Miltons Rival Hermeneutics Reason Is But Choosing Richard J Durocher Editor Margaret Olofson Thickstun Editor

Miltons Rival Hermeneutics Reason Is But
Choosing Richard J Durocher Editor Margaret
Olofson Thickstun Editor download
https://ebookbell.com/product/miltons-rival-hermeneutics-reason-
is-but-choosing-richard-j-durocher-editor-margaret-olofson-
thickstun-editor-51831900
Explore and download more ebooks at ebookbell.com

Here are some recommended products that we believe you will be
interested in. You can click the link to download.
Miltons Scriptural Theology Confronting De Doctrina Christiana John K
Hale
https://ebookbell.com/product/miltons-scriptural-theology-confronting-
de-doctrina-christiana-john-k-hale-48313842
Miltons Theology Of Freedom Benjamin Myers
https://ebookbell.com/product/miltons-theology-of-freedom-benjamin-
myers-49050290
Miltons Loves From Amity To Caritas In The Paradise Epics Rosamund
Paice
https://ebookbell.com/product/miltons-loves-from-amity-to-caritas-in-
the-paradise-epics-rosamund-paice-49174682
Miltons Imagery Theodore Howard Banks
https://ebookbell.com/product/miltons-imagery-theodore-howard-
banks-51903144

Miltons Blindness Eleanor Gertrude Brown
https://ebookbell.com/product/miltons-blindness-eleanor-gertrude-
brown-51904208
Miltons Imperial Epic Paradise Lost And The Discourse Of Colonialism J
Martin Evans
https://ebookbell.com/product/miltons-imperial-epic-paradise-lost-and-
the-discourse-of-colonialism-j-martin-evans-51936682
Miltons Epics And The Book Of Psalms Course Book Mary Ann Radzinowicz
https://ebookbell.com/product/miltons-epics-and-the-book-of-psalms-
course-book-mary-ann-radzinowicz-51956106
Miltons Burden Of Interpretation Reprint 2016 Dayton Haskin
https://ebookbell.com/product/miltons-burden-of-interpretation-
reprint-2016-dayton-haskin-51968520
Miltons Leveller God David Williams
https://ebookbell.com/product/miltons-leveller-god-david-
williams-52540362

Milton’s Rival Hermeneutics
i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd ii-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd i 2/15/2012 7:22:46 PM2/15/2012 7:22:46 PM

Medieval & Renaissance Literary Studies
General Editor:
Rebecca Totaro
Editorial Board:
Judith H. Anderson Jonathan Gil Harris
Diana Treviño Benet Margaret Healy
William C. Carroll Ken Hiltner
Donald Cheney Arthur F. Kinney
Ann Baynes Coiro David Loewenstein
Mary T. Crane Robert W. Maslen
Stephen B. Dobranski Thomas P. Roche Jr.
Wendy Furman-Adams Mary Beth Rose
A. C. Hamilton Mihoko Suzuki
Hannibal Hamlin Humphrey Tonkin
Margaret P. Hannay Susanne Woods
Originally titled the Duquesne Studies: Philological Series (and later
renamed the Language & Literature Series), the Medieval & Renaissance
Literary Studies Series has been published by Duquesne University Press
since 1960. This publishing endeavor seeks to promote the study of late
medieval, Renaissance and seventeenth century English literature by
presenting scholarly and critical monographs, collections of essays, editions
and compilations. The series encourages a broad range of interpretation,
including the relationship of literature and its cultural contexts, close tex-
tual analysis, and the use of contemporary critical methodologies.
Foster Provost
E
DITOR, 1960–1984
Albert C. Labriola
E DITOR, 1985–2009
Richard J. DuRocher
E DITOR, 2010
i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd iii-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd ii 2/15/2012 7:22:46 PM2/15/2012 7:22:46 PM

DUQUESNE UNIVERSITY PRESS
Pittsburgh, Pennsylvania
Milton’s
Rival
Hermeneutics
“Reason Is But Choosing”
Edited by Richard J. DuRocher
& Margaret Olofson Thickstun
i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd iii i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd iii 2/20/2012 3:11:04 PM 2/20/2012 3:11:04 PM

Copyright © 2012 Duquesne University Press
All rights reserved
Published in the United States of America by
D
UQUESNE UNIVERSITY PRESS
600 Forbes Avenue
Pittsburgh, Pennsylvania 15282
No part of this book may be used or reproduced,
in any manner or form whatsoever,
without written permission from the publisher,
except in the case of short quotations
in critical articles or reviews.
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data
Milton’s rival hermeneutics : reason is but choosing / edited by Richard J.
DuRocher and Margaret Olofson Thickstun.
p. cm. — (Medieval & renaissance literary studies)
Summary: “As these 11 essays demonstrate, Milton’s own acts of
interpretation in his major works compel readers to reﬂect not only on
the rival hermeneutics they ﬁnd there, but also to reﬂect on their own
hermeneutic principles and choices — an interpretive complexity that
is integral to the enduring appeal of Milton’s poetry” — Provided by
publisher.
Includes bibliographical references and index.
ISBN 978-0-8207-0450-0 (cloth : acid-free paper)
1. Milton, John, 1608–1674 — Criticism and interpretation. 2. Hermeneutics.
I. DuRocher, Richard J. II. Thickstun, Margaret Olofson, 1956–
PR3588.M536 2012
821’.4 — dc23
2011051800
∞ Printed on acid-free paper.
i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd ivi-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd iv 2/15/2012 7:22:46 PM2/15/2012 7:22:46 PM

Contents
A Tribute to Richard J. DuRocher, 1955–2010 vii
Introduction xv
Part One: Reading Violence
1.
Inviting Rival Hermeneutics: Milton’s Language
of Violence and the Invitation to Freedom 3
Susanne Woods
2. “A Table Richly Spread”: Nature, Place, and
Choice in Milton’s Nativity Ode 17
Diane McColley
3. Dead Shepherd: Milton’s Lycidas 31
Gordon Teskey
4. Toward Latinitas: Revising the Defensio 57
Hugh Jenkins
Part Two: Reading Paradise Lost
5. Interpreting God’s Word — and Words — in
Paradise Lost 77
Barbara K. Lewalski
6. Sites of Contention in Paradise Lost: Scenes of
Instruction, Lessons in Interpretation 101
Joseph Wittreich
i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd vi-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd v 2/15/2012 7:22:46 PM2/15/2012 7:22:46 PM

7. Narrative, Judgment, and Justice in Paradise Lost 135
William Flesch
Part Three: Reading Cruxes in Milton’s Major Poems
8. Rethinking “shee for God in him”: Paradise Lost
and Milton’s Quaker Contemporaries 159
Teresa Feroli
9. Fame, Shame, and the Importance of Community
in Samson Agonistes 183
Margaret Olofson Thickstun
10. Satan in Paradise Regained: The Quest for
Identity 205
Stella P. Revard
11. Hermes’s Blessed Retreat: Rival Views of
Learning in Paradise Regained 225
Richard J. DuRocher
Notes 239
About the Contributors 265
Index 269
vi Contents
i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd vii-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd vi 2/15/2012 7:22:46 PM2/15/2012 7:22:46 PM

vii
A Tribute to Richard J. DuRocher,
1955–2010
I believe that Richard James DuRocher was an excep-
tional Milton scholar in two respects. What he wrote was
faithful to Milton’s poetry, and how he lived and com-
ported himself was faithful to Milton’s standards. His
responsiveness and integrity will be shown fully in his
new book on Milton and the passions.
— Mary Ann Radzinowicz
Like all the great Renaissance humanists, Rich DuRocher was
deeply grounded in Christian faith and in classical authors.
These two arenas of lifetime commitment came together
in his passionate engagement with Milton. His early stud-
ies at Loyola University in physics and electrical engineering
inspired a fascination with how things work and how things
are connected. This curiosity about the interconnectedness
of physical properties carried over at Cornell University in
his later studies of conceptual interrelations in different
periods of literature and culture. Rich’s Milton scholarship
embodies his faithful pursuit of understanding. He wished to
discover how parts relate to a whole, how the complexities of
the intellect, spirit, and heart comprise a whole human self,
i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd viii-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd vii 2/15/2012 7:22:46 PM2/15/2012 7:22:46 PM

viii A Tribute to Richard J. DuRocher
and how Milton’s poetry can teach us to think, feel, believe,
and live. All of Rich’s colleagues, students, friends, and fam-
ily have experienced the truth of Mary Ann Radzinowicz’s
tribute. Rich DuRocher, a scholar — “faithful to Milton’s
poetry” — cannot be separated from Rich DuRocher the
man — “faithful to Milton’s standards.” Rich’s contribution
to Milton studies cannot be measured by his scholarly pub-
lications alone, but must take into account the depth of his
collegial inspiration and warmth, and his devoted teaching.
At St. Olaf College, where Rich taught for 24 years, he
was known as an enthusiastic and encouraging (as well as
exacting) professor steeped in knowledge of Latin language
and literature and in Milton’s poetry and prose. In 2006, in
his delivery of the college’s prestigious Melby Lecture, he
spoke about Milton’s continued relevance in our world and
what Milton can teach us about “discriminating freedom,”
“the rhetoric of heroism,” and the search “for wisdom and
beauty.” More than a decade earlier, in his article “Dante,
Milton, and the Art of Visual Speech,” he had argued that
“Paradise Lost remains at its close profoundly committed
to the solitary struggle for liberating choice in the world
below” (168). Always true to his own insights and words,
Rich lived what he taught, and both his pedagogy and his
scholarship present an honest account of his own intellectual
and spiritual search for the choices that truly liberate in this
world.
Rich’s Milton publications evolved through three major
phases, all united by his engagement with the classical
Roman authors who inﬂuenced Milton’s writings. Rich’s two
monographs, Milton and Ovid (1985), and Milton Among
the Romans: The Pedagogy and Inﬂuence of Milton’s Latin
Curriculum (2001) remain inﬂuential studies of the ways in
which Milton’s ideas were informed by the classics. The sec-
ond development in Rich’s scholarship includes essays that
seminally inﬂuenced ecocritical Milton scholarship. The
i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd viiii-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd viii 2/15/2012 7:22:46 PM2/15/2012 7:22:46 PM

A Tribute to Richard J. DuRocher ix
third focuses primarily on Milton and the emotions, the sub-
ject of his monograph Passionate Milton, which he worked
on until very shortly before he died.
Twenty-ﬁve years after its publication, Milton and Ovid
remains essential for any scholar considering Milton and the
classics. In addition to considering how allusions to Ovidian
characters and rhetoric may have shaped Milton’s own char-
acters, Milton and Ovid extends its inquiry toward what
such poetic devices might reveal more broadly about the con-
cept of change, the construction of poetic genres, and the role
of authorial presence. Expanding on the subject in Milton
Among the Romans, Rich turns his attention speciﬁcally
toward the curriculum of Latin authors that Milton studied
and taught to pupils under his private tutelage from 1640 to
1646, and Rich explores how this set of scientiﬁc, historical,
and architectural texts contributed to Milton’s poetic style,
especially in Paradise Lost. Milton Among the Romans, in
addition to calling attention to the civic and spiritual aims
of Milton’s pedagogy, also examines how the kind of edu-
cation Milton espoused continues to address human needs.
By investigating Milton’s curriculum both for its own sake
and for what it reveals about reading, learning, and construct-
ing a life based in public and moral service, Milton Among
the Romans has inﬂuenced not only scholars interested in
Milton and the classics but also educators generally.
Milton Among the Romans includes three reprinted essays
about the natural and “built” worlds of Milton’s epic. Like all
of Rich’s scholarship, these essays are grounded in his love of
the classics and his fascination with the interconnectedness
of art, beauty, and spirituality. “Careful Plowing: Culture and
Agriculture in Paradise Lost” argues for the epic’s insistence
on the core values of cultivation, stewardship, and “match-
less Fortitude” established by Milton’s “emphatic arrange-
ment” of “Fruit” and “Seed,” along with book 4’s epic simile
of the “careful Plowman.” Turning from ideas about creation
i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd ixi-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd ix 2/15/2012 7:22:46 PM2/15/2012 7:22:46 PM

x A Tribute to Richard J. DuRocher
and destruction to ideas about construction and the practi-
cal science of building, Rich explores what this might reveal
about spiritual, moral, and political principles. “Building
Pandemonium: Vitruvian Architecture in Paradise Lost”
demonstrates how Milton understood and taught Vitruvius’s
De architectura and describes the essential principles Milton
drew on to describe the building of Pandemonium in book 1
of Paradise Lost. In a “daring narrative strategy,” Rich argues,
Milton invites readers to “marvel at demonic echoes of the
architectural achievements of the high Renaissance” and, by
turns, at both the positive and negative potential of any con-
struct — a temple or a commonwealth — designed to manifest
the relation between humans and God.
Another essay, “The Wounded Earth in Paradise Lost,”
shaped the ﬁrst generation of ecocritical scholars and contin-
ues to be cited repeatedly by scholars dealing with Milton and
the natural world. This essay examines how Roman writers,
especially Lucretius and Virgil, inﬂuenced Milton’s depiction
of Eden and earth and claims that “through anthropomorphic
imagery of childbirth, Milton shows that during the Fall the
Earth reverses the process of Creation” (94). Perhaps most
striking is the essay’s contention that Milton depicts the earth
as a “sentient, responsive being” (101) affected by human and
divine actions. Rich observes that, though Milton’s personi-
ﬁcation of the earth in Paradise Lost has fascinating classical
precedents, he goes beyond them in evoking the dire imme-
diate and lasting ecological consequences of human sin and
human decisions.
Even as he faced profound personal sorrows — foremost
the illness and loss of his beloved daughter Helen — Rich’s
search for wisdom and beauty did not wane, but over time
it did change. After Helen’s death in 2002, Rich’s scholar-
ship began to focus on Milton and the emotions. Initially, he
was concerned that some colleagues might take him and his
i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd xi-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd x 2/15/2012 7:22:46 PM2/15/2012 7:22:46 PM

A Tribute to Richard J. DuRocher xi
work on this subject less seriously than when he was known
as “Milton and the classics DuRocher.” But because he was
an honest scholar, his scholarship could be no less than an
honest part of the whole of what he was: a grieving father
endeavoring to turn his anguish into an understanding of
the mysteries that control our lives. Thus, he searched for
what Milton and other writers could teach us about suffer-
ing, anger, hope, healing, and regeneration. His essay “‘Cropt
by th’ Almighties hand’: Allegory as Theodicy in Anne
Bradstreet’s Poems on Her Grandchildren” (2007) unapolo-
getically looks to poetry for consolation and illumination.
In Bradstreet’s poems, he ﬁnds “quiet but resonant hope of
restoration” (220) after otherwise inexplicable losses. This
essay’s astute and poignant meditation on the idea of Eden
and the “rich biblical tradition of God’s providential care for
his suffering people” (220) resonates further in Rich’s subse-
quent book project, Passionate Milton.
In this manuscript, Rich argues that in Paradise Lost,
Milton, perhaps inﬂuenced by his own life sorrows, was
“advancing” a “new anthropology, one in which the pas-
sions — no longer seen simply as Plato’s dark horse that an
independent reason must restrain — play an integral and piv-
otal role in human ﬂourishing” (7). Neither in his early poetry
and prose nor in his mature work does Milton avoid, down-
play, or explain away passions; he deliberately accentuates
them. Rich proposes new readings about how Paradise Lost’s
narrator “displays authorial passion rhetorically to encour-
age readers to respond appropriately” and how the epic’s sty-
listic and structural features, such as heightened diction and
chains of epic similes, create additional stimuli for emotional
reaction. In this way the poem can model “proper passion-
ate response for the audience” (5). Passions are integral to
theodicy — indeed integral to the nature of God — so Milton’s
texts model passions, even negative ones, as inevitable,
i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd xii-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd xi 2/15/2012 7:22:46 PM2/15/2012 7:22:46 PM

xii A Tribute to Richard J. DuRocher
necessary, and desirable, though they must be “rightly tem-
pered” if an individual is to achieve spiritual awareness and
sustenance.
Although Rich was not able to see all of Passionate Milton
through to publication before his death, he did share pieces of
it with the Milton community. “‘Tears such as Angels weep’:
Passion and Allusion in Paradise Lost,” derived from the ﬁrst
chapter, was the title of Rich’s memorable keynote address
at the 2007 Conference on John Milton in Murfreesboro,
Tennessee. This speech became a Milton Studies article in
2009, and it was also revised and reprinted as the lead article
in the conference volume, Their Maker’s Image (2011). Rich
contends that Milton’s God is capable of demonstrative, rec-
ognizable emotions and that he and the Son in Paradise Lost
ultimately “direct their passion, even their hate, toward the
work of justice” (142), a claim he bases on the epic’s allusions
to Virgil’s impassioned gods and to Lactantius’s treatise, The
Wrath of God. Other chapters in Passionate Milton argue
that the passions model positive responses and outcomes that
one may choose. Adam and Eve, for example, return from
despair and suicidal thoughts to rebuild the human commu-
nity; the Son’s instances of “perfect controlled patience” in
Paradise Regained form a pattern “above heroic” that “less
than divine agents can only hope to emulate,” and Samson’s
passions show how readers might be “led to experience the
tragic emotions of pity, fear, and terror in order to achieve
catharsis and spiritual insight via the tragedy” (6).
Two other published articles of Rich’s last years show his
sustained interest in the mingling of corporeality and spir-
ituality in all created beings. His essay “The Emperor’s New
Clothes: The Royal Fashion of Satan and Charles II” (2007)
focuses on how dress and clothing rather cunningly align
Charles II with Satan so that the characterization might pro-
vide “exactly the right blend of suggestiveness, doubt, illumi-
nation” (122). “Tradition and the Budding Individual Talent:
i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd xiii-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd xii 2/15/2012 7:22:46 PM2/15/2012 7:22:46 PM

A Tribute to Richard J. DuRocher xiii
Milton’s Paraphrase of Psalm 114” (2009) revisits Rich’s
lasting concern about Milton’s sense of liberty and the pos-
sibility of “radical human transformation through divine
power” (36).
It is ﬁtting that Rich’s last published article opens with a
reference to Radzinowicz’s Milton’s Epics and the Book of
Psalms, as it afﬁrms yet once more the abiding role of her
friendship and support in Rich’s scholarly vocation. In 2008,
Rich conceived of and designed Milton’s Rival Hermeneutics
to honor Mary Ann Radzinowicz, whom he deeply respected
and loved — his teacher, mentor, and friend.
Mary C. Fenton
Selected Chronological Bibliography of
Richard J. DuRocher
“The Wealth and Blood of Milton’s Sonnet XI.” Milton Quarterly 17.1
(March 1983): 15–17.
“Arthur’s Gift, Aristotle’s Magniﬁcence, and Spenser’s Allegory: A
Study of The Faerie Queene, 1.9.19.” Modern Philology 82 (1984):
185–90.
Milton and Ovid. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press, 1985.
“Dante, Milton, and the Art of Visual Speech.” Comparative Literature
Studies 27 (1990): 157–71.
“Guiding the Glance: Spenser, Milton, and ‘Venus Looking Glass.’”
Journal of English and Germanic Philology 92 (1993): 325–41.
“Careful Plowing: Culture and Agriculture in Paradise Lost.” In
Milton Studies, vol. 31, ed. Albert C. Labriola, 146–81. Pittsburgh:
University of Pittsburgh Press, 1995.
“The Wounded Earth in Paradise Lost.” Studies in Philology 93.1
(1996): 93–115.
“Building Pandemonium: Vitruvian Architecture in Paradise Lost.”
In “All in All”: Unity, Diversity, and the Miltonic Perspective, ed.
Charles W. Durham and Kristin A. Pruitt, 138–55. Selinsgrove, Pa.:
Susquehanna University Press, 1999.
i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd xiiii-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd xiii 2/15/2012 7:22:46 PM2/15/2012 7:22:46 PM

xiv A Tribute to Richard J. DuRocher
Milton Among the Romans: The Pedagogy and Inﬂuence of Milton’s
Latin Curriculum. Pittsburgh: Duquesne University Press, 2001.
“The Emperor’s New Clothes: The Royal Fashion of Satan and Charles
II.” In “Paradise Lost: A Poem Written in Ten Books”: Essays on the
1667 First Edition, ed. Michael Lieb and John T. Shawcross, 97–122.
Pittsburgh: Duquesne University Press, 2007.
“‘Cropt by th’ Almighties hand’: Allegory as Theodicy in Anne
Bradstreet’s Poems on her Grandchildren.” In Renaissance Ecology:
Imagining Eden in Milton’s England, ed. Ken Hiltner, 217–28.
Pittsburgh: Duquesne University Press, 2008.
“Tradition and the Budding Individual Talent: Milton’s Paraphrase of
Psalm 114.” Cithara: Essays in the Judaeo-Christian Tradition 49
(2009): 35–44.
“‘Tears such as Angels weep’: Passion and Allusion in Paradise Lost.”
In Milton Studies, vol. 49, ed. Albert C. Labriola, 124–45. Pittsburgh:
University of Pittsburgh Press, 2009. Revised and reprinted in Their
Maker’s Image: New Essays on John Milton, ed. Mary C. Fenton and
Louis Schwartz, 23–45. Selinsgrove, Pa.: Susquehanna University
Press, 2011.
Passionate Milton. Manuscript. 189 pages.
i-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd xivi-xiv_DuRocher-Thickstun_F1.indd xiv 2/15/2012 7:22:46 PM2/15/2012 7:22:46 PM

xv
Introduction
John Milton’s works include interpretations of texts ranging
from classical myths to biblical narratives regarded in his day
as authoritative. In approaching these authoritative texts,
Milton can be seen to be both faithfully rehearsing these
culturally revered precursors and freely reinterpreting, even
altering, them for his own purposes. For example, Milton’s
Samson Agonistes, while based on the story of Samson in the
book of Judges, radically departs from the biblical narrative
in several ways. In one such departure, in his tragedy Milton
casts Dalila as the wife, not the concubine of Samson as in
the Bible, thus allowing Milton to explore further his ideas
about marriage. Likewise, Milton recalls but revalues classi-
cal literary forms, for example, converting the Ovidian erotic
dream vision into his elegy for the Bishop of Winchester, or
reshaping Odysseus’s heroic wanderings in the Odyssey into
Satan’s cosmic journey to seduce humankind in Paradise
Lost. While creating space for Milton’s own beliefs and artis-
tic representations, Milton’s habit of creatively reinterpret-
ing texts, particularly texts found in sacred Scripture, raises
questions about his ﬁdelity to those texts and about his
relationship to Hebraic, Christian, and Hellenic traditions
generally. Milton’s acts of interpretation compel readers to
reﬂect not only on the rival hermeneutics they ﬁnd within
xv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xvxv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xv 2/15/2012 7:23:16 PM2/15/2012 7:23:16 PM

xvi Introduction
his works but also on their own hermeneutic principles and
choices. The contributors to this volume explore a variety of
Milton’s works that illustrate and call for the deployment of
rival hermeneutics.
A number of critics describe Milton’s works, particularly
Paradise Lost, Paradise Regained, and Samson Agonistes,
as sites of uncertainty, irreconcilability, or even confu-
sion. Claiming inspiration by the brilliant contrarian spirit
of William Empson’s Milton’s God, these critics, among
them Michael Bryson, Peter C. Herman, and Christopher
D’Addario, argue that Milton’s masterworks embody radi-
cal contradiction or incertitude in a variety of areas. For
example, Bryson, in The Tyranny of Heaven: The Rejection
of God as King, reads Milton’s portrayal of God in Paradise
Lost not as the benevolent supreme being in the universe
but rather as a warning to readers against tyranny. Herman,
in Destabilizing Milton: “Paradise Lost” and the Poetics of
Incertitude, ﬁnds uncertainty in Milton’s syntax, emphasiz-
ing the disjunctive word “or” that appears between various
alternatives, as well as in allusions that invite double, even
opposite readings. Overall, Herman argues for a Milton who
is “productively confused.” D’Addario, in Exile and Journey
in Seventeenth-Century Literature, ﬁnds Milton’s epic not
only uncertain but also detached from its Restoration con-
text, given Milton’s ambiguous situation as what D’Addario
calls an “interior exile” in London after 1660.
1
These newer
critical voices posit, moreover, that traditional critics strain
to ﬁnd coherence and authorial control in Milton’s poetry,
while his works themselves actually reﬂect radical incoher-
ence and openness.
Milton’s Rival Hermeneutics responds to this critical
challenge. While the heralds of incertitude have done well
to highlight tensions and issues too often ignored in Milton
criticism, we believe both their diagnosis and response to
these issues have been too sweeping and dogmatic. With eyes
xv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xvixv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xvi 2/15/2012 7:23:16 PM2/15/2012 7:23:16 PM

Introduction xvii
open to the presence of uncertainty and welcoming the mul-
tiple perspectives that Milton builds into his works, the con-
tributors to Milton’s Rival Hermeneutics offer a variety of
nuanced approaches to Milton’s texts. Each of the essays in
this volume explores the problem of how to interpret: some
contributors are interested in Milton’s own engagement with
Scripture, some in the ways in which Milton represents the
process of interpretation in his narrative poems, still others
in the ways that Milton’s works challenge the reader’s own
interpretive skills. Repeatedly the contributors argue that
because Milton believed that “no person or institution is
authorized to interpret God’s word to another” (Lewalski
81), he understood the search for truth as “a process both
necessarily incomplete and necessary” (Woods 7). He inten-
tionally destabilized meaning in order to encourage “an
openness to emergent truth” (Lewalski 81). Pointing out that
“the interpretive options” Milton offers “often force inter-
pretive choices” (Wittreich 102), these critics show how
Milton challenges readers to avoid accepting “an improved
interpretation . . . for the ﬁnal truth” in favor of “unfolding
revelation” (Wittreich 103, 108). By isolating and discussing
competing hermeneutics as integral to Milton’s poetry, the
essays in this collection show a writer unwilling to present
formulae or neat packages of doctrine, instead envisioning
writing as a means to search after truth and reading as a
process in which the reader must do her own choosing.
2
Milton’s Rival Hermeneutics is divided into three sections:
the ﬁrst on violence, the second on hermeneutic theories,
and the third on speciﬁc hermeneutic cruxes within Milton’s
works. In the opening section, the four contributors address
the problem of violence both within and around Milton’s
texts. Susanne Woods explores how Milton’s “abiding inter-
est in liberty” paradoxically ﬁnds expression in “the language
of violence” (4) — the dismembered bodies of Lycidas in the
pastoral elegy and then the body of Truth in Areopagitica, as
xv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xviixv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xvii 2/15/2012 7:23:16 PM2/15/2012 7:23:16 PM

xviii Introduction
well as the threats of dismemberment in Samson Agonistes.
Woods argues that Milton draws upon “the disruptive power
[of such ﬁgures] to capture attention and provoke . . . radi-
cal rethinking” as readers are forced themselves to piece up
truth to truth (4). Placing Samson Agonistes in the context
of Lycidas and Areopagitica, Woods contends that hotly
contested critical claims about radical ambiguity in Samson
might better be seen as an ethical project supported by the
hermeneutic activity envisioned by Mary Ann Radzinowicz,
in which “the reader or audience must make its own judg-
ments, ﬁll in the gaps of information, see the examples pro-
vided in the play, weigh them, and as it were, reconstitute
the body of meaning” (11). Samson, in particular, becomes a
site where the reader must take responsibility for interpreta-
tion, just as Samson struggles to understand his own agency.
Woods’s overt celebration of her indebtedness to the work
of Mary Ann Radzinowicz echoes throughout many of the
essays in this collection, by the way, which had its origin in
the contributors’ desire to recognize and honor that distin-
guished scholar’s signature contributions to Milton studies.
In particular, the contextual approach to Milton embodied in
Toward “Samson Agonistes”: The Growth of Milton’s Mind,
underlies many essays in this volume, as it does countless
studies conceived since that groundbreaking book’s appear-
ance.
3
Numerous other essays by Radzinowicz contain the
germ of and provide support for our central focus on rival
hermeneutics. Several of the contributors to this volume
began their careers as Mary Ann’s students; the others know
her well as a friend and colleague. While Milton’s Rival
Hermeneutics is meant to stand on its own as an cohesive
and independent collection, its genesis as a tribute to Mary
Ann Radzinowicz gives it an additional raison d’etre and, we
hope, an additional justiﬁcation.
Where Woods shows how Milton crafts his poems to resist
ﬁxed readings, Diane McColley draws on her knowledge of
xv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xviiixv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xviii 2/15/2012 7:23:16 PM2/15/2012 7:23:16 PM

Introduction xix
sacred art and music to raise her own questions about how
a reader’s cultural location might inﬂuence her response to
and interpretation of Milton’s poems. McColley opens her
discussion of the Nativity ode by considering the violent, dis-
turbing close of Psalm 137: “Happy shall he be, that taketh
and dasheth thy little ones against the stones.” How, she
asks, does cultural and religious identity inﬂuence a reader’s
response to the violent impulses expressed in such poetry?
She enumerates what in the ode is conventional and, for the
most part, what is not: “the mixture of instruments of war
and music” wielded by the heavenly host, the presence of
shepherds, the absence of the wise men and their gifts (popu-
lar with Renaissance painters) and of the ox and ass, com-
ing at last to the exorcism of the pagan gods, each associated
with a particular place and with tribal loyalties and violence.
Shepherds may remind readers that the newborn God is the
Lamb of God who will undergo a violent self-sacriﬁce, but
McColley suggests that Milton’s focus on shepherds, on
nomads who move from place to place to graze their ﬂocks,
may also combine with the unnamed pastoral landscape of
the ode to suggest that Milton’s “newborn heir is not the god
of a particular ﬂock or territory, but a savior for all people and
for all places” (19) and for all creatures who abide in them.
As Woods observes, “typically, Milton leaves room for the
reader to respond to the questions his rhetoric raises, such
as the value of poetry in the face of death or how the natu-
ral world reveals its limits” (6). Gordon Teskey approaches
Lycidas, Milton’s elegy on the early death of Edward King,
as a place to think about what it means to be human and
what role art plays in creating that meaning as he explores
the changes in taste and in belief that have affected readers’
responses to this complex pastoral elegy. Like McColley, he
raises questions that arise from living in the twenty-ﬁrst cen-
tury. Addressing changing attitudes toward the poem’s clas-
sicism and toward its Christian consolation, Teskey makes a
xv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xixxv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xix 2/15/2012 7:23:16 PM2/15/2012 7:23:16 PM

xx Introduction
case for the poem’s continued appeal: no longer valued for its
allusiveness, its ampliﬁcation, and its erudition, Lycidas may
now be appreciated for “its spontaneous overﬂow of powerful
feelings. It is improvised with ‘eager thoughts,’ coaxed out of
unwilling muses (‘Hence with denial vain and coy excuse!’)
and often interrupted in its course by unexpected voices” (47).
And it addresses the most serious of all questions — “how do
we use art to make life worth it, since we die?” (42). Its exces-
siveness, Teskey argues, may be compared to the Neanderthal
practice of placing ﬂowers on the dead, a profoundly human
act because of “its futility, its frivolity” (56), and one that
does not so much close off grief, interposing a little ease, as
open us to the experience of “oceanic loss” (55).
Hugh Jenkins considers not violence within Milton’s
works but the effects of political violence on Milton’s under-
standing of English identity and nationhood. Jenkins argues
that in Milton’s Latin Defenses of 1651 and 1654, and par-
ticularly in his 1658 revision of the ﬁrst of these, we see a
“double dialectic,” with Milton not merely responding to
the republic’s external enemies epitomized by Salmasius but
also rethinking his internal sense of the English people and
the republican experiment. Asserting that Milton considered
the Defenses not simply political pamphleteering but “per-
sonal and artistic” achievements, Jenkins demonstrates how
Milton did not polish his Latin simply to elevate its artistry
and correctness: “the elegance of the Latin becomes part of
the ethical proof of the argument” (60). Jenkins interweaves
subtle, internal evidence from Milton’s Latin phrasing and
rhetoric in the prose works with an informed contextualizing
of the political pressures surrounding the Defenses in this
charged moment in history. The revisions of the 1658 ver-
sion reveal Milton struggling with the question of what it
means to be “a people” in the absence of a king and in the
presence of political factions.
xv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xxxv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xx 2/15/2012 7:23:16 PM2/15/2012 7:23:16 PM

Introduction xxi
The second section of Milton’s Rival Hermeneutics con-
tains a trio of essays dealing globally, and magisterially, with
hermeneutic issues across Milton’s works. Barbara Lewalski
addresses the hermeneutic challenge Milton himself faces
in his representation of biblical events and of divine will in
Paradise Lost. She identiﬁes scenes that present God in dia-
logue with others — the Son, Adam — which reinforce the
sense that God is reasonable and intends the good of his crea-
tures, as well as scenes of apparently arbitrary pronounce-
ments, where God tests his creatures’ ability to recognize on
their own that reasonableness and good will. Through analy-
sis of De doctrina Christiana, Lewalski identiﬁes principles
by which Milton believes individuals ought to interpret
Scripture and that enable him to avoid the trap of literalism:
accepting both the indwelling Spirit and Reason as necessary
guides to right interpretation, recognizing that God accom-
modates himself through Scripture, acknowledging charity to
be “the sum of the Law and the Prophets” (83), and remain-
ing open to one’s experience, either personal or collective,
of God’s benevolence. As her essay illustrates, the charac-
ters in Paradise Lost “draw on some or all of these principles
as they seek to interpret the meaning of, and the intent of
God’s words” (85). In the instances when characters interpret
erroneously — Satan’s response to the elevation of the Son,
Eve’s response to Satan’s suggestions about God’s motives
in forbidding humans access to the tree of the knowledge of
good and evil — Lewalski shows how the application of these
principles might and ought to have led the characters to bet-
ter choices.
Joseph Wittreich’s essay focuses on the conversation
between Raphael and Adam about the Creation — what are
now books 7 and 8 of Paradise Lost — and the conﬂicting
ideas about cosmologies, the sequencing of events, and even
the reasons for events that their competing narratives present.
xv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xxixv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xxi 2/15/2012 7:23:16 PM2/15/2012 7:23:16 PM

xxii Introduction
Wittreich approaches Milton not as “a conservative thinker”
but “an adventurous inquirer” who offers multiple perspec-
tives and multiple “authoritative” voices in order to remind
readers that “truth is processive, hence always partial” (112),
and that they are responsible for assisting in the discovery
of “emerging truth” (131). Rather than attempt to reconcile
these perspectives and narratives, or to explain them away
as deriving from different sources in Genesis or as represent-
ing the differing perspectives of angel and human, Wittreich
constantly asks, “who is the reliable narrator, translator,
mediator of God’s word?” (120) as he explores the narrator’s,
Raphael’s, and Adam’s accounts of the creation of humans
and the relations between the sexes, as well as the tensions
between that theorizing and the narrative itself.
William Flesch continues such broad-scale reﬂection on
Milton’s hermeneutics by offering a theory inextricably link-
ing justice and narrative that has wide-ranging consequences
for how to read Milton. Flesch places Samson Agonistes and
then Paradise Lost in the context of a theory of plot as a nar-
rative of vindication in order to consider the epic’s claim “to
justify the ways of God to men.” As Flesch explains, to under-
stand God’s ways as just requires that humans see the conse-
quences of original sin as appropriate punishment rather than
vindictiveness. Flesch demonstrates how the narrator’s inter-
est in justiﬁcation modulates in the poem, so that the voice
that called for revenge is chastened over the course of the
narrative as it shifts its focus from holding Satan accountable
for human suffering to recognizing the justice (and compas-
sion) of God’s treatment of humans. Flesch argues that “this
simultaneous consideration of justice and of narrative . . . leads
to Milton’s deepest thinking on human subjectivity” (145)
and that Paradise Lost becomes “a tutorial in narrative judg-
ment” (150) aimed at deepening the reader’s understanding
of justice.
xv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xxiixv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xxii 2/15/2012 7:23:16 PM2/15/2012 7:23:16 PM

Introduction xxiii
In this collection’s third and ﬁnal section, each of the four
contributors takes on a speciﬁc issue or crux focusing on a
case of rival hermeneutics in Milton’s poetry. Like Lewalski,
Teresa Feroli engages De doctrina Christiana in order to
interpret Paradise Lost, addressing the vexed question of how
to interpret the line “he for God only, shee for God in him.”
But Feroli also reads Milton’s ideas about what it means for
humans to be made in God’s image in light of works by his
contemporaries, both the more conservative Puritan divines
Jean Calvin and William Perkins and the radical Quaker
women Martha Simmonds and Margaret Fell. Reading the
middle books of Paradise Lost in this context, Feroli argues
that Milton presents Adam’s divine image as much through
his actions as through his ontology. It is through conversa-
tion — requesting a companion, articulating his understand-
ing of his place in the world and of himself in relation to
God — that Adam most clearly demonstrates that he is made
in God’s “Image, not imparted to the Brute” (PL 8.441). In
this sense, Feroli sees “Adam’s possession of God’s image as
intrinsically bound up with his desire for Eve” (174–75). Even
more interestingly, like the Quaker women, Milton presents
a special spiritual role for Eve and for women, as “woman’s
role in providential history requires that Eve possess direct
access to God and the capacity to participate in the divine
image” (178). Although Milton’s narrative insists that Eve
is spiritually subordinate to Adam, it also demonstrates that
“his Adam requires her existence in order to realize the ‘God
in him’” (177) and that his Eve also expresses an independent
imago Dei.
Margaret Olofson Thickstun’s essay addresses the striking
contradictions in Milton’s works about the place of public
opinion and the role of communal praise or blame in inﬂuenc-
ing a person’s moral choices. Focusing on Samson Agonistes,
Thickstun argues that, “in Milton’s dramatization of the
xv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xxiiixv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xxiii 2/15/2012 7:23:17 PM2/15/2012 7:23:17 PM

xxiv Introduction
fallen world, a person’s relationship with God is mediated
through other human beings and a person’s understanding
of God’s will is developed in community” (184). She deploys
Saint Paul’s distinction between worldly sorrow and godly
guilt to explore the social functions of shame and fame, dem-
onstrating how Samson’s desire to reclaim his reputation — to
justify himself to his countrymen — forces him to reevaluate
his understanding of his role in God’s plan for delivering
Israel. In conversation with his countrymen, his father, and
his wife, he confronts images of himself that clash with his
self-conception and learns to deﬁne himself within the godly
community, rather than outside it or against it. Only through
experiencing shame and seeking to regain the respect of his
tribe does Samson learn to relinquish his pride — a pride that
has led him to imagine that because God had raised him up
rules do not apply to him — and successfully subordinate
himself to God’s will so that he can deliver Israel.
Continuing the theme of learning through conversation,
Stella Revard’s essay addresses the “extended dialogue of
Satan with the Son in which Satan not only strives to make
Jesus disclose exactly who he is but also mounts an impas-
sioned defense of himself” (205). Examining the signiﬁcant
additions and alterations Milton makes in his brief epic to the
biblical accounts of Satan’s temptations of Jesus in the wil-
derness, she argues that Milton’s reworking of the scriptural
material shifts the focus from Jesus’ being tempted (which
he is not) to Satan’s attempts to “ﬁx” Jesus’ identity and, in
opposition, his own. In the process, Revard investigates the
disjunctions in Milton’s characterization of Satan between
Paradise Lost and Paradise Regained, identifying in the brief
epic a Satan whose voice contains “a certain plaintiveness
and regret” not expressed in the longer epic, as he is forced
to reﬂect on his original sin and its ultimate consequences.
She explores Satan’s apparent attempt to secure the Son’s
compassion in relation to George Rust’s 1661 publication
xv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xxivxv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xxiv 2/15/2012 7:23:17 PM2/15/2012 7:23:17 PM

Introduction xxv
A Letter of Resolution concerning Origen and the Chief of
His Opinions, suggesting that in the later poem Milton ﬂirts
with the idea of apocastasis, which he appears to have dis-
missed in Paradise Lost.
Like Revard, Richard J. DuRocher takes as his focus the
conversation between Satan and the Son in Paradise Regained
in order to deal with a long-standing crux in the poem: the
Son’s sharp rejection of all worldly learning other than what is
found in the Hebrew Scriptures. How are readers to take that
rejection? To what extent is the Son’s rejection of worldly
learning meant to be prescriptive? Does it amount to a per-
sonal repudiation of Milton’s own classical learning akin to
Lucy Hutchinson’s? Placing these questions and this conver-
sation in the context of Milton’s seventh Prolusion and his
“Ode to John Rouse,” DuRocher argues that Milton celebrates
learning “as valuable not merely instrumentally but intrin-
sically” (228). DuRocher also demonstrates the subtle ways
in which Milton in Paradise Regained has the Son deploy
classical learning in confuting Satan. DuRocher cautions that
readers not confuse the Son’s rejection of Satan’s temptation
through worldly learning with a rejection of learning itself,
pointing to evidence within Paradise Regained that the Son
delights in serious reading. It is in judicious reading, after all,
that individuals develop their habits of interpretation and
discrimination, becoming the ﬁt audience Milton admires
and desires.
xv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xxvxv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xxv 2/15/2012 7:23:17 PM2/15/2012 7:23:17 PM

xv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xxvixv-xxvi_DuRocher-Thickstun_F2.indd xxvi 2/15/2012 7:23:17 PM2/15/2012 7:23:17 PM

Part One:
Reading Violence
D
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 11-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 1 2/13/2012 4:45:16 PM2/13/2012 4:45:16 PM

1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 21-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 2 2/13/2012 4:45:16 PM2/13/2012 4:45:16 PM

3
Inviting Rival
Hermeneutics
Milton’s Language of Violence
and the Invitation to Freedom
Susanne Woods
Milton’s biblical hermeneutics direct his own composition,
as Mary Ann Radzinowicz has ably and amply illustrated
in her magisterial books, Toward “Samson Agonistes” and
Milton’s Epics and the Book of Psalms. She summarizes the
point in her pedagogical essay, “How Milton Read the Bible:
The Case of Paradise Regained”: “What Milton uniquely did
among the seventeenth century’s great religious poets was to
become as far as possible a biblical poet himself, not repro-
ducing the language but reconstituting the themes, genres,
and stylistic ﬁgures of Scripture within his own religious
poetry.”
1
Milton therefore necessarily offered his own poetry
up for hermeneutic interpretation, inviting us to read his work
as he in turn read the Bible, with simultaneous attention to
what theme, genre, and style all reveal, and with apprecia-
tion of its multivocality, an important feature of his biblical
1
D
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 31-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 3 2/20/2012 2:32:33 PM 2/20/2012 2:32:33 PM

4 Susanne Woods
reading.
2
Further, he challenged orthodox biblical herme-
neutics, directly in his polemics and indirectly by recasting
biblical materials in his poetry, and he developed in both
prose and poetry an invitational style consistent with advo-
cating an active liberty engaged in the thoughtful choices
about meaning that he himself sought to exemplify.
Liberty is perhaps the chief theme Milton traces in the Bible
and re-presents in his own work, whatever the genres and
stylistic ﬁgures he takes and redeploys. In this essay I want
to look at how that abiding interest in liberty is sometimes
expressed in the language of violence and dismemberment
or disﬁgurement, jarring moments for which the Bible offers
plentiful models. In recreating a biblical poetics, Milton uses
such ﬁgures as part of his own invitational poetics by taking
advantage of their disruptive power to capture attention and
provoke often radical rethinking. I am not here concerned
whether or not Milton saw violence as a means to libera-
tion (a glance at the prose concordance suggests that the term
itself is almost always used in negative contexts), but rather
how he uses images and stories of violence to push his reader
out of complacency and toward more complex interpreta-
tions of the classical and biblical materials from which he
draws. By demanding interpretation, I would argue, Milton
is also demanding that the reader see and make choices, a
process at the heart of Milton’s many depictions of liberty.
In pressing his reader to make choices, Milton not uncom-
monly uses images of dismemberment or monstrosity.
“Custome,” for example, which prevents the informed and
thoughtful behavior that is true freedom, is a “meer face”
that “accorporats” with “error . . . a blind and serpentine body
without a head.”
3
Similarly, Lycidas uses the dismember-
ment of Orpheus to lead into a rethinking of the biblical pas-
toral and the “blind mouths” (119) that abuse it. Violence
is literally central to Paradise Lost. It characterizes the war
in heaven and is the consequence of sin. There is even some
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 41-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 4 2/13/2012 4:45:16 PM2/13/2012 4:45:16 PM

Inviting Rival Hermeneutics 5
dismemberment, as Michael’s sword cuts Satan “in half,”
though his “Ethereal substance” closes quickly, but Michael’s
later conversation with Adam offers more serious images of
destruction and bondage, presenting fallen man as subject to
“violent Lords” who “undeservedly enthral / His outward
freedom.”
4
The ﬁrst of these examples may be comic, but
the second is tragic, and both images (of angelic and human
violence) invite consideration of the consequences of post-
lapsarian evil. Milton’s most coherent interweaving of a bib-
lical hermeneutic of violence with issues of integrity, choice,
and freedom resides, of course, in Samson Agonistes, as it
retells the biblical story of a Hebrew leader who uses vio-
lence to fulﬁll his understanding of God’s will for his people.
I want to pause over Lycidas and Samson, and also look at
his most poetical polemic, Areopagitica, to illustrate a few
ways in which Milton invites and complicates interpretation
through images of violence, at the same time encouraging the
thoughtful choices that are the basis of individual liberty.
Lycidas, Milton’s early (1637) meditation on untimely
death and aborted vocation, recalls Ovid’s description of
enraged maenads dismembering Orpheus,
Whom universal nature did lament,
When by the rout that made the hideous roar,
His gory visage down the stream was sent,
Down the swift Hebrus to the Lesbian shore.
5
The lines allude obliquely to the resurrection of poetry
through Sappho, on “the Lesbian shore,” implying that
this violent destruction is a call to reforge what was lost,
to make poetry in the face of death and out of the dismem-
bered remains of the past. This poets generally do and Milton
speciﬁcally does, notably in his use of genres, stories, and
topics inherited through the classical humanist tradition as
well as through his reading of the Bible, with Lycidas itself
famously a reconstitution from both classical and biblical
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 51-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 5 2/13/2012 4:45:16 PM2/13/2012 4:45:16 PM

6 Susanne Woods
pastoral. Yet the combination comes with questions: “Where
were ye nymphs?” (50) when Lycidas was drowned; “Had
ye been there — for what could that have done?” (57) and,
most despairing: “What could the Muse herself that Orpheus
bore / The Muse herself for her enchanting son” (58–59) do as
his body was torn and sent on its journey? The answer will
not be found in the classical pastoral, though the poet will
continue to use its ﬁgures to the end of the poem. The very
hopelessness, the gap between what the poet fondly dreams
and the reality in the natural world, becomes the place where
biblical answers begin to emerge and supersede the classical.
Typically, Milton leaves room for the reader to respond to
the questions his rhetoric raises, such as the value of poetry
in the face of death or how the natural world reveals its lim-
its, and to complete or interpret the gaps and ambiguities the
poet creates.
Lycidas is also formally disﬁgured, not only in its freely
ﬂowing, canzone-like verse with its occasional rhyme, but
as an incomplete version of the framed pastoral monody. It
begins with the voice of the “uncouth swain” but ends with
a conventional narrative frame. As the death is untimely and
Lycidas’s vocation incomplete, so the poem is abrupt and
deformed at the beginning. The narrative frame at the end
is a formal ambiguity: the tight ottava rime stanza can be
read as an epigram that concludes and accomplishes the task
of consolation which the pastoral elegy seeks, or it can be
read as an epic stanza returning us to the beginning of the
poem and reintroducing the cycle of life and death. As an
epigram the poem can help us rise to the next thing, like
the sun, Lycidas, and the swain (“Tomorrow to fresh woods
and pastures new”). As an epic stanza it can thrust us for-
ward, or rather back to the poem’s opening and the imper-
manence of things of this world, “yet once more.” The form
provides either elegant closure or a disturbing sense of things
constantly shaken and disturbed, a reminder of the biblical
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 61-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 6 2/13/2012 4:45:16 PM2/13/2012 4:45:16 PM

Inviting Rival Hermeneutics 7
source of the poem’s beginning in Hebrews 12:26–27: “now
[God] has promised, saying ‘yet once more I shake not only
the earth but also heaven.’ Now this ‘yet once more’ indi-
cates the removal of those things that are being shaken,
as of things that are made, that the things that cannot be
shaken may remain.” Like the dismembered Orpheus, the
half-framed pastoral monody asks us to reconstruct what
has been shaken, or transcend it, or both. Lycidas becomes
an early part of Milton’s exploration of “the heroic idea that
human suffering is purposive and educative,” as Radzinowicz
says of the poet’s reading of the Psalms.
6
Areopagitica, containing many of Milton’s best-known
images of violence and dismemberment, points toward ways
in which he uses such images to complicate a text and require
the attentive reader to make exegetical choices. The work’s
central premise is that each individual must be part of the
process of re-membering truth, the virgin hewn “into a thou-
sand peeces, and scatter’d . . . to the four winds” until “her
Masters second coming” when “he shall bring together every
joynt and member, and shall mould them into an immor-
tall feature of loveliness and perfection” (YP 2:549). This is
a process both necessarily incomplete and necessary; hence,
Milton’s argument against prior censorship: “Suffer not these
licencing prohibitions to stand at every place of opportunity
forbidding and disturbing them that continue seeking, that
continue to do our obsequies to the torn body of our martyr’d
Saint” (YP 2:549–50). For those who would complain against
the tearing apart of the church, the “schisms and sects” that
might thereby get a hearing, Milton responds that repressive
orthodoxy is, rather, the danger: “They are the troublers, they
are the dividers of unity, who neglect and permit not others
to unite those dissever’d peeces which are yet wanting to the
body of Truth” (YP 2:550–51).
Stanley Fish argues that Areopagitica is not about free
speech or a free press at all, but rather about a struggle that
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 71-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 7 2/13/2012 4:45:16 PM2/13/2012 4:45:16 PM

8 Susanne Woods
reveals moral being, for which books are ultimately irrelevant.
Fish claims that the moral of Areopagitica “is not ‘Seek and
ye shall ﬁnd,’ but ‘Seek and ye shall become,’” and that both
books and free speech “are subordinate to the process they
make possible, the process of endless and proliferating inter-
pretations whose goal is not the clariﬁcation of truth, but the
making us into the members of her incorporate body.”
7
This
is an interesting reading but, I think, not quite right. What
Fish sees as a rejection of books and argument except as a
means of asserting the virtuous self, I see as an invitation
to choose toward the virtuous self. The process of choosing
contributes to virtue but does not entirely deﬁne it. Truth
and virtue exist transcendentally for Milton, even as his
language here and elsewhere suggests that one can partially
incorporate them by being “ingrafted” in Christ. The gift of
that ingrafting is the freedom to choose toward truth and, in
that sense, reconstitute it.
8
By 1644 when he published Areopagitica, Milton’s theol-
ogy of salvation already had an Arminian tinge, making free
will and the exercise of reason and choice fundamental to
maintaining the faith that conﬁrms election and leads to sal-
vation.
9
A free press allows for the process of self-formation,
to be sure, but not without consideration and discernment.
The purpose is not to become the truth — that will only hap-
pen with the return of the Christ — but to know the truth
sufﬁciently in order to be free. It is not possible to “incorpo-
rate” into the body of truth without the coming of Christ,
precisely because that body is dismembered, but it is possible
to make choices that free the spirit toward Christian liberty,
the “ﬁlial freedom” that replaces slavery to Old Testament
rules and to established dogmas of all kinds.
One of Areopagitica’s most famous passages illustrates
the constellation of techniques that convey Milton’s invita-
tion to interpretive and personal freedom. Separately these
rhetorical techniques are familiar and unexceptional —
negative constructions, rhetorical questions, metaphor, and
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 81-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 8 2/13/2012 4:45:17 PM2/13/2012 4:45:17 PM

Inviting Rival Hermeneutics 9
the language of surmise — but in concert they destabilize
meaning, demand interpretation, and allow opportunities for
the reader to question authorial statement. In the ﬁrst part
of the passage Milton undermines an apparently direct pro-
nouncement: “Good and evill we know in the ﬁeld of this
World grow up together almost inseparably; and the knowl-
edge of good is so involv’d and interwoven with the knowl-
edge of evill, and in so many cunning resemblances hardly to
be discern’d, that those confused seeds which were impos’d
on Psyche as an incessant labour to cull out and sort asun-
der, were not more intermixt. It was from out of the rinde
of one apple tasted, that the knowledge of good and evill as
two twins cleaving together leapt forth into the World.” We
may “know,” but then how fully can we know, since good
and evil are so intertwined? Milton’s conditional language,
negative constructions, and rhetorical questions underscore
the point:
And perhaps this is that doom that Adam fell into of know-
ing good and evill, that is to say of knowing good by evill. As
therefore the state of man now is, what wisdome can there be
to choose, what continence to forbeare, without the knowl-
edge of evill? He that can apprehend and consider vice with
all her baits and seeming pleasures, and yet abstain, and yet
distinguish, and yet prefer that which is truly better, he is
the true warfaring Christian. I cannot praise a fugitive and
cloister’d vertue, unexercis’d & unbreath’d, that never sallies
out and sees her adversary, but slinks out of the race, where
that immortall garland is to be run for, not without dust and
heat. Assuredly we bring not innocence into the world, we
bring impurity much rather: that which puriﬁes us is triall,
and triall is by what is contrary. (YP 2:514–15)
Instead of a simple simile — good and evil are as intermixed
as Psyche’s famous seeds — we have those seeds “not more
intermixt” than good and evil. Instead of our race for truth
being run with dust and heat, it is run “not without dust and
heat.” The effect is to invite the reader to consider both the
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 91-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 9 2/13/2012 4:45:17 PM2/13/2012 4:45:17 PM

10 Susanne Woods
statement and its opposite.
10
Similarly, rhetorical questions
invite assent or dissent: “what wisdom can there be?” “what
continence?” The language of surmise invites the reader’s
imagination and deliberation: “perhaps . . . that is to say,” “it
seems,” “bin counted,” “as they suppos’d.” Even so direct
an assertion as “I cannot praise,” since it implies that some
might praise, offers the reader the opposing option.
Milton’s image of dismembered truth sets up an invita-
tion to his readers to exercise liberty by freely searching for
meaning in the hesitations of his text, notwithstanding the
orthodoxies of his time. In another image of dis-ease, Milton
claims, “we have lookt so long on the blaze that Zuinglius
and Calvin hath beacon’d up to us, that we are stark blind.”
He would have his readers willing to look away from that
received truth, that “custom,” no matter how well estab-
lished or compatible with one’s own long-held beliefs, recall-
ing in the same essay that “a man may be a heretick in the
truth” if he does not continually seek out truth for himself
(YP 2:543). Milton’s language of dismemberment is intended
to shock the reader into a revolutionary confrontation with
his own freedom and responsibility for re-membering Truth.
If truth is scattered, Milton everywhere afﬁrms, we cannot
expect to ﬁnd one truth on earth, much less rest in orthodox
dogma, but are called to exercise choice and judgment as we
read others’ efforts and as we let conscience lead reason to
ﬁnd God’s truth for ourselves. Milton’s project for the indi-
vidual is also a project for his nation, as the body politic takes
from this exercise of free inquiry the message of rejuvena-
tion. Such lively intellectual interaction, such lively search
for truth, “betok’ns us not degenerated, nor drooping to a fatal
decay, but casting off the old and wrincl’d skin of corruption
to outlive these pangs and wax young again” (YP 2:557). The
condition of dismembered truth is a project that asks us “to
repair the ruins of our ﬁrst parents” in our own lives and the
body politic (“Of Education,” YP 2:366–67).
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 101-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 10 2/13/2012 4:45:17 PM2/13/2012 4:45:17 PM

Inviting Rival Hermeneutics 11
Just as Areopagitica provides an early example of Milton
using images of maiming and violence to provoke interpre-
tation, and therefore the exercise of free choice, Samson
Agonistes provides a late one. In Samson, however, the theme
of freedom is problematic. At the end of his tragedy Samson
is not only destroyed along with the Philistine aristocrats he
has been asked to entertain, but there is no evidence that
the Danites have learned any lesson of liberation, personal
or political, from this destruction. The violent conclusion,
and to some extent Samson’s whole violent calling against
the Philistines, is at the heart of controversy over whether
Samson is a hero called by God to fulﬁll God’s purposes,
however inscrutable they may sometimes seem, or whether
he is simply a hubristic man acting on his passions, a model
of the ﬂawed postlapsarian heroic.
11
Radzinowicz sees in the
project a particularly difﬁcult “ethical task . . . to elicit from
his mimesis of biblical fable” a rule for living in a postlapsar-
ian world, and “to elicit that rule in such a way as to enable
man to follow it.”
12
Critics have tended to see that task as
perturbed or incomplete. Michael Lieb, for example, describes
Milton’s drama as a “manifestation of Godhead in its most
archaic form,” with Samson “empowered to be triumphantly
destructive in God’s cause,” while Joseph Wittreich sees
the play as “less an exaltation of a hero than a problematiz-
ing of a received notion of heroism.”
13
The ambiguities of
Samson seem to me, rather, to support Radzinowicz, if only
indirectly, and, like Areopagitica, to point to Milton’s larger
project: the reader or audience must make its own judgments,
ﬁll in the gaps of information, see the examples provided by
the play, weigh them, and reconstitute the body of meaning.
The play both illustrates and requires the thoughtful choices
that make up the ethical task of the postlapsarian world.
As the drama begins with Samson in blindness and
despair — a broken Samson, “dead more than half” (SA 79) —
one interpretive question is how Milton uses brokenness, and
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 111-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 11 2/13/2012 4:45:17 PM2/13/2012 4:45:17 PM

12 Susanne Woods
the violence Samson inﬂicts and has inﬂicted upon him, to
model and invite some form of liberty. Samson, who at ﬁrst
deﬁnes himself “in power of others, never in my own,” comes
to a renewed sense of personal agency through his encoun-
ters with the Chorus of Danites, his father Manoa, Dalila,
the Philistine giant Harapha, and the ofﬁcer sent to bring
Samson to entertain the Philistines. The efﬁcient cause of
his initial impotence is Samson’s famous shearing, the loss of
his hair and maiming of his power, leaving him “despoiled, /
Shav’n, and disarmed among [his] enemies” (SA 539–40).
Despite his successful vow to take no strong drink, his “tem-
perance” was “not complete,” his uxoriousness leaving him
“effeminately vanquished” (SA 558, 562). Long before Freud,
Milton understood that Samson has lost his generative power
along with his locks. The process of the poem recalls Samson
to his manhood, even as his hair grows out sufﬁciently for the
Philistines to think to make a show of his returning strength,
but debate continues over whether it also calls him to a share
of wisdom.
This process of recalling is by no means a direct line of
increased understanding. Whether or not readers agree with
his analyses of Samson’s ﬂaws, Wittreich has amply suc-
ceeded in honoring Radzinowicz’s vision of a complicated
Samson and Samson.
14
As Wittreich notes, “In Samson
Agonistes, meaning is lodged within proliferating contra-
dictions, including a simultaneous toleration of violence
and revulsion in the face of it.”
15
I would add that images
of violence illustrate that simultaneous toleration and revul-
sion, and help to signal Samson’s developing (if incomplete)
self-understanding, even as they invite the reader to judge
Samson’s words and actions. So when Dalila’s persuasions
fail and she seeks to use the erotic power of her touch to
reclaim Samson (“Let me approach at least, and touch thy
hand” [SA 951]), he warns her back: “Not for thy life, lest
ﬁerce remembrance wake / My sudden rage to tear thee joint
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 121-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 12 2/13/2012 4:45:17 PM2/13/2012 4:45:17 PM

Inviting Rival Hermeneutics 13
by joint. / At distance I forgive thee, go with that” (SA 952–
54), Again, when Harapha reveals his cowardice by avoiding
direct combat with an increasingly determined Samson, the
blind hero sends a ﬁnal challenge to the retreating giant:
Go, bafﬂ’d coward, lest I run upon thee,
Though in these chains, bulk without spirit vast,
And with one buffet lay thy structure low,
Or swing thee in the Air, then dash thee down
To the hazard of thy brains and shatter’d sides. (SA 1237–41)
The impulses to violence in both instances come in the con-
text of much larger arguments that frame a nuanced picture
of Samson’s motives and weaknesses, and of his call to be
God’s and the Israelites’ hero. They go well beyond simple
rage or the desperate longing for self-annihilation that begins
the play. Samson’s self-understanding may be muddied, but
we are invited to measure it in terms of what he does as much
as what he says. He would dismember Dalila, but warns her
away, pushing her with his certainty that she will be remem-
bered as the model for “Matrimoniall treason” (959). Words
rather than actions end his encounter. The impulse to ﬁght
Harapha, and his certainty that he would shatter the brains
and break the body of the Philistine champion, move away
from words and back to action, but only after answering the
verbal challenge of his adversary. These reversed responses,
toward words with Dalila and toward action with Harapha,
both suggest some increasing “share of wisdom.” Samson
recognizes past mistakes and looks forward, however haz-
ily, to being God’s champion again. Both images shock, but
they also suggest that he is making choices that liberate his
mind.
Milton’s images of maimed or incomplete ﬁgures repre-
sent opportunities to heal and complete, to reconstruct what
has been deconstructed. As a torn Orpheus may reinvigor-
ate Greek and then ultimately Milton’s English poetry, and
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 131-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 13 2/13/2012 4:45:17 PM2/13/2012 4:45:17 PM

14 Susanne Woods
dismembered Truth may demand active inquiry by the ener-
getic faithful, so a blind and deformed Samson may struggle
toward a new exercise of freedom. He begins to understand
his renewed ability to make choices, at ﬁrst in deﬁance of the
Philistines (“If I obey them, / I do it freely” [SA 1372–73]), and
then through “some rousing motions in me which dispose /
To something extraordinary my thoughts” (SA 1382–83). He
concludes that he will freely go with the Philistine ofﬁcer to
Dagon’s feast, and although he will do nothing to dishonor
himself or God, “This day will be remarkable in my life /
By some great act, or of my days the last” (SA 1388–89). The
reader knows to convert the “or” to “and” in this famous pas-
sage, and that this “great act” will complete both Samson’s
mission and his life. The rest is familiar to the reader of the
Bible, though recast with Milton’s particular subtlety: soon
after Samson leaves, his father returns with hope of buying
his son’s freedom, and imagines a sentimental picture of blind
Samson by the household hearth, perhaps with God restoring
his sight with his strength for yet more great deeds. Sounds
of violence break through this hope, as a “hideous noise” and
“universal groan” interrupt Manoa’s conversation with the
Danites. Soon a messenger lets all know that Samson has lit-
erally pulled the roof down on the Philistines and “inevitably /
Pulled down the same destruction on himself” (SA 1657–58).
Samson’s sense of agency and vocation, recast over the course
of his encounters in the drama, exercises its freedom in an act
of spectacular violence.
The Chorus, in praising this “dearly-bought revenge, yet
glorious” (SA 1660), attributes Samson’s self-destruction
not to his own will, but to his being “tangled in the fold /
Of dire Necessity” (SA 1665–66). Whether one interprets
Samson as heroic or merely violent, God’s chosen avenger
or a deluded strongman, his act of self-chosen liberation is
not “dire Necessity” but a way of changing his own story.
When he ﬁrst meets with the Danite Chorus, he asks, “Am I
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 141-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 14 2/13/2012 4:45:17 PM2/13/2012 4:45:17 PM

Inviting Rival Hermeneutics 15
not sung and proverbd for a fool / In every street?” (SA 204–
05). Samson will, like the earth shaken “yet once more,”
ﬁnd himself re-formed and translated like the Phoenix who,
“though her body die, her fame survives” (SA 1706). His act
of violence may change the way he is remembered, from a
“proverbd . . . fool” into, as Manoa hopes, the subject of “copi-
ous legend, or sweet lyric song” (SA 1737). Yet Milton embod-
ies his story in neither of these, but rather in tragedy, “the
gravest, moralest, and most proﬁtable of all other Poems.”
16

It is up to the audience to see this spectacle with the eyes of
imagination, replacing Samson’s blindness and Manoa’s sen-
timentality with its own various understandings of what this
story means. Despite the maxim-spouting Danite Chorus,
there is no settled assurance that Samson, they, or we can
confront such a violent calling with “calm of mind, all pas-
sion spent.” We may, however, “temper and reduce . . . to just
measure” the “pity and fear, or terror” that the violence of
this poem arouses.
17
Each of these works — Lycidas, Areopagitica, and Samson
Agonistes — illustrates something of Milton’s larger project
of dislocating and re-forming language.
18
Put very brieﬂy,
in Lycidas, Milton’s partial pastoral frame asks his reader
to make decisions about the open or closed direction of the
poem or to accommodate both possibilities. In Areopagitica,
Milton invites his readers to challenge dogmatic teaching by
their own individual search for truth. In Samson, a drama
about agency and choice, the reader is challenged to judge the
source and consequences of Samson’s choices. In each text,
violent dismemberment — of Orpheus, of Truth, of Samson
shorn and blind — is a central image. The ﬁrst is an allusion
to Ovidian metamorphosis, the second a personiﬁcation, and
the third a dramatic embodiment, but each is metaphorical
in the broadest sense. Winifred Nowottny describes meta-
phor and other devices of comparison as “speaking of X as
though it were Y,” with the reader ﬁnding the Z, or basis
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 151-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 15 2/13/2012 4:45:17 PM2/13/2012 4:45:17 PM

16 Susanne Woods
for comparison. For metaphor to be successful, “there has to
be a similarity between two things sufﬁcient to hold them
together and a disparity between them sufﬁcient to make
their comparison exciting.”
19
In this sense, metaphor itself
is a disjoining that invites the reader to rejoin, actively to
supply what is missing.
Milton’s project is not simply to invite his reader to com-
plete what is incomplete, but rather to engage metaphor to
reconstitute self and society. As Stanley Levin points out,
metaphor is a way of deviating language from its common
denotations in order to change our approach to the world:
“instead of attempting to construe the expression, i.e. make
it conform to a sentence that has a truth value in this world,
we as it were construe the world — into one in which the devi-
ant position is no longer deviant.”
20
Or, as Earl MacCormac
puts it, “viewed internally, metaphors operate as cognitive
processes that produce new insights and new hypotheses.
Viewed externally, metaphors operate as mediators between
the human mind and culture.”
21
Milton’s afﬁnity for the met-
aphor of dismemberment acknowledges the power of meta-
phor itself for enabling us to see the world differently, which
he vigorously invites us to do throughout his oeuvre. Just as
he “cannot praise a fugitive and cloister’d virtue, unexercis’d
and unbreath’d” (YP 2:515), he cannot tolerate an inactive
reader. Metaphors require the reader to dislocate the terms
in which we describe reality. In his language of violence and
dismemberment, Milton sets his readers in search of the con-
necting links that will transform the way they see the world,
asking them at the same time to choose among possible
meanings and therefore enact the rational choosing crucial
to his vision of freedom.
1-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 161-16_DuRocher-Thickstun_F3.indd 16 2/13/2012 4:45:18 PM2/13/2012 4:45:18 PM

17
“A Table Richly Spread”
Nature, Place, and Choice
in Milton’s Nativity Ode
Diane McColley
By the rivers of Babylon, there we sat down, yea, we wept,
when we remembered Zion.
We hanged our harps upon the willows in the midst thereof.
For there they that carried us away captive required of us a
song; and they that wasted us required of us mirth, saying,
Sing us one of the songs of Zion.
How shall we sing the Lord’s song in a strange land?
If I forget thee, O Jerusalem, let my right hand forget her
cunning.
If I do not remember thee, let my tongue cleave to the roof of
my mouth; if I prefer not Jerusalem above my chief joy.
Remember, O Lord, the children of Edom in the day of
Jerusalem; who said, Rase it, rase it, even to the foundation
thereof.
O daughter of Babylon, who art to be destroyed; happy shall he
be, that rewardeth thee as thou hast served us.
Happy shall he be, that taketh and dasheth thy little ones
against the stones. (Psalm 137, KJV)
2
D
17-30_DuRocher-Thickstun_F4.indd 1717-30_DuRocher-Thickstun_F4.indd 17 2/20/2012 2:32:21 PM 2/20/2012 2:32:21 PM

18 Diane McColley
Does it matter, reading this psalm, what one’s religious her-
itage may be, or whether one is male or female, royalist or
revolutionary, for or against or reconciled to wars in which
children may be killed or maimed? Would opinion vary
among members of the same groups? Or does each reader
respond in a different way, or several ways? Can we interpret
such impassioned poetry without bias? “Zion’s Song[s],” the
Hebrew Psalms so richly interpreted by Mary Ann Radzino-
wicz and shared in many languages by Christians of various
sects and nationalities, evoked conﬂicting responses in the
early seventeenth century. Thomas Campion’s version of
1613 intensiﬁes the ﬁnal verse:
Cursed Babel’s seed! for Salem’s sake
Just ruin yet for thee remains!
Blest shall they be thy babes that take
And ’gainst the stones dash out their brains.
1
Thomas Carew’s adaptation of Psalm 137, on the other hand,
does not include the violent conclusion of the psalm, but
ends
Holy Salem, if thy love
Fall from my forgetful heart,
May the skill by which I move
Strings of music tun’d by art,
From my wither’d hand depart.
2
Set by Milton’s collaborator Henry Lawes as “Sitting by the
Streams of Babylon,” Carew’s sacriﬁcial paraphrase of “let
my right hand forget her cunning” turns the psalm into an
oath of loyalty without vengeance.
The Gospel according to Matthew, the most Hebraic of
the four Gospels, makes the Babylonian exile that this psalm
commemorates the central historical landmark in the gene-
alogy of Jesus Christ: “from David until the carrying away
into Babylon are fourteen generations; and from the carrying
17-30_DuRocher-Thickstun_F4.indd 1817-30_DuRocher-Thickstun_F4.indd 18 2/15/2012 7:23:45 PM2/15/2012 7:23:45 PM

“A Table Richly Spread” 19
away into Babylon unto Christ are fourteen generations”
(Matt. 1:17). Of the four canonical Gospels, only Matthew
and Luke provide material about Jesus’ birth. It is in Matthew
that the wise men from the East consult with Herod, placing
the infant’s life in danger and requiring the sudden ﬂight to
Egypt. An angel appears to Joseph twice, ﬁrst to ensure that
he accept Mary so that the child will be born within the house
of David, then again to warn him to ﬂee Herod’s jealous rage.
But in Luke, addressed to a more general audience, the angel
who announces the birth appears ﬁrst to the mother herself,
and then to shepherds, who come to worship a baby who is
in no danger. He sleeps peacefully in the manger; the family’s
return to Nazareth is uneventful.
It is easy to see the interpretive choices that a poet must
make in translating Psalm 137. The hermeneutic choices
Milton makes in his representation of the Nativity in “On
the morning of
CHRISTS Nativity. Compos’d 1629” are more
subtle, but no less signiﬁcant. Milton chooses to focus not on
Matthew’s tale of enemies and danger, but on Luke’s account
of the announcement to the shepherds “abiding in the ﬁeld,
keeping watch over their ﬂock by night” (Luke 2:8) and the
music of the “multitude of the heavenly host praising God”
(Luke 2:13), and Milton pays particular attention to the
(unscriptural) response of Nature to both. Milton draws from
Luke, the apostle to the Gentiles, rather than Matthew, the
apostle to the Jews, in order to explore how the birth of this
infant god will “with his Father work us a perpetual peace.”
3

In Milton’s poem, the newborn heir is not the god of a par-
ticular ﬂock or territory, but a savior for all people and for all
places, too.
BIBLICAL PLACE, PASTORAL PLACE
The places connected with Jesus’ early life are ﬂeeting: the
stable in Bethlehem, the sojourn in Egypt, the carpenter’s
17-30_DuRocher-Thickstun_F4.indd 1917-30_DuRocher-Thickstun_F4.indd 19 2/15/2012 7:23:45 PM2/15/2012 7:23:45 PM

20 Diane McColley
shop in Nazareth. Visual artists in the Renaissance delighted
in the opportunity for rich pageantry provided by Matthew’s
account of the Nativity — the sumptuous gifts and garments
of the wise men from the East. Representations of the shep-
herds with their ﬂocks are comparatively rare: exceptions are
Gerard David’s Nativity (Flemish, ca. 1484), in which sheep
and shepherds are seen approaching through the window of
the inn’s stone stable; Nicolaes Berchem’s The Annuncia-
tion to the Shepherds (Dutch, 1649) in which a white-robed
archangel delivers the announcement with “a multitude of
the heavenly host” above and “the glory of the Lord” shin-
ing “round about them” (Luke 2:8–14), to the amazement of
the shepherds and some of their animals; and Francesco Bas-
sano’s “The Angel Appearing to the Shepherds” (sixteenth
century Venetian school).
The emphasis in the Nativity ode on the “simple shep-
herds” to whom the angels bring their musical message sug-
gests that Milton may have been inﬂuenced by the Bassano
painting, which he is likely to have seen: it is the altarpiece
in the University Church of St. Mary the Virgin in Oxford.
The angel in this painting is a gray-winged cherub; the shep-
herds, who have no shelter and are keeping warm by proxim-
ity with their animals, including bovines, are barefoot and
loosely, not very warmly clothed. They are, in fact, a fam-
ily, including a woman and young boys, “abiding in the ﬁeld,
keeping watch over their ﬂocks” (Luke 2:8); “abiding” can
suggest both dwelling and “waiting in expectation” (OED).
These shepherds are not bound by place but move with their
sheep on grasslands far from even the simplest comforts of
civilization. Nothing in the painting places these shepherds
in a particular geographical location.
As with the Bassano painting, “On the Morning of Christ’s
Nativity” describes a sacred event in a pastoral landscape but
does not identify the place by its name. In the hymn itself,
there is a “rude manger” (3) in which “the Virgin blest” (237)
17-30_DuRocher-Thickstun_F4.indd 2017-30_DuRocher-Thickstun_F4.indd 20 2/15/2012 7:23:45 PM2/15/2012 7:23:45 PM

“A Table Richly Spread” 21
may settle her infant, and the child’s power does radiate from
“Juda’s land” (221), but Milton does not mention “Bethlehem,
in the land of Judea” (Matt. 2:6). In the proem, Milton places
the event in a time and place that resists such speciﬁc loca-
tions: “This is the Month, and this the happy morn” (my ital-
ics) conﬂates December 1629 with the year of Jesus’ birth;
the child’s “new abode” is “a darksome House of mortal
Clay” that he shares with “us,” not a stable in Bethlehem or
a house in Nazareth.
What does identify in some measure the place of Jesus’
birth is the richly allusive and metaphorical pastoral setting
with the shepherds and their ﬂock, a landscape and a kind
of economy that could be found throughout the temperate
world. In the Nativity ode the shepherds sit “on the Lawn”
(85), “simply chatting in a rustic row” (87). It is not yet morn-
ing, and the pasture is presumably covered with snow. But
lawn and snow, mentioned 40 lines earlier, are the only local
descriptions of landscape that the poem offers. Between the
mention of snow and the introduction of the shepherds the
stanzas offer a panoramic vision of the heavens and the earth
suspended in a stasis of amazement: Peace has struck “a uni-
versall Peace through Sea and Land” (52); “Kings sate still
with awfull eye” (58); “Birds of Calm sit brooding on the
charmed wave” (68); the stars refuse to leave the sky, and
the sun refuses to rise. When the narrative attention focuses
in on the shepherds, it shifts from cosmic to close-up too
swiftly to mention local geographic features.
Rather than ask his readers to visualize a particular his-
torical or scriptural landscape, Milton asks them to think
empathetically of these particular shepherds. They are
explicitly not Hebrew shepherds: in imagining what they
might not be anticipating, the speaker suggests that their
name for God would be not “Yahweh” but “Pan” — “full
little thought they than, / That the mighty Pan / Was kindly
com to live with them below” (88–90). Milton presents them
17-30_DuRocher-Thickstun_F4.indd 2117-30_DuRocher-Thickstun_F4.indd 21 2/15/2012 7:23:46 PM2/15/2012 7:23:46 PM

22 Diane McColley
as both the keepers of a ﬂock and the ﬁrst ﬂock of the new
dispensation. He introduces them in the moment before the
announcement wholly unconscious of the great event that
is occurring and wholly focused on their ordinary concerns:
“perhaps their loves, or else their sheep, / Were all that did
their silly thoughts so busie keep” (91–92). “Silly,” the OED
tells us, means “deserving of pity, compassion, or sympathy”
or “helpless, defenseless,” and is often used for sheep them-
selves. The presence of shepherds and sheep may remind
us of the Lamb of God, who is also the Good Shepherd, and
who is eventually to be sacriﬁced, but these shepherds’ “silly
thoughts” both simple and blessed prevent us from merely
iconizing or metaphorizing them.
Perhaps John Amner (1579–1641) had this dual deﬁni-
tion of “silly” in mind when he composed his spectacular
yet empathetic verse anthem for six viols, solo voices, and
six-part chorus, “O Ye Little Flock,” an anthem about these
particular shepherds and sheep that the young Milton may
have heard in Cambridge or at nearby Ely Cathedral where
Amner was organist. Peter le Huray ﬁnds it in several pre-
Restoration sets of part-books and remarks on “the exu-
berance of the instrumental writing.”
4
Like the Nativity
ode, Amner’s anthem takes its text from the Gospel of Luke:
The shepherds were a watching their ﬂocks by night,
and behold an angel
And the glory of the Lord
Shone round about them,
And they all quaked for fear.
Surprisingly, though, a solo voice opens the anthem by
addressing the sheep ﬁrst:
O Ye Little Flock
O ye faithful shepherds,
O ye hosts of heav’n,
give ear, give ear, give ear unto my Song.
5
17-30_DuRocher-Thickstun_F4.indd 2217-30_DuRocher-Thickstun_F4.indd 22 2/15/2012 7:23:46 PM2/15/2012 7:23:46 PM

“A Table Richly Spread” 23
By including the sheep themselves among the participants
in the original event, the singer in this verse acknowledges
them as meaningful witnesses to the Incarnation. Other
Nativity anthems involving animals that Milton may have
known, such as Tomas Luis de Victoria’s and Jacob Handl’s
settings of “O magnum mysterium,” also ask their listeners
to ponder the great mystery that animals should have been
admitted to see and worship the new-born Lord: “et admira-
bile sacramentum, / ut animalia viderent Dominum natum, /
Jacentum in praesepio!”
6
Milton does not explicitly include the sheep among the
auditors of the annunciation, although they are clearly
present, but he does explicitly expand the audience from the
one that Luke depicts. Unlike the Gospel, the ode imagines
the response of Nature to this birth; and rather than dichot-
omizing the natural and the spiritual, as at ﬁrst appears, the
young Milton shows how they can be drawn together in
peace. Having earlier personiﬁed Nature as a woman attempt-
ing “to hide her guilty front with Innocent Snow” (39),
he now asserts that Nature understands the signiﬁcance of
the angels’ announcement. She hears and responds to the
angelic chorus: she “knew such harmony alone / Could hold
all Heav’n and Earth in happier union” (107–08). The prom-
ise of redemption applies to the natural world as well as to
humans. Milton depicts Nature as fallen but redeemed, and
as sympathetic to her infant redeemer; and this personiﬁca-
tion begins the theme of the redemption of Nature and the
responsibilities of the human race for her regeneration.
But other parts of the natural world respond to this advent
less happily and in extrabiblical ways. The poem records
the shrieks, sighs, and moans of the displaced pagan gods as
well as the “weeping,” “loud lament,” and general mourn-
ing of their human worshipers as the parting genii, or spir-
its of place, the Lars and Lemures, or household gods and
familial spirits, and the pagan gods all ﬂee. In her discussion
17-30_DuRocher-Thickstun_F4.indd 2317-30_DuRocher-Thickstun_F4.indd 23 2/15/2012 7:23:46 PM2/15/2012 7:23:46 PM

Random documents with unrelated
content Scribd suggests to you:

Queêido en òiàn Menëchenïee.
Auto-didact. Jeugd. Querido is geheel een auto-didact. In 1873 werd hij in
een Amsterdamsche arbeiderswijk geboren, en zijn vader, een
diamantbewerker, kon hem slechts een arbeidersopvoeding geven. Israël
ging tot zijn 12
e
jaar op een volksschool en moest toen een ambacht leeren.
Hij hield veel van muziek, hoopte violist te mogen worden. Maar zijn
moeder, die streng Joodsch was, had godsdienstige bezwaren en Israël
moest zijn muzikale droomen vaarwel zeggen. Hij kwam op de Christiaan-
Huygensschool en werd gedurende anderhalf jaar opgeleid voor
horlogemaker. Toen kreeg hij bij ongeluk een stukje gloeiend staal in zijn
oog, waardoor een operatie noodzakelijk werd en hij zoo’n angst voor ’t
vak kreeg, dat zijn vader hem wel van de school moest nemen en besloot
hem in de leer te doen bij een diamantklover. Nu overdag op de fabriek en
verder …. studeeren. Alle vrije tijd werd besteed aan studie, alles
„zelfonderricht.”
Huwelijk. Voor zijn twintigste jaar was Querido getrouwd. Een tijd van geluk
scheen te zullen komen. Querido vestigde zich als juwelier, maar …. bleef
dat slechts kort. De zwarte tijd.De zaken gingen niet goed, weldra slecht. En
geen wonder: de kunstenaar was geen man van zaken en bovendien—als
vele kunstenaars—geen financier. Ten slotte een financieele catastrofe, een
bankroet. Nu volgde de zwarte tijd, de tijd van bittere armoe, van werkelijk
gebrek lijden, te erger omdat ook een kindje was geboren. Querido heeft
zelf dezen jammer-tijd beschreven in zijn „Kunstenaarsleven.”
Kunstenaarsleven. Kunstenaarsleven is voor een goed deel
autobiografisch: Maurice Fleury is Querido. Enkele aanhalingen
uit dezen roman kenschetsen ’t leven van Maurice en tegelijk dat van
Querido na ’t bankroet. „’t Was altijd kommer, honger en zorg, zorg,
kommer en honger! Maanden op maanden werd er niets geslikt dan droog
brood. Soms was er rijst uit water, en wat pannekoek, zouteloos en grauw.”
„Bij iedere schel vrees voor ’n plebeïsche aanval van ’n straatcrediteurtje,

’n woest stemgekrijsch aan de trap beneden, ’n te pronk zetten als afzetters
en zwendelaars.” Verder wordt verteld, hoe Maurice door werken aan een
krant toch iets verdiende, hoe hij zich schaamde voor de anderen op ’t
bureau over zijn kleeren, zijn afgetrapte schoenen, zijn boterhammen. „Op
’t bureau wist ie niet gauw genoeg zijn droge boterhammen te verslikken,
dat ze maar niet zouden zien, hoe ’t bij hem iederen dag koekoek-één-zang
bleef. Kwam ie ’s middags thuis, dan werd ’t wéér brood en ’s avonds wéér
brood, soms met ’n stukje gesmolten vet, omdat vuile boter en gemeen
knoeisel, zelfs al kon-ie ’t gepoft krijgen, toch niet door zijn keel ging.”
Ook Querido kreeg een baantje aan ’n krant; verslaggever en
berichtjesopscharrelaar voor „De Amsterdammer”. Later mocht hij soms
een letterkundige kroniek schrijven en werd medewerker aan de
„Controleur” en „De Kunstwereld”. En daarna …. redacteur van een
tappersblaadje „Vergunningsrecht”! De kunstenaar in dienst gesteld van de
kroeg.
Gedichten. En gedurende al dien tijd: zelfstudie en zelfs—welk een
bewonderenswaardige, onverwoestbare energie—productie. Al vroeger had
Querido onder ’t pseudoniem Theo Reeder „Gedichten” uitgegeven,
waarin Kloos zijn beginsel: poëzie is de allerindividueelste expressie van de
allerindividueelste emotie, streng was doorgevoerd. Woorden vooral
gebruikt om den klank, om de muziek en juist daardoor voor anderen dan
de schrijver zelf moeilijk te begrijpen. Na deze gedichten komen de
„Meditaties over literatuur en leven”, uitvoerige, diepgaande critieken,
meest geschreven in den bovengeschetsten tijd van ellende.
Levensgang. Eindelijk is ’t ergste voorbij; de „Meditaties” trekken de
aandacht, men voelt dat hier een kunstenaar aan ’t woord is. Men begint
over Querido te spreken; het valt hem gemakkelijker stukken geplaatst te
krijgen. Ondertusschen begint hij aan een groot werk, een roman uit het
leven van de diamantbewerkers, dat hij zoo goed kende. „Levensgang”
wordt geschreven. Een hoog doel stond hem voor oogen. Hij wilde
„uitbeelden de verdierlijking, de afschuwelijke ontaarding eener
menschengroep en tegelijk als tegenmotief, de stijging van een
maatschappelijk-gezonkene, dóor de kracht van het revolutionnaire
beginsel, mistastend bij ’t begin in de keuze van middelen, maar na

volgroeid weten de idealiteit doorschouwend, in overtuiging van deze
eenmaal te zullen bereiken; ten slotte in wederkeerige ontbloeiïng van
liefde tusschen den zoon van proletariërs en de dochter van den juwelier
een symbool van verzoening der twee nù vijandige groepen, eene
verzoening, eerst dan bereikbaar, zoo de rijke, eigen weelde verlatend, zich
te verheffen weet tot ’t idealistisch levenssentiment van den arme.”
Tendenzwerk. Men ziet, in „Levensgang” is een socialistische strekking—
Querido werd in 1897 lid van de S. D. A. P.—en toch is ’t geen
tendenzwerk in de gewone beteekenis. In de inleiding van „Levensgang”
spreekt Querido over dergelijk werk. Hij acht: „tendenzen, dat wil zeggen:
principen in een ziel, die niet geworden zijn tot levende vormen van voelen,
denken en handelen in mensch en groep, in hun beelding rampzalig, in
welke kunstuiting ook”, hij wil niet geven „aangekleede principen, maar
leven, schuchter, weifelend, juichend of weenend leven. … den zielsgang
van een proletariër zelf, zijn groei en bekeering, zijn worsteling uit
anarchisme naar socialisme, toestanden en gebeurtenissen, die voorkomen
en voorgekomen zijn onder proletariërs en dus geheel tot het levende leven
behooren.” De strekking komt dus in de tweede plaats. Eerst de uitbeelding
van ’t werkelijke leven, maar juist daardoor de lezers brengen tot meeleven,
tot begrijpen van ’t vele verkeerde op maatschappelijk gebied. Querido, de
man uit het volk, die zelf „veel geleden heeft” is wel de aangewezen
kunstenaar om te laten zien „hoe goddelijk het streven der armen is, hoe
hoog zij willen, hoe zij eigenlijk zuivere ideaal-dragers zijn; die menschen,
die met alles in zich strijden voor recht en voor geluk en al wat mooi is en
grootsch in ’t leven.”
Ziekte. Toen Querido ’t eerste deel van „Levensgang” geschreven had, werd
hij ziek, zenuwziek. Geen wonder na dien langen tijd van ellende en
overspannend werken. Aangrijpend is die periode uit zijn leven ons door
den kunstenaar zelf geschilderd in een werk, dat weer voor een groot deel
auto-biografisch is: „Zegepraal”. Vooral zijn wanhoop, de machtelooze
pogingen om te schrijven en dan weer de onverbiddelijke, knellende band,
als van metaal, die zijn moe hoofd omknelt. En daarbij weer geldzorgen. De
financieele toestand was iets verbeterd, de uitgever gaf een vrij goed
honorarium voor den roman, maar door de ziekte veranderde alles, ’t

geheele honorarium werd opgeteerd, zelfs dat voor ’t niet geschreven
tweede deel en nog geen uitkomst. Querido wilde weg uit Beverwijk, waar
hij toen woonde, naar Amsterdam; misschien zou hij daar beter worden. Hij
kreeg hulp van vrienden, zoodat hij een half jaar verpleegd kon worden en
hoewel de kamer in de rumoerige „Pijp” niet erg geschikt was voor een
zenuwlijder, knapte hij toch langzamerhand op. Het gevaar was geweken,
de werkkracht keerde terug. Querido’s energie had niet geleden: het tweede
deel van „Levensgang” was spoedig geschreven.
Beroemd als schrijver. In vele tijdschriften werd de roman besproken, gunstige
critieken verschenen, Querido’s naam als schrijver was gemaakt. Natuurlijk
was ’t ook ’n gebeurtenis van materieel belang; zijn uitgever werd
scheutiger, zoodat Querido rustig kon beginnen met zijn voorstudies van
een „roman van ’t land.” Gedurende zijn verblijf in Beverwijk had hij
geleefd tusschen de tuinders, nu breidde hij zijn waarnemingen uit, trachtte
heel hun leven te doorgronden. Zoo ontstond Menschenwee, uitmuntend
door breedheid van opzet, door juistheid van psychologische waarneming
en vooral door taalvirtuositeit. Vandaar ook hooge lof bij de critici en veel
aanzoek om medewerking aan tijdschriften en dagbladen. Redacteur van
„Op de Hoogte”, medewerker aan „De Gids” en „Groot-Nederland”,
„letterkundig Croniqueur” van „Land en Volk”, later van „Het
Handelsblad”. De zwarte tijd was voorbij, de tijd van schittering gekomen.
In vollen bloei vertoont zich Querido’s talent in zijn meesterwerk „De
Jordaan”.
Menschenwee. Menschenwee verplaatst ons naar de Hollandsche
geestgronden waar Querido eenige jaren gewoond heeft (Beverwijk). Er
wordt ons in verhaald van ’t leven der tuinders in ’t dorpje Wiereland,
speciaal van één familie, de familie Hassel: ouë Gerrit, zijn vrouw,
de drie volwassen kinderen in huis: Dirk, Piet en Guurt en dan vooral
de oudste, al getrouwd, Kees de Strooper.
Ouë Gerrit. Ouë Gerrit is in vele opzichten een notabel ingezetene van
Wiereland, hij heeft een eerwaardig uiterlijk (zilveren haren en een grijzen,

langen baard), is altijd een vlijtige, oppassende tuinder geweest, heeft door
jaren lang ploeteren eindelijk wat grond kunnen koopen. De menschen
vertrouwen hem; hij is zelfs diaken geweest.
Slechte financiën. Maar ze kennen ouë Gerrit niet. Vooreerst niet zijn
financiën. Hij heet wel een eigen stukje grond te hebben, maar …. ’t is niet
van hem. Hij heeft een hypotheek genomen en de notaris laat ’n boer, dien
hij eenmaal vastheeft, niet gauw weer los. Hassel is niet altijd even
fortuinlijk geweest, soms was de oogst onvoldoende, dan weer ziekte met
hooge doktersrekeningen als nasleep. Zoo kan de hypotheek-rente niet
geregeld betaald worden; bovendien heeft hij van den notaris nog geld
geleend, waarvan de rente al dertig jaar niet betaald is, dan nog geld voor
een paar koeien, achterstallige pacht voor gehuurd land. De notaris heeft
hem heelemaal in zijn macht en misschien is er wel opzet in ’t spel, want de
rente van ’t geleende geld is nooit opgevraagd. Een goed middel om Gerrit
Hassel, als ’t noodig mocht zijn, in bedwang te houden. Dat de oude tuinder
het zelf zoo opvat, blijkt uit z’n woede-uitbarsting, als notaris Beemstra
hem niet meer helpen wil. Beemstra is vooral gebeten op Hassel, omdat hij
meent dat die redding gezocht heeft bij een concurrent, een nieuwen notaris
en verwijt dat zijn cliënt.
„Hoho! daa’s jokkes!” barst ouë Gerrit uit, plots driftig van z’n stoel
opveerend, „ik heb je nieuwe kukkerint heeldergaar nie sien …. hai waa’s
d’r selfers main komme opzoeke!—Noü, noü dâ je ’t weute wil …. ik zeg
moâr …. daa’s ’n kerel …. die help je nie van de wal in de sloot … die gaif
je nie los geld niet sonder dâ …. dâ je ooit vraogt wort …. hoe of wâ van
rinte …. moar oa’s je je effe buuten menair de noatoaris wâ doen wil ….
kraig je de raikening thuis …. juustemint! juustemint aa’s tie weut dâ …. je
da je …. niks hept!…. Nainet menair …. soo hew …. hew je d’r al veul van
onster slag stroatarm maâkt …. jai gaif d’r losse …. duutjes …. mit vaif
pèrsint …. Maàr soolang oploope …. tu je weut …. daa’t kan he? Hoho! soo
hew je d’r veul van onster slag f’rmoord …. moar …. die kukkerint …. daa’s
’n fint! die hellept d’r nou …. bai de boonestorm aa’s ’n engel! Enne wai ….
wai kenne d’r van joù nie los …. wai sitte an jou vast aa’s pek! weut jai? jai
haalt d’r ’t fel of ’r onster oore …. hoho! jai frai d’r de noagels van onster
flees …. jullie bint bloedsuigers goàr, daa’s màin weut!”

Een half jaar voor deze woorden gezegd werden, had ouë Gerrit nog hoop;
hij zat er wel leelijk in, maar in een goed jaar kan een tuinder heel wat
ophalen. En ’t ging wel, niet alles was even goed geweest, nachtvorsten o.
a. hadden hem heel wat scha gedaan, maar de boonen, waarop z’n hoop
gevestigd was deden ’t goed. En dan plotseling, 31 Augustus, een geweldig
onweer, een windhoos, al ’t gewas vernield, „vier millioen boonen had ie
moèten leveren, voor de fabriek. Nou kon ie er misschien ’n paar honderd
duizend halen.” ’t Is gedaan met Gerrit Hassel, ieder weet, hoe groot zijn
schade is, dat hij dezen slag niet te boven zal komen. Notaris Beemstra weet
’t ook; nu is ’t tijd te zorgen, dat de hypotheekgelden en de schulden
opgevraagd worden, Hassels grond en goederen zullen bij een verkooping
nog juist genoeg opbrengen. Wachtte men een jaar, dan zou hij nòg meer
achteruitgegaan kunnen zijn en de notaris schade lijden.
Kleptomanie. Er is iets anders met Hassel, dat niemand van de
dorpsbewoners, zelfs zijn huisgenooten niet weten en dat hem nog dieper
zal doen vallen dan de boonenstorm: ouë Gerrit is een dief. Geen gewone
dief, die steelt uit winstbejag, maar iemand, die steelt om ’t stelen, een
kleptomaan. De steelzucht domineert bij Hassel. Wat er ook gebeurt, welke
ongelukken hem ook treffen, het genot de gestolen dingen soms te kunnen
zien, ze te kunnen liefkoozen troost hem telkens. Hij bewaart ze in den
kelder in een donkeren hoek, waar nooit iemand komt, en ’s nachts, of
overdag als hij zich onbespied weet, sluipt hij er heen om met gretige oogen
en handen ze te zien en te betasten, als een vrek zijn goudstukken. „Wà kon
ie lolle, lolle, soo in ’t donkere hok, tusschen zijn gestolen rommel in … Wa
genot! om te stikke!… Wâ spulle! Wâ’ kon die ’r mee doen …. Nee, toch
niks doen d’r mee …. Alleen maar hebbe, wéte, al maar wéte en beseffe, dat
’t van sain was …. dat ie ’t kaapt had van andere …. andere …. kristis, wâ
lol, wâ’ salig …. So maar had ie ’t gegannift van ’n aêre en nou was ’t van
sain, van hèm, van hem, van sain. Wat zoet, wat zalig zoet dat toch was, dat
nemen! Hoho!…. ho …. ho …. Van g’n waif, van g’n man hield ie
zoveul!…. Da gappe ….. puf!…. naar je toe …. En zoo verborgen weg
duufele in je eige kelder … En dan … aas de menschen je vrage en zegge ….
Hai je al hoort?…. da’s stole of dit is stole, dan verbaasd meekijke en lache,
en dan zoo zeker wete dàt se hem, hèm, mit z’n grijze kop, z’n faine naam
net soo min verdenke, aa’s den bestolene self:…. en dan lol, brandend lollig

van binne, dàa’ niemand je sien hep …. niemand, nooit niks!…. En dan àl
maar meer lachen om een grappie ertusschen en schudde, met de zilveren
haren, en dan, daardoor heen, maar geniete, bij ’t spreke der over …. en
wrijve door de baard, en zalig, zoet van binnen wete: jonge, kerel, dâ hep
jài nou,…. dà’ lait nou stikumpies op z’n rug, bai jou ….”
Niemand verdenkt hem en juist daardoor krijgt hij soms een prachtige
gelegenheid iets weg te kapen. Zoo als tuinman bij de familie Bekkema,
op villa Duinzicht. ’s Winters stond de villa leeg en de oude, vriendelijke
Gerrit had ’t toezicht. Een post van vertrouwen. De weduwe Bekkema
vertrouwde hem zoo, „dat hij de heele boel voor d’r afsloot, alle kamers en
kasten, en alles het voor- en najaar onder zijn toezicht liet schoonmaken.”
Wat had ie al meegepikt!
Altijd loert de ouë rond, of er ook iets te gappen is. Alles is van z’n gading,
vooral alles wat blinkt. „Eergisteren nog had ie ’n paar mooie ronde
bollemanden gekaapt, ’n stel uitgeschuurde klompen en ’n nieuwe
overschieter …. Zoo in de zon had ie staan blinken, de overschieter!” Dan ’t
mooie gouden potloodje, dat de notaris bij de houtverkooping liet vallen. En
vooral al die blinkende dingen op de kermis. „Zondag van ’s avonds acht,
tot twaalf had ie d’r rondgekuierd …. Dertien dingen meegepikt.” „Twee
prachtige nikkelen dompers, ’n heel stel koperen vruchtevorkjes, op rood
satijn, er in gegleufd: twee kleurige kandelers, ’n nikkelen wekkertje, ’n
mooie doos met spullen d’r in, zonder dat ie wist waar ze toe dienden; maar
’t had ’r prachtig staan glimmen, met aldegoar gouden slootjes.”
Ontdekking. Steeds sterker wordt de zucht tot stelen bij ouë Gerrit, aan
gesnapt worden denkt hij niet meer, als hij iets ziet, dat blinkt, moet hij ’t
hebben. Dat voert ten slotte tot de ontdekking. Hassel weet zich als bij
zooveel anderen, ook in te dringen bij den fotograaf Van Gooyen, die
natuurlijk niet de minste achterdocht koestert tegen den ouden man, met
zijn eerwaardig uiterlijk. Maar Gerrit steelt wat hij krijgen kan: een
goudtientje, een platenboek met ansichten, een sigarenkoker, een stok,
overschoenen, een zilveren pijpje, een zijden doek! En eindelijk ƒ 86 uit
een geldkistje en de lens van ’t fotografietoestel! Alles op klaarlichten dag.
’t Moest spaakloopen en ’t gebeurt ook: Van Gooyen betrapt ouë Gerrit,

twee metselaars zijn getuigen, de burgemeester komt den braven ouë halen,
onder ’t geschreeuw van de jongens op straat wordt hij naar ’t hok gebracht.
Vrouw Hassel. ’t Gaat naar beneden met de familie Hassel. Vrouw
Hassel is een ongelukkig, suf menschje geworden, onherstelbaar ziek,
lijdend aan hersenverweeking. Vroeger een gezonde vrouw, een zuinige
huismoeder, nu een verschoppeling. Niets kan ze meer onthouden. Eerst
dacht ze dat ’t aan haar zelf lag en dan wou ze onthouden, maar langzaam
voelde ze ’t ontglippen en was er niets meer in ’t hoofd dan een wezenloos
gedoezel. Een vreeselijke angst kwelt haar, want soms hoort ze plotseling
een krijsch, een snauw, een scheldwoord. De stem van haar zoons, van
Guurtje of van haar man. Want de huisgenooten begrijpen de ziekte niet,
denken dat ’t luiheid of slaperigheid is, als ze iets wat gevraagd is, niet
gedaan heeft; ergeren zich aan de suffe, huilerige vrouw.
De kinderen. Dirk en Piet zijn sterke kerels, maar ook zij zullen wel
ondergaan. „Stille zuipers”, zegt Guurt. Vooral Dirk heeft aanleg een woeste
drinkebroer te worden. En Guurt, de sluwe dorps-Carmen, de mooie
„twintigjarige Guurt, met haar dames-hoofdje, haar prachtig goudhaar, haar
lichten lach, haar fijne trekjes en blauwe oogen-vreugd, met ’r hoogzwaar,
frisch boerinne-lijf”, die een „meneer wou hebbe; ’n meneer met mooie
mesjette, in nette kleere, en ringe om se hande …. ’n faine hoed …. ’n faine
jas”, die mevrouw wou worden en meiden in dienst wilde hebben, wordt op
straat door de jongens nagejouwd: „Je foàder hep stole! jou foàder is d’r ’n
laileke dief.” „D’r sekretarie-heertje keek ’r niet meer aan,—stel je voor, de
dochter van ’n dief!—en maakte heele omwegen als ie haar al van verre zag
aankomen.”
Kees de Strooper. Een prachtfiguur is Hassels oudste zoon, Kees de
Strooper. Ver steekt hij uit boven de Hassels en de andere Wierelanders,
een reus, uiterlijk en innerlijk. Een echt natuur-mensch met ontembare
vrijheidszucht. Een onbewuste opstand-natuur. En toch welk een teerheid in
dien reus voor z’n ziek jongetje, Wimpie. „Wimpie, tot ruim zes jaar, als ’n
mol zoo dik geweest, in ’n korten tijd door z’n hevige heupziekte ram-
mager uitgeteerd. Wat hadden ze ’n schik in ’m gehad vroeger ….. Net ’n
bonk spek, zoo lollig vet als ie was. Toen flap! in eens ’n heupziekte, die ’m

uitmergelde, zijn voeten en armpjes tot stokjes, zijn heele rechter dijtje
wegschrompelde, vergroeien liet. Als ’n vingertop er maar tegen raakte,
gilde ie. Zoo al drie jaar lag ie in z’n donkeren vunzen krothoek te groeien,
maar te vergaan, meteen werd ’t manke bedje te klein voor zijn lijf, duizelde
om ’m kinderlawaai en gekrijsch.”
Altijd gekrijsch in huis, want Kees heeft een treurig huwelijksleven. Een
vrouw, die hij haat, negen kinderen en dan in huis een half idiote altijd
rochelende schoonvader en een „helhaak” van een schoonmoeder. Daarbij
nog verschil in godsdienst tusschen man en vrouw, altijd ruzie, altijd gekijf
en gevloek in huis. En eindelijk: vaak geen werk, vooral ’s winters niet en
dan hongerlijden. En echt leven-van-ellende. Niets moois is er in z’n leven
dan de liefde voor Wimpie. Als Wimpie sterft, is voor Kees alles uit. Kees
de Strooper wordt een dronkenlap, „iederen dag zwaaiend door de straatjes,
gesteenigd door straattuig, beschald en verschooierd; Kees, die ze vroeger
nooit dronken hadden gezien.”

De Vlaëchaard.
De landstreek. In „de Vlaschaard” heeft Stijn Streuvels ons uitgebeeld het
leven van de Zuid-Vlaamsche boeren tusschen wie hij woont. Zijn landhuis
„’t Lijsternest” staat te Ingoyghem bij Kortrijk; voor dien tijd woonde hij als
de pasteibakker Frank Lateur te Avelghem, een uur van zijn
tegenwoordige woonplaats gelegen. Zijn heele leven heeft hij in die streken
doorgebracht en hij kent de bevolking dus door en door. De omstreken van
Ingoyghem behooren tot ’t schoonste deel van Vlaanderen: ’t is een
heuvelachtig land, de grond is uiterst vruchtbaar, de boeren zijn er
welgesteld en wonen op groote hoeven.
In „de Vlaschaard” is duidelijk te bemerken dat deze streken beschreven
worden, zoo b.v. in ’t begin van ’t prachtige hoofdstuk „Bloei”. „Ze (de
hoeven) staan verzaaid over heel de streek, verre van elkaar en op hun eigen
afgezonderd door veel opene lucht en vlakke velden. Naamlooze,
onbekende dingen zijn het, stomp van vorm, langs heel den overkant der
Schelde tot op ’t hooge van den heuvelrand waar de wereld eindigt.” En
verder: „Een breede wal omsingelt de bouwing en de groote stevige poort,
achter de steenen, als eenige toegang, beveiligt het heele gedoe. De huizen
en kaveeten van kostwoners en lijfeigenen staan er rond geschaard en daar
woekert en wemelt het van jongens die leven van den afval der groote
doening omdat vader en moeder er helpen werken. Ieder van die boeren is
een koning, wiens wil op zijn doening de eenig geldende is.”
Invloed der Natuur op de menschen. Streuvels’ werk is niet enkel
natuurbeschrijving, en evenmin een roman in die beteekenis dat er een
bepaald „geval” in verteld wordt, maar het leven van zijn boeren is innig
samengeweven met de omgeving. De hoofdpersoon in zijn werk is de
Natuur, die alles voortbrengt en waarvan alles afhangt. ’t Gevolg hiervan is
dat de personen in zijn werken een vrij lijdelijke rol spelen en dat de zaken
dikwijls een heel andere wending nemen dan men zich dat in ’t begin dacht.
Niet het karakter en de daden van de menschen beheerschen de

gebeurtenissen, maar een hoogere macht, die soms plotseling ingrijpt en
alle berekeningen doet falen. Dat vooral is ’t grootsche, ’t epische in
Streuvels werk en dat maakt het tevens zoo waàr, zoo ongezocht. Streuvels
geeft het léven weer, geen bedacht gevalletje.
De boer afhankelijk van de Natuur. Wie is meer afhankelijk van de Natuur dan de
boer? Laat hij zich inspannen tot het uiterste, laat hij alles zoo nauwkeurig
berekenen en overleggen als mogelijk is; één enkele hagelslag vernielt in
een paar minuten ’t werk van maanden. Iedere boer doet dus alles zoo goed
hij kan, maar voor ’t overige leert hij wel berusting door de harde praktijk.
Hij moet langzamerhand wel een fatalist worden die zich aan alle slagen
van ’t noodlot onderwerpt en met taaie wilskracht na elken slag zich weer
op tracht te werken. Dat fatalistische blijkt duidelijk uit „de Vlaschaard”.
Zoo bv. dadelijk in ’t begin waar van den ouden Vermeulen die al
dagen lang uitkijkt naar de lentedagen, gezegd wordt: „altijd moet hij
vechten en volhouden en op ’t einde blijven staan in gedweeë afwachting en
de domme machten laten meesteren over zijn werk, over zijn have en
goed.” Als het vlas gezaaid is, is voor den boer ’t groote werk gedaan, hij
kan niets anders doen dan afwachten. „De groote elementen mogen nu vast
hun werk doen daarbinst de boevers (knechten) en werklieden elders bezig
zijn en de boer leeft van nu voort in volle rust want zijn vlaschaard heeft hij
nu toevertrouwd aan de zorg van den grooten Baas die daar hooge, den
eeuwigen gang der dingen beheerscht en beheert.” Ook als het wieden
gedaan is en de boer zich heeft afgesloofd om zijn vlasplantjes groeiruimte
te geven komt er weer een tijd van afwachten, van berusten. Vandaar in
„Bloei” een zin als deze: „’t Overige moesten ze afwachten: heel hun
bedrijf, al hun werken en onkosten ’t stond buiten aan ’t genadig of ’t
ongenadig wisselspel van ’t lot overgelaten. Met hunne handen konden ze
er niets aan helpen ….”
In ’t geheele werk voelen we die geweldige oppermacht van de Natuur: al
die koppige boeren met hun onbuigzamen wil kunnen feitelijk zoo weinig
aan ’t al of niet gelukken van hun oogst doen; over hun arbeiders gebieden
ze onbeperkt en zelf staan ze vaak machteloos. Met hoeveel zorg had boer
Vermeulen zijn hoogkouter bewerkt en toch schijnt het dagenlang of er niets
van ’t vlas terecht zal komen; later als de slijting komt, wil hij ’t niet

verkoopen, zijn vlas moet het meeste opbrengen; éen hagelbui dwingt hem
’t gewas tegen een veel geringeren prijs van de hand te doen dan hij een
paar uren vroeger kon bedingen.
Men zou, oppervlakkig gedacht, zeggen dat een dergelijke fatalistische
levensbeschouwing de boeren allen tot hopelooze pessimisten zou maken,
maar dat is volstrekt niet het geval. En dat doet ook weer de Natuur. Wel
wordt de landman immers soms geweldig door de harde slagen van ’t Lot
geteisterd, maar de Natuur blijft voor hem toch de schenkster van al ’t
goede, éen heerlijke zonnedag verdrijft met zijn levenwekkende stralen al
de zwaarmoedige gedachten van den boer: hij ademt met volle teugen de
zuivere lucht in, hij ziet zijn vruchten groeien. Alles in de Natuur is op
zoo’n dag vol vreugde en geluk, alles straalt en lacht om hem heen: hoe zou
de natuurmensch dan kunnen treuren?
Pessimisme. Streuvels beweert dat het pessimisme een ontaarding is, bij den
mensch die buiten de natuur leeft. „Pessimisme wordt geboren uit
nadenken, uit ontleden, is eene ontaarding bij den mensch en woekert ook
het weligst ver van alle natuurlijkheid, ver van de bron van ’t leven (de
natuur)—in de wantoestanden die de opeenhooping (de stad) te weeg
brengt:—Stel mijn buitenmensch met zijn breeden zwaai bij ’t werk, zijn
vrijheid om te roepen en te kijken over de velden, stel hem tegenover een
bureelschrijver die niets kent dan den drang der werkuren en de verveling
der fabrieksatmosfeer, met niets als blijheid, dan ’t geen hij met ’t overschot
van zijn geld, koopen kan—daar ontstaat de jacht en het uitrekenen om te
winnen, in plaats van het schoone, ronde zich-laten-gaan en te leven zonder
meer, gelijk de landman die werkt, niet uit plicht maar uit
levensnoodwendigheid, het voelt en ge zult het verschil inzien en zeggen
wat er ’t beste en ’t menschelijkste is der twee machten.
1
o
. de natuur, de wreede maar levensstuwende macht en bron van vreugde;
2
o
. de blinde, de hopelooze of duizendkoppige vernieler die kracht en leven
opslorpt om iets voort te brengen waarvan de werker noch nut, noch
vreugde beleeft.”1

’t Levenwekkende der Natuur. Dit levenwekkende van de Natuur, het werken
van den boer als levensnoodwendigheid en ’t genot van zijn werk doet
Streuvels in „De Vlaschaard” telkens uitkomen. Zoo b.v. de invloed van een
heerlijken lentedag op den jongen boer Louis Vermeulen, die door
zijn vader als een kwajongen wordt behandeld en wel reden heeft tot
morren. „Met volle longen snoof hij de lauwe lucht en voelt den jongen
wind langs zijn hoofd spelen. De lente deed hem deugd en werkende,
gevoelde hij een nieuwe kracht ontwaken in zijn jong gemoed: daar welde ’t
geluk en de levenslust en de onbedachte overmoed naar boven gelijk het
leven in ’t nieuwe jaargetijde rondom hem.” Zoo ook het eerste buitenwerk
voor de knechten, ’t is geen tredmolen, maar juist als in de Natuur, ’t begin
van een nieuw leven.
„Heerlijk om begaan voldoen de landwerkers den inzet van het jonge jaar.
Niemand dacht er aan dat ’t herbeginnen en herdoens was van ’t geen ze
zooveel jaren reeds begingen—een werk dat in gedurigen draai weerkeert.
Ze hadden er zoo lang naar gehaakt als naar een nieuw leven waarvan ze
weerom volop genieten zouden.”
Vooral ook de zaaitijd, als de „zaaiman zijn gangen gaat, vastberaden en
bewust van zijn jonge dadenkracht, bezig met de daad die hij doen was en
met niets anders.” „Hij voelt zich op het hoogland de belangrijke uitvoerder
van een groote daad:—de levenwekker op het doode land.”
Wat verlangen de vrouwen en meisjes naar den tijd dat het onkruid tusschen
’t vlas begint op te schieten en zij eindelijk ook eens dagenlang buiten
mogen zijn op den vlaschaard.
Evenals ’t vee hebben ze den langen donkeren winter opgesloten gezeten in
’t muffe huis, nu hebben ze „’t beurelen en heien gehoord van ’t losgelaten
vee en de zotte sprongen van veulens en veerzen willen zij achter (na) doen
op hare beurt.” Ten slotte als toppunt van alle vreugde de „slijting”, het
groote landfeest.
In de heele Vlaschaard is dan ook geen sprake van eenig pessimisme, ’t is
het vrije leven in de Natuur: wel komt soms een donkere tijd, het

gedeeltelijk mislukken van den oogst en als gevolg daarvan een sombere
stemming op de hoeve, maar dan schenkt de goedige Natuur weer mooie
dagen, de schade blijkt telkens minder groot te worden en de levensvreugde
keert terug.
Tweeërlei natuur in den boer. We zagen boven hoe de boer zich gewoonlijk met
een soort berusting overgeeft aan de Natuur: hij tracht zijn best te doen,
bewerkt het land zoo goed hij kan, zaait z’n vruchten, maar ten slotte blijft
er niets over dan afwachten. Mislukt de oogst dan is ’t niet zijn schuld: hij
heeft gedaan wat hij kon en in ’t algemeen neemt hij dergelijke ongelukken
vrij kalm op. Maar daartegenover staat iets anders. Soms als zijn vruchten
niet zóo zijn als hij het wilde, beschuldigt hij zich zelf: ’t is niet door
omstandigheden buiten zijn wil dat zijn vlas of tarwe half mislukt, maar ’t is
zijn eigen schuld. Hij heeft b.v. niet den meest geschikten grond voor een
bepaalde vrucht uitgekozen, hij heeft ’t land niet goed bemest, niet op tijd
bewerkt, zijn wiedsters er te laat ingestuurd, de vrucht te rijp laten worden.
En dan is er bij hem geen berusting, dan is hij een tiran voor zijn werklui en
„zou wel bekwaam zijn, tegen een muur, zijn hoofd in te loopen.”
Er is dus tweeërlei natuur in den boer: de geest van berusting tegenover het
Fatum, en de opstuivende woede als door eigen schuld de oogst mislukt.
Deze dubbele gezindheid heeft Streuvels trachten uit te beelden in De
Vlaschaard.2
Boer Vermeulen en de Natuur. De oude Vermeulen is zoo’n boer. Gelaten,
vol berusting is hij, als de hagelslag zijn vlas neervelt, geen klacht komt
over zijn lippen.
„Vermeulen stond stil met ’t voorhoofd tegen ’t vensterraam geleund naar
buiten te zien. Zijn tanig wezen was donker, zijn wenkbrauwen waren
neergeduwd. Tusschen de stoppelharen was de scheiding van zijn lippen
een enkele lijn die naar de uiteinden van zijnen mond neerboog en die
verliep in twee rechtopgaande rimpelreven die langs zijn wangen van uit de
ooghoeken naar zijn kin, diep door zijn donker vel gesneden waren. Toen
Louis binnenkwam, had de boer geen lid verroerd om te vragen hoe ’t op
den vlaschaard vergaan was.” Als hij later op ’t veld komt om de

verwoesting te overzien, blijft hij die kalmte bewaren. „Hij zuchtte niet en
maakte geen misbaar alhoewel hij met zichzelf alleene stond—zijn wezen
veranderde geen spier; maar de spijt en de gramschap grolden in hem, het
gevoel van onmacht tegenover de ramp vernederde zijn gemoed en hij
wilde zijne onmacht bij zichzelf niet bekennen. Al evenwel was hij diep
geschokt—al waar hij keek was ’t hetzelfde, ’t scheen hem een straffe; alsof
door die rommeling, de lange reeks schoone dagen—heel het schoone
zomergebouw ineen was gestort, in éen slag was alles verpletterd ’t geen
zoo’n langen tijd van doen had op te groeien. Als bezadigde man betreurde
hij die onberekenbare schade, al dat verloren werk en verwenschte dat
domme toeval waar niemand de noodzaak van kende en niemand geen
voordeel bij halen kon.”
Hiertegenover staat zijn woede als hij ziet dat het vlas niet wil groeien en
voelt dat hij zelf feitelijk de schuldige is. Uit stijfkoppigheid heeft hij vlas
gezaaid op ’t hoogkouter. Louis vond het lage land beter geschikt en juist
daàrom kiest de oude boer ’t hoogere land. ’t Vlas wil niet opkomen, weken
lang blijven er kale plekken op de akkers. Dàn is er geen berusting bij boer
Vermeulen. „De lente was bedorven voor hem. In zijn hoofd droeg hij de
angst en de onzekerheid om de mislukte vrucht, de vrucht die hem ’t meest
behaagde. De grimmigheid woelde in zijn zinnen en zijn herte klopte van
spijt en hij liep als een vergauweloosde mensch over zijn kouters. Hij was
gewend den kop recht te houden en al wie hij ontmoette zijn werk te toonen
—maar nu niet; hij verging van schaamte want iedereen wist nu dat hij de
verantwoordelijkheid droeg.”
Duidelijk blijkt die „dubbele gezindheid” bij den hagelslag: het ongeluk
zelf wordt zooals we boven zagen met gelatenheid gedragen, maar als
Vermeulen van zijn vlasveld naar huis gaat komt hij langs ’t lage land waar
Louis het vlas had willen zaaien en waar nu prachtige haver staat. En zie:
„de haver stond om zeggens ongedeerd omdat het geschoond was voor den
wind door zijn voordeelige ligging. En de boer die bij ’t overzien van heel
zijn ongeluk geen grol had uitgestooten, loste nu een vloek omdat de
ongeschondenheid van die haver hem zijn ongelijk deed inzien en zijn
onverstandig beleg.”

Nijver der boeren. In nauw verband met deze eigenschap van Streuvel’s boeren
staat een andere: hun jaloerschheid en onderlinge naijver. „In hun gemoed
wroet de angst en de knaging en de onrust omdat zij meer willen hebben
dan een evenmensch en voeden ze den nijd om eere te doen aan hun eigene
en boven te zijn bij een ander.” „Iedereen wil de groote baas zijn, de
welweter in ’t boeren, de kenner van land en vruchten, de kunstenaar om
met de minste kosten de meeste opbrengst te doen.”
Verkoop van ’t vlas. Die jaloerschheid blijkt vooral als de bloei in ’t vlas komt
en de „vlaskutsers”, de kooplui ’t land beginnen af te loopen. Dan komt het
uit wie ’t beste vlas heeft, want de kooplui laten zich niet beetnemen. ’t
Beste vlas gaat naar de Leie om te roten („Leiroote”), de mindere kwaliteit
moet geroot worden in de slooten rondom ’t land („Blauw- of Veldroote”).
Heeft de boer niets dan Leie-vlas, dan zwelt zijn hart van trots, hij drinkt
een stevig glas, zwetst tegen de anderen over zijn prachtigen vlaschaard en
spreekt smalende van de „hottekrotters” die hun hoopje pruts ergens in een
put dompelen en de peste verwekken in ’t land. Allen pochen op de
ongeloofelijke prijzen waarvoor ’t vlas verkocht is, maar een ander op den
man af vragen hoeveel hij er voor krijgt, dat doet de boer niet omdat hij
toch op geen betrouwbaar antwoord rekenen mag. „Elk is te preutsch met
zijn eigen opbrengst en wil ze overdrijven in de weerde er van.”
Karakter van Vermeulen. Vermeulen, de hoofdpersoon uit Streuvels’
Vlaschaard, is het type van een echten Vlaamschen boer, zooals die in ’t
voorafgaande geschetst is. Vol berusting als harde noodlotsslagen hem
treffen, vol grimmige woede als de vrucht mislukt door eigen schuld en
jaloersch als misschien geen ander. Te meer jaloersch omdat hij den naam
heeft de beste boer in den omtrek te zijn en dien eerenaam moet ophouden.
„Hij heerschte als een koning op zijn hof en over heel de streek stond hij
bekend als de grondvaste boer, machtiger dan gelijk wie, in heel den wijden
omtrek. Hij was het die stuur en barsch den raad gaf en ’t woord voerde bij
de andere boeren; hij die de oude gebruiken van ’t leven in stand hield, die
boerde volgens oude geplogenheden, naar wie de anderen wachtten om
hunne dricht (eerste voorjaarswerk op ’t land), hun oogst en andere
werkzaamheden te beginnen en te regelen. Vermeulen doet het—Vermeulen
doet het niet—gold in die streek als een ordewoord dat overal weerklank

vond en indruk miek. Vanwaar of hoe dat gezag hem toegekend werd of
waarom en met wat recht hij het uitoefenen mocht, dat vroeg hij niet. Hij
kende zich als de sterkste, de verstandigste en wist al de anderen onder zijn
sterken wil. Het was zoo en nu moest het alzoo blijven.”
Zijn vrouw. Hij is koning op zijn hoeve, zijn wil is wet, niemand heeft iets in
te brengen. Een tiran, die jaloersch is op zijn macht. Vriendelijkheid bestaat
voor hem niet, altijd is hij barsch en stuursch, wie hem tegenspreekt wordt
afgesnauwd. Eens zegt zijn vrouw, Barbele, hem de waarheid: „Ge
maakt u hatelijk in plaats van bemind. Gij vervreemdt de jongens van u
door uw barsche doening. Mij hebt ge nooit een schoon woord gegeven—
hebt altijd de beeste gespeeld met mij, alsof ik uw maarte (dienstmeid)
ware; vanaf dat we getrouwd zijn, heb ik nooit mijn naam hooren noemen.”
Toch weet Barbele veel van hem gedaan te krijgen, vooral ook omdat
Vermeulen met vrouwenzaken zich niet bemoeit. Zoo zijn de beide dochters
door Barbele’s invloed op een kostschool gekomen, vooral omdat ze op
Vermeulens eergevoel heeft weten te werken: moesten hun dochters een
mindere opvoeding hebben dan die van andere boeren? Maar had de boer
geweten hoe ze zouden veranderen, hij had ’t stellig niet gedaan!
Zijn dochters. ’t Zijn nufjes geworden. „Vermeulen herkende zijn eigen
dochters niet meer; hij was verlegen om zijn mond open te doen in haar
bijzijn.” „Dat zijn mijn dochters niet,” bromt hij, als de vacantie om is, „ze
zijn beschaamd dat ze van den boer zijn.” Maar hij zal die kuren er wel
uitkrijgen als ze voor goed terug zijn: „Wie op ’t hof woont, moet werken,
uwe dochters gaan mee met ’t volk naar ’t veld en in den stal zullen ze zijn
en bij ’t werk en overal,” voegt hij Barbele toe. Hij is de baas en hij zal ten
slotte „de zaak wel effen maken met een stomp van zijn zware kloefen”
(klompen). Wie zijn wil niet doet, schopt hij van ’t erf, al is ’t dan ook zijn
eigen kind.
Verhouding tot Louis. Een ding is er echter dat hem alle dagen barscher en
koppiger maakt: de verhouding tot zijn zoon Louis. Ook deze
onaangename toestand vloeit voort uit zijn heerschzucht en zijn
jaloerschheid. Baas Vermeulen is de baas en wil de baas blijven. Nooit
heeft hij er aan gedacht dat er verandering zou kunnen komen. En die komt

tòch, hij merkt het zelf. Louis is volwassen geworden: „een struische jonge
boer, een kerel met beenen in de leerzen, met blozenden kop en wakkere
oogen.” Plotseling voelt de oude boer het als een steek in zijn hart: die
jongen is een mededinger. „Dat was het nieuwe geweld, de nieuwe stem, de
opkomende macht die onverstoord lucht geeft aan zijne overloopende
levenskracht en vrij zijn eigen wegen gaat op de groote hoeve nevens den
ouden boer.”
Louis een mededinger. Dan Vermeulens besluit: hij zal zijn heerschappij
verdedigen tot het uiterste. En toch is er een groote onrust in zijn hart: die
jonge, forsche kerel wordt telkens sterker, meer zelf-bewust, hij is een
levende waarschuwing dat vaders beste tijd voorbij is, dat de ouderdom
komt. Die jonge scheute ontrooft den ouden stam het levenssap. Vooral ziet
Vermeulen klaar de toekomst voor oogen, als Louis het vlas zaait en de
oude boer den jongen zaaiman met kloeke schreden over den akker ziet
gaan. Dat is zijn dubbelganger: „in den jongen zaaiman verkende hij
niemand anders dan zijn eigen zelf.” Dan ziet hij „dat de zoon niets anders
is dan ’t voortzetsel en ’t hernemen van ’t vergane leven van den vader ….
de spruite van den ouden boom.” Hij ziet de noodzakelijkheid, weet dat hij
zich aan die natuurwet zal moeten onderwerpen, maar van toegeven is bij
den „ouden, pezigen kamper” geen sprake! Wat! hij zal daar eens neerzitten
„als een oude grolpot, die ’t leven boven zijn hoofd zal laten draaien zonder
er nog aan mee te doen—die als een vreemde in eigen huis zal kijken op ’t
geen gebeurt en te suffen zit en te wachten naar den dood.” De oude,
weerbarstige boer voelt nog kracht genoeg in zich om te strijden tegen zijn
jongen mededinger en ’t zal een strijd worden op leven en dood, want ook
de jongen kamper is uit hetzelfde taaie geslacht.
Louis wordt behandeld als een onmondige. Voorloopig doet de oude Vermeulen of
er niets veranderd is: hij is de boer en daarmee uit. Louis is een onmondige,
en zoo hij dezen anders misschien nog eens in zijn vertrouwen genomen
zou hebben, nu is daarvan natuurlijk geen sprake. Met opzet behandelt hij
zijn zoon als iemand die van boeren nog niet het minste verstand heeft en
als Louis iets voorslaat besluit Vermeulen het tegengestelde er van te doen:
dan kan die jongen zien dat het dwaasheid is, wat hij zegt.

Als Louis vraagt: „Vader, waar zaaien we ’t vlas dees jaar?” maakt
Vermeulen een „afwerend gebaar met den schouder en antwoordt op die
vraag als aan een kleinen jongen: het lijnzaad ligt wèl waar het ligt en laat
het liggen. Wat spreekt gij van zaaien?” Als ook de boerin zich in ’t gesprek
mengt en er nog over de zaak wordt doorgepraat, houdt Vermeulen z’n
mond en doet of dat alles hem niet aangaat. Laat ze maar praten: hij zal ten
slotte zeggen, wat er moet gebeuren en daarmee uit. Maar toch luistert hij.
Louis, de boerin en ’t werkvolk spreken er over, wàar ’t vlas dit jaar gezaaid
moet worden; er zijn twee stukken land die daarvoor in aanmerking komen,
een stuk in de laagte van ’t dal en een ander op de hoogte van de glooiïng:
het laagkouter en ’t hoogkouter. Men is ’t er niet over eens, doch daar hoort
de oude boer dat Louis er voor is ’t laagkouter dit jaar als vlaschaard te
gebruiken en dàn reeds stond het vast in Vermeulens kop: „dat het vlas op
den hoogkouter zou gezaaid worden.” Alleen dus weer om ’t anders te doen
dan zijn zoon wil. Hij zet zijn plan door, tevergeefsch zijn alle
redeneeringen van de boerin en van Louis. „’t Voordeel van de ligging, ’t
voordeel van den grond werd uitgelegd en bewezen: ze overvoerden hem
met woorden en redens maar de boer achtte ’t nu onnoodig daar nog een
woord aan te verkletsen.”
Spanning tusschen Louis en z’n vader. Zoo moet er langzamerhand spanning
ontstaan tusschen Vermeulen en zijn zoon; Louis is niet iemand die op den
duur zich maar bij alles neer zal leggen. ’t Eerste gevolg is dat hij
langzamerhand de achting voor z’n vader verliest. Hoe had hij vroeger
opgezien tegen zijn vader, den alwetenden boer. „Als jongen was Louis
opgevoed met een opperste bewondering voor zijn vader. In zijn meening
was zijn vader de eenige boer van de heele wereld met een absolute kennis
van alles. Als vader het gezegd had, was het waarheid en ’t geen vader
gedaan had was goed. Een woord uit vaders mond was altijd de laatste
doorslaande uitspraak gelijk over welke zaak er getwist werd. Veel keeren,
toen Vermeulen met boeren over kweek van beesten of vruchten doende
was, had Louis zijn vader in ’t wezen gekeken en de vastberaden uitspraak
bewonderd en gezien hoe de tegensprekers altijd moesten toegeven en
onderdoen voor die opperste alwetendheid van zijn vader.

Louis verliest de achting voor z’n vader. Maar Louis is iemand met een helder
verstand, hij krijgt gaandeweg meer ervaring, hij begint zelf te oordeelen en
vooral: hij gaat in boeken snuffelen, gaat het landbouwbedrijf meer
wetenschappelijk na en krijgt zoo een ruimer inzicht dan zijn vader, die
alleen practisch gevormd is. En dan bemerkt hij tot zijn teleurstelling „dat
er een hoogere wetenschap was van ’t bedrijf, waar vader niet aan kon met
zijn ongeschaafd en ouderwetsch begrip.” Bovenal doet hij een nieuwe
ontnuchterende ontdekking nl. „dat koppigheid en welweterij veelal
voortkomt uit verwaandheid in plaats van grondige ondervonden en eigen
opgedane wetenschap.”
Door dit alles krijgt de jonge boer langzamerhand een heel anderen kijk op
zijn vader en nu deze hem bovendien nog opzettelijk met minachting
behandelt, verdwijnt weldra alle achting en begint plaats te maken voor
weerzin. Wel komt dat niet dagelijks uit omdat hij, de weelderige
twintigjarige boerenjongen, nog niet over zaken zit te piekeren en ’t
voorloopig „aan zijn botten veegt”, maar als z’n vader hem weer eens op
zoo’n onhebbelijke wijze behandelt, voelt hij toch wrevel in zich en dan ziet
hij dien man „als een vreemden boer, niet als zijn vader.” En bij iedere
nieuwe terging voelde Louis een geweld, een strooming die naar buiten
wilde—„hij onderdrukte en toomde zijn gemoed maar de wrok vunsde
voort, groeide tot een aanhoudenden afkeer tegen de grove zware gestalte
van zijn vader.”
De vlaschaard voedt de jaloerschheid meer en meer. De boer ziet zijn zoon
zaaien, hij-zelf kan dat niet meer, hij wordt oud. En dan vooral te moeten
toegeven dat Louis beter gezien heeft dan hij. ’t Vlas wil niet, er blijven
kale plekken op ’t veld; andere jaren lokte Vermeulen ieder mee naar zijn
prachtigen vlaschaard, nu schaamt hij zich en gaat slechts heimelijk naar de
vrucht zien. En dan is er nog iets wat hem kwelt. „Moest hij ’t aannemen als
een teeken dat hij oud werd en te suffen begon? Had hij geen begrip meer
van land en vruchten?”
Louis van zijn kant is ook ontevreden: hij ziet dat de vrucht mislukt door de
koppigheid van zijn vader. Hoeveel beter zou ’t geweest zijn als zijn plan
was uitgevoerd!

Besluit om Louis weg te zenden. Steeds duidelijker wordt het dat de jonge boer
gelijk had: ’t vlas wordt niet meer dan middelmatig, de haver daarentegen,
die op ’t laag-kouter gezaaid is, staat prachtig en als ten slotte de
vernielende hagelbui komt, wordt het vlas stukgeslagen, maar de haver, die
meer beschut is, blijft door de gunstige ligging van ’t veld gespaard.
Vermeulen moet ’t zich zelf wel bekennen dat Louis een degelijke,
verstandige boer is en juist dàarom begrijpt hij ook, dat hij z’n zoon op den
duur er niet onder kan houden. De jonge boom heeft zich zelfstandig
ontwikkeld en zal binnen niet al te langen tijd meer levenskracht bezitten
dan de oude stam. Wil Vermeulen de baas blijven dan is er maar éen
middel: Louis moet weg. En door een toeval krijgt de oude boer daar
gelegenheid toe: Legijns boerderij zal verkocht worden! Die zal hij
koopen voor Louis. Een geschikte vrouw voor zijn zoon zal hij ook wel
vinden en dan zal hij weer alleen heerschen op zijn hof als vroeger. Louis is
uit de bane gekegeld!
De aanleiding. Maar er moet een aanleiding zijn, te meer omdat Vermeulen
wel inziet dat z’n vrouw ’t niet met hem eens zal zijn. Hij moet haar dus
bewijzen dat trouwen voor Louis noodzakelijk is en dat ’t verblijf op vaders
hoeve niet goed is voor hem. Vermeulen „zocht een botsing met zijn zoon
en eene reden om zich vierkant uit te spreken en in gramschap vast te
stellen ’t geen bij hem nu reeds vaststond: de scheiding.”
Louis en Schellebelle. Heele dagen ligt hij nu op de loer om te zien of Louis
ook iets doet, wat vaders gramschap zou kunnen rechtvaardigen. En
werkelijk hij vindt iets: de verhouding van Louis tot Schellebelle.3
Dat is een meisje zooals Vermeulen wenscht dat zijn dochters waren—hij
wilde immers z’n dochters zien „als struische blokken, boerendeernen van
’t Vlaamsche ras, met heur hert op heur lippen en heur ziele in heur oogen;
meiden lijk peerden, die lachen als er leute (vroolijkheid) is en uitgeven ’t
geen ze in hebben en werken nevens den sterksten werkman”—maar ’t is
slechts een eenvoudig dienstmeisje. Vermeulen zal haar dus nooit als zijn
dochter erkennen, ze is op ’t oogenblik niets voor hem dan een middel om
Louis weg te krijgen. ’t Spel gelukt maar half, wel betrapt de boer
Schellebelle en Louis bij een onschuldig stoeipartijtje, wel maakt hij er heel
wat drukte van, spreekt tegenover Louis van „die vuile meid” en loopt dan

direkt naar Barbele om haar triomfeerend te vertellen, dat „Louis zich aan
vrouwvolk verslingert”, maar z’n verstandige vrouw bemerkt al gauw hoe
de vork in den steel zit. „Zeg liever dat ge Louis niet kont uitstaan en dat ge
redens zocht; zeg liever ronduit dat ge hem wèg wilt hebben”, voegt ze
Vermeulen toe en ze praat zoo lang, dat de boer zich schijnbaar gewonnen
moet geven. Schijnbaar, want Vermeulen hield zijn meening diep in zijn
donker hoofd.
’t Koopen van Legijns hoeve. Eindelijk komt de groote gebeurtenis: Legijns
hoeve wordt verkocht en Vermeulen koopt ze. Nu zwelt zijn hart van
vreugde en van trots: hij heeft de zekerheid dat zijn gehate mededinger
onschadelijk is gemaakt en bovendien heeft hij alle boeren eens zijn
meerderheid laten voelen. „Hij ondervond om de boeren hun oogen te zien
en hun bakkes, als onverwachts het nieuws in hunne ooren zou donderen.”
Hij is weer de boer, hij is nog altijd de oude Vermeulen.
Botsing met Louis over de slijting. Dan opeens de ontnuchtering als hij
thuiskomt: Louis heeft het gebod om niet met de slijting van ’t vlas door te
gaan, overtreden, en voor ’t eerst is op de hoeve gehoorzaamd aan een
anderen wil dan dien van Vermeulen. De botsing tusschen vader en zoon is
eindelijk gekomen en wel juist op ’t oogenblik dat de eerste zich zeker
waande van de overwinning. De oude boer heft zijn zwaren mispelaar op en
velt zijn tegenstander neer.
De oude heerscher heeft overwonnen, maar—hij voelt het—toch ook
verloren, want hij heeft zijn eigen bloed vermoord. Als Louis sterft, is ook
voor Vermeulen de tijd van heerschen voorbij, hij zal nooit weer de koppige
strijder worden van vroeger. Er is iets in hem gebroken, zijn kracht is weg.
Zielestrijd van Vermeulen. ’t Laatste deel van „De Vlaschaard” doet ons den
strijd van dien ouden boer meeleven en bewijst dat Streuvels meer kan dan
enkel zijn omgeving beschrijven. De zielestrijd van Vermeulen is
meesterlijk weergegeven; eerst z’n taai volhouden, zijn koppigheid: hij
heeft immers niets verkeerds gedaan en alleen het vaderlijk gezag
gehandhaafd; dan ’t gevoel dat hij een moordenaar is; hij durft niet
teruggaan naar de hoeve, maakt omwegen, tracht ongezien ’t hof binnen te

1
2
3
sluipen; in huis gekomen komt de oude weerbarstigheid opnieuw boven als
hij ’t geklaag der vrouwen hoort, maar in zijn hart knaagt steeds de vrees;
hij zou graag willen vragen hoe ’t met Louis is en toch durft hij niet. De
ziekekamer binnengaan wil de koppigaard niet, dat zou gelijk staan met
òngelijk bekennen, maar dan komt de dokter, daarna de pastoor om heilige
olie toe te dienen en deemoedig buigt de oude boer ’t hoofd. Nog gaat hij
niet naar z’n zoon, maar eindelijk als Barbele even naar buiten is, stapt hij
de kamer binnen en zet zich aan ’t bed. Dan voelt hij zich vàder, geen
tegenstander meer; ’t is zijn jongen die daar machteloos neerligt en dien hij
nu verzorgt als een teedere moeder. Daar aan ’t ziekbed ziet Vermeulen
eindelijk in hoe dwaas hij geweest is: hij heeft zich willen verzetten tegen
een natuurwet, hij zag niet in „dat hij maar een nieteling was in ’t wentelen
der groote gebeurtenissen.”
Als de oude Poortere vraagt wat er moet gebeuren op ’t veld, zegt de
boer hortend: „Doe maar …. ’t is al wel; ’k en weet het niet.” Zijn
heerschappij die hij met zooveel energie verdedigd heeft tegen zijn eigen
zoon, staat hij gewillig af aan een knecht, wèl een bewijs dat niet alleen de
jonge boer is geveld, maar dat het ook gedaan is met de kracht van den
ouden Vermeulen.
Stijn Streuvels door André de Ridder blz. 79–80. ↑
Zie De Ridder blz. 74. ↑
Ze heet eigenlijk Rieneke; Schellebelle is de naam haar gegeven om „haar lach als
eene bel die rinkelt in de ijle lucht.” ↑

INHOUD VAN HET EERSTE DEEL.
Bladz.
VAN DEN VOS REINAERDE 5
VONDELS HEKELDICHTEN 12
PALAMEDES 26
GYSBREGHT VAN AEMSTEL 37
LUCIFER 44
GRANIDA 58
WARENAR 67
DE SPAANSCHE BRABANDER 75
HUYGENS EN ZIJN ZEESTRAET 81
HET WEDERZIJDSCH HUWELIJKSBEDROG 88
SAARTJE BURGERHART 94
DE JAROMIR-CYCLUS 101
HAGAR 110
POTGIETER ALS CRITICUS 118
JAN, JANNETJE EN HUN JONGSTE KIND 140
DE ROOS VAN DEKAMA 147
INHOUD VAN HET TWEEDE DEEL.
Bladz.
HET HUIS LAUERNESSE 5
DE CAMERA OBSCURA 19
WAARHEID EN DROOMEN 32
SINJEUR SEMEYNS 41
AKBAR 51
IN DAGEN VAN STRIJD 59
VORSTENSCHOOL 67
MATHILDE, EEN SONNETTENKRANS 80

ELINE VERE 88
IETS OVER KLOOS ALS CRITICUS 97
GORTERS MEI 104
OP HOOP VAN ZEGEN 112
DE KLEINE JOHANNES 117
QUERIDO EN ZIJN MENSCHENWEE 138
DE VLASCHAARD 147
UITGAVE VAN J. B. WOLTERS—GRONINGEN, DEN HAAG.
BIBLIOTHEEK VAN
NEDERLANDSCHE LETTERKUNDE.
Dicht- en Prozawerken der voornaamste schrijvers van de 15e tot de 19e
eeuw, uitgegeven en van eene inleiding en aanteekeningen voorzien door
wijlen T. TERWEY.
VOORTGEZET ONDER REDACTIE VAN
J. KOOPMANS en Prof. Dr. C. G. N. DE VOOYS.
I.J. van Vondel’s Jephta of Offerbelofte, herziene uitgave door
J. KOOPMANS, 3e druk
ƒ 0,75
II.J. van Vondel’s Gijsbrecht van Aemstel, herziene uitgave
door Dr. C. G. N. DE VOOYS, 5e druk
—
0,75
III.Uit Hooft’s Nederlandsche historiën, herziene uitgave door
J. KOOPMANS, 3e druk
—
0,75

IV.Potgieter’s Lief en Leed uit het Gooi, door Dr. W. H.
STAVERMAN
ter
perse
V–
VI.
Bredero’s Spaansche Brabander, herziene uitgave door Dr.
C. G. N. DE VOOYS, 2e druk
—
1,35
VII.Mariken van Nieumeghen door J. KOOPMANS —
0,75
VIII.Uit Justus van Effen’s „Hollandsche Spectator” door J.
KOOPMANS
—
0,75
IX.Bloemlezing uit J. van Vondel’s Gelegenheidsdichten, door
J. KOOPMANS
—
0,75
X.P. C. Hooft’s Baeto, oft oorsprong der Hollanderen, door J.
KOOPMANS
—
0,75
XI.Bloemlezing uit E. Wolff en A. Deken, Willem Leevend door
J. KOOPMANS
—
0,75
XII.Bloemlezing uit de „Vrijheids”-literatuur (van ± 1810–1813)
door J. KOOPMANS
—
0,75
UITGAVE VAN J. B. WOLTERS—GRONINGEN, DEN HAAG.

Colofon
Beschikbaarheid
Dit eBoek is voor kosteloos gebruik door iedereen overal, met vrijwel
geen beperkingen van welke soort dan ook. U mag het kopiëren,
weggeven of hergebruiken onder de voorwaarden van de Project
Gutenberg Licentie bij dit eBoek of on-line op
www.gutenberg.org.
Dit eBoek is geproduceerd door het on-line gedistribueerd
correctieteam op www.pgdp.net.
Metadata
Titel: Gids bij de studie der
Nederlandsche letterkunde
Auteur: Enneus Rijpma (1879–1946) Info
Taal: Nederlands (Oude Spelling)
Oorspronkelijke
uitgiftedatum:
1918
Trefwoorden: Dutch literature -- History and
criticism.
Dutch literature.
Catalogusvermeldingen
Gerelateerde WorldCat cataloguspagina:923152041
Codering

Welcome to our website – the perfect destination for book lovers and
knowledge seekers. We believe that every book holds a new world,
offering opportunities for learning, discovery, and personal growth.
That’s why we are dedicated to bringing you a diverse collection of
books, ranging from classic literature and specialized publications to
self-development guides and children's books.
More than just a book-buying platform, we strive to be a bridge
connecting you with timeless cultural and intellectual values. With an
elegant, user-friendly interface and a smart search system, you can
quickly find the books that best suit your interests. Additionally,
our special promotions and home delivery services help you save time
and fully enjoy the joy of reading.
Join us on a journey of knowledge exploration, passion nurturing, and
personal growth every day!
ebookbell.com

Miltons Rival Hermeneutics Reason Is But Choosing Richard J Durocher Editor Margaret Olofson Thickstun Editor

About This Presentation

Slide Content

Tags

Categories

Download

Quick Actions

Statistics

Related Slideshows

Miltons Rival Hermeneutics Reason Is But Choosing Richard J Durocher Editor Margaret Olofson Thickstun Editor

About This Presentation

Slide Content

Slide 1

Slide 2

Slide 3

Slide 6

Slide 7

Slide 8

Slide 9

Slide 10

Slide 11

Slide 12

Slide 13

Slide 14

Slide 15

Slide 16

Slide 17

Slide 18

Slide 19

Slide 20

Slide 21

Slide 22

Slide 23

Slide 24

Slide 25

Slide 26

Slide 27

Slide 28

Slide 29

Slide 30

Slide 31

Slide 32

Slide 33

Slide 34

Slide 35

Slide 36

Slide 37

Slide 38

Slide 39

Slide 40

Slide 41

Slide 42

Slide 43

Slide 44

Slide 45

Slide 46

Slide 47

Slide 48

Slide 49

Slide 50

Slide 51

Slide 52

Slide 53

Slide 54

Slide 55

Slide 57

Slide 58

Slide 59

Slide 60

Slide 61

Slide 62

Slide 63

Slide 64

Slide 65

Slide 67

Slide 68

Slide 69

Slide 70

Slide 71

Slide 72

Slide 73

Slide 74

Slide 75

Slide 76

Slide 77

Slide 78

Slide 79

Slide 80

Slide 82