अभिसारी चिंतन (convergent thinking)

1,021 views 11 slides May 12, 2020
Slide 1
Slide 1 of 11
Slide 1
1
Slide 2
2
Slide 3
3
Slide 4
4
Slide 5
5
Slide 6
6
Slide 7
7
Slide 8
8
Slide 9
9
Slide 10
10
Slide 11
11

About This Presentation

अभिसारी चिंतन वो संज्ञानात्मक गतिविधि होती है जो किसी समस्या के संभावित सर्वोत्तम समाधान की ओर अग्रसर होती है


Slide Content

अभिसारीच िंतन
डॉराजेशवर्ाा
असिस्टेंटप्रोफेिर(र्नोसवज्ञान)
राजकीयर्हासवद्यालयआदर्पुर, सहिार, हररयाणा

अर्ा
अभिसरण(Convergent)कासाभिभयिकअर्थ"एकसार्
करीबआनािाएकभबिंदुपरभिलनेकेभलएअग्रसरिोना”।
िनोभिज्ञानकीदृभिसेअर्थ,
“भ िंतनिेंएकसुव्ििभथर्त
थिरूपकापालनकरनेकी
तरफझुकाि”।

पररभाषा
“अभिसारीभ िंतनिोसिंज्ञानायिकगभतभिभििोतीिैजोभकसीसिथिाके
सिंिाभितसिोत्तिसिािानकीओरअग्रसरिोतीिै”।
“अभिसारीभ िंतनउसभ िंतनकोकिाजातािैभजससेउनसिथिाओिंकेसिािान
खोजेजातेिैंभजनकाकेिलएकिीसिीउत्तरिोतािै”(Solso,2006)।
“अभिसारीभ िंतन
एकप्रकारकाऐसाभ िंतन
िोतािैजोभकसीसिथिा
केकेिलएकसािथिौभिक
सिािानकोखोजनेपर
केंभितिोतािै”
(Arthur,2006)।

पररचय
अभिसारीभ िंतनशब्द1950िेंजेपीभगलफोर्थद्वाराप्रथताभितभकिा
गिार्ा।अभिसारीभ िंतनिेंिनुष्िकीभि ारप्रभििाकेिलएकसिािानखोजने
तकिीसीभितरितीिै।िनएकलएििंसिीसिािानकीओरिीअभििुखिोतािै
(Solso,2006)।अभिकतरअभिसारीभ िंतनकाउपिोगशैक्षभणकक्षेत्र
िेंभकिाजातािै
जिािंभिद्याभर्थिोंको
तथ्िों,आिंकडोंऔर
िािंभितसिािानोंको
उसीरूपिेंप्रथतुत
करनेकेभलएजातािै।

अभिसारीभ िंतनभिश्लेषणभनणथिलेनेसेजुडीिुईएकप्रभििािोतीिै।ििबिुत
सारीभि ारिाराओिंकोअपनाकर,उन्िेंििबद्धकरने,उनकािूलिािंकनकरने,पक्ष
औरभिपक्षकाभिश्लेषणकरनेकेपश्चात्भनणथिलेनेकीप्रभििािोती
(wrike.com)।अभिकािंशप्राकृभतकभिज्ञानभिश्लेषणायिकऔर
भनगिनायिकतकथ
परआिाररतिोते
िैंजोअभिसारी
भ िंतनकािी
पररणाििोतािै।

ििििािंपरकारगरिोतीिैजिािंसिथिाकाकेिलएकिीसिािानिोता
िै।अभिकािंशबुभद्धपरीक्षणव्िभिकेअभिसारीभ िंतनकािीिापनकरते
िैं।ितथिानसिथिाकेएकलिाअभद्वतीिसिािानपरपिुिं नेकेभलए
उससेसिंबिंभितभिभिन्नभि ार,तथ्िोंएििंसू नाओिं
आभदको
सिंश्लेभषत
भकिा
जातािै।

सवशेषताएं
1.इसप्रकारकेभ िंतनिेंभि ारप्रभििाएकिीभदशािें लनेिालीिोतीिै।
2.ििएकलिाअभद्वतीिसिािान
खोजनेकीएकसिंज्ञानायिकप्रभििािोतीिै।
3.इसिेंिािंभितसिािानपरपिुिं नेके
भलएशब्दार्थथिृभत(SemanticMemory)िें
सिंग्रिीतजानकारीकापुन:प्रसिंथकरणभकिा
जातािै।
4.तथ्िोंकीउपलब्िताऔरउनतकपिुिं
अभिसरणभ िंतनकोगभतप्रदानकरतीिै।
5.ििसिािानपरपिुिं नेकेभलएतथ्िों
केबी सिीसिंिाभितसिंबिंिोंकाअन्िेषण
करतीिै।

6.अभिसारीभ िंतनिेंलक्ष्िभनदेभशतभिभशिभ िंतनशाभिलिोतािै।
7.जभिलिाकभिनसिथिाओिंसेभनपिनेकेदौरान,अभिसारीभ िंतनिेंकुिथतरपर
अपसारीभ िंतनिीशाभिलिोतािै।
8.ताभकथक,भिश्लेषणायिकऔरभनगिनात्िक(deductive)घिकअभिसारीभ िंतन
काप्रिुखभिथसािोतेिैं।
9.अभिसारीभ िंतनिेंप्रयिोक्षकरण(visualization)औरिानभसकभबम्बभििान
(Mentalimagery)शाभिल
िोतेिैं।
10.अभिसारीभ िंतन
औप ाररकभशक्षाऔर
सािान्िज्ञानका
प्रकािथिोतािै।

कुिर नायिकसिथिाएिंजोआपकेिभथतष्ककेअभिसारीभ िंतनिालेभिथसेको
सभििकरसकतीिैं!?&%#
अभिसारीभ िंतनकेदौरानभि ारप्रभििाकेिलअपेभक्षतसिािानके ारों
ओरिीघूितीिै।
1.भनम्नभलभखतिेंसेभिषिसिंख्िाका िनकरें।
3,37,43,11,59,101,119
2.2+2x2=??
3.कौनसाफेफडा
आकारिेंबडािोतािै?
4.एककारिेंभकतने
पभिए लाििानिोतेिैं?

सन्दिभ:
1. NCERT,XIPsychologyTextbook.
2. Solso,R.S.(2006).CognitivePsychology.NewDelhi:Pearson.
3. Ciccarelli,S.K.&Meyer,G.E.(2016).Psychology.NewDelhi:
Pearson.
4. https://www.wrike.com/blog/convergent-thinking-vs-divergent-
thinking/.
5. https://phys.org/news/2016-04-myth-scientific-artistic-mind.html.
6. Cropley,Arthur
(2006)."InPraiseof
ConvergentThinking".
CreativityResearch
Journal.18(3):391–404.
doi:10.1207/s15326934crj
1803_13.

[email protected]
अगलीचचाा
अपसारी च िंतन