Bài 7.2 Quản lý HPQ - COPD tại tuyến YTCS (1).pdf

Y HỌC GIA ĐÌNH

1. QUẢN LÝHEN PHẾQUẢN, BỆNH
PHỔI TẮC NGHẼN MẠN TÍNH
TẠI TUYẾN Y TẾCƠ SỞ
THS.BS Lê Văn Sơn
Bộmôn dinh dưỡng lâm sàng vày học gia đình
Trường Y Dược –Đại học Quốc gia HàNội

2. MỤC TIÊU
1.Trình bày được chẩn đoán hen phếquản, đánh giámức độkiểm soát hen và
nguyên tắc quản lýđiều trịngười bệnh hen phếquản tại tuyến y tếcơ sở.
2.Trình bày được chẩn đoán, đánh giá, nguyên tắc quản lýđiều trịngười bệnh mắc
bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính tại tuyến y tếcơ sở.

3. NỘI DUNG CHÍNH
1.Quản lýngười bệnh hen phếquản tại tuyến y tếcơ sở.
2.Quản lýngười bệnh mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính tại tuyến y tếcơ sở.

4. QUẢN LÝHEN PHẾQUẢN
TẠI TUYẾN Y TẾCƠ SỞ

5. TỔNG QUAN
▪Henphếquản(HPQ)làbệnhlýmạntính,đặctrưngbằngtìnhtrạngviêmmạntính
đườnghôhấp,liênquannhiềuđếncơchếdịứngvớicácdịnguyên.
▪Làmộtbệnhphổbiến,ướctínhhiệncókhoảng300triệungườimắchentrêntoàn
cầu.
▪ViệtNam:tỷlệmắchenlà3.9%,trẻemlà3.3%,ngườilớn4.3%(2011)
▪Henkhôngkiểmsoátdễxuấthiệncácđợtcấpnặng,cóthểgâysuyhôhấp,nguy
hiểmtínhmạngnếukhôngđượcxửtríkịpthời.
▪Henảnhhưởngnghiêmtrọngđếnchấtlượngcuộcsống,làgánhnặngchongười
bệnh,giađìnhvàxãhội.

6. ĐỊNH NGHĨA
Hen phếquản (suyễn) làbệnh lýđặc trưng bằng tình trạng viêm mạn tính đường hô
hấp, xác định bởi:
▪Tiền sửcác triệu trứng đường hô hấp (ho, khòkhè, khóthở, nặng ngực) thay đổi
theo thời gian vàđộnặng.
▪Sựhạn chếvềdung tích thởra ởnhiều mức độ.

7. YẾU TỐKHỞI PHÁT

8. BỆNH SINH
Tương tác của 3quátrình:
▪Viêm mạn tính đường thở
▪Tăng đáp ứng của phếquản
▪Co thắt, phùnề, xuất tiết phếquản

9. TRIỆU CHỨNG
•4 triệu chứng: ho, khò khè, khó
thở, nặng ngực
•Các triệu chứng tái đi tái lại
•Xuất hiện/nặng lên về đêm và gần
sáng
•Xuất hiện/nặng lên khi tiếp xúc với
yếu tố khởi phát
•Đối tượng nguy cơ: tiền sử bệnh
hoặc tiền sử gia đình mắc bệnh dị
ứng (hen, viêm da cơ địa, mày đay,
viêm mũi dị ứng,…)

10. KHÁM THỰC THỂ
▪Nghe phổi: Ran rít, ran ngáy.
▪Dấu hiệu suy hô hấp với trường hợp nặng.
▪Ngoài cơn có thể không nghe thấy ran.

11. CHẨN ĐOÁN
Dựa vào 2 đặc điểm:
▪Tiền sử các triệu chứng hô hấp biến đổi
▪Khẳng định sự giới hạn luồng khí thở dao động (thông qua đo chức năng hô hấp)
1.Test phục hồi phế quản (+): FEV1 tăng > 12% và > 200ml từ trị số cơ bản ở 10 –
15 phút sau xịt 200 – 400mg salbutamol hoặc tương đương
2.Đo lưu lượng đỉnh: Dao động quá mức của PEF khi đo 2 lần/ngày trong 2 tuần.
3.Test vận động (+), test kích thích phế quản (+), dao động chức năng phổi quá
mức giữa các lần thăm khám

12. MỨC ĐỘKIỂM SOÁT HEN
Trong vòng 4 tuần, người
bệnh có biểu hiện:
Kiểm soát tốt Kiểm soát một
phần
Không kiểm
soát
Triệu chứng hen ban ngày > 2
lần/tuần
Không có
Có 1 – 2 triệu
chứng
Có ≥ 3 triệu
chứng
Thức giấc về đêm do hen
Dùng thuốc cắt cơn hen > 2
lần/tuần
Giới hạn hoạt động do hen

13. ĐÁNH GIÁ
▪Kiểm soát hen: mức độ kiểm soát triệu chứng hen trong 4 tuần, các yếu tố nguy cơ
(nguy cơ đợt cấp, nguy cơ tắc nghẽn đường thở dai dẳng, nguy cơ tác dụng phụ của
thuốc)
▪Vấn đề điều trị: bước điều trị hiện tại, tuân thủ thuốc, tác dụng phụ của điều trị
▪Bệnh kèm theo: viêm mũi xoang, GERD, béo phì, ngưng thở khi ngủ, trầm cảm, lo âu
▪Mức độ hen phế quản: nhẹ, vừa, nặng

14. MỤC TIÊU ĐIỀU TRỊ
▪Kiểm soát tốt triệu chứng hen
▪Duy trì hoạt động thường ngày ở mức bình thường
▪Giảm nguy cơ tử vong do hen
▪Giảm các đợt kịch phát, giới hạn luồng khí thở dai dẳng
▪Giảm tác dụng phụ của điều trị

15. NGUYÊN TẮC ĐIỀU TRỊ
▪Điều trị hen bao gồm điều trị cắt cơn và điều trị dự phòng ngoài cơn hen.
▪Thuốc điều trị hen có thể có đường hít, khí dung, uống hoặc tiêm. Ưu tiên dùng thuốc
hít, khí dung do có nhiều ưu điểm trong điều trị.
▪Tránh các yếu tố kích thích khởi phát cơn hen.
▪Chú trọng tư vấn, giáo dục người bệnh, đặc biệt trong việc dùng thuốc và bình tĩnh
xử trí khi xảy ra cơn hen cấp.

16. THUỐC ĐIỀU TRỊHEN
Thuốc cắt cơn: dùng khi có cơn khó thở
▪SABA dạng hít, tiêm
▪Corticoid toàn thân
▪Kháng cholinergic tác dụng ngắn
▪Theophyllin tác dụng ngắn

17. THUỐC ĐIỀU TRỊHEN
Thuốc dự phòng: dùng hàng ngày cả khi
không khó thở.
▪ICS (fluticasone, budesonide…)
▪LABA (salmeterol, fomoterol…)
▪Kháng cholinergic tác dụng kéo dài
(tiotropium)
▪Kháng leukotriene (montelukast)
▪Thuốc phối hợp ICS+LABA
▪Kháng IgE, kháng interleukin

19. NÂNG BẬC ĐIỀU TRỊ

21. ĐIỀU TRỊCẮT CƠN HEN CẤP

23. TƯ VẤN -HƯỚNG DẪN
▪Hướng dẫn sử dụng thuốc, đặc biệt thuốc dạng xịt, hít.
▪Các biện pháp không dùng thuốc
▪Tự theo dõi mức độ kiểm soát, nhận biết cơn hen cấp và hướng xử trí phù hợp

27. TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.Giáo trình Thực hành Y học gia đình trong chăm sóc ban đầu – NXB Y
học (2018)
2.Giáo trình Bệnh học Nội khoa – tập 1, NXB Y học (2020)
3.Quy trình lâm sàng chẩn đoán và điều trị hen phế quản ở người lớn
và trẻ em ≥ 12 tuổi (kèm Quyết định số 5850/QĐ-BYT-2021).
4.GLOBAL INITIATIVE FOR ASTHMA (GINA), ASTHMA MANAGEMENT
AND PREVENTION for adults, adolescents and children 6-11 years.
2023

28. QUẢN LÝBỆNH PHỔI TẮC
NGHẼN MẠN TÍNH
TẠI TUYẾN Y TẾCƠ SỞ

29. TỔNG QUAN
▪Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (Chronic Obstructive Lung Disease – COPD) là bệnh lý
mạn tính không đồng nhất, đặc trưng bởi triệu chứng hô hấp mạn tính (khó thở, ho,
khạc đờm) và các đợt cấp, do tình trạng bất thường của đường thở (phế quản, tiểu
phế quản) và/hoặc phế nang gây tắc nghẽn đường thở dai dẳng và tiến triển.
▪COPD làmộttrongnhữngnguyênnhânhàngđầugâybệnhtậtvàtửvongtrêntoàn
thếgiới,dẫnđếngánhnặngkinhtếxãhội.
▪Năm 2010, ước tính có 385 triệu người mắc COPD toàn thế giới, tỷ lệ mắc 11.7% và
khoảng 3 triệu người tử vong hàng năm.
▪Tại Việt Nam, ước tính tỷ lệ mắc ở người > 40 tuổi là 4.2% (2009)
▪Tỷ lệ mắc dự đoán sẽ tăng cao trong những năm tới do sự gia tăng tỷ lệ hút thuốc lá
cùng sự già hóa dân số.

30. YẾU TỐNGUY CƠ

31. TRIỆU CHỨNG

32. KHÁM THỰC THỂ
▪Giaiđoạnsớm:khámphổicóthểbìnhthường.
Người bệnhcókhíphếthũngcóthểthấylồng
ngựchìnhthùng,gõvang,rìràophếnang
giảm.
▪Giaiđoạnnặnghơnhoặctrongđợtcấpkhám
phổithấyrìràophếnanggiảm,cóthểcóran
rít,ranngáy.
▪Giaiđoạnmuộncóthểthấynhữngbiểuhiện
củasuyhôhấpmạntính:tímmôi,tímđầuchi,
thởnhanh,cokéocơhôhấpphụ,biểuhiện
củasuytimphải(tĩnhmạchcổnổi,phù2
chân,ganto,phảnhồigantĩnhmạchcổ
dươngtính).

33. BIẾN CHỨNG COPD

34. ĐO CHỨC NĂNG HÔ HẤP
▪Là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán COPD.
▪Chẩn đoán xác định COPD: rối loạn thông khí tắc nghẽn không hồi phục hoàn toàn
sau test hồi phục phế quản: chỉ số FEV1/FVC < 70% sau test phục hồi phế quản
(FEV1 tăng < 12% và < 200ml)
▪Dựa vào chỉ số FEV1 để đánh giá mức độ tắc nghẽn.

35. CHẨN ĐOÁN COPD

36. ĐÁNH GIÁCOPD
▪Mức độ tắc nghẽn đường thở
▪Triệu chứng và mức độ ảnh hưởng của bệnh
▪Đánh giá nguy cơ đợt cấp
▪Phân nhóm người bệnh COPD

37. MỨC ĐỘTẮC NGHẼN

38. MỨC ĐỘẢNH HƯỞNG
Dùng các bộ câu hỏi đánh giá:
▪Bộ câu hỏi về mức độ khó thở hiệu chỉnh:
mMRC < 2: ít triệu chứng
mMRC ≥ 2: nhiều triệu chứng
▪Bộ câu hỏi CAT:
CAT < 10:ít triệu chứng, ít ảnh hưởng
CAT ≥ 10:nhiều triệu chứng, ảnh hưởng
của bệnh nhiều

39. NGUY CƠ ĐỢT CẤP
▪Dựa vào tiền sử số đợt cấp và mức độ nặng của đợt cấp trong 1 năm trước.
▪Đợt cấp COPD là tình trạng thay đổi cấp tính của các triệu chứng: khó thở tăng, ho
tăng, khạc đờm tăng và/hoặc thay đổi tính chất của đờm.
▪Số đợt cấp/năm: 0-1 đợt cấp nhẹ - trung bình (không phải nhập viện, không hoặc có
sử dụng kháng sinh và/hoặc corticosteroid): nguy cơ thấp.
▪Số đợt cấp/năm: ≥ 2 đợt cấp nhẹ - trung bình hoặc ≥ 1 đợt cấp nặng phải nhập viện
hoặc cấp cứu:nguy cơ cao

40. PHÂN NHÓM COPD

41. MỤC TIÊU ĐIỀU TRỊ
▪Giảm các triệu chứng bệnh, giảm số đợt cấp cần nhập viện.
▪Làm chậm tiến triển bệnh, chậm xuất hiện các biến chứng của bệnh.
▪Cải thiện chất lượng cuộc sống, giúp người bệnh chung sống với bệnh.

42. NGUYÊN TẮC ĐIỀU TRỊ
▪Điều trị COPD bao gồm điều trị bằng thuốc và các biện pháp không dùng thuốc.
▪Lựa chọn thuốc điều trị phù hợp với phân nhóm của người bệnh.
▪Theo dõi người bệnh liên tục, định kỳ. Chuyển đổi thuốc điều trị dựa trên mức độ
triệu chứng và nguy cơ đợt cấp.
▪Điều trị đồng thời các bệnh đồng mắc khác.
▪Chú trọng tư vấn điều chỉnh lối sống, dùng thuốc, tự theo dõi, sẵn sàng hỗ trợ người
bệnh trong quá trình tự quản lý điều trị.

43. LỰA CHỌN THUỐC

44. CHUYỂN
ĐỔI THUỐC

45. ĐIỀU TRỊKHÔNG THUỐC
▪Ngừng tiếp xúc yếu tố nguy cơ: khói thuốc lá, thuốc lào, bụi,…
▪Cai thuốc lá, thuốc lào
▪Vaccine phòng nhiễm trùng hô hấp:
▪tiêm vaccine cúm vào đầu mùa thu, nhắc lại hàng năm.
▪Tiêm vaccine phế cầu mỗi 5 năm.
▪Tiêm vaccine Dtap (bạch hầu – ho gà – uốn ván) mỗi 10 năm.
▪Tiêm phòng vaccine COVID19.
▪Phục hồi chức năng hô hấp
▪Thở oxy dài hạn tại nhà khi có suy hô hấp mạn tính
▪Khác: giữ vệ sinh mũi họng, giữ ấm cổ ngực vào mùa lạnh,…

46. TƯ VẤN -HƯỚNG DẪN
▪Hướng dẫn sử dụng thuốc, đặc biệt thuốc dạng xịt, hít.
▪Các biện pháp không dùng thuốc, chú trọng tư vấn cai thuốc lá.
▪Theo dõi các triệu chứng và tiến triển bệnh, tái khám ngay khi có biểu hiện đợt cấp.
▪Phát hiện sớm và điều trị kịp thời các nhiễm trùng tai mũi họng, răng hàm mặt.

47. THEO DÕI
▪Táikhámđịnhkỳ1tháng1lầnvàcầnđánhgiáphânloạilạimứcđộnặngđểđiều
chỉnhphácđồđiềutrịphùhợp.
▪Đochứcnănghôhấpmỗi3đến6tháng.
▪ChụpXQtimphổimỗi6thánghoặckhicócácdấuhiệucủađợtcấphoặcviêmphổi.
▪Đánhgiátriệuchứng:hokhạcđờm,khóthở,mệtmỏi,khảnănghoạtđộng,chất
lượnggiấcngủ.Pháthiệnsớmcácdấuhiệucủađợt cấpvàtácdụngphụcủathuốc.

48. TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.Giáo trình Bệnh học Nội khoa – tập 1, NXB Y học (2020)
2.HƯỚNGDẪNCHẨNĐOÁNVÀĐIỀUTRỊBỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MẠN TÍNH(Ban
hànhkèmtheoQuyếtđịnhsố2767/QĐ-BYTnăm2023)
3.GLOBAL INITIATIVE FOR CHRONIC OBSTRUCTIVE LUNG DISEASE, Global strategy
for the diagnosis, management, and prevention of chronic obstructive pulmonary
disease (2023 REPORT)

49. THANK YOU