar Boeren ruiters
ons tegen: zij waren op weg van Hlangwane-heuvel naar hun lager.
Uit een gesprek met hen bevonden wij, dat er een Boerenvoorpost
op genoemden heuvel was, maar geen enkele wacht te Colenso of
ergens anders ten zuiden der rivier. Daar Hlangwane nu in een
gelijke lijn met het Artilleriekamp van Kapitein Pretorius was, wegens
een groote noordwaarts uitschietende bocht in de rivier, waren wij
wel een mijl of drie nader aan de Engelsche voorposten dan onze
medeburgers op dien Kop gestationeerd. Dat was minder
geruststellend dan interessant voor ons, maar wij waren nu eenmaal
zoo ver gekomen, dus—voorwaarts, marsch!
Er kwam een vreemd gevoel in ons op, toen de ruiters ons »Goei'n
Na'nd” toeriepen. Wij waren alleen in een vreemd land, in een
vijandig land. Er mocht wat gebeuren vannacht in Colenso. En dan?
—De coolies in het dorpje staarden ons verbaasd aan, terwijl zij ons
den weg naar het station aanwezen, waar wij eene kamer hoopten
te vinden. Het huis van den chef was heel schoon van buiten, maar
van binnen—zoo als gewoonlijk—tamelijk gespeend op het punt van
meubelen. Een dubbele bedstede, zonder matras, kon ons echter
voor éénen nacht wel dienen; in de keuken maakten wij koffie (van
de coolies gekocht), en met een paar stukjes vleesch in de maag
begaven wij ons ter ruste. Eene geur van jodoform vervulde het
gansche huis, dat blijkbaar als hospitaal kort te voren gediend had,
en onze eetlust werd daardoor niet verbeterd. Gelukkig hadden wij
een fleschje eerste klas »Scotch” meegebracht, dat veel kwaads
bedekte—en 't was alles zoo romantisch, zoo nieuw, zoo origineel,
zoo avontuurlijk, dat....
»Maar! Als de Engelschen eens vannacht op ons afkwamen?”—
opperde mijn vriend. »Of als de Coolies het in den zin krijgen, om
ons te komen vermoorden?”
Ik gevoelde mij inwendig alles behalve op mijn gemak, maar was
mijn Dundee- en Pepworth-les niet vergeten. Grootpraten is de helft
der Victorie! Dus:
ons tegen: zij waren op weg van Hlangwane-heuvel naar hun lager.
Uit een gesprek met hen bevonden wij, dat er een Boerenvoorpost
op genoemden heuvel was, maar geen enkele wacht te Colenso of
ergens anders ten zuiden der rivier. Daar Hlangwane nu in een
gelijke lijn met het Artilleriekamp van Kapitein Pretorius was, wegens
een groote noordwaarts uitschietende bocht in de rivier, waren wij
wel een mijl of drie nader aan de Engelsche voorposten dan onze
medeburgers op dien Kop gestationeerd. Dat was minder
geruststellend dan interessant voor ons, maar wij waren nu eenmaal
zoo ver gekomen, dus—voorwaarts, marsch!
Er kwam een vreemd gevoel in ons op, toen de ruiters ons »Goei'n
Na'nd” toeriepen. Wij waren alleen in een vreemd land, in een
vijandig land. Er mocht wat gebeuren vannacht in Colenso. En dan?
—De coolies in het dorpje staarden ons verbaasd aan, terwijl zij ons
den weg naar het station aanwezen, waar wij eene kamer hoopten
te vinden. Het huis van den chef was heel schoon van buiten, maar
van binnen—zoo als gewoonlijk—tamelijk gespeend op het punt van
meubelen. Een dubbele bedstede, zonder matras, kon ons echter
voor éénen nacht wel dienen; in de keuken maakten wij koffie (van
de coolies gekocht), en met een paar stukjes vleesch in de maag
begaven wij ons ter ruste. Eene geur van jodoform vervulde het
gansche huis, dat blijkbaar als hospitaal kort te voren gediend had,
en onze eetlust werd daardoor niet verbeterd. Gelukkig hadden wij
een fleschje eerste klas »Scotch” meegebracht, dat veel kwaads
bedekte—en 't was alles zoo romantisch, zoo nieuw, zoo origineel,
zoo avontuurlijk, dat....
»Maar! Als de Engelschen eens vannacht op ons afkwamen?”—
opperde mijn vriend. »Of als de Coolies het in den zin krijgen, om
ons te komen vermoorden?”
Ik gevoelde mij inwendig alles behalve op mijn gemak, maar was
mijn Dundee- en Pepworth-les niet vergeten. Grootpraten is de helft
der Victorie! Dus:
»Gunst! man! bent je gek? Niemand zal ons vannacht plagen.
Geloof mij. Ik verzeker het je.”
Alzoo bezwoer ik de booze geesten der verbeelding in mijn vriend
en (onder ons, lezer) in mijzelven. Wij keken tusschenbij, echter, zoo
ongemerkt door het venster onzer kamer, die direct naar het zuiden
zag, waar de Engelschen waren.
»Maar, veronderstel eens dat er gevaar komt”, vervolgde hij, »wat
zullen wij doen?”
»Al langs den spoorweg hard loopen en op de eene of andere
wijze door de rivier zien te komen. Dat 's het minste!”
Ik wist er niets vanaf, maar volgde het voorbeeld van alle goede
Generaals, die steeds veel meer gesteld zijn op den moed hunner
troepen, dan—wel, laat mij het maar uitspreken—dan op de
waarheid. En waarom niet? Een goed Generaal wil den naderenden
slag winnen, niet waar? Wel, als de naakte waarheid den moed
zijner manschappen zal doen zinken, is de onderdrukking ervan dan
niet de beste politiek om te volgen? Kan een verstandige Generaal
zijne manschappen in zijn vertrouwen nemen? Moet hij niet soms de
waarheid vermijden, om een nederlaag te voorkomen? Ja, zijn er
niet oogenblikken denkbaar, wanneer een verhaal omtrent eene
overwinning, die bloot op de verbeelding gegrond is, noodzakelijk
mocht zijn? We zeggen het niet: we vragen het maar!
Wat is de mensch toch een zonderling wezen! Zoo groot en toch
zoo klein. De verbeelding, bijvoorbeeld, is een van de heerlijkste
schatten zijns geestes. Zonder verbeelding is godsdienst of kunst
mogelijk, noch begrijpelijk. Zonder verbeelding is de taal denkbaar,
noch bruikbaar. Diezelfde verbeeldingskracht, echter, maakt ons
soms tot de grootste lafaards en de ellendigste aller schepselen. De
groote Napoleon kende de onmetelijke macht der verbeelding. Welke
edele rol liet hij de verbeelding onder zijne troepen niet spelen! »Uit
niets” moet een goed Commandant gedurig »eene wereld”
scheppen. Zoo lang zijne manschappen met een geest van geloof en
moed bezield zijn—al zijn al de feiten tegen het behoud van
zoodanigen geest—kunnen zij wonderen van dapperheid en
Geloof mij. Ik verzeker het je.”
Alzoo bezwoer ik de booze geesten der verbeelding in mijn vriend
en (onder ons, lezer) in mijzelven. Wij keken tusschenbij, echter, zoo
ongemerkt door het venster onzer kamer, die direct naar het zuiden
zag, waar de Engelschen waren.
»Maar, veronderstel eens dat er gevaar komt”, vervolgde hij, »wat
zullen wij doen?”
»Al langs den spoorweg hard loopen en op de eene of andere
wijze door de rivier zien te komen. Dat 's het minste!”
Ik wist er niets vanaf, maar volgde het voorbeeld van alle goede
Generaals, die steeds veel meer gesteld zijn op den moed hunner
troepen, dan—wel, laat mij het maar uitspreken—dan op de
waarheid. En waarom niet? Een goed Generaal wil den naderenden
slag winnen, niet waar? Wel, als de naakte waarheid den moed
zijner manschappen zal doen zinken, is de onderdrukking ervan dan
niet de beste politiek om te volgen? Kan een verstandige Generaal
zijne manschappen in zijn vertrouwen nemen? Moet hij niet soms de
waarheid vermijden, om een nederlaag te voorkomen? Ja, zijn er
niet oogenblikken denkbaar, wanneer een verhaal omtrent eene
overwinning, die bloot op de verbeelding gegrond is, noodzakelijk
mocht zijn? We zeggen het niet: we vragen het maar!
Wat is de mensch toch een zonderling wezen! Zoo groot en toch
zoo klein. De verbeelding, bijvoorbeeld, is een van de heerlijkste
schatten zijns geestes. Zonder verbeelding is godsdienst of kunst
mogelijk, noch begrijpelijk. Zonder verbeelding is de taal denkbaar,
noch bruikbaar. Diezelfde verbeeldingskracht, echter, maakt ons
soms tot de grootste lafaards en de ellendigste aller schepselen. De
groote Napoleon kende de onmetelijke macht der verbeelding. Welke
edele rol liet hij de verbeelding onder zijne troepen niet spelen! »Uit
niets” moet een goed Commandant gedurig »eene wereld”
scheppen. Zoo lang zijne manschappen met een geest van geloof en
moed bezield zijn—al zijn al de feiten tegen het behoud van
zoodanigen geest—kunnen zij wonderen van dapperheid en
volharding verrichten. Zoodra die geest verdwijnt (al zijn de feiten
ook er voor), valt zijn leger, bij den minsten tegenstand, in duigen.
Geen wonder dus, dat er in oorlogstijden allerlei leugens—
moedgevende, patriotische, schoone, bezielende leugens!—de ronde
doen. Geen wonder, dat er ook wel schijnoverwinningen gefabriceerd
worden om werkelijke zegepralen voor te bereiden. Het ὁι πολλοι,
het gewone volk, dat vecht, moet van overwinningen en hoopvolle
gebeurtenissen hooren, anders verdwijnt de moed, de vechtgeest.
Wat nu gedaan, als er geen gunstige feiten zijn? Ze moeten uit niets
getooverd worden! 't Is pijnlijk, vernederend, onzedelijk,
verachtelijk.... maar gebeurt het niet overal en altoos, waar er met
wisselend fortuin wordt oorlog gevoerd? We vragen het maar: we
zeggen het niet!
Met die filosofische paradoxen heb ik, echter, mijn vriend dien
avond niet lastig gevallen. Natuurlijk niet. Ook vraag ik den lezer, en
bij name alle deskundigen op krijgsgebied om verschooning voor
deze afwijking over zaken, die eigenlijk niet in mijn kader passen.
Wat verstaat een gewone burger, een leek op oorlogsgebied, van
zulke diepe dingen?
Wat er van ons dien nacht geworden is?—Wij werden wel degelijk
aangevallen! Onze bestormers waren geducht en hardnekkig ook.
Hun getal was legio. Ook waren zij geen bloote scheppingen der
verbeelding, lezer. O neen! Ze waren levende, koppige wezens, die
ons geen rust gaven. Lang hielden wij den strijd vol. Eindelijk
moesten wij zwichten. De overmacht was te groot, de strijd te
ongelijk—even als het later met de Federalen in 't algemeen het
geval was. Moedeloos, verslagen, gedemoraliseerd, vol puisten en
pijnen, lagen wij er onder het bed op den harden vloer—ons laatste
wanhopige manoevre, die door een flank beweging van beide kanten
verijdeld werd—want geen sterveling kan het tegen de moskieten
der Tugela des zomers volhouden.
Wij sliepen niet. Wij spraken niet. Wij lagen er eenvoudig—elkeen
zijn eigen toorn, »zijn eigen rook—à la Thomas Carlyle—slikkend”.
ook er voor), valt zijn leger, bij den minsten tegenstand, in duigen.
Geen wonder dus, dat er in oorlogstijden allerlei leugens—
moedgevende, patriotische, schoone, bezielende leugens!—de ronde
doen. Geen wonder, dat er ook wel schijnoverwinningen gefabriceerd
worden om werkelijke zegepralen voor te bereiden. Het ὁι πολλοι,
het gewone volk, dat vecht, moet van overwinningen en hoopvolle
gebeurtenissen hooren, anders verdwijnt de moed, de vechtgeest.
Wat nu gedaan, als er geen gunstige feiten zijn? Ze moeten uit niets
getooverd worden! 't Is pijnlijk, vernederend, onzedelijk,
verachtelijk.... maar gebeurt het niet overal en altoos, waar er met
wisselend fortuin wordt oorlog gevoerd? We vragen het maar: we
zeggen het niet!
Met die filosofische paradoxen heb ik, echter, mijn vriend dien
avond niet lastig gevallen. Natuurlijk niet. Ook vraag ik den lezer, en
bij name alle deskundigen op krijgsgebied om verschooning voor
deze afwijking over zaken, die eigenlijk niet in mijn kader passen.
Wat verstaat een gewone burger, een leek op oorlogsgebied, van
zulke diepe dingen?
Wat er van ons dien nacht geworden is?—Wij werden wel degelijk
aangevallen! Onze bestormers waren geducht en hardnekkig ook.
Hun getal was legio. Ook waren zij geen bloote scheppingen der
verbeelding, lezer. O neen! Ze waren levende, koppige wezens, die
ons geen rust gaven. Lang hielden wij den strijd vol. Eindelijk
moesten wij zwichten. De overmacht was te groot, de strijd te
ongelijk—even als het later met de Federalen in 't algemeen het
geval was. Moedeloos, verslagen, gedemoraliseerd, vol puisten en
pijnen, lagen wij er onder het bed op den harden vloer—ons laatste
wanhopige manoevre, die door een flank beweging van beide kanten
verijdeld werd—want geen sterveling kan het tegen de moskieten
der Tugela des zomers volhouden.
Wij sliepen niet. Wij spraken niet. Wij lagen er eenvoudig—elkeen
zijn eigen toorn, »zijn eigen rook—à la Thomas Carlyle—slikkend”.
Vroeg den volgenden morgen verlieten wij het onherbergzame
huis, om de groote spoorwegbrug, die pas door dynamiet vernield
was, te zien en te teekenen, en ook (sotto voce, lezer) om een
weinig nader aan onze menschen te zijn, want wij wisten niet wat er
elk oogenblik mocht gebeuren. Vandaar ging het langs de rivier op
naar de wagenbrug, om er een heerlijk bad te nemen, en toen
retireerden wij naar de tent van Kapitein Pretorius. Hij wordt als de
»beste schutter” met het kanon onder onze Artillerieofficieren
gerekend. Wat hij onder schot krijgt is »er bij”. Hij is onze »fancy
shot”—zoo als Luit. Mike du Toit mij eens zei. Schraal en slank van
postuur, met fijn gesneden gelaatstrekken, en een soort van
franschen bokkebaard, ziet hij er nogal aristocratisch uit. In den
omgang is hij stil—toch aangenaam; een man van daden, niet van
woorden; steeds op den achtergrond staande, maar nolens volens
op den voorgrond tredend. Zijn solied karakter, zijn moed en
onmiskenbare talenten wonnen hem spoedig de bewondering der
burgers in 't algemeen en het vertrouwen van Generaal Louis Botha
in 't bijzonder. Zoek hem met zijn onfeilbare vuurmonden steeds in
de nabijheid van gemelden Generaal. Destijds had hij er twee
Creusot's en een Howitzer en Pom-pom onder zijne zorg. Daar zat
de jonge Transvaler, doodbedaard en kalm, met ijzeren zenuwen, de
geduchten Buller met zijn 30 Veldstukken en niet minder dan 16
Scheepskanonnen bij de beroemde »rooikopjes” boven Colenso
aftewachten. Hoe Pretorius zijn werk op den 15
den December
verricht heeft, is aan de gansche wereld bekend. Op dien dag,
echter, was er ook nog een Creusot veldkanon op onzen
rechtervleugel en een tweede achter ons centrum geplaatst, terwijl
de onzichtbare Mausers eigenlijk den bestormers het grootste kwaad
aandeden.
Misschien is deze de plaats, om eens voor altoos te verklaren: dat
al dat praten over vreemde officieren onder onze Artilleristen puur
onzin is. Wij hadden eenige Duitsche onderofficieren, zoo als de
Tweede Luitenants Groothaus en Oelofse bijvoorbeeld, maar die
waren al jaren vóór den strijd in onzen dienst, en zullen de laatsten
zijn, om te zeggen, dat zij onze Majoors en Kapiteins en Luitenants
huis, om de groote spoorwegbrug, die pas door dynamiet vernield
was, te zien en te teekenen, en ook (sotto voce, lezer) om een
weinig nader aan onze menschen te zijn, want wij wisten niet wat er
elk oogenblik mocht gebeuren. Vandaar ging het langs de rivier op
naar de wagenbrug, om er een heerlijk bad te nemen, en toen
retireerden wij naar de tent van Kapitein Pretorius. Hij wordt als de
»beste schutter” met het kanon onder onze Artillerieofficieren
gerekend. Wat hij onder schot krijgt is »er bij”. Hij is onze »fancy
shot”—zoo als Luit. Mike du Toit mij eens zei. Schraal en slank van
postuur, met fijn gesneden gelaatstrekken, en een soort van
franschen bokkebaard, ziet hij er nogal aristocratisch uit. In den
omgang is hij stil—toch aangenaam; een man van daden, niet van
woorden; steeds op den achtergrond staande, maar nolens volens
op den voorgrond tredend. Zijn solied karakter, zijn moed en
onmiskenbare talenten wonnen hem spoedig de bewondering der
burgers in 't algemeen en het vertrouwen van Generaal Louis Botha
in 't bijzonder. Zoek hem met zijn onfeilbare vuurmonden steeds in
de nabijheid van gemelden Generaal. Destijds had hij er twee
Creusot's en een Howitzer en Pom-pom onder zijne zorg. Daar zat
de jonge Transvaler, doodbedaard en kalm, met ijzeren zenuwen, de
geduchten Buller met zijn 30 Veldstukken en niet minder dan 16
Scheepskanonnen bij de beroemde »rooikopjes” boven Colenso
aftewachten. Hoe Pretorius zijn werk op den 15
den December
verricht heeft, is aan de gansche wereld bekend. Op dien dag,
echter, was er ook nog een Creusot veldkanon op onzen
rechtervleugel en een tweede achter ons centrum geplaatst, terwijl
de onzichtbare Mausers eigenlijk den bestormers het grootste kwaad
aandeden.
Misschien is deze de plaats, om eens voor altoos te verklaren: dat
al dat praten over vreemde officieren onder onze Artilleristen puur
onzin is. Wij hadden eenige Duitsche onderofficieren, zoo als de
Tweede Luitenants Groothaus en Oelofse bijvoorbeeld, maar die
waren al jaren vóór den strijd in onzen dienst, en zullen de laatsten
zijn, om te zeggen, dat zij onze Majoors en Kapiteins en Luitenants
hebben leeren schieten. Onze beste Artillerieofficieren waren
ontegenzeggelijk geboren Transvalers (uitgesloten Majoor Albrecht,
die den Vrijstaat onschatbare diensten bewezen heeft en bij »de
twee Rivieren” vooral uitmuntend werk deed). Kapitein Schiel heeft
niets met de kanonnen te Elandslaagte te doen gehad; de Villebois
stond eenvoudig met bewondering bij Colenso toe te kijken, hoe
onze burgers en Artilleristen zich van hun respectieve taken kweten;
de heer Léon stelde slechts de Long Toms op hun »platforms,” en
zelfs Majoor Albrecht was ruim twintig jaar in den Vrijstaatschen
dienst, eer de ongelukkige oorlog begon. Al het schieten met de
kanonnen, overal en in elken slag, was het werk van de gewone,
bekende leden van de Artillerie Corps (meestal jonge boerenzoons)
der twee kleine Republieken. Er is zelfs iets ironisch in die bijtende
aanmerkingen in Engelsche bladen en boeken, omtrent de hulp door
Europeesche, vooral Duitsche en Fransche Artillerieofficieren aan ons
betoond. Hadden wij liever wat meer notitie van die Europeesche
deskundigen genomen! De Boer denkt temin van den zoo genaamde
deskundigen! Hunne raad werd zelden gevraagd, en, indien
gegeven, bitter weinig opgevolgd. Tot ons schade en nadeel—zagen
onze Officieren die Europeanen gewoonlijk over het hoofd.
Gehoord hebbende dat mijn oude vrienden van het Ermelo-
commando, op onzen rechtervleugel aan de Tugela lagen, stapten
wij daarheen in de brandende hitte van dien zomerschen dag. 't Was
eene wandeling van goed drie kwart uur, maar wij werden beloond
door volop kost en een hartelijke ontvangst. Commandant Grobler
gaf ons wat koffie en beschuit—of wij niet honger dien dag hadden!
—en de heer Tobias Smuts was ons tot gastheer voor de weinige
dagen, die wij daar mochten doorbrengen.
Dienzelfden avond nog vond er een impromptu, publieke
vergadering, in het Ermelo-kamp plaats. Generaal Daniel Erasmus
was van het Hoofdlager bij Ladysmith met een telegram van
Generaal Joubert—toen op een ziekbed te Volksrust—overgekomen
en Generaal Prinsloo vergezelde hem. Het geschiedde alles bij het
licht der sterren en zonder eenige formaliteit. Men hoorde een
geroep van: »Vergadering! Burgers!” en die lust had, ging naar de
ontegenzeggelijk geboren Transvalers (uitgesloten Majoor Albrecht,
die den Vrijstaat onschatbare diensten bewezen heeft en bij »de
twee Rivieren” vooral uitmuntend werk deed). Kapitein Schiel heeft
niets met de kanonnen te Elandslaagte te doen gehad; de Villebois
stond eenvoudig met bewondering bij Colenso toe te kijken, hoe
onze burgers en Artilleristen zich van hun respectieve taken kweten;
de heer Léon stelde slechts de Long Toms op hun »platforms,” en
zelfs Majoor Albrecht was ruim twintig jaar in den Vrijstaatschen
dienst, eer de ongelukkige oorlog begon. Al het schieten met de
kanonnen, overal en in elken slag, was het werk van de gewone,
bekende leden van de Artillerie Corps (meestal jonge boerenzoons)
der twee kleine Republieken. Er is zelfs iets ironisch in die bijtende
aanmerkingen in Engelsche bladen en boeken, omtrent de hulp door
Europeesche, vooral Duitsche en Fransche Artillerieofficieren aan ons
betoond. Hadden wij liever wat meer notitie van die Europeesche
deskundigen genomen! De Boer denkt temin van den zoo genaamde
deskundigen! Hunne raad werd zelden gevraagd, en, indien
gegeven, bitter weinig opgevolgd. Tot ons schade en nadeel—zagen
onze Officieren die Europeanen gewoonlijk over het hoofd.
Gehoord hebbende dat mijn oude vrienden van het Ermelo-
commando, op onzen rechtervleugel aan de Tugela lagen, stapten
wij daarheen in de brandende hitte van dien zomerschen dag. 't Was
eene wandeling van goed drie kwart uur, maar wij werden beloond
door volop kost en een hartelijke ontvangst. Commandant Grobler
gaf ons wat koffie en beschuit—of wij niet honger dien dag hadden!
—en de heer Tobias Smuts was ons tot gastheer voor de weinige
dagen, die wij daar mochten doorbrengen.
Dienzelfden avond nog vond er een impromptu, publieke
vergadering, in het Ermelo-kamp plaats. Generaal Daniel Erasmus
was van het Hoofdlager bij Ladysmith met een telegram van
Generaal Joubert—toen op een ziekbed te Volksrust—overgekomen
en Generaal Prinsloo vergezelde hem. Het geschiedde alles bij het
licht der sterren en zonder eenige formaliteit. Men hoorde een
geroep van: »Vergadering! Burgers!” en die lust had, ging naar de
plaats, waar er een klein klompje reeds bijeengekomen was. Het
klompje wies aan tot een vrij groot heir, en Generaal Erasmus nam
het woord. De voornaamste punten waarop de Commandant-
Generaal in zijn boodschap aan de burgers wees, waren: (a) de
aanstelling van mannen als de burgers Fourie en Tobias Smuts—die
later beiden tot Vecht-Generaals verhoogd werden—en andere
geschikte burgers, ter assistentie der Generaals in 't gevecht, en (b)
de keuze van een korporaal door elk klompje van vijfentwintig (min
of meer) burgers van elk veldkornetschap, die als voorman van die
kleine afdeeling in den strijd kon optreden. Alzoo werd de Boer
allengskens wijzer, terwijl hij oorlog voerde, en kwam er
langzamerhand orde en regel onder onze losse en
onsamenhangende gelederen.
Generaal Prinsloo sprak ook een kort woord, dat nog al puntig en
krachtig klonk. Hij was een korte, breede, gezette man, min of meer
van hetzelfde postuur als Generaal Joubert en Generaal Cronjé—een
typische patriarchale »vader in Israël”, zeer vroom en uiterst
eenvoudig. Hij had echter noch het brein van een Joubert, noch het
vuur van een Cronjé. Niemand echter, zou in die eerste dagen zulk
een pijnlijk aftreden van 't oorlogstooneel als te Fouriesburg
(onzaliger nagedachtenisse!) in hem hebben tegemoet gezien!
De heer Tobias Smuts was in vele opzichten het tegenovergestelde
van al de andere Boerenofficieren. Hij was kort en daarbij schraal,
klein en fijngevormd; blond van kleur als Piet de Wet en voorzien
van dezelfde azuren oogen. Daarbij echter was hij een man, die een
degelijke opvoeding had genoten—te Stellenbosch en elders—en
zich zeer goed in beide, 't Hollandsch en 't Engelsch, kon uitdrukken.
Aan zijne persoonlijke dapperheid twijfelde niemand, aan zijne
voorzichtigheid, zijn beleid en zijne helderheid van geest nog
minder; maar de magnetische persoonlijkheid van Generaal Botha
had hij niet. Uit zijne pen hebben wij een verslag van het Colenso-
gevecht ontvangen, dat later in dit werk zal opgenomen worden. Van
hem ontving ik ook een »Leven van Washington” in 't Engelsch, dat
ergens op den tocht om Estcourt werd opgeraapt en mij en anderen
later veel troost verschafte. De naam van Generaal Louis Botha was
klompje wies aan tot een vrij groot heir, en Generaal Erasmus nam
het woord. De voornaamste punten waarop de Commandant-
Generaal in zijn boodschap aan de burgers wees, waren: (a) de
aanstelling van mannen als de burgers Fourie en Tobias Smuts—die
later beiden tot Vecht-Generaals verhoogd werden—en andere
geschikte burgers, ter assistentie der Generaals in 't gevecht, en (b)
de keuze van een korporaal door elk klompje van vijfentwintig (min
of meer) burgers van elk veldkornetschap, die als voorman van die
kleine afdeeling in den strijd kon optreden. Alzoo werd de Boer
allengskens wijzer, terwijl hij oorlog voerde, en kwam er
langzamerhand orde en regel onder onze losse en
onsamenhangende gelederen.
Generaal Prinsloo sprak ook een kort woord, dat nog al puntig en
krachtig klonk. Hij was een korte, breede, gezette man, min of meer
van hetzelfde postuur als Generaal Joubert en Generaal Cronjé—een
typische patriarchale »vader in Israël”, zeer vroom en uiterst
eenvoudig. Hij had echter noch het brein van een Joubert, noch het
vuur van een Cronjé. Niemand echter, zou in die eerste dagen zulk
een pijnlijk aftreden van 't oorlogstooneel als te Fouriesburg
(onzaliger nagedachtenisse!) in hem hebben tegemoet gezien!
De heer Tobias Smuts was in vele opzichten het tegenovergestelde
van al de andere Boerenofficieren. Hij was kort en daarbij schraal,
klein en fijngevormd; blond van kleur als Piet de Wet en voorzien
van dezelfde azuren oogen. Daarbij echter was hij een man, die een
degelijke opvoeding had genoten—te Stellenbosch en elders—en
zich zeer goed in beide, 't Hollandsch en 't Engelsch, kon uitdrukken.
Aan zijne persoonlijke dapperheid twijfelde niemand, aan zijne
voorzichtigheid, zijn beleid en zijne helderheid van geest nog
minder; maar de magnetische persoonlijkheid van Generaal Botha
had hij niet. Uit zijne pen hebben wij een verslag van het Colenso-
gevecht ontvangen, dat later in dit werk zal opgenomen worden. Van
hem ontving ik ook een »Leven van Washington” in 't Engelsch, dat
ergens op den tocht om Estcourt werd opgeraapt en mij en anderen
later veel troost verschafte. De naam van Generaal Louis Botha was
toen reeds op aller lippen. Jong als hij was (tusschen 35 en 40),
werd hij door oud en jong bemind en geacht. Ongelukkig vonden wij
hem niet in zijne tent—zoowat een half uur te paard van 't Ermelo-
lager—toen wij hem den volgenden dag gingen bezoeken. Hij was
druk bezig persoonlijk het terrein te bezoeken en te onderzoeken, en
zich alzoo voor den grooten schok van het zuiden klaar te maken.
Sterk en gezond, werkte hij in die dagen reeds zooals weinige
Generaals het hem kon nadoen. Daar hij nog jong en onervaren
was, ging hij steeds met zijn oudere wapenbroeders te rade.
Ootmoedig en bescheiden van aard, raadpleegde hij mannen als
Generaal Burger, Colonel Trichard en Generaal Daniel Erasmus, in
verband met de door ons op te nemen stellingen te Colenso.
Mogelijk is het aan dit ééne feit vooral te wijten, dat hij zelfs door
zijne medeofficieren geacht en bemind werd. Alle jaloezie en naijver
en achterdocht smolten weg voor zijn hartelijke, nederige,
eerbiedige houding jegens zijn medegeneraals. Generaal Botha heeft
wonderen in den oorlog verricht: dit laatste is, onzes erachtens, niet
het kleinste!
Ver naar het zuiden, rechts van Frère-station kon men in die
eerste dagen van December met een goed Zeiss veldkijker de
heuvelen zien, waar Generaal Buller zijne legertrossen verzamelde.
De tijd om deze concentratie van troepen te beletten, door de
communicatie met de zee aftesnijden, was voorbij. Met
vastberadenheid en moed wachtte de Boer toen den naderenden
storm af. Zijn talent voor wachten en zelfverdediging was altoos zijn
sterke zij: aan de oevers der Tugela zou dat weêr schitterend
bevestigd worden. Onze verkenners kropen 's nachts tot na aan het
vijandelijke kamp (Kapitein Ricciardi bijvoorbeeld, een dappere
Italiaan, die door Generaal Botha zeer geprezen werd), en waren
van oordeel, dat het nog eenige weken kon duren, eer er een slag te
Colenso zou plaats vinden. Dit was ongelukkig voor de twee
landloopers, om redenen die hier niet behoeven genoemd te
worden, van het Tugela-tooneel moesten verdwijnen naar Pretoria,
om vandaar een nieuwe expeditie naar Magersfontein te
ondernemen.
werd hij door oud en jong bemind en geacht. Ongelukkig vonden wij
hem niet in zijne tent—zoowat een half uur te paard van 't Ermelo-
lager—toen wij hem den volgenden dag gingen bezoeken. Hij was
druk bezig persoonlijk het terrein te bezoeken en te onderzoeken, en
zich alzoo voor den grooten schok van het zuiden klaar te maken.
Sterk en gezond, werkte hij in die dagen reeds zooals weinige
Generaals het hem kon nadoen. Daar hij nog jong en onervaren
was, ging hij steeds met zijn oudere wapenbroeders te rade.
Ootmoedig en bescheiden van aard, raadpleegde hij mannen als
Generaal Burger, Colonel Trichard en Generaal Daniel Erasmus, in
verband met de door ons op te nemen stellingen te Colenso.
Mogelijk is het aan dit ééne feit vooral te wijten, dat hij zelfs door
zijne medeofficieren geacht en bemind werd. Alle jaloezie en naijver
en achterdocht smolten weg voor zijn hartelijke, nederige,
eerbiedige houding jegens zijn medegeneraals. Generaal Botha heeft
wonderen in den oorlog verricht: dit laatste is, onzes erachtens, niet
het kleinste!
Ver naar het zuiden, rechts van Frère-station kon men in die
eerste dagen van December met een goed Zeiss veldkijker de
heuvelen zien, waar Generaal Buller zijne legertrossen verzamelde.
De tijd om deze concentratie van troepen te beletten, door de
communicatie met de zee aftesnijden, was voorbij. Met
vastberadenheid en moed wachtte de Boer toen den naderenden
storm af. Zijn talent voor wachten en zelfverdediging was altoos zijn
sterke zij: aan de oevers der Tugela zou dat weêr schitterend
bevestigd worden. Onze verkenners kropen 's nachts tot na aan het
vijandelijke kamp (Kapitein Ricciardi bijvoorbeeld, een dappere
Italiaan, die door Generaal Botha zeer geprezen werd), en waren
van oordeel, dat het nog eenige weken kon duren, eer er een slag te
Colenso zou plaats vinden. Dit was ongelukkig voor de twee
landloopers, om redenen die hier niet behoeven genoemd te
worden, van het Tugela-tooneel moesten verdwijnen naar Pretoria,
om vandaar een nieuwe expeditie naar Magersfontein te
ondernemen.
Welcome to our website – the perfect destination for book lovers and
knowledge seekers. We believe that every book holds a new world,
offering opportunities for learning, discovery, and personal growth.
That’s why we are dedicated to bringing you a diverse collection of
books, ranging from classic literature and specialized publications to
self-development guides and children's books.
More than just a book-buying platform, we strive to be a bridge
connecting you with timeless cultural and intellectual values. With an
elegant, user-friendly interface and a smart search system, you can
quickly find the books that best suit your interests. Additionally,
our special promotions and home delivery services help you save time
and fully enjoy the joy of reading.
Join us on a journey of knowledge exploration, passion nurturing, and
personal growth every day!
ebookbell.com
knowledge seekers. We believe that every book holds a new world,
offering opportunities for learning, discovery, and personal growth.
That’s why we are dedicated to bringing you a diverse collection of
books, ranging from classic literature and specialized publications to
self-development guides and children's books.
More than just a book-buying platform, we strive to be a bridge
connecting you with timeless cultural and intellectual values. With an
elegant, user-friendly interface and a smart search system, you can
quickly find the books that best suit your interests. Additionally,
our special promotions and home delivery services help you save time
and fully enjoy the joy of reading.
Join us on a journey of knowledge exploration, passion nurturing, and
personal growth every day!
ebookbell.com
Categories
EducationDownload
Download Slideshow Get the original presentation fileQuick Actions
Statistics
- Views 7
- Slides 85
- Favorites 1
- Age 194 days
Related Slideshows
11
TLE-9-Prepare-Salad-and-Dressing.pptxkkk
MaAngelicaCanceran
30 views
12
LESSON 1 ABOUT MEDIA AND INFORMATION.pptx
JojitGueta
24 views
60
GRADE-8-AQUACULTURE-WEEKQ1.pdfdfawgwyrsewru
MaAngelicaCanceran
39 views
26
Feelings PP Game FOR CHILDREN IN ELEMENTARY SCHOOL.pptx
KaistaGlow
39 views
![Jeopardy_Figures_of_Speech_Template.pptx [Autosaved].pptx](https://slidepub.com/thumb/5828/284015828.jpg)
54
Jeopardy_Figures_of_Speech_Template.pptx [Autosaved].pptx
acecamero20
23 views
7
Jeopardy_Figures_of_Speech.pptxvdsvdsvsdvsd
acecamero20
24 views