(Ebook) Handbook of virtual environments: design, implementation, and applications by Kay M. Stanney ISBN 9780805832709, 080583270X

(Ebook) Handbook of virtual environments: design, implementation, and applications by Kay M. Stanney ISBN 9780805832709, 080583270X
(Ebook) Handbook of virtual environments: design, implementation, and applications by Kay M. Stanney ISBN 9780805832709, 080583270X
(Ebook) Handbook of virtual environments: design, implementation, and applications by Kay M. Stanney ISBN 9780805832709, 080583270X

1. (Ebook) Handbook of virtual environments:
design, implementation, and applications by Kay
M. Stanney ISBN 9780805832709, 080583270X
download
https://ebooknice.com/product/handbook-of-virtual-environments-
design-implementation-and-applications-2339978
Explore and download more ebooks at ebooknice.com

2. Here are some recommended products that we believe you will be
interested in. You can click the link to download.
(Ebook) Handbook of Virtual Environments: Design, Implementation, and
Applications, Second Edition by Kelly S. Hale, Kay M. Stanney ISBN
9781466511842, 1466511842
https://ebooknice.com/product/handbook-of-virtual-environments-design-
implementation-and-applications-second-edition-4745852
(Ebook) Biota Grow 2C gather 2C cook by Loucas, Jason; Viles, James
ISBN 9781459699816, 9781743365571, 9781925268492, 1459699815,
1743365578, 1925268497
https://ebooknice.com/product/biota-grow-2c-gather-2c-cook-6661374
(Ebook) Matematik 5000+ Kurs 2c Lärobok by Lena Alfredsson, Hans
Heikne, Sanna Bodemyr ISBN 9789127456600, 9127456609
https://ebooknice.com/product/matematik-5000-kurs-2c-larobok-23848312
(Ebook) SAT II Success MATH 1C and 2C 2002 (Peterson's SAT II Success)
by Peterson's ISBN 9780768906677, 0768906679
https://ebooknice.com/product/sat-ii-success-
math-1c-and-2c-2002-peterson-s-sat-ii-success-1722018

3. (Ebook) Master SAT II Math 1c and 2c 4th ed (Arco Master the SAT
Subject Test: Math Levels 1 & 2) by Arco ISBN 9780768923049,
0768923042
https://ebooknice.com/product/master-sat-ii-math-1c-and-2c-4th-ed-
arco-master-the-sat-subject-test-math-levels-1-2-2326094
(Ebook) Cambridge IGCSE and O Level History Workbook 2C - Depth Study:
the United States, 1919-41 2nd Edition by Benjamin Harrison ISBN
9781398375147, 9781398375048, 1398375144, 1398375047
https://ebooknice.com/product/cambridge-igcse-and-o-level-history-
workbook-2c-depth-study-the-united-states-1919-41-2nd-edition-53538044
(Ebook) Trust Management in Virtual Work Environments: A Human Factors
Perspective (Ergonomics Design & Mgmt. Theory & Applications) by
Wieslaw M. Grudzewski, Irena n. Hejduk, Anna Sankowska ISBN
9781420068900, 1420068903
https://ebooknice.com/product/trust-management-in-virtual-work-
environments-a-human-factors-perspective-ergonomics-design-mgmt-
theory-applications-1551724
(Ebook) Virtual Machine Design and Implementation C/C++ by Bill
Blunden, ISBN 9781556229039, 1556229038
https://ebooknice.com/product/virtual-machine-design-and-
implementation-c-c-34170680
(Ebook) Virtual and Remote Control Tower: Research, Design,
Development, Validation, and Implementation by Norbert Fürstenau ISBN
9783030936501, 3030936503
https://ebooknice.com/product/virtual-and-remote-control-tower-
research-design-development-validation-and-implementation-43852288

6. HANDBOOK OF VIRTUAL ENVIRONMENTS
Design, Implementation, and Applications

7. HUMAN FACTORS AND ERGONOMICS
Gavriel Salvendy, Series Editor
Bullinger, H.-J., and Ziegler, J.(Eds.):Human–Computer Interaction: Ergonomics
and User Interfaces
Bullinger, H.-J., and Ziegler, J.(Eds.):Human–Computer Interaction:
Communication, Cooperation, and Application Design
Stephanidis, C.(Ed.):User Interfaces for All: Concepts, Methods, and Tools
Smith, M. J., Salvendy, G., Harris, D., and Koubeck, R. J.(Eds.):Usability
Evaluation and Interface Design: Cognitive Engineering, Intelligent Agents and
Virtual Reality
Smith, M. J., and Salvendy, G.(Eds.):Systems, Social and Internationalization
Design Aspects of Human–Computer Interaction
Stephanidis, C.(Ed.):Universal Access in HCl: Towards an Information Society
for All
Meister, D., and Enderwick, T.:Human Factors in System Design, Development,
and Testing
Stanney, K.(Ed.):Handbook of Virtual Environments: Design, Implementation, and
Applications
For more information on LEA titles, please contact Lawrence Erlbaum Associates,
Publishers, at www.erlbaum.com.

8. HANDBOOK OF VIRTUAL ENVIRONMENTS
Design, Implementation, and Applications
Edited by
Kay M. Stanney
University of Central Florida
LAWRENCE ERLBAUM ASSOCIATES, PUBLISHERS
2002Mahwah, New Jersey London

9. Senior Acquisitions Editor: Anne Duffy
Editorial Assistant: Karin Wittig Bates
Cover Art Design: Branka Wedell, Graphics Artist, Winter Park, FL
Cover Design: Kathryn Houghtaling Lacey
Textbook Production Manager: Paul Smolenski
Full-Service Compositor: TechBooks
Text and Cover Printer: Hamilton Printing Company
This book was typeset in 10/12 pt. Times, Italic, Bold, Bold Italic. The heads were
typeset in Helvetica Bold, and Helvetica Bold Italic.
Copyrightc2002 by Lawrence Erlbaum Associates, Inc
All right reserved. No part of this book may be reproduced in
any form, by photostat, microfilm, retrieval system, or any
other means, without prior written permission of the publisher.
Lawrence Erlbaum Associates, Inc., Publishers
10 Industrial Avenue
Mahwah, New Jersey 07430
The editor, authors, and the publisher have made every effort to provide accurate and
complete information in this handbook but the handbook is not intended to serve as a
replacement for professional advice. Any use of this information is at the reader’s
discretion. The editor, authors, and the publisher specifically disclaim any and all
liability arising directly or indirectly from the use or application of any information
contained in this handbook. An appropriate professional should be consulted
regarding your specific situation.
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data
Handbook of virtual environments : design, implementation, and applications / edited by
Kay M. Stanney ; cover art by Branka Wedell.
p. cm.
ISBN 0-8058-3270-X (alk. paper)
1. Computer simulation—Handbooks, manuals, etc. 2. Human-computer
interaction—Handbooks, manuals, etc. 3. Virtual reality—Handbooks, manuals, etc.
I. Stanney, Kay M.
QA76.9.C65 H349 2002
04

.01

9—dc21 2001040284
Books published by Lawrence Erlbaum Associates are printed on
acid-free paper, and their bindings are chosen for strength and durability.
Printed in the United States of America
10987654321

10. To John—my everything
and
Sean, Ryan, and Michael—my sunshine

11. This Page Intentionally Left Blank

12. Contents
Series Foreword xi
Foreword xiii
Perspective xv
Preface xix
Acknowledgments xxiii
Advisory Board xxv
About the Editor xxix
Contributors xxxi
I: INTRODUCTION
1Virtual Environments in the 21st Century 1
Kay M. Stanney and Michael Zyda
2Virtual Environments Standards and Terminology 15
Richard A. Blade and Mary Lou Padgett
II: SYSTEM REQUIREMENTS
Hardware Requirements
3Vision and Virtual Environments 29
James G. May and David R. Badcock
4Virtual Auditory Displays 65
Russell D. Shilling and Barbara Shinn-Cunningham
5Haptic Interfaces 93
S. James Biggs and Mandayam A. Srinivasan
6Haptic Rendering in Virtual Environments 117
Cagatay Basdogan and Mandayam A. Srinivasan
7User Requirements for Perceiving Body Acceleration 135
Ben D. Lawson, Stephanie A. Sides, and K. Amy Hickinbotham
8Motion Tracking Requirements and Technologies 163
Eric Foxlin
vii

13. viiiCONTENTS
9Eye Tracking in Virtual Environments 211
Joseph Wilder, George K. Hung, Marilyn Mantei Tremaine,
and Manpreet Kaur
10Gesture Recognition 223
Matthew Turk
11Locomotion Interfaces 239
John M. Hollerbach
Software Requirements
12Virtual Environment Models 255
G. Drew Kessler
13Principles for the Design of Performance-oriented Interaction Techniques277
Doug A. Bowman
14Technological Considerations in the Design of Multisensory Virtual
Environments: The Virtual Field of Dreams Will Have to Wait 301
W. Todd Nelson and Robert S. Bolia
15Embodied Autonomous Agents 313
Jan M. Allbeck and Norman I. Badler
16Internet-based Virtual Environments 333
Charles E. Hughes, J. Michael Moshell, and Dean Reed
Application Requirements
17Structured Development of Virtual Environments 353
John R. Wilson, Richard M. Eastgate, and Mirabelle D’Cruz
18Influence of Individual Differences on Application Design for Individual
and Collaborative Immersive Virtual Environments 379
David B. Kaber, John V. Draper, and John M. Usher
19Using Virtual Environments as Training Simulators: Measuring Transfer403
Corinna E. Lathan, Michael R. Tracey, Marc M. Sebrechts,
Deborah M. Clawson, and Gerald A. Higgins
III: DESIGN APPROACHES AND IMPLEMENTATIONS STRATEGIES
20Cognitive Aspects of Virtual Environments Design 415
Allen Munro, Robert Breaux, Jim Patrey, and Beth Sheldon
21Multimodal Interaction Modeling 435
George V. Popescu, Grigore C. Burdea, and Helmuth Trefftz
22Auditory–Visual Cross-Modality Interaction and Illusions 455
Russell L. Storms
23Illusory Self-motion in Virtual Environments 471
Lawrence J. Hettinger
24Spatial Orientation, Wayfinding, and Representation 493
Rudolph P. Darken and Barry Peterson
25Content Design for Virtual Environments 519
Jerry Isdale, Clive Fencott, Michael Heim, and Leonard Daly
26Technology Management and User Acceptance
of Virtual Environment Technology 533
David Gross

14. CONTENTS ix
27Virtual Environments and Product Liability 543
Robert S. Kennedy, Kristyne E. Kennedy, and Kathleen M. Bartlett
28Virtually a Market? Selling Practice and the Diffusion
of Virtual Reality 555
G. M. Peter Swann and Robert J. Stone
IV: HEALTH AND SAFETY ISSUES
29Direct Effects of Virtual Environments on Users 581
Erik Viirre and David Bush
30Signs and Symptoms of Human Syndromes Associated
with Synthetic Experiences 589
Ben D. Lawson, David A. Graeber, Andrew M. Mead, and Eric R. Muth
31Adapting to Virtual Environments 619
Robert B. Welch
32Motion Sickness Neurophysiology, Physiological Correlates, and Treatment637
Deborah L. Harm
33The Social Impact of Virtual Environment Technology 663
Sandra L. Calvert
V: EVALUATION
34Usability Engineering of Virtual Environments 681
Deborah Hix and Joseph L. Gabbard
35Human Performance Measurement in Virtual Environments 701
Donald Ralph Lampton, James P. Bliss, and Christina S. Morris
36Virtual Environment Usage Protocols 721
Kay M. Stanney, Robert S. Kennedy, and Kelly Kingdon
37Measurement of Visual Aftereffects Following Virtual Environment Exposure731
John P. Wann and Mark Mon-Williams
38Proprioceptive Adaptation and Aftereffects 751
Paul DiZio and James R. Lackner
39Vestibular Adaptation and Aftereffects 773
Thomas A. Stoffregen, Mark H. Draper, Robert S. Kennedy,
and Daniel Compton
40Presence in Virtual Environments 791
Wallace Sadowski and Kay Stanney
41Ergonomics in Virtual Environments 807
Pamela R. McCauley Bell
VI: SELECTED APPLICATIONS OF VIRTUAL ENVIRONMENTS
42Applications of Virtual Environments: An Overview 827
Robert J. Stone
43National Defense 857
Bruce W. Knerr, Robert Breaux, Stephen L. Goldberg,
and Richard A. Thurman
44Team Training in Virtual Environments: An Event-based Approach 873
Eduardo Salas, Randall L. Oser, Janis A. Cannon-Bowers,
and Eleni Daskarolis

15. x CONTENTS
45Virtual Environments As a Tool for Academic Learning 893
J. Michael Moshell and Charles E. Hughes
46Development and Evaluation of Virtual Environments for Education911
Sue Cobb, Helen Neale, Joanna Crosier, and John R. Wilson
47Medical Applications of Virtual Environments 937
Richard M. Satava and Shaun B. Jones
48Virtual Environment–Assisted Teleoperation 959
Abderrahmane Kheddar, Ryad Chellali, and Philippe Coiffet
49Use of Virtual Environments in Motor Learning and Rehabilitation999
Maureen K. Holden and Emanuel Todorov
50Virtual Environment Applications in Clinical Neuropsychology 1027
Albert A. Rizzo, J. Galen Buckwalter, and Cheryl van der Zaag
51Virtual Reality Therapy: An Effective Treatment for Psychological Disorders1065
Max M. North, Sarah M. North, and Joseph R. Coble
52Applications of Systems Design Using Virtual Environments 1079
Roy C. Davies
53Information Visualization in Virtual Environments 1101
Steve Bryson
54Virtual Environments in Manufacturing 1119
John P. Shewchuk, Kyung H. Chung, and Robert C. Williges
55Entertainment Applications of Virtual Environments 1143
Eric Badiqu´e, Marc Cavazza, Gudrun Klinker, Gordon Mair, Tony Sweeney,
Daniel Thalmann, and Nadia M. Thalmann
VII: CONCLUSION
56Virtual Environments: History and Profession 1167
Richard A. Blade and Mary Lou Padgett
Author Index 1179
Subject Index 1217

16. Series Foreword
With the rapid evolution of highly sophisticated computers, communications, service, and
manufacturing systems, a major shift has occurred in the way people use and work with tech-
nology. The objective of this series on human factors and ergonomics is to provide researchers
and practitioners alike with a platform through which to address a succession of human factors
disciplines associated with advancing technologies, by reviewing seminal works in thefield,
discussing the current status of major topics, and providing a starting point to focus future
research in these ever evolving disciplines. The guiding vision behind this series is that human
factors and ergonomics should play a preeminent role in ensuring that emerging technologies
provide increased productivity, quality, satisfaction, safety, and health in the context of the
“Information Society.”
The present volume is published at a very opportune time. Now more than ever technology
is becoming pervasive in every aspect of the Information Society, both in the workplace and
in everyday life activities. Thefield of virtual environments (VEs) emerged some 40 years
ago as a very exotic, extremely expensive technology whose use was difficult to justify. The
discipline has matured, and the cost of VE technology has decreased by over 100-fold, while
computer speed has increased by over 1,000 fold, which makes it a very effective and viable
technology to use in a broad spectrum of applications, from personnel training to task design.
With this viability and broad potential application come numerous issues and opportunities, and
a responsibility on the part of researchers, practitioners, designers, and users of this powerful
technology to ensure that it is deployed appropriately.
TheHandbook of Virtual Environmentswas guided by a distinguished advisory board of
scholars and practitioners, who assisted the editor in ensuring a balanced coverage of the
entire spectrum of issues related to VE technology, from fundamental science and technology
to VE applications. This was achieved in a thorough and stimulating presentation, covered in
56 chapters, authored by 121 individuals from academia, industry, and government laboratories
from Europe, Asia and the United States on topics of system requirements (including hardware
and software), design and evaluation methods, and an extensive discussion of applications. All
this was presented, after careful peer reviews, to the publisher in 1,911 manuscript pages,
including 3,012 references for further in-depth reading, 255figures, and 76 tables to illustrate
concepts, methods, and applications. Thus, this handbook provides a most comprehensive
account of the state of the art in virtual environments, which will serve as an invaluable source
of reference for practitioners, researchers, and students in this rapidly evolving discipline.
xi

17. xiiSERIES FOREWORD
This could not have been achieved without the diligence and insightful work of the editor and
cooperative efforts of the chapter authors who have made it all possible. For this, my sincere
thanks and appreciation go to all of you.
—Gavriel Salvendy
Series Editor

18. Foreword
An explosion has occurred in recent years in our understanding of virtual environments (VEs)
and in the technologies required to produce them. Virtual environments, as a way for humans
to interact with machines and with complex information sets, will become commonplace in
our increasingly technological world. In order for this to be practical, multimodal system
requirements must be developed and design approaches must be addressed. Potential health
and safety risks associated with VE systems must be fully understood and taken into account.
Finally, ergonomic and psychological concerns must be investigated so people will enjoy using
VE technology, be comfortable using it, and seek out its application.
This book provides an up-do-date discussion of the current research on virtual environments.
It describes the current VE state of the art and points out the many areas where there is still
work to be done. TheHandbook of Virtual Environmentsprovides an invaluable comprehen-
sive reference for experts in thefield, as well as for students and VE researchers. Both the
theoretical and the practical side of VE technologies are explored.
The National Aeronautics and Space Administration (NASA) has long been interested in
virtual environments. This interest arises from the need for humans to efficiently interact with
complex spacecraft systems and to work with very large data sets generated by satellites. In
the future, when humans travel beyond low Earth orbit to explore the universe, the relationship
between the space-faring crew and the technologies they bring with them must be extremely
intimate. The need for a small number of people to be able to work with a huge number of
different technologies will be unprecedented. Virtual environment trainers, for example, are
particularly attractive as a means of conducting just-in-time training before a crew member
conducts a maintenance procedure not practiced for many months. In terrestrial applications,
the complete life cycle for the design of complex systems such as aerospace vehicles will be
completed virtually, before a single piece of metal is cut.
NASA’s needs are unique in some respects but share much in common with other endeav-
ors in today’s world. Virtual environment technologies will alsofind military, medical, and
commercial (e.g., in manufacturing and in entertainment) applications. As the science and tech-
nology of VEs progress, full-immersion technologies will likely become a standard interface
between humans and machines. This book will help to make that vision a“real”reality.
—Guy Fogleman
Acting Director, Bioastronautics Research Division
National Aeronautics and Space Administration
Washington, DC
xiii

19. This Page Intentionally Left Blank

20. Perspective
We read that we are in a new economy and that the pace of technological change is accelerating.
This seems true because there are so many revolutionary innovations popping up. However,
from the vantage of a givenfield, the picture can seem very different. It is over 35 years
since Ivan Sutherland gave his address,“The Ultimate Display,”at the National Computer
Conference. Part of the delay is explained by the observation that problems that are not worked
on do not get solved. Only a few years ago, I could argue that progress in thefield was being held
back because the enabling devices being used—the Polhemus magnetic tracker, the DataGlove,
and the screens from handheld consumer television sets—were invented decades earlier. No
one ever disagreed with those assertions. Today, it is different. In the best“divide and conquer”
tradition, researchers have deployed themselves around every possible research problem. All
of the easy problems have been run over and very smart people are working on most of the
hard problems. In this book, those same people are reporting where things stand.
In fact, at least one hard problem has been solved, at least in preliminary form. Thirty
years ago, I considered head-mounted displays (HMDs), but reasoned that they would be
unacceptable unless they were wireless and permitted natural ambulation around a large area.
I rejected the approach—not because I thought it was too hard but because I felt that the
encumbering paraphernalia would be too awkward. I did not then appreciate how fast and
how accurate the tracking would have to be and understood little about multipath transmission
problems and diversity receivers. After 20 years of effort, the University of North Carolina
recently demonstrated a wide-area tracking system with the needed performance and reported
that its impact on the user’s experience was every bit as powerful as one would hope it would
be. Finally, it is possible to show what an HMD can do that no other display can.
A host of applications have been attempted in visualization, training, and entertainment.
Even once unlikely opportunities have been gaining traction. In 1970, I received what I suspect
was thefirst job offer in virtual reality. Dr. Arnold Ludwig came into my interactive installation
and was so impressed with its impact on people’s behavior that he wanted me to join him in
the Department of Psychiatry at the University of Kentucky and to focus my interactions on
psychotherapy. Today, virtual therapy is a thrivingfield with nothing to fear but the running
out of phobias.
However, many of these“applications”have been motivated by the desire to do research
rather than the expectation that the results would be immediately practical. Some of these
systems are being used to do real work within the organizations that created them. An even
smaller number have been sold to early adopters. But virtual environment (VE) applications are
xv

21. xviPERSPECTIVE
not yet being sucked into the marketplace by irresistible demand. Thus, while VE technology
may be able to do a job, it is not yet recognized as the best or most cost effective way to do
any job.
On the other hand, virtual environments have been unusually successful at spinning off
its technology into adjacentfields even before it has gotten under way itself. Techniques for
tracking human motion developed for VEs are now standard procedure in thefilm industry.
Haptic devices are working their way into desktop and automotive systems. Virtual surgery,
once a wild speculation, then a Defense Advanced Research Projects Agency (DARPA) pro-
gram managed by Richard Satava, and now a nascent industry with publicly traded companies,
is selling robotic surgical systems and surgical simulations to hospitals. Finally, the HMD has
been incorporated into eyeglasses and has to be considered a competitor for the mobile display
of the future.
In the background, Moore’s law has continued to operate, assuring the increase in computer
power and the advance of computer graphics. However, it is important to note that while the
film industry routinely spends an hour computing a single frame of graphic animation, a VE
system has only
1
30
or
1
60
of a second to create its necessarily simpler image. This is a 100,000:1
difference in time, or 16 doublings, or a 24-year lag between the time a state-of-the-art image appears infilm and when a similarly complex image can be used in virtual environments. Mere
doublings do not guarantee subjective improvement; only orders of magnitude are discernible. Nevertheless, we can be confident that ultimately the needed processing and graphics capacity
will be readily affordable.
At that point, all that remains to be developed is the VE technology itself: the tracking, the
displays, and an answer to the question that I posed well over a decade ago: Would you use it if it was free? Whatever you are willing to pay for a technology, once you own it, it is free. How much you choose to use it at this point determines its future as much as the economics of its purchase or the efficacy of its performance. If it is a pleasure to use, you will try to use
it for everything you can think of. If it is awkward and uncomfortable, you will not use it for any task where it is not absolutely required. In fact, you will be looking for an alternative way to perform the tasks for which it is suited.
The question is: How good does it have to be? Not so long ago, I attended a conference at
which the keynote speaker declared computer graphics to be the key to VE technology and that more realistic images would assure its success. I asked him,“If we turned out the lights,
would we still be here?”The point was that graphic realism does not appear to be necessary
or sufficient. It would seem simple to depict a dark, cloudy night—or just a dark room—with
current graphic technology, but instinct suggests that the experience would not be convincing. There is still a long distance between depiction and illusion.
In visualization applications, believability is not so important. Training can be useful even
if the experience is not totally persuasive. A game or a story can be entertaining even if the participant never suspends disbelief, but in each case, there is a threshold at which a technology goes beyond serviceable and becomes compelling. When this threshold is crossed, the technology is poised to go from being a niche solution to becoming a way of life.
It is not clear where critical mass will be reachedfirst. Will one of the immersion applications
take hold? Will a VE entertainment system supplant traditional video games? Or will the desire for portable wearable devices lead to the routine wearing of HMDs unobtrusively integrated with eyeglasses? At the moment, I would bet on the latter because the standards for success are so low. Text is easy to display. The screens on cell phones and handheld computers are too small. And while speech may be ideal for answering questions, it is too slow for presenting options. Only an eyeglass-mounted display can provide the full screen of information that we take for granted at the desktop. If popular, such limited devices would inevitably be used for gaming, just as cell phones are today. Head tracking would make those games more interactive,

22. PERSPECTIVE xvii
if not more convincing, and augmented reality applications could be implemented in specific
locations like grocery stores. More immersive displays could then evolve over a period of time,
always assured of this installed base.
Starting from the other direction, real breakthroughs are needed in HMD design to provide
immersive experiences that are guaranteed to work. A widefield of view and minimal weight
are required before we can be confident that the HMD wearer will forget the apparatus and
embrace the virtual world.
Whatever the path or pace of the technology and its deployment, virtual reality will maintain
its proper role as the best metaphor for the world that is evolving around us. It will continue to
be depicted infilms and incorporated into everyday thought to the point that it is so familiar
as a concept that by the time the real thing seeps into our daily lives, we may barely notice.
—Myron Krueger
President
Artificial Reality Corporation

23. This Page Intentionally Left Blank

24. Preface
When computersfirst permeated the public domain, thoughts of the Turing Test arose yet
were quickly extinguished, as users labored over perplexing interfaces, which often left them
bewildered and thoroughly frustrated. There had to be a better way, and so began thefield
of human–computer interaction (HCI). HCI efforts have substantially improved computer
interaction, yet barriers to user friendliness still exist due to the abstract concepts that must
be conquered to successfully use a computer. A user must work through an interface (e.g.,
window, menu, icon, or some other mechanism) to achieve desired goals. They cannot access
these goals directly, but only through their interface surrogates. Until now.
Virtual environments (VEs) allow users to be immersed into three-dimensional digital
worlds, surrounding them with tangible objects to be manipulated and venues to be traversed,
which they experience from an egocentric perspective. Through the concrete and familiar, users
can enact known perceptual and cognitive skills to interact with a virtual world; there is no
need to learn contrived conventions. Virtual environments also extend the realm of computer
interaction, from the purely visual to multimodal communication that more closely parallels
human–human exchanges. VE users not only see visual representations, they can also reach
out and grab objects,“feel”their size, rotate them in any given axis, hear their movement, and
even smell associated aromas. Such experiences do not have to be in solitude, as VE users
can take along artificial autonomous agents or collaborate with other users who also have
representations within the virtual world. Taken together, this multisensory experience affords
natural and intuitive interaction.
The paragraph above describes an ideal, but not, unfortunately, the current state of the
art. In today’s virtual environments, users are immersed into an experience with suboptimal
visual resolution, inadequate spatialization of sound, encumbering interactive devices, and
misregistration of tracking information. These issues are among the scientific and technological
challenges that must be resolved to realize the full potential of VE technology, which were
well defined by Nathaniel Durlach and Anne Mavor in their seminal work,Virtual Reality:
Scientific and Technological Challenges. Chapter 1 of this handbook furthers this definitional
effort by reviewing the recommendations set forth by Durlach and Mavor and identifying the
current status of those objectives, the sine qua non being that VE technology, both hardware
and software, has realized substantial gains in the past decade and is posed to support the
next generation of highly sophisticated VE systems. However, psychological considerations
and VE usability evaluation require additional study to identify how best to design and use
VE technology. In addition, Durlach and Mavor (1995, p. 2) mentioned in their work the
xix

25. Exploring the Variety of Random
Documents with Different Content

26. Men zorge, dat de aardappelen in kokend-heete boter of Genuaolie worden
gebakken.
92. Aardappelenpurée
wordt gemaakt van fijngewreven gekookte aardappelen, heete melk met of
zonder boter.
93. Hutspotsoorten van aardappelen
met verschillende groenten of plantendeelen, maakt men door de gekookte
(of rauwe) aardappelen met een of andere groente te vermengen, als:
a.Aardappelen
met
knollen,
b.
,,
,,
kool,
c.
,,
,,
koolrabi,
d.
,,
,,
bieten,
e.
,,
,,
worteltjes,

27. f.
,,
,,
peterselie,
g.
,,
,,
selderie,
h.
,,
,,
uien, dan worden de rauwe aardappelen met de uien
samen gekookt,
i.Aardappelen
met
laboebladeren (als boerekool),
k.
,,
,,
laboe (zoetig),
l.
,,
,,
pisang (echt vegetarisch),
enz. enz. enz.
94. Asperges
uit blik of bereid met stoofsaus, welke saus men uit het asperge-nat bereidt
met boter, pala en wat meel.
95. Andijvie of sesawie.

28. Wordt op dezelfde wijze gemaakt. Men snijdt de andijvie of sesawie aan
stukken en kookt ze dan af met of zonder zout. Deze groente moet in haar
eigen vocht (het aanhangende water) koken.
Daarna stooft men de andijvie of sesawie, na ze op een vergiet te hebben
laten uitlekken, met een weinigje boter en bloem (desnoods ook met wat
melk er bij) op.
96. Bieten of kroten.
Een of twee bosjes bieten, maïzena, boter, citroensap, water, een weinigje
suiker.
Men schilt de bieten, snijdt ze in schijven, zet ze met een weinig water en
boter op, boven een zacht vuur, tot ze gaar zijn en bindt ze dan met de
aangemaakte maïzena, terwijl er wat suiker en een weinig citroensap, voor
den smaak, wordt bijgevoegd.
97. Bieten met gedroogde zure appelen.
De zure appelen worden een nacht in lauw water geweekt en in datzelfde
water gekookt, met wat suiker naar smaak en één citroenschilletje. Dan
worden zij vermengd met de bieten, die reeds, als onder n
o
. 96, gekookt zijn
en door elkander geschud en daarna in de schaal ter tafel gebracht.
98. Bloemkool,
wordt in Indië in flacons aangevoerd. Men giet het water af uit de flacons,
kookt nog even de bloemkool op en giet er een witte bloemkoolsaus over.
Deze saus kan men maken van melk, meel, boter, één geklutst eierdooier en
het bloemkoolnat.

29. 99. Brusselslof of cichorei.
Wordt ook uit blik of flesch genomen en, evenals de bloemkool, met een
witte saus bereid. Men kan ze ook enkel met boter behandelen.
100. Boerekool, (van jonge laboebladeren).
Men rist de lange bladeren van de vrij dikke stengels af en kookt ze op met
water en een tikje zout. Men kan er dan, met aardappelen, hutspot van
maken. (Zie n
o
. 93).
101. Bombay-uien.
De uien worden geschild, eene kruis er dwars over gesneden, gestoofd in
water, boter en een weinig zout, tot ze gaar zijn en daarna gebonden met
meel, dat in water is aangelengd. Men kan er een weinig citroensap bij
gebruiken.
Het meel worde bij voorkeur met het uiennat (’t gekookte water)
aangelengd.
102. Boonen
in verschillende benamingen, als heeren-, prinsesse-, sla- of spersieboonen.
Worden alle op dezelfde wijze bereid. Men haalt ze af, breekt ze en
verwijdert er alle draadjes van, dan wascht men ze en zet ze met water en
wat zout op, boven een zacht vuur. Als ze gaar zijn, is het water gewoonlijk
ingekookt. Dan worden ze met wat boter, gedurende een paar minuten
opgestoofd en nu en dan in den pot geschud.

30. 103. Bruine en witte boonen.
(katjang djògò).
De boonen worden geweekt en daarna in ’t zelfde water gekookt. Versche
boonen behoeven niet te worden geweekt. Het water moet ± 2 vingers
breedte boven de boonen staan. Zijn de boonen half gaar, dan voegt men er
een weinig zout bij. Men laat ze dan verder gaar koken.
Witte boonen (gedroogde) worden geweekt en ondergaan overigens
dezelfde bereiding.
Voor maaglijders, toch liefhebbers van bruine boonen, wordt de raad
gegeven, de boonen niet in hun geheel te laten, maar ze te pletten, te zeeven
of ziften en er, met een kluitje boter, purée van te maken.
104. Boonen. (Snij-)
(katjang boontjies).
Worden met het snijboonmesje fijngesneden (geschaafd) en, naar de
hoeveelheid, opgezet met ’n paar kopjes water, ’n paar lepels boter en een
weinig zout en suiker, naar smaak. Men laat ze dan, dichtgedekt,
gaarstoven. Nu en dan moeten zij (in den pot) worden omgeschud.
105. Doperwten.
Gewoonlijk uit blik. De fijnste en jonge Indische doperwten, b. v. die uit
Tjipanas, zijn nog vrij hard. Zij worden met een weinig van het eigen nat en
wat boter gaargestoofd, gedurende eenige minuten. Liefhebbers van jonge
erwtjes doen er dan nog een weinigje suiker bij.

31. 106. Jonge Djagoengpitten.
(maïs.)
Van eenige jonge djagoengs snijdt men de pitjes af van de kolven en
worden deze pitjes in een weinig water gekookt of gestoomd en daarna met
boter, suiker en een weinig zout opgestoofd.
107. Erwten en capucijners,
worden, evenals de bruine en witte boonen, geweekt en verder gekookt en
bereid.
In den regel maakt men van de erwten een purée. Van de erwten maakt men
de snert of erwtensoep.
108. Knollen.
(lobak).
Men schilt de lobaks, snijdt ze daarna aan schijfjes of reepjes, wascht ze en
zet ze met weinig water op een zacht vuur.
Men gebruikt deze knollen met eene melksaus. (witte bloemkoolsaus, zie
bij n
o
. 98; ook n
o
. 62).
109. Kool.
De kool wordt schoongemaakt, van de buitenste bladeren ontdaan, in vieren
gesneden en met water en een weinig zout, op een zacht vuur gekookt, tot

32. ze bijna gaar is.
Als de kool bijna gaar is, wordt ze er uitgehaald en laat men ze op een
vergiet uitdruipen. Daarna wordt ze gehakt en verder gestoofd in met boter
lichtgeel gefruite bloem en melk (of in het eigen kooknat). Men laat ze dan
nog goed gaarstoven.
110. Kool rabi of raba.
Koolrapen, een soort knolraap, die na schoongemaakt te zijn tot groente
wordt aangewend. 2 of 3 koolrabi, witte melksaus (n
o
. 62), boter.
Koolrapen worden geschild, in lange stukjes gesneden en in boter gestoofd.
Met melksaus gebruikt, als de knollen (n
o
. 108).
111. Komkommers.
(ketimoen of bonteng).
De komkommers worden geschild, aan stukken gesneden (de harten (pitjes)
er uitgehaald) en gaargestoomd in een weinig water met een weinig zout.
Als ze gaar zijn, stooft men ze verder op met een eiersaus, (zie n
o
. 55) en
laat ze zoo nog eenige minuten op een zacht vuurtje sutteren.
Ze worden echter weinig als gestoofde groenten bij aardappelen gebruikt.
112. Kropsla.
De kroppen worden van de buitenste harde bladeren ontdaan, vervolgens
goed met frisch water schoongemaakt en er flink doorheen gehaald, om
zand en diertjes (slakken) te verwijderen. Zijn ze schoon, dan worden ze
gekookt in ruim water met wat zout; vervolgens laat men ze op een vergiet

33. uitlekken en stooft men ze in een vuurvasten schotel met boter en bovenop
wat beschuitkruim. Men kan er naar verkiezing een weinigje zout aan
toevoegen.
113. Laboe.
De laboe wordt geschild, in stukjes gesneden en verder bereid als knollen
(n
o
. 108) of als de komkommers (n
o
. 111).
114. Liefdesappels of tomaten.
(een zeer gezocht vegetarisch eten).
Groote, rijpe tomaten worden in warm water even opgekookt, daarna van
het dunne schilletje ontdaan en verder gestoofd in een pan met boter.
Dichtgedekt.
Men kan ze, desgewild, met wat aangemaakte maïzena, binden.
115. Palmiet. (de top der arèn- en klapperboomen.)
De jonge, zachte (witte) palmiet wordt even schoongemaakt, aan stukjes
gesneden en verder gekookt, gestoofd en bereid als de knolletjes (n
o
. 108).
116. Pepaja.
Jonge pepaja’s worden geschild, aan reepen gesneden, in water en weinig
zout gekookt en daarna met een bloemkoolsaus (n
o
. 98) begoten en zoo
voorgediend. (Gelijken op de holl. knolletjes.)

34. 117. Peulen.
(katjang kapri).
Peulen uit blik stooft men met boter en een tikje suiker op.
Versche peulen worden als sla- en prinsesseboonen (n
o
. 102) behandeld.
Men zet ze op met een weinig water, boter, suiker en zout, en schudt den
pot nu en dan om.
118. Postelein.
(krokot of gèllang).
Wordt gewasschen en zonder water opgezet. Men moet ze vooral eerst
terdege van al het onkruid zuiveren. Na het wasschen laat men de postelein
op een vergiet goed uitlekken, waarna men ze pas, zonder water, opzet. Op
een zacht vuur zal de postelein gaan smelten. Als ze gaar is, wordt ze weêr
op het vergiet gedaan en van het nat met in boter lichtgeel gefruite bloem,
maakt men een saus, waarin dan de postelein verder wordt gaargestoofd.
119. Prinsesseboonen.
Zie boonen (n
o
. 102).
120. Roode kool. (blikgroente).
Wordt met boter, bessensap, suiker en een weinig zout samen opgestoofd.
In de plaats van bessensap kan men citroensap gebruiken.

35. 121. Selderij.
Men wascht de selderij en snijdt ze in stukken van een vinger lengte.
Men zet ze op met weinig water en weinig zout, boven een zacht vuur. Na
een groot kwartier is ze gaar en legt men ze op een vergiet. Van het nat
maakt men een sausje van boter en bloem, waarin men de selderij verder
laat gaarstoven.
122. Salade. (als stoofgroente).
De salade goed schoonmaken van vuil en diertjes, ook van de buitenste
harde bladeren ontdoen en ze daarna koken, stoven en verder behandelen
als de andijvie (n
o
. 95).
123. Schorseneren. (blikgroente).
Worden als de knollen behandeld, gestoofd en met een witte stoofsaus (n
o
.
98) overgoten en aldus voorgediend.
124. Spinazie.
(bajem).
Moet goed worden schoongemaakt, van alle vuil, diertjes en onkruid
ontdaan en verder zonder water, maar met een weinigje zout worden
opgezet. De verdere behandeling geschiedt als bij de postelein (n
o
. 118).
In plaats van bloem in boter gefruit neemt men wel eens beschuitkruim of
stukjes brood, die men met het spinazienat fijnmaakt.

36. Als de spinazie wordt voorgediend, garneert men het gerecht met stukjes
bruingefruit brood en in vierde parten gesneden gepelde gekookte eieren.
125. Taugé.
(uitspruitsels van de katjang idjoe).
Hoewel niet direct als groente in het dagelijksch leven gebruikt, speelt zij
een voorname rol in de indische (en als salade) in de europeesche keuken.
Ze wordt met een weinig zout opgezet en half gaar gekookt, zoo, dat de
spruitsels nog knappen.
Ook de Chineezen maken bij hunne recepten (met en zonder
varkensvleesch, bahmie, kiemloh, enz.) veel gebruik van de zoo zeer
gezochte taugé. Bij de vegetariërs kan ze als salade goeden dienst doen. (zie
n
o
. 135).
126. Walòh.
(de gele pompoen).
Men neemt van de walòh een stuk af als men noodig acht, haalt er het zaad
uit en snijdt het afgesneden deel in kleine stukjes.
Deze worden, gedurende korten tijd, in weinig water, boven een zacht vuur,
spoedig gaar. Van het nat maakt men met citroensap, boter en meel een
stoofsaus en stooft de stukjes walòh hierin nog eenige minuten op.
127. Zuring.
Na het afrissen der blaadjes van de nerven, wascht men ze goed en laat ze
op een vergiet uitlekken. Verder wordt ze als de postelein (n
o
. 118)

37. behandeld. Men kan de zuring den zoeten smaak geven, door toevoeging
van suiker of stroop. Er zijn velen, die er ook krenten en rozijnen bijvoegen,
of pruimen—in dit laatste geval bindt men de zuring met maïzena in water
aangemaakt.

38. F. Slaschotels.
128. Aardappelsalade.
Overgeschoten of verschgekookte maar koude aardappelen worden aan
schijfjes gesneden en daarna goed geroerd (gefatigueerd) met de volgende
saus: op het sap van 1 kleine djeroek nipis 2 theelepels slaolie—op 1 groote
of 2 kleine djeroek nipis 3 à 4 theelepels slaolie benevens een weinigje
suiker naar smaak. Met deze olie maakt men het kruim van een paar
aardappels fijn, door alles goed te mengen.
Die saus wordt door de aardappelen geroerd.
Men kan ook de saladesaus n
o
. 65, of een der mayonnaisesauzen n
o
. 63 of
n
o
. 64 nemen.
129. Andijviesla.
Zeer malsche andijvie wordt goed gewasschen, schoongemaakt en van alle
onzuiverheden (slakken, enz.) ontdaan en zeer dun gesneden (iris) als de
rampéj. De verdere behandeling en verwerking tot sla is het door elkander
roeren van de fijne andijvie met de saus n
o
. 65 of met een der beide
mayonnaisesauzen.
130. Boonensla.
(Van heeren-, spersie-, prinsesse- of slaboonen).

39. Gekookte boontjes worden evenals de andijviesalade bereid. Men kan door
de saus een paar gekookte aardappelen heenwrijven of een der
mayonnaisesauzen gebruiken. (N
o
. 63 of 64)
131. Koolsla.
De hartjes van eenige kleine kolen worden zeer fijn gesneden (iris) als de
rampéj en daarna aangemaakt met olie en citroensap in de opgegeven
verhouding (n
o
. 128). Men roert alles goed door elkander en laat deze sla,
vóór ze te gebruiken, een goed half uur staan.
132. Komkommer- of ketimoensla.
Een paar rijpe ketimoens worden met een komkommerschaaf fijngeschaafd
aan zeer dunne schijfjes—òf men snijdt ze met een mes aan zeer dunne
schijfjes,—waarna men ze goed door elkander roert met een der opgegeven
mayonnaisesauzen (n
o
. 63 of n
o
. 64).
133. Salade italienne.
Gekookte knolletjes (lobak), worteltjes (uit blik), bieten, worden in
verschillende figuurtjes gesneden (sterren, enz.) en alles in vakken geschikt,
rondom een pyramide van eenige aardappelenpurée. Om de verschillende
groentevakken stort men een der uitgekozen mayonnaisesauzen.
134. Salade variée.
Worteltjes, doperwtjes, lobakjes, snijboonen, aspergepunten en
mayonnaisesaus.

40. Men maakt in een schotel een laag van snijboonen en plaatst daarop—in het
midden—de doperwtjes en aspergepunten, waaroverheen men een paar
lepels mayonnaisesaus stort. De overige opgegeven groenten komen er in
verschillende vakken om heen. Verder wordt er, bij het voordienen van deze
salade, nog mayonnaisesaus gepresenteerd, naar verkiezing van hen, die
meer saus wenschen.
135. Taugésla.
De taugé wordt half gaar (stengah mateng) gekookt en als gewone salade
verwerkt met een saus van citroensap en Genuaolie en, naar verkiezing, een
gekookt ei er door fijn gewreven.
136. Salade (gewone).
Kropsla. Van deze de buitenste bladeren verwijderen, de sla verder goed
schoonmaken, de blaadjes van de harde nerven afrissen, ze laten uitlekken
op een vergiet—of met de hand goed uitpersen (meres) en verder met de
vegetarische saus van citroensap, slaolie en een fijngewreven aardappel
bereiden en door elkander roeren. Men kan ook mayonnaisesaus gebruiken.
137. Tomatensla.
Na de rijpe tomaten te hebben gewasschen, snijdt men ze aan dunne
schijven en bedekt deze met een der verschillende opgegeven sauzen. Men
laat de aangemaakte sla een goed uur staan, vóór het gebruik.
Men dient deze salade voor met kleine, uitgezochte kropjes salade, om de
tomaten geschikt.
Nog een voor Indië bijzonder geschikte salade is de

41. 138. Palmietsla.
De jonge palmiet wordt aan kleine stukjes en reepjes gesneden en verder
geheel behandeld als de taugésla (n
o
. 135).
N.B. Ter versiering van al deze verschillende slasoorten kan men een of
twee gekookte, gepelde eieren in 4e of 6e parten deelen en deze over de
salade netjes arrangeeren.
Bij
139. Vruchtensla
worden geen schijfjes eieren ter versiering gebruikt. Men kiest daartoe de
volgende vruchten: tomaten, mangga en ananas.
De tomaten worden aan zeer dunne schijfjes gesneden en deze bedruppeld
met citroensap.
Vervolgens worden de geschilde mangga’s en ananas aan zeer kleine stukjes
gesneden en door de tomaten heen geroerd.
Van vele Indische vruchten kan men goede vegetarische saladen maken:
mangga, ananas, djeroeks (keprok, matjan enz.), djamblang (zonder pitten,
maar met zout) roekem, lobi-lobi, gendaria, djamboesoorten, enz.
140. Zwitsersche sla.
Kropsla, zwitsersche geraspte kaas en mayonnaisesaus.
Men roert de kaas gedurende 10 minuten goed met de mayonnaisesaus door
elkander en fatigeert hiermede de kropslaatjes.

43. G. Gestoofde vruchten, coméôtes en moezen.
(boeboers).
1. Gestoofde vruchten.
141. Abrikozen. (gedroogde).
De abrikozen worden gewasschen en in water geweekt. Men stooft ze op in
hetzelfde weekwater en voegt er suiker naar smaak bij. Wil men ze rood
gestoofd hebben, dan voegt men er een heel of half splitglas—naar de
hoeveelheid abrikozen—bessensap aan toe.
Ook de
142. Pruimen (gedroogde),
ondergaan dezelfde bereiding; het bessensap wordt er, voor den
aangenameren smaak en voor de jus, bijgevoegd.
143. Ananas-stoof.
1 of 2 rijpe ananassen, het sap van 1 djeroek nipis, suiker en water.

44. De vruchten worden goed geschild, schoongemaakt en aan stukken
gesneden; reepen van ½ vingerlengte. Dan perst men er het citroensap over,
kookt ze met wat water en suiker goed gaar.
144. Gestoofde appeltjes.
Gedroogde zure appelen worden goed schoongemaakt, zoo noodig de
enkelen van de restant klokkenhuisjes en schilfers ontdaan en een nacht in
water geweekt. In datzelfde water moeten zij worden gestoofd met suiker
en een citroenschilletje.
Men bindt ze met wat maïzena, met water aangemaakt.
145. Gestoofde bananen (pisang).
Eenige stuks pisang-radja (½ of N⁄N​ sisir) worden geschild, aan stukken
schuin gesneden en met een weinig suiker, bessensap en wat citroensap
gestoofd.
Men kan ze binden met wat met water aangelengde maïzena.
146. Blimbing-assem. Stoof.
Groene, geen rijpe blimbings worden goed geprikt, met suiker bestrooid—
laag om laag—en een nacht zoo gelaten.
Daarna stooft men ze met het eigen water, wat er af is gekomen, met nog
wat water er bij en suiker naar smaak.
Men voegt er ¼ glas ananasstroop bij, laat het zoo zachtjes doorstoven, tot
de blimbings gaar zijn. Men kan ze met wat aangemaakte maïzena binden.

45. 147. Gestoofde djamboe’s.
Voornamelijk de djamboe-bol en de djamboe-bidji. Van deze laatste haalt
men de pitjes eerst goed weg en snijdt dan de djamboes aan stukjes. Bij de
djamboe-bol doet men suiker en, voor de kleur, een weinig bessensap en
kookt ze in water verder gaar. Men kan ze binden met arrowroot of
maïzena.
De djamboe-bidji of Guave wordt geschild—van de pitjes ontdaan (naar
verkiezing) en in water met suiker—desnoods ook met wat bessensap—
gaargestoofd. Ook deze djamboestoof kan men dik maken of „binden”,
zooals overal elders reeds is aangegeven.
148. Gendaria, gestoofde.
Deze Indische wilde pruimensoort wordt goed schoongemaakt en, met de
schil en pit gekookt in weinig water en suiker naar smaak. Ze worden te
voren geprikt en mogen niet lang koken, daar ze spoedig gaar zijn.
149. Pepaja, gestoofde.
Halfrijpe pepaja’s (mengkel) worden geschild, gehalveerd, van de pitjes
ontdaan en met wat water, suiker en citroensap, boven een niet te hard vuur,
gaar gestoofd.
150. Ramboetans, gestoofde.

46. De beste soort ramboetans voor dit gerecht is de ramboetan-atjéh. Ook de
ramboetan-boeloe kan men stoven. Men schilt de ramboetans en stooft ze in
hun geheel, met de pit er in, gaar, in wat water, suiker en citroensap òf
bessensap.
Men kan ze, naar verkiezing, binden met wat aangemaakte arrowroot of
maïzena.
151. Tjeriméj, gestoofde.
Rijpe tjeriméj’s worden goed schoongemaakt, gewasschen en met water,
suiker en een weinig citroensap gaar gestoofd. Men kan ze met maïzena
binden of verdikken.
152. Woenie, gestoofde.
De Indische zwarte bessen, (woenie’s) worden gewasschen en gaar gestoofd
in weinig water met suiker. Naar verkiezing kan men ze binden en er voor
den smaak citroensap (of ook kaneel) bijvoegen.
De ware vegetariërs gebruiken bij de stoofvruchten, bij voorkeur het eigen
water waarin de vruchten zijn gewasschen en geweekt en doen er zoo
weinig mogelijk suiker of eenig andere zoetigheid bij, om den natuurlijken
vruchtensmaak niet te laten verloren gaan. Zij nemen om te „zuren”, nooit
chemische, doch altijd plantenzuren zooals citroen- of bessensap.
153. 2. Compôtes
zijn, in ’t algemeen, al deze zelfde gestoofde vruchten, maar dikker gemaakt
door méér arrowroot, gelatine, agar-agar of maïzena; de vruchtengerechten
komen echter dan koud op tafel.

47. Perziken, abrikozen, reine claudes, aardbeien, pruimen, moerbeien, allen op
water, worden zóó uit de flacons in glazen compôteschaaltjes overgestort en
voorgediend.
3. Moezen.
boeboers of papsoorten
(van gekookte en rauwe vruchten.)
154. Advocaat, rauwe, koude moes.
Rijpe advocaten worden geschild, schoongemaakt, van de pit ontdaan en
het vleesch der vruchten door eene zeef fijn gewreven. Men vermengt ze
daarna met suiker en citroensap.
155. Kawèsta of madja, rauwe, koude moes.
De vruchten slaat men stuk en haalt het binnenste met een lepel uit de harde
schaal.
Dat binnenste ziet er geelbruin en zwartbruin uit, gelijkt veel op een bruine
moes met vele kleine pitjes. Dit vruchtenvleesch lengt men met water aan
en bereidt ze verder met goela djawa tot een rauwe moes.
156. Zuurzak, rauwe, koude moes.

48. De groote, rijpe vrucht wordt in dikke mooten gesneden, de schil er van
afgehaald en daarna het vleesch, dat men als groote dikke vlokken af kan
halen, van de zwarte pitten ontdaan en door eene zeef fijn gewreven.
Men vermengt deze vruchtenpap met citroensap en suiker en roert alles
goed door elkander.
157. Tamarinde moes.
de bekende „boeboer-assem” (gekookte moes.)
Eenige plakken rijpe tamarinde (assem) zooals die op de passars
verkrijgbaar zijn, (dan wel versche oude assem) worden goed uit elkander
gehaald, van de onzuiverheden en pitten ontdaan en met water tot moes
gaar gekookt. Het moes wordt dan door een zeef gewreven en verder
opgekookt met de noodige goela djawa. Is het moes niet dik genoeg, dan
kan men het binden met aangemaakte maïzena.
De „boeboer-assem” is in vele huishoudingen een zeer gezocht en gezond
nagerecht.
In vele inrichtingen, scholen enz. in Indië komt deze boeboer vaak des
avonds op tafel als een „toetje”, zooals in Europa de karnemelk met stroop.
158. Dadelmoes.
(boeboer-korma).
Rijpe, gesuikerde of geconfijte dadels, (korma), zooals men die op de
passars aantreft, worden uit elkander gehaald, gezuiverd, van de
langwerpige pitten ontdaan en met water opgekookt, daarna gezift (door een
tanggok) en met aangemaakte maïzena wat gebonden. Naar smaak kan men
er wat goela-djawa bij koken.

49. 159. Gendariamoes.
(Indische pruimenmoes).
Rijpe geelachtige gendaria’s worden goed schoongemaakt, van de steeltjes
ontdaan en dan kortop met water opgezet, waarbij men, onder het koken,
witte suiker voegt. Als ze gaar zijn, laat men ze wat afkoelen, haalt er de
pitjes uit en wrijft het vleesch der vruchten door een zeef fijn.
Daarna kan men dit moes nog eens met wat goela djawa opkoken.
160. Kedoengdoengmoes.
Eenige rijpe kedoengdoengs worden geschild, schoongemaakt en in heet
water te weeken gelegd, desnoods zachtjes gestoofd. Men zift ze daarna fijn
en maakt van het moes een pap met wat dikke assem- of ananassiroop en
suiker naar smaak.
161. Manggamoes.
(boeboer-mangga).
8 à 10 half rijpe mangga’s (mengkel) water, suiker, een weinig djeroeksap
en arrowroot of maïzena (aangemaakte) om te binden.
De mangga’s (liefst mangga wangie) worden goed schoongemaakt,
geschild, in de helft gesneden, de groote pit (pelem) verwijderd en daarna
opgezet met water, tot ze gaar zijn gekookt. Daarna worden de stukken
mangga door een zeef fijngewreven en met suiker en citroensap opgekookt
en, zoo noodig, gebonden met de aangemaakte arrowroot of maïzena.

50. 162. Abrikozenmoes.
Hetzelfde als hiervoren (n
o
. 161) maken en alles door een zeef fijnwrijven.
163. Appelmoes.
Hetzelfde als onder n
o
. 161 maken en daarna de gestoofde stukjes appelen
door een zeef fijnwrijven.
Velen geven de voorkeur aan manggamoes—de Indische appelmoes.
164. Pruimenmoes.
Men doet evenals met de gedroogde pruimen (zie n
o
. 142) en wrijft alles
door eene zeef fijn, zoodat de pitten achterblijven.

51. Welcome to our website – the ideal destination for book lovers and
knowledge seekers. With a mission to inspire endlessly, we offer a
vast collection of books, ranging from classic literary works to
specialized publications, self-development books, and children's
literature. Each book is a new journey of discovery, expanding
knowledge and enriching the soul of the reade
Our website is not just a platform for buying books, but a bridge
connecting readers to the timeless values of culture and wisdom. With
an elegant, user-friendly interface and an intelligent search system,
we are committed to providing a quick and convenient shopping
experience. Additionally, our special promotions and home delivery
services ensure that you save time and fully enjoy the joy of reading.
Let us accompany you on the journey of exploring knowledge and
personal growth!
ebooknice.com