Атроф-мухит.pptx Tibbiy resulslardan foydalanish iqtisodiy yondashuv

Атроф-мухит

1. 2-Mavzu: TABIIY RESURSLAR DAN FOYDALANISHDA IQTISODIY YONDASHUV Ma’ruzachi : Xasanxonova N.i . Fan : Atrof-muhit va tabiiy resurslar iqtisodiyoti

2. Ma’ruza rejasi : 2.1. Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish masalasida huquq va iqtisodiyot mexanizmlarini uyg’unlashtirish. 2.2. Huquqiy jihatdan atrof- muhit va tabiatni muhofaza qilish bo’yicha qabul qilingan hujjatlar. 2.3. Atrof-muhit va tabiatni muhofaza qilishda mulkiy munosabatlarning ifodalanishi. 2.4. Yerning mutloq mulkchiligi va uni o’zgartirish masalalari.

3. Tabiiy resurslar - bu bevosita tabiatdan olinadigan boylik va mahsulotlar . Bular insoniyat va son- sanoqsiz tirik mavjudotlarning taraqqiyoti uchun zarur bo'lgan resurslardir , chunki ular bizni oziq-ovqat bilan ta'minlaydi va hayot tarzimiz uchun zarur bo'lgan energiyani olish uchun ishlatiladi . Ushbu tabiiy resurslarni atrof-muhitdagi o'zgarish imkoniyatlariga qarab 3 sinfga bo'lish mumkin : Tugamaydigan tabiiy boyliklar . Ular shunchalik mo'l-ko'l tabiiy resurslarki , ulardan qanchalik ko'p foydalanilmasin , hech qachon tugamaydi . Ya'ni , ular yo'qolib ketmasdan doimiy ravishda ishlatilishi mumkin . Bunga havo , geotermal energiya , suv toshqini harakati yoki quyosh nuri misol bo'la oladi . Qayta tiklanadigan tabiiy resurslar Bu almashtirilishi mumkin bo'lgan manbalar . Bu shuni anglatadiki , ulardan foydalanish barqaror tarzda amalga oshirilsa , ular qayta tiklanishi mumkin bo'lgan tabiiy resurslardir . Bu qayta tiklash qobiliyatiga ega bo'lgan tabiiy boyliklar va agar ular tabiatning o'ziga mos ravishda ishlatilsa , ular uzoq vaqt davomida ishlatilishi mumkin . Ammo, aksincha , agar ular ko'p miqdorda va nazoratsiz , qayta tiklash qobiliyatini hisobga olmagan holda chiqarilsa , ular abadiy yo'q bo'lib ketadi . Resurslarning ushbu sinfiga misollar bioyoqilg'i , yog'och , qishloq xo'jaligi mahsulotlari , o'simliklar va suvdir . Qayta tiklanmaydigan tabiiy resurslar Ular foydalanishda cheklovga ega bo'lgan tabiiy resurslardir , shuning uchun ular ishlatilgandan keyin yo'qoladi . Buning sababi , ayniqsa , ular qayta tiklanishi mumkin yoki ular qayta tiklanadi , lekin bu juda sekin . Ushbu turdagi tabiiy resurslarga bir nechta misollar atom energiyasi , neft , gaz , ko'mir va suvli qatlamlardir .

4. Tabiatni oqilona boshqarishning asosiy tamoyili “foydalanish, muhofaza qilish va muhofaza qilish, foydalanish”dir.

5. Tabiiy resurslarning foydalanish turlariga quyidagilar kiradi:

6. Atrof-muhitdan foydalanish tushunchasi   tabiiy resurslardan foydalanish , inson taraqqiyotining asosi sifatida tabiat bizga taqdim etayotgan boylik va xizmatlardan olinadigan foyda sifatida tanilgan . Bular jamiyat sifatida hayot sifatini saqlab qolish va yaxshilash uchun har kuni o'sha resurslarni oladigan faoliyatdir . Muammo shundaki , hozirgi vaqtda sayyoramizga ega bo'lgan aholi juda katta miqyosda ekologik nomutanosiblikka duch kelmoqda , chunki biz ushbu tabiiy resurslarning bir qismini qazib olish bo'yicha atrof-muhitga olib borayotgan harakatlarimiz katta oqibatlarga olib kelmoqda .  Biologik xilma-xillikning turlari   dunyoning . Demak , muammo biz qazib olgan resurslarni olishda emas , balki biz qancha va qanchalik tez-tez qazib olishimizda . Faoliyatning bunday turi odatda resurslardan ortiqcha foydalanish deb ataladi va asosan a  tabiiy resurslarni qazib olish   nomutanosiblik yoki boshqaruvning yo'qligi yoki tabiiy resurslardan noto'g'ri foydalanish , bu biz yashayotgan atrof-muhitga bevosita ta'sir qiladi va natijada o'simlik va hayvonot dunyosiga , umuman , barcha tirik mavjudotlarga , shu jumladan odamlarga birdek ta'sir qiladi .

7. Tabiatni muhofaza qilishga tahdid soluvchi tabiiy resurslardan foydalanishning ayrim turlari : O'rmonlarni yo'q qilish Bu tabiiy resurslardan ortiqcha foydalanishning ajoyib namunasidir . The  O'rmonlarning kesilishi sabablari   Ular daraxtlarni tasodifiy kesish va o'rmon guruhlarining yo'q bo'lib ketishi bilan boshlanadi , bu dastlab faqat ilgari tanlangan ba'zi daraxtlar kelajakda foydalanish uchun mo'ljallanganligiga qarab kesilgan amaliyot edi . . eshiklar yoki mebel ishlab chiqarish uchun yog'och olish ishi . Ammo bugungi kunda ushbu turdagi jiddiy muammo tarqaldi   tabiiy resurslardan foydalanish , o'zimizni katta ahamiyatga ega bo'lgan o'simlik va hayvonot dunyosining ko'plab turlarining saqlanib qolishiga ustuvor ahamiyat berish o'rniga , katta ahamiyatga ega bo'lgan ba'zi hududlarda , tabiiy yashash joylarini yaratishga ustuvor ahamiyat qaratilayotgan bir paytda o'zimizni ko'ramiz . sayyoramizning yovvoyi tabiati rivojlanadi .

8. Tabiatni muhofaza qilishga tahdid soluvchi tabiiy resurslardan foydalanishning ayrim turlari : Baliq ovlash . Bu tabiiy resurslardan foydalanishning yana bir modeli . Bu, albatta , ovchilik kabi qadimgi davrlarga borib taqaladigan iqtisodiy faoliyatdir . Ammo qariyb yigirma-uch o'n yil davomida bizning dengizlarimiz va okeanlarimizdagi baliq maktablari haqiqatan ham qo'rqinchli nisbatlarda kamayib bormoqda va bu , asosan , haddan tashqari baliq ovlash , ularda mavjud resurslar va texnologiyalardan foydalangan holda amalga oshirilganligi sababli . tabiatning qayta tiklanish va ko'payish imkoniyatlaridan foydalanishiga to'sqinlik qildi .

9. Tabiatni muhofaza qilishga tahdid soluvchi tabiiy resurslardan foydalanishning ayrim turlari : Tabiiy resurslardan foydalanishning boshqa turlari Ehtimol , eng ifloslantiruvchisi konchilik operatsiyalari bo'lib , ular haqida o'rganish shart emas , chunki ularni deyarli hamma biladi . Olmos, yoqut , oltin , kumush , temir , gaz , neft va sanoatda zarur bo'lgan barcha tabiiy mineral mahsulotlar , masalan , koltan va boshqa nodir erlar , ulardan foydalanish nafaqat ifloslantiruvchi va sabab bo'ladi .  Atrof-muhitning yomonlashuvi , lekin urushlar va son-sanoqsiz o'limlarga sabab bo'ldi , ayniqsa Afrikada . Aholi sonining o'sishi va yerni kamaytiruvchi mas'uliyatsiz va beqaror amaliyotlar tufayli ko'payib borayotgan qishloq xo'jaligi uchun fermer xo'jaliklarini chetga surib qo'ymasdan . Haqiqat shu   tabiiy resurslardan foydalanish , biz amalda qilganimizdek , ko'plab tirik mavjudotlarning yo'q bo'lib ketishiga olib keldi va agar u xuddi shu darajada davom etsa , bir necha yil ichida biz ushbu resurslarning bir qismini yo'q qilamiz va insoniyat hozirgi ehtiyojni qondirish uchun boshqa alternativalarni o'ylashga majbur bo'ladi .

10. Huquqiy jihatdan atrof- muhit va tabiatni muhofaza qilish bo’yicha qabul qilingan hujjatlar Oʻzbekistonda 20-asrda, ayniqsa , uning 2yarmida qishloq xoʻjaligi.da monokultura tizimining qoʻllanishi , gerbitsid va pestitsidlarning haddan tashqari koʻp ishlatilishi , mavjud suv zaxiralaridan notoʻgʻri foydalanish oqibatida atrofmuhit holatida katta salbiy oʻzgarishlar roʻy berdi . Orol dengizi deyarli quridi , uning atrofida choʻllashish kuchayib ketdi , yer osti suvlari shoʻrligi darajasi oshdi . Inson salomatligi uchun zarur sharoit buzildi , kamqonlik , gepatit , zotiljam kabi kasalliklar koʻpaydi . Paxta monokulturasi taʼsirida boshqa hududlarda x.am inson hayoti uchun zarur boʻlgan ekologik vaziyat yomonlashdi . Oʻzbekiston mustaqillikka erishgach , dastlabki kunlardan boshlab , Tabiatni muhofaza qilishga , respublika hududini ekologik tanazzuldan muhofaza qilishga kirishdi . Tabiatni va uning komponentlarini muhofaza qilish toʻgʻrisida bir qancha qonunlar qabul qilindi . Bular „ Tabiatni muhofaza qilish toʻgʻrisida “ (1992-yil 9-dekabr), „ Suv va suvdan foydalanish toʻgʻrisida “ (1993-yil 6-may), „ Yer osti boyliklari toʻgʻrisida “ (1994-yil 23 sentabr ; 2002-yil 12 dekabrda yangi tahrirdagi ), „ Atmosfera havosini muhofaza qilish toʻgʻrisida “ (1996-yil 27-dekabr), „ Oʻsimlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish toʻgʻrisida “ va „ Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish toʻgʻrisida “ (1997-yil 26 dekabr ), „ Davlat kadastrlari toʻgʻrisida “ (2000-yil 15 dekabr ), „ Oʻrmon toʻgʻrisida “ (1999-yil 15-aprel), „ Chiqindilar toʻgʻrisida “ (2000-yil 5-aprel) gi qonunlardir .

11. Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 50, 54, 55 va 100-moddalarida Tabiatni muhofaza qilishga oid normalar bayon etilgan . Konstitutsiyaning 11bobi 50moddasida „ Fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda boʻlishga majburdirlar “, deb koʻrsatilgan . 55-moddasida „ Yer , yer osti boyliklari , suv , oʻsimlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zaxiralar umummilliy boylikdir . Ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir “, deyilgan

12. …. O’tgan yillar mobaynida O’zbekiston hukumati tomonidan 200 dan oshiq tabiatni muhofaza qilish bo’yicha hujjatlar qabul qilingan , ularga o’zgartirish va qo’shimchalar jahon huquqiy talabi jihatidan amalga oshirilgan . O’zbekistonda tabiatni muhofaza qilish bo’yicha birinchi hujjat 1993 yilning 29 yanvar kuni O’zbekiston Respublikasi “ Tabiatni muhofaza qilish to’g’rida”gi qonuni hisoblanadi . Unda O‘zbekiston Respublikasida tabiatni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish sohasidagi munosabatlar , shuningdek O‘zbekiston Respublikasining er , suv , o‘rmon , yer osti boyliklari to‘g‘risidagi , atmosfera havosini , o‘simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish hamda ulardan foydalanish to‘g‘risidagi qonunchiligi bilan tartibga solinishi belgilab qo’yilgan . Qonun 11 ta bob, 53 moddani o’z ichiga oladi . Qonunga bir necha marta o’zgartirishlar kiritilgan , oxirgi o’zgarish O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-apreldagi O‘RQ-683-sonli  Qonuni   tahririda   amalga oshirilgan .

13. Oʻzbekiston Tabiatni muhofaza qilish sogʻasida bir qancha xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qiladi va dasturlarda, jumladan, BMTning atrof - muhit boʻyicha dasturi (YUNEP)da ishtirok etadi. YUNEP va ayrim rivojlangan mamlakatlar bilan hamkorlikda Biologik xilmaxillikni sa q lashning milliy strategiyasi va 10 dan ortiq milliy ekologik qonunlar ishlab chi q ildi . Oʻzbekistonda 10 dan ortiq oʻrmon xoʻjaligi, 9 ta qoʻriqxona, 2 milliy bogʻ, bir qancha buyurtma qoʻriqxona mavjud. Ularda tabiat yodgorliklari, kamayib ketgan oʻsimlik va hayvonlar qoʻriklanadi, oʻrganiladi va koʻpaytiriladi.

14. ….. Tabiatni muhofaza qilish    tabiat  va uning boyliklaridan oqilona foydalanishga, tabiatni inson manfaatlarini koʻzlab ongli ravishda oʻzgartirishga, tabiat boyliklari va umuman tabiatni, uning goʻzalligi, musaffoligini saqlab qolishga va yanada boyitishga qaratilgan barcha tadbirlar majmuasi. Tabiatni muhofaza qilish tadbirlari majmuasiga davlatlar, xalqaro tashkilotlar, jamoat, ilmiy-texnik, ishlab chiqarish, iqtisodiy va maʼmuriy tashkilotlar, har bir odam tomonidan amalga oshiriladigan tadbirlar kiradi. Hozirgi vaqtda inson yashab, toʻxtovsiz munosabatda boʻlib kelayotgan tabiiy muhit uzoq geologik davrlar (4,5—4,7 milliard yil) mobaynida bir qancha omillarning birgalikda taʼsirida, yaʼni Quyosh nuri, Yerning massasi, gravitatsiya kuchi, koʻlami, aylanma harakatlari, tektonik harakatlar, havo va suv qobiqlarining vujudga kelishi va oʻʻzgarishi, ekzogen jarayonlar taʼsiri, organik dunyoning paydo boʻlishi va taraqqiyoti taʼsirida tarkib topgan.

15. …. Inson tabiatdan foydalanganda va unga taʼsir koʻrsatayotganda bilishi va faoliyatida amal qilish zarur boʻlgan , asosan , 5 qonuniyat mavjud : 1) tabiatdagi barcha komponent va elementlar oʻzaro bir-birlari bilan bogʻlangan , oʻzaro taʼsir etib , muayyan muvozanatda boʻlib , uygʻunlik hosil qilgan . Biron komponent yoki element oʻzgarsa , butun tabiiy kompleksda oʻzgarish roʻy beradi ; 2) tabiatda toʻxtovsiz modda va energiyaning aylanma harakati roʻy berib turadi . Bu xayot asosi ; 3) tabiiy jarayonlarning rivojlanishida muayyan davriyliklar mavjud ( sutkalik , yillik , 12 yillik , 33— 35 yillik va koʻp yillik ); 4) zonallik ; 5) regionallik .

16. Конвенции и соглашения при ООН 1958 год   Конвенция об открытом море    Конвенция о континентальном шельфе   Конвенция о рыболовстве и охране живых ресурсов открытого моря   Конвенция о территориальном море и прилежащей зоне 1969 год Международная конвенция относительно вмешательства в открытом море в случаях аварий, приводящих к загрязнению нефтью 1971 год Конвенция о водно-болотных угодьях, имеющих международное значение главным образом в качестве местообитаний водоплавающих птиц 1972 год Конвенция по предотвращению загрязнения моря сбросами отходов и других материалов 1973 год Конвенция о международной торговле видами дикой фауны и флоры, находящимися под угрозой исчезновения

17. Конвенции и соглашения при ООН 1979 год Конвенция о трансграничном загрязнении воздуха на большие расстояния (См. также  Протокол о борьбе с подкислением, эвторофикацией и приземным озоном  +  Протокол о сокращении выбросов серы или их трансграничных потоков по меньшей мере на 30 процентов  +  Протокол, касающийся долгосрочного финансирования Совместной программы наблюдения и оценки распространения загрязнителей воздуха на большие расстояния в Европе  +  Протокол по стойким органическим загрязнителям  +  Протокол по тяжелым металлам  +  Протокол, относительно дальнейшего сокращения выбросов серы  +  Протокол об ограничении выбросов летучих органических соединений или их трансграничных потоков  +  Протокол об ограничении выбросов окислов азота или их трансграничных потоков ) Конвенция по сохранению мигрирующих видов диких животных 1982 год Всемирная хартия природы 1984 год Протокол к  Конвенции о трансграничном загрязнении воздуха на большие расстояния 1979 года , касающийся долгосрочного финансирования Совместной программы наблюдения и оценки распространения загрязнителей воздуха на большие расстояния в Европе (ЕМЕП) 1985 год Венская конвенция об охране озонового слоя Протокол о сокращении выбросов серы или их трансграничных потоков по меньшей мере на 30 процентов к  Конвенции о трансграничном загрязнении воздуха на большие расстояния

18. Конвенции и соглашения при ООН 1987 год Монреальский протокол по веществам, разрушающим озоновый слой 1988 год Протокол об ограничении выбросов окислов азота или их трансграничных потоков к  Конвенции о трансграничном загрязнении воздуха на большие расстояния 1989 год Базельская конвенция о контроле за трансграничной перевозкой опасных отходов и их удалением 1990 год Международная конвенция по обеспечению готовности на случай загрязнения нефтью, борьбе с ним и сотрудничеству 2015 год Парижское соглашение об изменении климата — итоговой документ 21-й Конференции сторон Рамочной конвенции Организации Объединенных Наций об изменении климата (РКООНИК) Повестка дня в области устойчивого развития на период до 2030 года —  итоговый документ  саммита Организации Объединенных Наций по принятию повестки дня в области развития на период после 2015 года : Преобразование нашего мира …………………………….

19. Yerning mutloq mulkchiligi va uni o’zgartirish masalalari Hozirda Oʻzbekiston fuqarolari oʻzlarining uylari, korxonalari va boshqa mulklari joylashgan yerni xususiylashtirib olish imkoniga ega boʻldilar. “Qishloq xoʻjaligiga moʻljallanmagan yer uchastkalarini xususiylashtirish toʻgʻrisida”gi Qonun, qoʻrqmay aytish mumkinki, tarixiy hujjat boʻldi. Chunki shu paytgacha bizda yer davlatniki, hammamiz undan u yoki bu tarzda foydalanuvchi edik, xolos. Tarixga nazar tashlasangiz, oʻzbekning qoʻlidan yer tortib olingan kolxozlashtirish davridan beri biz yerdan foydalanuvchi boʻlib kelganmiz. Mana, nihoyat, hukumatning bu masaladagi qatʼiy siyosati hamda ijtimoiy-iqtisodiy sharoit taqozosi bilan yerlarni xususiy mulk sifatida rasmiylashtirish imkoni paydo boʻldi.

20. Hujjatda aytilishicha , xususiy yerlar faqat mulkdorning roziligi bilan davlat va jamoat ehtiyojlari uchun olib qoʻyilishi mumkin . Agar yer xususiylashtirilgan boʻlsa , endi binoning , mulkning kompensatsiyasini toʻlabgina , yerni davlat ehtiyojlari uchun olib qoʻyish imkoni boʻlmaydi . Bunda yerni mulkdordan sotib olish yoki boshqa yoʻl bilan uni rozi qilish kerak boʻladi . Agar rozi qilinmasa , uning yerini olib qoʻyish mumkin emas .

21. E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!