PLANTS IN EVERYDAY LIFE NEP 2020 BSC SEM 1 GUJARATI.pdf

BSC SEMESTER 1 PLANTS IN EVERYDAY LIFE BOTANY NEP 2020 SYLLABUS FULL NOTES WITH AMAZING GRAPHICS PICTURES.
THIS PDF / PPT IS AVAILABLE IN PURE GUJARATI LANGUAGE.
THIS MATERIAL IS HELP YOU TO SCORE MORE IN EXTERNAL EXAM AND ALSO HELPFUL TO EVERY PROFESSORS WHICH HAVE BOTANY SUBJECT IN BACHELOR OF SCIENCE.
THANK YOU.

1. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY





SHREE M.N. PATEL SCIENCE AND COMMERCE COLLEGE ,VIJAYANAGAR

B.SC SEMESTER : 1 BOTANY

SUBJECT : PLANTS IN EVERYDAY LIFE
SYLLABUS TYPE ; NEP 2020

WRITTEN BY : CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR)
BOTANY

2. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

PLANTS IN EVERYDAY LIFE
BSC BOTANY SEMESTER 1
MULTI / INTER DISCIPLINARY COURSE : THEORY
UNIT 1 : COMMON WILD PLANTS AND THEIR UTILIZATION.
__________________________________________
નીચેના છોડની ઓળખ અને તેના ઉપયોગો જણાવો.

હરડ? (Terminalia chebula) :

સામા?ય નામ:
- $
ુજરાતી: હરડ
?
- સં?"
ૃત: હર
?તક?
- ??ે%: Chebulic Myrobalan

વૈ?ાિનક વગ?કરણ:
સાાય (Kingdom):
- ?લા?ટ? (Plantae)
- વા?"
ુલર છોડ


િવભાગ (Division):
- મે?નો?લયોફાયટા (Magnoliophyta)
- આવરણ બીજ ધરાવતા છોડ

વગ? (Class):

3. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- મે?નો?લયો??સડા (Magnoliopsida)
- ?દળ? વન?પિત

?મ (Order):
- મયરટ??સ (Myrtales)
- 6ુ?પીય વન?પિત

"ુ,
ુંબ (
Family):
- કો?ેટ?સી (Combretaceae)
- ટિમ?ને?લયા "
ુળ


$િત (Genus):
- ટિમ?ને?લયા (Terminalia)
- Bૃ? $િત

$િત (Species):
- ચે8
ુલા (
chebula)
- િવિશ?ટ કાર

વૈ?ાિનક નામ:
- ટિમ?ને?લયા ચે8
ુલા (
Terminalia chebula Retz.)

િવશેષ લ?ણો:
1. પાનની ગોઠવણી:
- સામસામે
- ?ડાકાર
- ચમ?
2. -લની રચના:
- ??લ?ગી
- સફ?દ-પીળા રંગના
- સળ?ઓ પર
ગોઠવાયેલા


3. ફળની રચના:
- Zપ કાર5
ું ફળ

-
પાંચ ધારવા
/ં
- એક બીજ ધરાવ1
ું


4. Bૃ?ની િવશેષતાઓ:
- સદાબહાર
- મ?યમ કદ5
ું

- સી4
ું
Bૃ? પામ1
ું




આ5
ુવંિશક મા
?હતી:
- ?ોમોઝોમની સં?યા: 2n=24, 48

4. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- પરાગનયન: ક?ટકો ારા
- બીજ સાર: પ?
ીઓ અને
ાણીઓ ારા

િવિવધતા:
- િવિવધ કારની હરડ? જોવા મળે છે
-
આકાર અને કદમાં
?ભતા
- $
ુણધમ
?
માં થોડો ફ
?રફાર

આ વૈ?ાિનક વગ?કરણ વન?પિતશાના
આ4
ુિનક િસ

ાંતો પર આધા
?રત છે અને
?તરરા???ય વન?પિત નામકરણ સં?હતા (ICBN)
ને અ5
ુસર
? છે.

ઉગાડવાની પિત:
1. હવામાન: ગરમ અને ભેજવા/ં વાતાવરણ
2. જમીન: ફળ?
ુપ
, સારા િનતારવાળ?
3. વાવણી સમય: ચોમાસાની શfiઆત
4. બીજ ારા ઉછેર
5. પાણીની જ.?રયાત: મ?યમ

ઔષધીય ઉપયોગો:
1. પાચન તં માટ?:
- અપચો
- કબ?જયાત
- પેટનો 3
ુખાવો

- આફરો

2. સન તં માટ?:
- ઉધરસ
- શરદ?
- દમ

3. ?વચા માટ?:
- ચામડ?ના રોગો
- ખીલ
- ખરજB
ું


4. અ?ય ફાયદા:
- ?ખના રોગો
- તાવ
- ડાયા?બટ?સ
- લોહ?ની Cુ?


િ
ફળામાં ઉપયોગ:

- હરડ?, બહ?ડા અને આમળા સાથે

5. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- સમાન
માણમાં િમ
ણ
- િફળા '
ૂણ
? તર?ક? વપરાય

આ;
ુવ
??દક મહ?વ:
- વાત, િપa અને કફ ણેય દોષો5
ું
િનયંણ.
- રસાયન $
ુણ ધરાવે છે

- પ?ય તર?ક? ઉપયોગી
- આ;
ુવ
?દના :ુ?ય ઔષધોમાં5
ું એક


આ મા?હતી આ;
ુવ
??દક ?
ંથો અને આ
4
ુિનક સંશોધનો પર આધા
?રત છે. કોઈપણ ઔષધીય ઉપયોગ પહ ?
લાં
યો?ય આ;
ુવ
?દ ?ચ?ક?સકની સલાહ લેવી આવ?યક છે.

6. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

બહ?ડા (Terminalia bellirica):

િવતરણ:
- ભારતના મોટાભાગના િવ?તારોમાં
- :ુ?ય?વે $
ુજરાત
, મહારા??
- દ??
ણ એિશયામાં સામા
?ય
-
જંગલ િવ
?તારોમાં

વૈ?ાિનક વગ?કરણ:

સાાય (Kingdom):
- ?લા?ટ? (Plantae)

િવભાગ (Division):
- મે?નો?લયોફાયટા (Magnoliophyta)

વગ? (Class):
- મે?નો?લયો??સડા (Magnoliopsida)

?મ (Order):
- મયરટ??સ (Myrtales)

7. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

"ુ,
ુંબ (
Family):
- કો?ેટ?સી (Combretaceae)

$િત (Genus):
- ટિમ?ને?લયા (Terminalia)

$િત (Species):
-
બેલે
?રકા (bellirica)

સામા?ય નામ:
- $
ુજરાતી: બહ
?ડા
- સં?"
ૃત:
?બભીતક
- ??ે%: Beleric Myrobalan

વન?પિત5
ું વણ
?ન:

1. Bૃ?5
ું
?વfiપ:
- મો,
ું
Bૃ? (20-30 મીટર ?'
ું)

- સી4
ું થડ

- િવશાળ છાકાર :ુ"
ુટ

- ઘ?
છાંયડો આપનાર


2. પાન:
- મોટા કદના (10-20 સેમી)

- લંબગોળ આકાર

- ચમકતા લીલા રંગના
- પાનની ડ?ટડ?
લાંબી


3. -લ:
- નાના, સફ?દાશ પડતા
- સળ? પર $ુ?છામાં
- E
ુગંિધત

- ઋ1
ુ
માણે ખીલે

4. ફળ:
- ગોળ આકાર5
ું

- 2-3 સેમી ?યાસ
- લીલાશ પડ1
ું
9ૂ?
ું

- એક બીજ ધરાવ1
ું


ઋ1
ુગત મા
?હતી:

1. વાવણી સમય:
- ચોમાસાની શfiઆત
- )
ૂન
-)
ુલાઈ

-
ભેજવાળા વાતાવરણમાં

8. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY


2. -લ-ફળની ઋ1
ુ:

- -લ: માચ?-એિલ
- ફળ: નવે?બર-$?;
ુઆર
?
- સં?હ: િશયાળામાં

3. પાન ખરવાની ઋ1
ુ:

-
ઉનાળામાં પાન ખર
?
-
નવા પાન વસંતમાં

- અધ? પણ?પાતી

ઉપયો?ગતા અને ફાયદા:

1. ઔષધીય ઉપયોગો:

અ) પાચનતં માટ?:
- અ%ણ?
- કબ?જયાત
- અિતસાર
- પેટનો 3
ુખાવો


બ) સન તં માટ?:
- ઉધરસ
- કફ
- દમ
- ગળાનો સોજો

ક) ચમ?રોગો માટ?:
- ખરજB
ું

- ખસ
- ચામડ?ના રોગો

2. આ;
ુવ
??દક ઉપયોગો:

અ) િ
ફળામાં ઉપયોગ:

- હરડ? અને આમળા સાથે
- Cુ?કરણ માટ?
- રોગિતકારક શ??ત વધાર?

બ) વાત-િપa-કફ પર અસર:
-
ણેય દોષ
5
ું શમન

- સમતોલ ભાવ
- પાચન શ??ત વધાર?

3. અ?ય ઉપયોગો:
- રંગકામ માટ?

9. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- લાક.
ું બાંધકામ માટ
?
- છાલનો ટ?િન?
ગમાં ઉપયોગ


વપરાશની ર?ત:

1. '
ૂણ
? fiપે:
- માા: 3-6 ?ામ
- ?
દવસમાં બે વાર

- મધ અથવા પાણી સાથે

2. ?વાથ (ઉકાળો):
- 2-3 બહ?ડા
- અડધો કપ પાણી બાક? રહ?
- સવાર? ખાલી પેટ?

3. તેલ fiપે:
- મા?લશ માટ?
- ચામડ?ના રોગો માટ?
- વાળ માટ?

ઉછેર અને સંવધ
?ન:

1. જમીન:
- ફળ?
ુપ માટ
?
- સારો િનતાર
- થોડ? આ?કલાઈન

2. હવામાન:
- ઉ?
ણ અને ભેજવા
/ં
- 500-2000 મીમી વરસાદ
- 0-1200 મીટર ?ચાઈ

3. વાવેતર:
- ચોમાસાની શfiઆતમાં
- બીજ ારા
- કલમ ારા પણ શ?

સાવચેતી:

1. ઉપયોગ વખતે:
- ગભા?વ?
થામાં ટાળ
B
ું

- વ4
ુ પડ
1
ું સેવન ન કર
B
ું

- એલજ? ચકાસવી

2. સં?હ માટ?:
- E
ૂક
? જ?યાએ રાખB
ું

10. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- ભેજથી 3
ૂર રાખ
B
ું

- હવા'ુ?ત ડ?
બામાં રાખ
B
ું


પયા?વરણીય મહ?વ:
- વિવિવધતા $ળવણી
-
જમીન સંર
?ણ
- પ?ીઓ માટ? આય
- કાબ?ન શોષણ

આ મા?હતી આ;
ુવ
??દક ?
ંથો અને આ
4
ુિનક સંશોધનો પર આધા
?રત છે. કોઈપણ ઔષધીય ઉપયોગ પહ ?
લાં
યો?ય આ;
ુવ
?દ ?ચ?ક?સકની સલાહ લેવી આવ?યક છે.

11. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

આમળા (Phyllanthus emblica):

સામા?ય પ?રચય:

1. નામકરણ:
- $
ુજરાતી: આમળા

- સં?"
ૃત: આમલક
?, ધાી
- ??ે%: Indian Gooseberry
- વૈ?ાિનક: Phyllanthus emblica

2 # આમળા (Amla)
## વૈ?ાિનક નામ: Phyllanthus emblica

### વૈ?ાિનક વગ?કરણ
- સાાય (Kingdom): ?લા?ટ? (Plantae)
- િવભાગ (Division): મે?નો?લયોફાયટા (Magnoliophyta)
- વગ? (Class): મે?નો?લયો??સડા (Magnoliopsida)
- ?મ (Order): મા??પિઘએ?સ (Malpighiales)
- "ુ,
ુંબ (
Family): ફાયલે?
થેસી (
Phyllanthaceae)
- વંશ (
Genus): ફાયલે?થસ (Phyllanthus)
- $િત (Species): ઈ. ઑ?ફિસના?લસ (E. officinalis) / પી. એ???લકા (P. emblica)

12. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

### િવતરણ અને પયા?વરણ
આમળા5
ું
Bૃ? :ુ?ય?વે નીચેના િવ?
તારોમાં જોવા
મળે છે:

#### ભારત
- $
ુજરાત

- મહારા??
- મ?ય દ?શ
- રાજ?થાન
- ઉaર દ?શ
- ?બહાર
- ઓ?ર?સા
- તાિમલના.ુ
- ક?રળ

#### અ?ય દ?શો
- નેપાળ
-
ીલંકા

- મલેિશયા
- ચીન (દ??ણ ભાગ)
- પા?ક?તાન

### વસવાટ5
ું પયા
?વરણ
- ?ચાई: સ:ુ સપાટ?થી 0-2000 મીટર
- વરસાદ: 600-1500 િમમી વાિષ?ક
- તાપમાન: 10-40°C
- જમીન: કાળ?, લાલ, અને $ં8ુ?ડયા રંગની
ફળ?
ુપ જમીન


### ઋ1
ુગત મા
?હતી
- -લ: માચ?-મે
- ફળ: ઓ?ટોબર-ફ
??ુઆર
?

વન?પિત5
ું વણ
?ન:

1. Bૃ?:
- મ?યમ કદ5
ું (8
-18 મીટર)
- પાત/ં થડ
- છાલ હલક? 9
ૂર
?
- ઘ?
છાંયડો


2. પાન:
- નાના, પ?છા વા
- લીલા રંગના
- સળ? પર ગોઠવાયેલા
- નરમ અને પાતળા

13. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY


3. -લ:
- નાના, લીલાશ-પીળા
- $ુ?
છામાં આવે

- E
ુગંિધત

- ઋ1
ુ
માણે ખીલે

4. ફળ:
- ગોળ, લીલા રંગના
- 2-3 સેમી ?યાસ
- ખાટા-મીઠા ?વાદના
- િવટાિમન-સી સ:ૃ

ઔષધીય ઉપયોગો:

1. પાચનતં માટ?:
- અ%ણ?
- કબ?જયાત
- અ?લિપa
- ?તરડાના રોગો

2. રોગિતકારક શ??ત:
- િવટાિમન-સી
- એ??ટઓ??સડ?kસ
- ઇ?;
ુિનટ
? 8ૂ?ટર
- ચેપ સામે ર?ણ

3. ?વચા માટ?:
-
કાંિત વધાર
?
- કરચલીઓ ઘટાડ?
- ?વચારોગોમાં
- વાળ માટ? ઉaમ

4. ?ખ માટ?:
- 3ૃ??ટ E
ુધાર
?
- ?ખ5
ું તેજ વધાર
?
- રતાશ 3
ૂર કર
?
- ?ખના રોગોમાં

ઉપયોગની ર?તો:

1. તા$ ફળ:
- કાચા ખાઈ શકાય
- રસ તર?ક?
- સલાડમાં
- :
ુર
?બો

14. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY


2. E
ૂકા આમળા:

- '
ૂણ
?
- ?ટ?કચર
- કાઢા
- અવલેહ

3. તેલ:
- વાળ માટ?
- મા?લશ માટ?
- ?વચા માટ?
- મસાજ માટ?

4. અ?ય fiપે:
- િફળામાં
- ?યવનાશમાં
- રસાયન તર?ક?
- પાક તર?ક?

ખેતી પિત:

1. જમીનની પસંદગી:

- ફળ?
ુપ માટ
?
- સારો િનતાર
- pH 6.5-7.5

2. વાવણી:
- ચોમાસાની શfiઆત
- કલમ ારા
- બીજ ારા
- 8x8 મીટર ?તર

3. માવજત:
- િનયિમત પાણી
- ખાતર આપB
ું

- િન?દામણ
- છટણી

4. રોગ-%વાત:
- ફળની માખી
- થડનો સડો
- પાનના ટપકા
- ફળનો સડો

િવશેષ ઉપયોગો:

15. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

1. ઔો?ગક:
- કો?મે?ટ?સ
- ફામા??;ુ?ટક?સ
- ખા ??યા
- રંગકામ

2. પૌ??ટક :ૂ?ય:
- િવટાિમન-સી
- ક???શયમ
- લોહ ત?વ
- એ??ટઓ??સડ?kસ

3. આ;
ુવ
??દક:
- રસાયન
- વય?થાપન
- ધા1
ુપોષક

- બ?ય

સાવચેતી:

1. સેવન માટ?:
- માા $ળવવી
- સમય િનયિમત
- તા)
ું ફળ પસંદ

- Cુ ોત

2. સં?હ માટ?:
-
ઠંડ
? જ?યા
- E
ૂક
? જ?યા
- હવા'ુ?ત પા
- ભેજથી બચાવ

િવશેષ ન?ધ:

1. મૌસમી ઉપલ?ધતા:
- ઓ?ટોબર-માચ?
-
િશયાળામાં વ
4ુ
- તા$ ફળ ે?ઠ
- સં?હ શ?

2. $
ુણવ
aા પરખ:
- કદ મો,
ું

- ચળકાટ
- રોગ:ુ?ત
- પ?રપ?વતા

16. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

3. પયા?વરણીય ફાયદા:
- ઓ
ં પાણી

- કાબ?ન શોષણ
- વિવિવધતા
-
જમીન સંર
?ણ

આ મા?હતી આ;
ુવ
??દક ?
ંથો અને આ
4
ુિનક સંશોધનો પર આધા
?રત છે. કોઈપણ ઔષધીય ઉપયોગ માટ?
િન?ણાત વૈની સલાહ લેવી આવ?યક છે.

17. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

# શીમળો (Bombax ceiba)
## વૈ?ાિનક નામ: Bombax ceiba L.

### વૈ?ાિનક વગ?કરણ
- સાાય (Kingdom): ?લા?ટ? (Plantae)
- િવભાગ (Division): મે?નો?લયોફાયટા
(Magnoliophyta)
- વગ? (Class): મે?નો?લયો??સડા
(Magnoliopsida)
- ?મ (Order): મા?વે?સ (Malvales)
- "ુ,
ુંબ (
Family): મા?વેસી/બો?બેક?સી
(Malvaceae/Bombacaceae)
- વંશ (
Genus): બો?બે?સ (Bombax)
- $િત (Species): સીબા (ceiba)

### સામા?ય નામો
- $
ુજરાતી: શીમળો
, શેમળો
- ?હ?દ?: સેમલ
- સં?ક?ત: શા?મલી
- ??ે%: Red Silk Co?on Tree, Co?on Tree

### ઓળખના :ુ?ય લ?ણો

18. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

#### Bૃ?5
ું
?વfiપ
- ?ચાઈ: 20-25 મીટર
- થડની િવશેષતાઓ:

- સી4
ું અને મો
,
ું થડ

-
કાંટાવાળ
? છાલ
- ;
ુવા
Bૃ?
ોમાં લીલાશ પડતી છાલ

- 6ુ?ત Bૃ?
ોમાં
9
ૂરા રંગની ખરબચડ
?
છાલ

#### પાન
- સં;ુ?ત પાન
- 5-7 પ?ણ?કાઓ
- લંબગોળ આકાર

- 10-20 સેમી લંબાઈ

- પાનખર ઋ1
ુમાં ખર
? $ય છે

#### -લ
- રંગ: લાલ-નારંગી
- મોટા આકારના (12-15 સેમી)

-
પાંખડ
?ઓ: 5
- ઋ1
ુ: ફ??ુઆર
?-માચ?
- Bૃ? િન?પણ? અવ?
થામાં
-લે છે

19. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

#### ફળ
- ક???;
ુલ
કાર5
ું

- 10-15 સેમી લાં8ુ
- ?દર સફ?દ fi વા ર?સા
- કાળા બીજ

### િવતરણ

#### ભારતમાં
- $
ુજરાત (સૌરા
??, દ??ણ $
ુજરાત)

- મહારા??
- મ?ય દ?શ
- રાજ?થાન
- ઉaર દ?શ
- ?બહાર
- પિ
મ બંગાળ

- આસામ
- દ??ણ ભારત

#### વૈિક િવતરણ
- દ??ણ એિશયા
- દ??ણ-6
ૂવ
? એિશયા
- ચીન
- ઓ????લયા (ઉaર? ભાગ)

### ઉપયો?ગતા

#### ઔષધીય ઉપયોગો
1. છાલ:
- ર?તાવ રોકવા
- પેટના રોગોમાં
- ?વચા રોગોમાં

2. :
ૂળ:

- શ??તવધ?ક
- વરમાં
- પેટના 3
ુખાવામાં


3. -લ:
- શીતળ
- :ૂવધ?ક
- ર?તિપaમાં

#### આિથ?ક ઉપયોગો
1. લાક.
ું:

20. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- હલ"
ું લાક
.
ું

- પે?ક?ગ બો?સ
- ?લાયB
ુડ

- મા?ચસની સળ?ઓ

2. ર?સા (કાપોક):
- ગાદલા-ઓશીકા ભરવા
- ઇ??;
ુલેશન

- %વન ર?ક ક?ટ

3. બીજ:
- તેલ
- પC
ુ આહાર


#### પયા?વરણીય ઉપયોગો
- વ?ય %વો માટ? આય
- મધમાખીઓ માટ? મ4
ુપક
?
- 9
ૂિમ ધોવાણ િનયં
ણ
- શહ?ર? Bૃ?ારોપણ

### ખેતી પિત
- બીજ ારા સારણ
- કલમ ારા સારણ
- જમીન: કાળ?, ફળ?
ુપ

- પાણીનો િનતાર જfiર?
- કાશ: સં6
ૂણ
? E
ૂય
?કાશ
- વાિષ?ક Bૃ?: 1-1.5 મીટર

21. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

# 1
ુલસી (
Ocimum sanctum L.)

## ૧. વન?પિતશાીય ોત (Botanical Source)

# 1
ુલસી (
Tulsi)
## વૈ?ાિનક નામ: Ocimum sanctum L. / Ocimum tenuiflorum L.

### વૈ?ાિનક વગ?કરણ (Scien?fic Classifica?on)
- સાાય (Kingdom): ?લા?ટ? (Plantae)
- ઉપસાાય (Sub-Kingdom): ???કઓફાયટા (Tracheophyta)
- િવભાગ (Division): મે?નો?લયોફાયટા (Magnoliophyta)
- વગ? (Class): મે?નો?લયો??સડા (Magnoliopsida)
- ઉપવગ? (Sub-Class): એ?ટ??રmસ (Asterids)
- ?મ (Order): લેિમએ?સ (Lamiales)
- "ુ,
ુંબ (
Family): લેિમએસી (Lamiaceae)
-
વંશ (
Genus): ઓિસમમ (Ocimum)
- $િત (Species): સે??ટમ/ટ??;ુ?લોરમ (sanctum/tenuiflorum)

### સામા?ય નામો (Common Names)
1.
ભારતીય ભાષાઓમાં:

- $
ુજરાતી:
1
ુલસી
, 1
ુળસી

- ?હ?દ?: 1
ુલસી

22. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- સં?"
ૃત:
1
ુલસી
, Bૃ?દા
- મરાઠ?: 1
ુળસ

-
બંગાળ
?: 1
ુલસી

- તિમળ: 1
ુળિસ

- તે@ુ$
ુ:
1
ુલિસ

- કડ: 1
ુળિસ

- મલયાલમ: 1
ુળિસ


2. અ?
ય ભાષાઓમાં:

- ??ે%: Holy Basil, Sacred Basil
- લે?ટન: Ocimum sanctum
- ચાઈનીઝ: 圣羅勒

### કારો (Varie?es)
1. ?યામ 1
ુલસી /
"ૃ?ણ 1
ુલસી

- વૈ?ાિનક નામ: Ocimum sanctum var.
sanctum
- લ?ણો: $ંબલી પાન, તી E
ુગંધ


2. ેત 1
ુલસી / િસતા
1
ુલસી / રામ
1
ુલસી

- વૈ?ાિનક નામ: Ocimum sanctum var. album
- લ?ણો: લીલા પાન, મ?યમ E
ુગંધ

23. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

3. વન 1
ુલસી

- વૈ?ાિનક નામ: Ocimum gra?ssimum
- લ?ણો: મોટા પાન, તી E
ુગંધ


### વગ?કરણ અ5
ુસાર
:ુ?ય લ?ણો

#### "ુ,
ુંબ લેિમએસીના લ
?ણો:
1. વન?પિત ?વfiપ:
- ઔષધીય છોડ
- ચ1ુ?કોણીય
કાંડ

- E
ુગંિધત


2. પાન:
-
સામસામે ગોઠવાયેલા

- સાદા
- E
ુગંિધત


3. -લ:
- ?પ?ી સમિમિત
- સં;ુ?ત 6ુ?પ િવ?યાસ
- બાઇલે?બએટ કોરોલા


4. ફળ:
- ચાર નટલેkસ
- એક બીજવાળા

####
વંશ ઓિસમમના લ
?ણો:
1.
કાંડ:

- શાખા;ુ?ત
- ચ1ુ?કોણીય
- ઊ9
ું

24. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

2. પાન:
- સામસામે
- પણ?B
ૃંત સ
?હત
-
દાંતેદાર
?કનાર?

3. 6ુ?પિવ?યાસ:
- વ?ટ?િસલે?ટર
- છાકાર

4. ફળ:
- નાના
- ગોળ
- ?ચકણા

## ૨. ઉપયોગી ભાગો (Parts Used)
1. પાન (સૌથી વ4
ુ
ઉપયોગી)
2. :
ૂળ

3. બીજ
4. -લ
5. સમ? છોડ

## ૩. ઔષધીય ઉપયોગો (Medicinal Uses)

### A. પાનના ઉપયોગો
1. સન તં
- શરદ?-ઉધરસ
- ો?કાइ?ટસ
- અ?થમા
- ?;
ુમોિનયા


2. પાચન તં
- અપચો
- પેટનો 3
ુખાવો

- "
ૃિમ

- મરડો

3. રોગિતકારક શ??ત
- તાવ
- ચેપી રોગો
- એ?ટ?ઓ??સડ?ટ

4. કા?ડ?યોવા?I
ુલર િસ
?ટમ
- લોહ?5
ું દબાણ િનયં
ણ
- કોલે??ોલ િનયંણ

### B. :
ૂળના ઉપયોગો

25. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- તાવમાં
- સંિધવા

- વા;
ુ િવકાર


### C. બીજના ઉપયોગો
- પેટના રોગો
- જનન તંના રોગો
- :ૂવધ?ક

### D. -લના ઉપયોગો
- માનિસક તણાવ
- ?ડેશન
- િનાજનક

### E. સમ? છોડના ઉપયોગો
- %વા0
ુનાશક

- -ગનાશક
- એ?ટ?-ઇ??
લેમેટર
?

## ૪. ઔષધીય $
ુણધમ
?
1. રાસાય?ણક ઘટકો:
- ;ુનોલ
- કાવ??ોલ
- β-ક??રઓ?ફલીન
- ;
ુસ
??લક એિસડ
- રોઝમે?રિનક એિસડ

2. ફામા?કોલો?જકલ $
ુણધમ
?:
- એ?ટ?માઈ?ો?બયલ
- એ?ટ?ઓ??સડ?ટ
- એ?ટ?-ઇ??
લેમેટર
?
- ઇ?;
ુનોમોડ
>
ુલેટર
?
- એ?ટ????સ
- એ?ટ?ડાયાબે?ટક

## ૫. ઉપયોગની પિતઓ
1. તા$ પાનનો રસ
2. ઉકાળો
3. પાવડર
4. અક?
5. તેલ
6. ?ટ?કચર

## ૬. સં?
હ અને સંર
?ણ
-
પાન: છાયામાં
E
ૂકવીને

26. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- બીજ: E
ૂક
? જ?યાએ
- અક?: કાચની બોટલમાં
- E
ૂકા પાન: એરટાઇટ ડ
?બામાં




##
૭. ખેતી પ
િત
- બીજ અથવા કલમ ારા સારણ
- ભેજવાળ? જમીન જfiર?
- E
ૂય
?કાશ: મ?યમથી 6
ૂણ
?
- પાણી: િનયિમત પણ ઓ ં
- ખાતર: સે??ય ખાતર ે?ઠ

27. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

# અર.
ૂસી (
Adhatoda vasica)

## સામા?ય નામ
- $
ુજરાતી: અર
.
ૂસી
, અ.
ૂસો

- સં?"
ૃત: વાસક

- ??ે%: Malabar Nut, Vasaka

## વગ?કરણ (Classifica?on)
- સાાય (Kingdom): ?લા?ટ? (Plantae)
- િવભાગ (Division): એ??જયો?પમ?
(Angiosperms)
- વગ? (Class): ડાયકોટ?લેડો?સ (Dicotyledons)
- ?મ (Order): લેિમએ?સ (Lamiales)
- "ુ,
ુંબ (
Family): એક??થેસી (Acanthaceae)
- %નસ (Genus): અધતોડા (Adhatoda)
- $િત (Species): વાિસકા (vasica)

## િવતરણ (Distribu?on)
- $
ુજરાતમાં
:ુ?ય?
વે નીચેના િવ
?
તારોમાં જોવા
મળે છે:
* સૌરા?? િવ?તાર
* દ??ણ $
ુજરાત

* મ?ય $
ુજરાત

* ઉaર $
ુજરાતના ક
?ટલાક ભાગો
-
જંગલોમાં અને વાડાઓમાં
?વાભાિવક ર?તે ઉગે
છે
-
બગીચાઓમાં પણ ઉછેરવામાં આવે છે

28. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

## વન?પિત વણ?ન
- કદ: 1.5 થી 3 મીટર ?ચી ઝાડ?
- પાન:
*
લંબગોળ

* ઘાટા લીલા રંગના
* 10-15
સેમી લાંબા

*
સામસામે આવેલા

- -લ:
* સફ?દ રંગના
* $ડ?
કલગીઓમાં આવે છે

* $ુ?છાકાર

## ઉપયોગી ભાગો
1. પાન (:ુ?ય ભાગ)
2. :
ૂળ

3. -લ
4. છાલ

## ઔષધીય ઉપયોગો

### સન તં
ના રોગોમાં:

- ઉધરસ
- દમ (અ?થમા)
- ો?કાइ?ટસ
- ટ?.બી.

### અ?ય ઉપયોગો:
1.
તાવમાં:

- પાનનો રસ તાવ ઉતારવા માટ?
-
મેલે
?
રયામાં ફાયદાકારક


2. પાચન તં
ના રોગોમાં:

- આફરો
- પેટનો 3
ુખાવો

- "
ૃિમ


3. ?
વચા રોગોમાં:

- ચામડ?
ના ચાંદા

- ખરજB
ું


## ઔષધીય $
ુણધમ
?
- કફહર
- ાસહર
- વરહર
- "
ૃિમહર

29. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- વેદનાહર

## ઉપયોગની ર?તો
1. પાનનો રસ:
- મધ સાથે િમ કર? ઉધરસમાં
- અદરક સાથે તાવમાં

2. પાનનો કાઢો:
- દમ (અ?થમા)માં
- ો?કાइ?ટસમાં

3. પાનની 9
ૂક
?:
- મધ સાથે ઉધરસમાં
- પાણી સાથે તાવમાં

## સં?હ અને સાચવણી
-
પાન: િશયાળામાં એક
કરવા
- E
ૂકવણી: છાયડામાં

- સં?હ: ભેજ :ુ?ત જ?યાએ
- સમયગાળો: 1 વષ? E
ુધી સાર
? ર?તે સચવાય છે

## સાવચેતી
- ગભા?વ?
થામાં ઉપયોગ ટાળવો

- અિત ઉપયોગથી ઊલટ? થઈ શક?
-
બાળકોમાં ડૉ
?ટરની સલાહ :
ુજબ જ વાપર
B
ું

30. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY


# આ3
ુ (
Zingiber officinale)

## વગ?કરણ (Classifica?on):
- સાાય (Kingdom): ?લા?ટ? (Plantae)
- િવભાગ (Division): મે?નો?લયોફાયટા (Magnoliophyta)
- વગ? (Class): ?લ?લઓ??સડા (Liliopsida)
- ?મ (Order): ?જ?%બર??સ (Zingiberales)
- "ુ,
ુંબ (
Family): ?જ?%બર?સી (Zingiberaceae)
- %નસ (Genus): ?જ
?%
બર (Zingiber)
- $િત (Species): ઓ?ફિસનેલ (officinale)

## વાન?પિતક ોત (Botanical Source):
આ3
ુ એ
?જ?%બર ઓ?
ફિસનેલ છોડ
5
ું
??યા કર?@
ું
કંદ
(રાઈઝોમ) છે. આ એક બF
ુવષ
?ય છોડ છે 2-3 -ટ ?ચો
થાય છે.

## ઉપયોગી ભાગ (Part Used):
- કંદ (રાઇઝોમ-:
ૂળ
)
- તા)
ું અને
Eૂ"
ું

કંદ બંને ઔષિધય ઉપયોગમાં લેવાય છે


## િવતરણ (Distribu?on):
###
ભારતમાં:

31. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- :ુ?ય?વે ક?રળ
- કણા?ટક
- મહારા??
- પિ
મ બંગાળ

- ઉaર-6
ૂવ
?ના રાયો
- $
ુજરાતના દ
??ણ ભાગમાં

### િવ
માં:

- દ??ણ-6
ૂવ
? એિશયા
- ચીન
- $પાન
- ઓ????લયા
- જમૈકા
- નાइ%?રયા

## ઔષધીય ઉપયોગો (Medicinal Uses):
1. પાચનતં માટ?:
- અ%ણ?
- અપચો
- પેટનો 3
ુખાવો

-
ગેસ

- કબ?જયાત

2. સનતં માટ?:
- શરદ?
- કફ
- સળેખમ
- ગળાનો સોજો

3. અ?ય ઉપયોગો:
-
સાંધાનો
3
ુખાવો

- સો$
-
ચેતાતં
ની તકલીફો
- રોગિતકારક શ??ત વધારવા
- મતલી અને ઉલટ?
- માથાનો 3
ુખાવો


## રાસાય?ણક ઘટકો (Chemical Cons?tuents):
- ?જ?જરો?સ
- શોગાઓ?સ
- ?જ?જરડાયો?સ
- તેલી પદાથ?
- રાળ

32. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- ?ટાચ?
- ોટ?ન

##
ખેતી પ
િત:
1. જમીન:
- ભરભર?, સે??ય ત?વોથી સ:ૃ
- સારા િનતારવાળ? જમીન

2. આબોહવા:
-
ગરમ અને ભેજવા
/ં વાતાવરણ
- વાિષ?ક વરસાદ: 150-300 સેમી

3. વાવણી સમય:
- ચોમાસાની શfiઆત ()
ૂન
-)
ુલાઈ)


4. કાપણી:
- 8-9 મ?
હને પાક તૈયાર થાય છે

- પાન પીળા પડ? ?યાર? કાપણી કરવી

## સં?હ અને $ળવણી:
- ?વ?છ ધોઈને E
ૂકવ
B
ું

- ભેજ :ુ?ત જ?યાએ સં?હ કરવો
- હવા'ુ?ત ડ?
બામાં રાખ
B
ું


## સાવચેતીઓ:
- ગભા?વ?
થામાં ડૉ
?ટરની સલાહ લેવી
- િપ"
ૃિતવાળા લોકોએ
માણસર લેB
ું

- અિત સેવનથી એિસ?ડટ? થઈ શક?

33. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

# હળદર (Curcuma longa)

## વૈ?ાિનક વગ?કરણ
- સાાય (Kingdom): ?લા?ટ? (Plantae)
- િવભાગ (Division): મે?નો?લયોફાયટા
(Magnoliophyta)
- વગ? (Class): ?લ?લઓ??સડા (Liliopsida)
- ?મ (Order): ?જ??જબર??સ (Zingiberales)
- "ુ,
ુંબ (
Family): ?જ??જબર?સી (Zingiberaceae)
- $િત (Genus): કરI
ુમા (
Curcuma)
- $િત (Species): લ?ગા (longa)

## વાન?પિતક ોત
હળદર એ બF
ુવષ
?ય છોડ છે 1-1.5 મીટર ?ચો
થાય છે. તેના પાન લાંબા અને
?ડાકાર આકારના હોય
છે. તેના -લો પીળા રંગના હોય છે અને 6ુ?પદંડ પર
$ુ?
છામાં આવે છે.


## ઉપયોગી ભાગ
- ાથિમક: કંદ (રાઈઝોમ)
- અ?ય: પાન અને તા$ કંદની છાલ

34. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

## િવતરણ
-
ભારતમાં
:ુ?ય?વે:
* $
ુજરાત

* મહારા??
* તિમલના.ુ
* ?દ?શ
* કણા?ટક
- $
ુજરાતમાં ખાસ કર
?ને:
* દ??ણ $
ુજરાત

* સૌરા?? િવ?તાર
* ક?છ

## ઔષધીય ઉપયોગો
1. આ;
ુવ
??દક $
ુણધમ
?:
- રસ: તીખો, કડવો
- $
ુણ:
.?, લ%ુ
- વીય?: ઉ?ણ
- િવપાક: ક,ુ

2. ઔષધીય ફાયદા:
* સો$ િવરોધી
* એ?ટ?સે??ટક
* એ?ટ?-ઇ??
લેમેટર
?
* એ?ટ?ઓ??સડ?ટ
* પાચનશ??ત વધારનાર
* ર?તCુ?કારક

3. રોગોમાં ઉપયોગ:

* ?વચાના રોગો
* સંિધવા

* શરદ?
-ખાંસી

* ડાયા?બટ?સ
* પાચનતંના રોગો
* ઘા ?
ુઝાવવા


## પરંપરાગત ઉપયોગો
1. આરો?ય માટ?:
* હળદર 3
ૂધ (ગો
?ડન િમ?ક)
* હળદર '
ૂણ
?
* હળદર કાઢો

2. સ?દય? સાધન:
* ચહ?
રા પરની કાંિત માટ
?
* ?
વચાની સંભાળ માટ
?

35. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

* ચામડ?ના ડાઘ 3
ૂર કરવા


3. ધાિમ?ક અને સામા?જક મહ?વ:
* લ?ન
સંગે હળદર ચોળવાની િવિધ

* 6ૂ$
-પાઠમાં ઉપયોગ

* C
ુભ

સંગોમાં આશીવા
?દfiપે

## ઉપયોગ માટ?
સાવચેતીઓ

* અિત ઉપયોગથી િપકોપ થઈ શક?
* ગભા?વ?
થામાં ડૉ
?ટરની સલાહ :
ુજબ જ લેવી

* િપ"
ૃિતવાળા લોકોએ સાવચેતી રાખવી

* ર?તાવ વધાર? શક? છે, તેથી શ??યા પહ?
લાં
બંધ કરવી

36. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

PLANTS IN EVERYDAY LIFE
BSC BOTANY SEMESTER 1
MULTI / INTER DISCIPLINARY COURSE : THEORY
UNIT 2 : PLANT RESOURCES AND UTILIZATION.
__________________________________________
આપેલ
વન?પિતઓ ની સં???ત મા?
હતી આપો. અને તેના ભાગો
નો ઉપયોગો
જણાવો.

# ચોખા (Oryza sativa)

## વૈ?ાિનક વગ?કરણ
- સાાય (Kingdom): ?લા?ટ? (Plantae)
- િવભાગ (Division): મે?નો?લયોફાયટા
(Magnoliophyta)
- વગ? (Class): ?લ?લઓ??સડા (Liliopsida)
- ?મ (Order): પોએ?સ (Poales)
- "ુ,
ુંબ (
Family): પોએસી (Poaceae)
- $િત (Genus): ઓરાયઝા (Oryza)
- $િત (Species): સટાઈવા (sativa)

37. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

## છોડ5
ું વણ
?ન
1. :
ૂળ
?યવ?થા:
- ર?શાળ :
ૂળ તં

- જમીનમાં 50-
100 સે.મી. E
ુધી
?ડા
$ય છે
- પા? :
ૂળો સાર
? ર?
તે િવકિસત


2.
કાંડ (થડ):

-
ગાંઠો અને પોલી અવકાશવા
/ં
- ઊ9
ું અને 60
-150 સે.મી. ?'
ું

- -ટવાની ?મતા ધરાવ1
ું


3. પાન:
- લાંબા, સાંકડા અને અણીદાર
-
સમાંતર િશરાિવ
?યાસ
- લી?;
ુલ અને ઓર
?ક?સ ધરાવે છે

4. 6ુ?
પમંજર
?:
- પેિનકલ કારની
- 20-30 સે.મી. લાંબી - એક ?
પાઇકલેટમાં એક
6ુ?પ

5. ફળ અને બીજ:
- ક??રયો??સસ કાર5
ું ફળ

- 9
ૂરા રંગની છાલવા
/ં બીજ
- એ?ડો?પમ? ?ટાચ?;ુ?ત

## ખેતી માટ? જfiર? ભૌગો?લક પ?ર??થિત
1. આબોહવા:
- ગરમ અને ભેજવા/ં વાતાવરણ
- 20-35°C તાપમાન
- 100-200 સે.મી. વરસાદ

2. જમીન:
- ભાર? કાળ? અથવા ચીકણી માટ?
- pH 5.5-6.5
- સા?
ું જળ િનકાલ
?યવ?થા

## િવતરણ
1. $
ુજરાતમાં
:ુ?ય િવ?તારો:

38. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

* દ??ણ $
ુજરાત

- E
ુરત

- નવસાર?
- વલસાડ
* મ?ય $
ુજરાત

- ખેડા
- આણંદ
* ઉaર $
ુજરાત

- બનાસકાંઠા
- સાબરકાંઠા

2. ભારતમાં
:ુ?ય રાયો:
* પિ
મ બંગાળ

* પં$બ
* હ?રયાણા
* ?દ?શ
* તિમલના.ુ

## ઉપયોગી ભાગો અને ઉપયોગો
1. બીજ (ચોખા):
- :ુ?ય ખોરાક તર?ક?
- પૌ??ટક આહાર ોત
- િવિવધ ?
યંજનોમાં


2. 9
ૂસો:

- પC
ુ આહાર

-
ખેતરમાં સે
??ય ખાતર

3. પરાળ:
- પC
ુ ચારા તર
?ક?
- છાણા બનાવવા
- પે?ક?ગ મટ??રયલ તર?ક?

4. ચોખાની "ુ?ક?:
- કો?મે?ટ?સમાં
- ઔો?ગક ઉપયોગ

## પોષક :ૂ?ય (િત 100 ?ામ)
- ક?લર?: 130
- કાબ?હાય??kસ: 28 ?ામ

39. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- ોટ?ન: 2.7 ?ામ
- ફાઇબર: 0.4 ?ામ
- આયન?: 0.2 િમલી?ામ
- િવટાિમન B6: 0.1 િમલી?ામ

## :ુ?ય $તો
1. વહ?લી પાકતી:
- $
ુજરાત
-17
- જયા
- ?બેમોહર

2. મ?યમ મોડ?:
- માE
ુર
?
- $
ુરજર
?
- "ૃ?ણા

3. મોડ? પાકતી:
- જલધી
- 6
ૂસા બાસમતી

- IR-8

40. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

# ઘ? (Triticum aestivum)

## વૈ?ાિનક વગ?કરણ
- સાાય (Kingdom): ?લા?ટ? (Plantae)
- િવભાગ (Division): મે?નો?લયોફાયટા (Magnoliophyta)
- વગ? (Class): ?લ?લઓ??સડા (Liliopsida)
- ?મ (Order): પોએ?સ (Poales)
- "ુ,
ુંબ (
Family): પોએસી (Poaceae)
- $િત (Genus): ???ટકમ (Triticum)
- $િત (Species): એ??ટવમ (aestivum)

## છોડ5
ું વણ
?ન
### સામા?ય મા?હતી
- વાિષ?ક ઘાસ વો છોડ
- ?ચાઈ: 60-150 સેમી
- %વનચ?: 120-150 ?દવસ

### છોડના :ુ?ય ભાગો
1. *:
ૂળતં
*:
- ર?સાળ :
ૂળ
ણાલી

41. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- 1-2 મીટર ?ડ? $ય છે
-
જમીનમાં મજ
8
ૂત પકડ


2. *થડ અને પણ?*:
- નળાકાર થડ
- લીલા રંગના લાંબા પાન
- પાનની લંબાઈ: 20-38 સેમી

3. *કણસ@
ું*:

- લંબાઈ: 7-15 સેમી
- દાણાની સં?યા: 20-100
- રંગ: પ?રપ?
વ થતાં સોનેર
?

4. *દાણા*:
- આકાર: લંબગોળ
- રંગ: ??મથી ાઉન
- સાઇઝ: 5-7 િમમી

## િવતરણ
###
ભારતમાં ઉ
?પાદન
1. *:ુ?ય રાયો*:
- ઉaર દ?શ
- પં$બ
- હ?રયાણા
- મ?ય દ?શ
- રાજ?થાન
- $
ુજરાત


2. *$
ુજરાતમાં િવતરણ*:

- ઉaર $
ુજરાત

- સૌરા??
- મ?ય $
ુજરાત

- દ??ણ $
ુજરાત


### ઋ1
ુ અ
5
ુસાર વાવેતર

- વાવણી: નવે?બર-?ડસે?બર
- કાપણી: માચ?-એિલ

## ઉપયોગી ભાગો અને તેમના ઉપયોગો
1. *દાણા*:
* આટો બનાવવા
* રોટલી, 6
ૂર
?, ભાખર?
* ેડ, ?બ??કટ, ક?ક

* સેમો
?લના (Eૂ%)

42. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

* પા?તા ઉ?પાદનો

2. *9
ૂસો*:

* પC
ુ આહાર


* ખેતરમાં સે
??ય ખાતર

3. *"
ુમળા દાણા*:

* ?"ુ?રત ઘ?
* પૌ??ટક પેય પદાથ?

## પોષક ત?વો (િત 100 ?ામ)
- ક?લર?: 340
- ોટ?ન: 11-13 ?ામ
- કાબ?હાય??ટ: 70-75 ?ામ
- ફાઇબર: 12-15 ?ામ
- આયન?: 3.5 િમ?ા
- ક???શયમ: 30 િમ?ા

##
ખેતી પ
િત
1. *જમીન*:
* મ?યમથી ભાર? કાળ? જમીન
* pH: 6.5-7.5

2. *િસ?ચાઈ*:
* 4-6 િપયત જfiર?
* :ુ?ય તબ?ે પાણીની જ.?રયાત

3. *ખાતર*:
* નાઇ?ોજન: 120 ?ક?ા/હ
??
ટર
* ફો?ફરસ: 60 ?ક?ા/હ
??
ટર
* પોટાશ: 40 ?ક?ા/હ
??
ટર

## રોગો અને %વાતો
1. *:ુ?ય રોગો*:
* કાલા/ાઉન ર?ટ
* પાવડર? િમ?ડ>ુ
* કન?લ બ?ટ

2. *:ુ?ય %વાતો*:
* ગાભમારાની ઈયળ
* મોલો
* ઉધઈ

43. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

# )
ુવાર (
Sorghum bicolor)

##
વૈ
?ાિનક વગ?કરણ
- સાાય (Kingdom): ?લા?ટ? (Plantae)
- િવભાગ (Division):
મે
?નો?લયોફાયટા (Magnoliophyta)
- વગ? (Class): ?લ?લઓ??સડા (Liliopsida)
- ?મ (Order): પોએ?સ (Poales)
- "ુ,
ુંબ (
Family): પોએસી (Poaceae)
- $િત (Genus): સોઘ?મ (Sorghum)
- $િત (Species): બાયકલર (bicolor)

## છોડ5
ું વણ
?ન
- ?ચાઈ: 1.5-3 મીટર
- કાર: વાિષ?ક ધા?ય પાક
- :
ૂળ: ર
?સા;ુ?ત :
ૂળ
ણાલી
- થડ: સી4
ું
, મજ8
ૂત
,
અને ગાંઠોવા
/ં
- પાન:
* લંબાઈ: 30-100 સેમી

* પહોળાઈ: 5-
10 સેમી

* આકાર: લાંબા
, સીધા, અણીદાર

44. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- -
લ મંજર
?:
*
કાર: કણસલી/પેિનકલ

* રંગ: સફ?દથી પીળાશ પડતો
* લંબાઈ: 15-30 સેમી


## ઉપયોગી ભાગો
1. દાણા:
* આકાર: ગોળાકાર થી ?ડાકાર
* રંગ: સફ?દ, પીળો, લાલ, 9
ૂરો

* ?યાસ: 4-8 િમમી

2. પાન અને થડ:

* પC
ુ આહાર તર
?ક?
* ઘાસચારો

## િવતરણ
###
ભારતમાં
:ુ?ય ઉ?પાદક રાયો:
1. મહારા??
2. કણા?ટક
3. મ?યદ?શ
4. $
ુજરાત

5. રાજ?થાન

### $
ુજરાતમાં
:ુ?ય િવ?તારો:
- ઉaર $
ુજરાત

- સૌરા??
- ક?છ
- દ??ણ $
ુજરાત


##
ખેતી િવષયક મા
?હતી
1. વાવણી સમય:
* ખર?ફ: )
ૂન
-)
ુલાઈ

* રવી: ઓ?ટોબર-
નવે
?બર

2. હવામાન જ.?રયાત:
* તાપમાન: 25-32°C
* વરસાદ: 450-750 િમમી વાિષ?ક

3. જમીન:
* કાળ?
* ગોરા.ુ
* મ?યમ કાળ?

45. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

## પોષક ત?વો (િત 100 ?ામ)
- ઊ
$?
: 349 ક?લર?
- કાબ?હાય??ટ: 72.6 ?ામ
- ોટ?ન: 10.4 ?ામ
- ફાઇબર: 6.7 ?ામ
- ચરબી: 1.9 ?ામ
- આયન?: 4.4 િમ?ા
- ક???શયમ: 25 િમ?ા

## ઉપયોગો
1. ખા:
* રોટલા
* ખીચડ?
* પોર?જ
* ભાખર?

2. ઔો?ગક:
* ?ટાચ?
* અ?કોહોલ
* િસરપ

3. પC
ુ આહાર:

* ઘાસચારો
* દાણા
* 9
ૂસો


## આરો?યલ?ી ફાયદા
- ?@
ુટ
?ન :ુ?ત
- ડાયા?બટ?
સમાં ફાયદાકારક

- 3દયની તં3
ુર
?તી માટ?
- પાચનતં માટ? $
ુણકાર
?
- લોહત?વ5
ું સા
?
ું
માણ

##
સંવધ
?
ન અને
$ળવણી
- ?
બયારણની પસંદગી

- યો?ય સં?હ
-
રોગ અને
%વાત િનયંણ
-
પાક સંર
?ણ

46. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

# બાજર? (Pennisetum glaucum)

##
વૈ
?ાિનક વગ?કરણ
- સાાય (Kingdom): ?લા?ટ? (Plantae)
- િવભાગ (Division):
મે
?નો?લયોફાયટા
(Magnoliophyta)
- વગ? (Class): ?લ?લઓ??સડા (Liliopsida)
- ?મ (Order): પોએ?સ (Poales)
- "ુ,
ુંબ (
Family): પોએસી (Poaceae)
- $િત (Genus):
પેિનસેટમ (
Pennisetum)
- $િત (Species): ?લોકમ (glaucum)

## છોડ5
ું વણ
?ન
- ?ચાઈ: 1.5-3 મીટર
- કાર: વાિષ?ક ધા?ય પાક
- :
ૂળ: ર
?સાળ :
ૂળ તં

- થડ: સી4
ું
, મજ8
ૂત અને ગાંઠવા
/ં
- પાન: 20-
100 સેમી લાંબા
, 2-
5 સેમી પહોળા

- .
ૂં
.
ું: 15
-
50 સેમી લાં
8
ું
, િસ?લ???કલ આકાર

47. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

## ઉપયોગી ભાગો
1. દાણા (અનાજ):
- રંગ: 9
ૂખરા થી પીળાશ પડતા

- આકાર: ગોળાકાર થી ઓવલ
- સાઇઝ: 3-4 િમમી

2. છોડના અ?ય ભાગો:
-
પાન અને થડ: પ
C
ુ આહાર તર
?ક?
- "
ુણા
.
ૂંડા: ઘાસચારો

- E
ૂકા થડ: બળતણ તર
?ક?

## િવતરણ
###
ભારતમાં
:ુ?ય ઉ?પાદક રાયો:
1. રાજ?થાન (સૌથી વ4
ુ)

2. $
ુજરાત

3. હ?રયાણા
4. ઉaર દ?શ
5. મહારા??

### $
ુજરાતમાં
:ુ?ય િવ?તારો:
- બનાસકાંઠા

- સાબરકાંઠા

- મહ?સાણા
- પાટણ
- ક?છ
- E
ુર
??નગર

##
ખેતી િવષયક મા
?હતી
1. વાવેતર સમય:

- ખર?ફ: )
ૂન
-)
ુલાઈ

- ઉના/: ફ
??ુઆર
?-માચ?

2. કાપણી સમય:
- ખર?ફ: સ?ટ??બર-ઓ?ટોબર
- ઉના/
: મે
-)
ૂન


## પોષક ત?વો (િત 100 ?ામ)
- ઉ
$?
: 361 ક?લર?
- ોટ?ન: 11.6 ?ામ
- કાબ?હાય??ટ: 67 ?ામ
- ફાઇબર: 1.2 ?ામ
- આયન?: 8 િમ?લ?ામ

48. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- ક???શયમ: 42 િમ?લ?ામ

## ઉપયોગો
1. આહાર તર?ક?:
- રોટલા
- રોટલી
- ખીચડ?
- લાપસી
- રાબ

2. આરો?યલ?ી ફાયદા:
- ડાયા?બટ?
સમાં ફાયદાકારક

- વજન િનયં
ણમાં મદદ
fiપ
- પાચનતં માટ? ફાયદાકારક
- 3
દયરોગથી બચાવે

- એિનિમયામાં ફાયદાકારક


3. અ?ય ઉપયોગો:
- પC
ુ આહાર

- ઘાસચારો
- બળતણ
- છાપરા બનાવવા

##
ખેતી માટ
? અ5ુ"
ૂળ પ
?ર??થિત
- તાપમાન: 25-35°C
- વરસાદ: 400-600 િમમી
- જમીન: મ?યમથી હલક?, સારા િનતારવાળ?
- પાણીની જ.?રયાત: ઓછ? (E
ૂકા િવ
?તાર
માટ? યો?ય)

49. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

# મગ (Vigna radiata)

##
વૈ
?ાિનક વગ?કરણ
- સાાય (Kingdom): ?લા?ટ? (Plantae)
- િવભાગ (Division):
મે
?નો?લયોફાયટા
(Magnoliophyta)
- વગ? (Class):
મે
?નો?લયો??સડા (Magnoliopsida)
- ?મ (Order): ફ?બા?સ (Fabales)
- "ુ,
ુંબ (
Family): ફ?
બેસી (
Fabaceae)
- $િત (Genus): િવ?ના (Vigna)
- $િત (Species): ર??ડએટા (radiata)

## છોડ5
ું વણ
?ન
- મગનો છોડ 30-
120 સે.મી.
?
ચો થાય છે

- પાન િપણ?,
લીલા રંગના અને
fiંવાટ?
વાળા હોય છે

- -લો પીળા રંગના,
નાના અને
$ુ?
છામાં આવે છે

- શ?ગ 6-
8 સે.મી. લાંબી
, લીલા રંગની, પાક?
ને કાળ
? પડ?
છે

- દાણા લીલાશ પડતા,
નાના અને ગોળ હોય છે


## ઉપયોગી ભાગો
1. બીજ (દાણા):
- ખા તર?ક? :ુ?ય ઉપયોગ
- ોટ?ન5
ું
:ુ?ય ોત

50. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- ?"ુ?રત કર?
ને ખવાય છે


2. શ?ગો:
- લીલી શ?ગો શાકભા% તર?ક?
- પોષક ત?વોથી ભર6
ૂર


3. છોડ:
- પC
ુ આહાર તર
?ક?
-
જમીનમાં નાઈ
?ોજન ??થર?કરણ

## િવતરણ
###
ભારતમાં
:ુ?ય ઉ?પાદક રાયો:
- $
ુજરાત

- મ?યદ?શ
- મહારા??
- રાજ?થાન
- ?દ?શ

### $
ુજરાતમાં
:ુ?ય િવ?તારો:
- સૌરા??
- ઉaર $
ુજરાત

- મ?ય $
ુજરાત

- દ??ણ $
ુજરાત


##
ખેતી િવશેષતાઓ

1. હવામાન:
-
ગરમ અને ભેજવા
/ં હવામાન અ5ુ"
ૂળ

- 25-35°C તાપમાન ે?ઠ
- મ?યમ વરસાદ જfiર?

2. જમીન:
- કાળ?
અને ગોરા
.
ુ જમીન
ે?ઠ
- સારા િનતારવાળ? જમીન જfiર?
- pH 6.0-7.5 યો?ય

3. વાવેતર સમય:

- ખર?ફ: )
ૂન
-)
ુલાઈ

- રવી: ઓ?ટોબર-
નવે
?બર
- ઉના/: ફ
??ુઆર
?-માચ?

## પોષક :ૂ?ય (િત 100 ?ામ)
- ોટ?ન: 24-25%

51. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- કાબ?હાય??ટ: 60-65%
- ફાઈબર: 4-5%
- ફ?ટ: 1-1.5%
- ખિનજ ત?વો: 3.5-4%
- િવટાિમ?સ: A, B, C, E

## ઔષધીય $
ુણધમ
?
અને
ફાયદા
1. પાચનતં માટ?:
- સરળતાથી પચી $
ય છે

- ?તરડાની કાય??મતા વધાર?
છે

- કબ?જયાત 3
ૂર કર
?
છે


2. પોષણ સંબંિધત:

- શર?
રને શ
??
ત આપે છે

- લોહ?ની ઊણપ 3
ૂર કર
?
છે

- ોટ?ન5
ું ઉ
aમ ોત

3. રોગ િતકારક શ??ત:
- રોગિતકારક શ??ત વધાર?
છે

- એ?ટ?ઓ??સડ?kસથી સ:ૃ
- શર?રની ર?ણા?મક ણાલી મજ8
ૂત કર
?
છે
.

52. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

# ચણા (Cicer arietinum)

## વૈ?ાિનક વગ?કરણ
- સાાય (Kingdom): ?લા?ટ? (Plantae)
- િવભાગ (Division): મે?નો?લયોફાયટા
(Magnoliophyta)
- વગ? (Class): મે?નો?લયો??સડા (Magnoliopsida)
- ?મ (Order): ફ?બા?સ (Fabales)
- "ુ,
ુંબ (
Family): ફ?બેસી (Fabaceae)
- $િત (Genus): સીસર (Cicer)
- $િત (Species): એર??ટનમ (arie?num)

## છોડ5
ું વણ
?ન
- ચણાનો છોડ 20-50 સેમી ?ચો થાય છે
- પાન: સં;ુ?ત પાન, 10-20 પ?ણ?કાઓ
- -લ: સફ?દ, $
ુલાબી અથવા
$
ંબલી રંગના

- ફળ: 2-3
સેમી લાંબી શ
?ગ
- બીજ: ગોળાકાર, 9
ૂરા અથવા કાળા રંગના


## ઉપયોગી ભાગો
1. બીજ (ચણા):
-
કાચા અને
E
ૂકા બંને
?વfiપે ખવાય છે

53. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

-
દાળ બનાવવામાં વપરાય છે

-
લોટ (બેસન) બનાવવામાં વપરાય છે


2. છોડ:
- લીલા ભાગો પC
ુ આહાર તર
?ક?
- E
ૂકા ભાગો બળતણ તર
?ક?

3. ?"ુ?રત ચણા:
- પૌ??ટક :ૂ?ય વધાર? હોય છે
- િવટાિમ?સથી સ:ૃ

## િવતરણ
###
ભારતમાં
:ુ?ય ઉ?પાદક રાયો:
- મ?ય દ?શ
- રાજ?થાન
- મહારા??
- ઉaર દ?શ
- $
ુજરાત


### $
ુજરાતમાં
:ુ?ય િવ?તારો:
-
બનાસકાંઠા

-
સાબરકાંઠા

- મહ?સાણા
- પાટણ
- સૌરા?? િવ?તાર

##
ખેતી િવશેષતાઓ

1. હવામાન:
- િશયા/ પાક
-
ઠંડા અને
E
ૂકા હવામાનમાં સા
?
ું ઉ
?પાદન
- 20-25°C તાપમાન અ5ુ"
ૂળ


2. જમીન:
- મ?યમ કાળ?
- ગોરા/ જમીન
- સા?
ું િનતાર


3. વાવણી સમય:
- ઓ?ટોબર-નવે?બર
- િશયાળાની શfiઆતમાં

## પોષક :ૂ?ય (િત 100 ?ામ)
- ોટ?ન: 20-22%
- કાબ?હાય??ટ: 60-65%
- ફાઈબર: 3-4%
- ચરબી: 4-5%

54. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

- ખિનજ ત?વો: ક???શયમ, ફો?ફરસ, આયન?
- િવટાિમ?સ: B1, B2, B3

## ઔષધીય ઉપયોગો
1. આ;
ુવ
??દક $
ુણધમ
?:
- રસ: મ4
ુર
, કષાય
- $
ુણ: લ
%ુ, .?
- વીય?: શીત
- િવપાક: મ4
ુર


2. ફાયદાઓ:
- પાચનશ??ત વધાર?
- શ??તવધ?ક
- ર?તCુ?કારક
- વજન િનયં
ણમાં મદદ
fiપ

## ?યાવસાિયક ઉપયોગો
1. ખા ઉોગ:
-
બેસન બનાવવા

- નમક?
ન અને િમ
?ઠાન
- ફરસાણ ઉોગ

2. પC
ુ આહાર:

- ખોળ
- ઘાસચારો

55. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

# કા)
ુ (
Anacardium occidentale)

## વૈ?ાિનક વગ?કરણ
- સાાય (Kingdom): ?લા?ટ? (Plantae)
- િવભાગ (Division): મે?નો?લયોફાયટા (Magnoliophyta)
- વગ? (Class): મે?નો?લયો??સડા (Magnoliopsida)
- ?મ (Order): સેિપ?ડ??સ (Sapindales)
- "ુ,
ુંબ (
Family): એનાકા?ડ?એસી (Anacardiaceae)
- $િત (Genus): એનાકા?ડ?યમ (Anacardium)
- $િત (Species): ઓ??સડ
??
ટ?લ (occidentale)

## છોડ5
ું વણ
?ન
- કદ: 10-12 મીટર ?'
ું
Bૃ?
- આ;ુ?ય: 30-40 વષ?
- પાન:
* ચામકાર
*
લંબગોળ

* 4-22
સેમી લાંબા

* 2-15 સેમી પહોળા

## ઉપયોગી ભાગો
1. કા)
ુની ગોટલી (
:ુ?ય આિથ?ક ભાગ):

56. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

* ખા તેલ સ:ૃ
* ોટ?ન અને ખિનજોથી ભર6
ૂર

* ?યાપા?રક :ૂ?ય વધાર?

2. કા)
ુ સફરજન (કા
)
ુ એપલ):

* મી-
ું અને રસદાર ફળ

* િવટાિમન C થી સ:ૃ
* ;
ુસ અને વાઈન બનાવવામાં વપરાય


3. કા)ુ5
ું તેલ (
CNSL - Cashew Nut Shell Liquid):
* ઔો?ગક ઉપયોગ
* ક?ટનાશક તર?ક?
* વાિન?શ બનાવવામાં

## િવતરણ
###
ભારતમાં
:ુ?ય ઉ?પાદક રાયો:
1. ક?રળ
2. કણા?ટક
3. ગોવા
4. મહારા??
5. તિમલના.ુ

### $
ુજરાતમાં ઉ
?પાદન િવ?તારો:
- દ??ણ $
ુજરાત:

* વલસાડ
* નવસાર?
* E
ુરત

- સૌરા??:
* ગીર-સોમનાથ
* )
ૂનાગઢ

57. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY


##
ખેતી પ
િત
1. આબોહવા:
* ગરમ અને ભેજવા/ં વાતાવરણ
* 20-30°C તાપમાન અ5ુ"
ૂળ

* 1000-2000 િમમી વરસાદ

2. જમીન:
*
લાલ અને કાળ
? જમીન
* સા?
ું િનતાર

* pH 5.5-6.5

3. વાવેતર:
* )
ૂન
-)
ુલાઈ

* 7x7 મીટરના ?તર?
* હ
??
ટર? 200 છોડ

## આિથ?ક મહ?વ
1. િનકાસ :ૂ?ય:
* :ુ?ય િવદ?શી F
ૂં
?ડયામણ ોત
* ઉ?ચ બ$ર :ૂ?ય
* વૈિ
ક માંગ


2. રોજગાર?:
* ખેતી ?ેે
* ોસેિસ?ગ ;
ુિન
kસમાં
* ?યાપાર ?ેે

3. ઉોગો:
* -ડ ોસેિસ?ગ
* કો?મે?ટક
* ઔષધ

## પોષક :ૂ?ય (િત 100 ?ામ કા)
ુ)

- ક?લર?: 553
- ોટ?ન: 18.2 ?ામ
- ચરબી: 43.8 ?ામ
- કાબ?હાય??ટ: 30.2 ?ામ
- ર?સા: 3.3 ?ામ
- િમનર?સ અને િવટાિમ?સ

58. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

#
શેરડ
? (Saccharum officinarum)

## વૈ?ાિનક વગ?કરણ
- સાાય (Kingdom): ?લા?ટ? (Plantae)
- િવભાગ (Division): મે?નો?લયોફાયટા (Magnoliophyta)
- વગ? (Class): ?લ?લઓ??સડા (Liliopsida)
- ?મ (Order): પોએ?સ (Poales)
- "ુ,
ુંબ (
Family): પોએસી (Poaceae)
- $િત (Genus): સેકરમ (Saccharum)
- $િત (Species): ઓ?ફિસનેરમ (officinarum)

## છોડ5
ું વણ
?ન
- શેરડ? એક બF
ુવષ
?ય ઘાસ છે
- સામા?ય ર?તે 3-4 મીટર ?ચી થાય છે
-
થડ (કાંડ):

*
લંબગોળ આકાર

*
ગાંઠો અને પોર
?
ઓ ધરાવે છે

* રંગ: લીલો, પીળો, $ંબલી અથવા લાલાશ પડતો
* મ4
ુરસથી ભર
6
ૂર

- પાન:
*
લાંબા અને પહોળા

* ધારદાર ?કનાર?

59. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

* મ?યસલાઈ ?પ?ટ
* લીલા રંગના
- :
ૂળ:

* ર?સા;ુ?ત
* ?ડા જતા
* પા? :
ૂળો િવકિસત


## ઉપયોગી ભાગો
1.
થડ (કાંડ):

*
ખાંડ ઉ
?પાદન
* ગોળ બનાવવા
* શેરડ?નો રસ
* મોલાિસસ

2. પાન:
* ઘાસચારો
* બળતણ
* ખાતર

3. કચરો (બગાસ):
* બળતણ
* કાગળ ઉોગ
* બોડ? બનાવવા

## િવતરણ
###
ભારતમાં
:ુ?ય ઉ?પાદક રાયો:
1. ઉaર દ?શ
2. મહારા??
3. કણા?ટક
4. તિમલના.ુ
5. $
ુજરાત


### $
ુજરાતમાં
:ુ?ય િવ?તારો:
- દ??ણ $
ુજરાત:

* E
ુરત

* ભfiચ
* નવસાર?
- મ?ય $
ુજરાત:

*
આણંદ

* ખેડા
- ઉaર $
ુજરાત:

* મહ?સાણા
*
સાબરકાંઠા


## ખેતી પિત
1. આબોહવા:
* ગરમ અને ભેજવા/ં વાતાવરણ
* 20-28°C તાપમાન

60. CHANDRESH M. THAKOR (ASSISTANT PROFESSOR LIFE SCIENCE ) BSC,MSC-BOTANY

* 1500-2500 િમમી વરસાદ

2. જમીન:
* ફળ?
ુપ કાળ
? જમીન
* સાfi િનતાર
* pH: 6.5-7.5

3. વાવેતર સમય:
* ખર?ફ: )
ૂન
-)
ુલાઈ

* રબી: ઓ?ટોબર-નવે?બર

## આિથ?ક મહ?વ
1. :ુ?ય ઉ?પાદનો:
*
ખાંડ

* ગોળ
* મોલાિસસ
* શેરડ?નો રસ
* બગાસ

2. ઉપ-ઉ?પાદનો:
* આ?કોહોલ
* ખાતર
* બાયો-ફ<
ુઅલ

* કાગળ

3. રોજગાર?:
* ખેતી ?ેે
*
ખાંડ ઉ
ોગ
* 6
ૂરક ઉ
ોગો

## પડકારો અને ?યવ?થાપન
1. રોગો:
* રાતડો
* પાનનો ડાઘ
* :
ૂળનો સડો


2. %વાતો:
* શેરડ?નો વેધક
* :
ૂળખાઉ ઈયળ

* સફ?દ માખી

3. ?યવ?થાપન:
* સમયસર િપયત
* રોગ-%વાત િનયંણ
* યો?ય ખાતર ?યવ?થાપન