تحلیل جامعه‌شناسی ایدئولوژیک در شعر سهراب سپهری

تحلیل جامعه‌شناسی ایدئولوژیک در شعر سهراب سپهری
دکتر نضال جميل غضب و حسين علي نعمه
گروه زبان فارسی، دانشکده زبان ها، دانشگاه کوفه، کوفه، عراق و گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چكيده
سهراب سپهری، یکی از برجسته‌ترین شاعران معاصر ایران، با زبان شاعرانه و تصاویر بدیع خود، بازتاب‌دهنده‌ی تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دوران پهلوی است. شعر او، علاوه بر نگاه طبیعت‌گرایانه و عرفانی، دربردارنده‌ی تعامل با ایدئولوژی‌های اجتماعی و سیاسی آن زمان، همچون اسلام‌گرایی، ملی‌گرایی و سوسیالیسم است. این پژوهش، با بهره‌گیری از رویکرد جامعه‌شناسی ایدئولوژیک و تحلیل ساختاری و محتوایی، به بررسی تأثیرات این جریان‌ها بر شعر سپهری پرداخته و می‌کوشد تا چگونگی انعکاس نگرش‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه‌ی ایران را در اشعار او تحلیل کند. یافته‌ها نشان می‌دهد که شعر سپهری، با بهره‌گیری از زبانی نمادین و تصاویری شاعرانه، نه‌تنها نگاه فلسفی، عرفانی و زیبایی‌شناختی او را به نمایش می‌گذارد، بلکه روایتگر پیچیدگی‌ها و چالش‌های ایدئولوژیک جامعه‌ی ایران در دوران پهلوی نیز می‌باشد. تحلیل سروده‌های سپهری از منظر جامعه‌شناختی ایدئولوژیک، ابزاری ارزشمند برای درک تأثیر ساختارهای اجتماعی و ایدئولوژی‌های زمانه بر هنر و ادبیات معاصر فراهم می‌آورد. بنابراین؛ این پژوهش، به روش توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ی، تلاش دارد جامعه‌ی ایدئولوژیک بازتاب‌یافته در اندیشه و شعر سهراب سپهری را تحلیل کرده و نمونه‌های برجسته‌ای را ارائه نماید.
واژگان کلیدی: جامعه‌شناسی، ایدئولوژی، شعر معاصر ایران، زبان نمادین، سهراب سپهری.

دهمین کنفرانس بین المللی بررسی مسائل جاری زبان ها، زبان شناسی، ترجمه و ادبیات
13-14 بهمن 1403، اهواز
جهت اطلاعات بیشتر ، به وبسایت کنفرانس مراجعه شود:
WWW.TLLL.IR

1. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

41

لحتیل هعماجسانشی ایژولوئدیک رهپس بارهس رعش ردی
همعن یلع نیسح و بضغ لیمج لاضن رتکد
سراف نابز هورگی، بدا و نابز هورگ و قارع ،هفوک ،هفوک هاگشناد ،اه نابز هدکشنادیتا سرافی، ادز هدکشنبنا و
بدایتا ناسنا مولعی، سودرف هاگشنادی ا ،دهشم ،دهشمینار

هدیكچ
بارهس رهپس،ی یکی زا هتسجربنیرت نارعاش رصاعم ،ناریا اب نابز هنارعاش و ریواصت یدبع ،دوخ باتزابهدنهدی
تلاوحت ،یعامتجا یگنهرف و یسایس نارود یولهپ تسا .رعش ،وا هولاع رب هاگن تعیبطهنایارگ و ،ینافرع
هدنرادربردی لماعت اب یژولوئدیایاه یعامتجا و یسایس نآ ،نامز نوچمه لاسام،ییارگ یلمییارگ و ایسوسمسیل
تسا .نیا ،شهوژپ اب هرهبیریگ زا درکیور هعماجیسانش تخاس لیلحت و کیژولوئدیا،ییاوتحم و یرا هب یسررب
تاریثأت نیا نایرجاه رب رعش یرهپس هتخادرپ و یمدشوک ات یگنوگچ ساکعنا شرگنیاه یسایس ،یعامتجا و
یگنهرف هعماجی ناریا ار رد اعشار وا لیلحت دنک .هتفایاه ناشن یمدهد هک رعش هپس،یر اب هرهبیریگ زا ینابز
نیدامن و یریواصت ،هنارعاش هناهنت هاگن ییابیز و ینافرع ،یفسلفیتخانش وا ار هب شیامن یم،دراذگ هکلب رگتیاور
یگدیچیپاه و شلاچیاه کیژولوئدیا هعماجی ناریا رد نارود یولهپ یم زیندشاب .تهدورس لیلح زا یرهپس یاه
هعماج رظنمیرازبا ،کیژولوئدیا یتخانش دنمشزرا یارب کرد ریثأت یاهراتخاس یعامتجا و یژولوئدیایاه هنامز رب
رنه و تایبدا مهارف رصاعم یملاطم رب ینتبم و یلیلحت ـ یفیصوت شور هب ،شهوژپ نیا ؛نیاربانب .دروآ تاع
هناخباتکهعماج دراد شلات ،ییا یباتزاب کیژولوئد لیلحت ار یرهپس بارهس رعش و هشیدنا رد هتفایک و هدر
هنومنهتسجرب یاهدیامن هئارا ار یا .

ناگژاو یدیلک: هعماج،یسانش ،یژولوئدیا رعش رصاعم هپس بارهس ،نیدامن نابز ،ناریا.یر

1همدقم .
اهب ،رعش و تایبدباتزاب ناونعهدنهد ،تسایس و عامتجا ،گنهرف یهراومه یب یشقن ریسفت و کرد رد لیدب
افیا یرشب عماوج یاهراتخاسیمدننکهب ،یسراف رصاعم رعش .گنتاگنت لماعت رد ،یولهپ نارود رد هژیو لاوحت اب ت
شلاچ نایب یارب یبسانم رتسب و هتشاد رارق یسایس و یعامتجایگدیچیپ و اه مهارف یناریا هعماج یاهیم.دروآ
درهس ،نایم نیا ریرهپس با (1359 ـ1307،) هتسجرب رعاشرصحنم نابز اب ،رصاعم یهب و درفیاهریوصت
تیصخش هلمج زا ،هنارعاش عامتجا و تعیبط ،تیدرف نایم قیمع یطابترا هتسناوت وا رعش هک تسا ییاهادنک داجی.
بارهس یرهپس زا کدنا ینارعاش تسا هک رد نارود ،یگدنز نایم ناگدنسیون و نارعاش مهرصع ،دوخ هب یترهش
مکریظن تسد یمدبای .وا ار یرعاش بحاص کبس یمدنسانش هک هتسناوت تسا هشیدنایاه نیون ینافرع و یفسلف ار رد
رعش دوخ هبراک دریگ .ترهش وا رد یسلاس یگدنز یبداشا نانچ ریگارف یمدوش هک شراعشا هب یرایسب زا نابزیاه
ییاپورا همجرت یمددرگ و رتارفزا یاهزرم ،ناریا هبناونع هدنیامنی رعش یا نیوننار هتخانش یم،دوش اما نیا ترهش
چیههاگ وا ار یمن بیرفدهد .
فلاخرب یرایسب زا ناگدنسیون و نارعاش ،روهشم یرهپس زا ،دوخ یگدنز نارود رد ،هبحاصم تفگ،وگو و دقن
،لیلحت یرود یمدیوج و رتشیب شتقو ار رد ییاهنت تولخ و یم؛دنارذگ ای قرغ رد هعلاطم یم باتک ندناوخ وای ،دوش

2. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

42

رد ،توکس موب یشاقن ار شیپیور دوخ یمشقن ندیشک هب و دنارتسگیم راگنو.دزادرپ (،دامع 137۸ :7) وا زا نامه
یناوجون نارودیم شقن و رعش هب لدفصو یقوش و روش اب و دراپسخ زا ناشخرد یراثآ ،رنه ود ره رد ،ریذپان دو
هبیم یاجنیمزرس هب یدامتم یاهرفس اب یو .دراذگهن ،تسدرود یاهقفا اهنتهزات یاهشیپ رنه و گنهرف زا یا یور
یم دوخ نابطاخمهشوت هکلب ،دیاشگنارگ یایم هارمه هب زین یناهج رنه و بدا زا اهب .دروآ(شنادهوژپ ،13۸3 :497)
بارهسیرهپسهعومجم رعاش ، فورعم یتشهتکباوخ یگدنز ؛گنر گرم( با ؛هودنا قرش ؛باتفآ راوآ ؛اه
)هاگن ام ،چیه ام ؛زبس مجح ؛رفاسم ؛بآ یاپ یادص ،نابز یعون ،یتنس رعش یاهزرم زا روبع اب خ دیدج قلیمدنک
تعیبط ،ینافرع رصانع نآ رد هکهب یعامتجا و هنایارگهنوگیم رارق مه رانک رد نیدامن یا .دنریگ ،یدباع(13۸4: 56 )
رد واهدورسیاه ناهج ،دوخینیبیم هئارا یدعُبدنچ یاهن هک دهدییابیز و تعیبط هب اهنت یهاگن نآ یاه
شیاتسباتزاب هکلب ،دراد زیمآهدنهدنایرج یهنامز یعامتجا طیارش و کیژولوئدیا یاه شیوخ یتسا. رد یرهپس
مگ نایمهدمع لکش هک ـ اهزرم یگدشدننام ،ـ تسوا رنه ی اع و ملاع نیا نیب هک تسا هتشگرس یناسنا ،لااب ملن ه
یم یقلطم فاکشنآ نیب یلصاف دح هن و دنیب .تسا لئاق ود(یعیفش ،ینکدک1370 :543) هعماج رد یرهپس هک یا
تسیز نآیمدنکنایرج و اهداضت زا رثأتم ،ملاسا نوچمه نوگانوگ یرکف یاهیلم ،ییارگ مسیلایسوس و ییارگتسا ؛
یرجنالکش رد هک ییاهنردم ناریا یسایس و یگنهرف تیوه یریگ، ییازسب ریثأت .دراد
نامزاس زا یبیکرت هعماج ،لادگیم لئوج هاگدید زاهب کیره هک تسا یعامتجا یاه و تردق زا ،لقتسم تروص
رد یعامتجا لرتنک ،ساسا نیا رب .دنرادروخرب یعامتجا لرتنک یارجا یارب ییلااب لمع یدازآ اجهعم هب یلکش
هورگ یوس زا و سناجتمانیم ارجا نوگانوگ یاهنیا نایم یعامتجا لرتنک تردق تسا نکمم ،نیا رب نوزفا .دوش
هورگ .دشاب هدش میسقت اه(199۸ ,Migdal )
هن یرهپس راعشا هکنیا هب هجوت ابهبنج اهنتییابیز یاهیتخانش، هاگدید هکلبوا کیژولوئدیا و یعامتجا یاه ن ار زی
یم سکعنمنکنهعماج لیلحت ،دیم وا راعشا کیژولوئدیا و یتخانشقیمع کرد یارب یهار دناوتهعماج زا رت رد ناریا ی
.دروآ مهارف یولهپ نارودهتفگ هبنت ،یرهپس بارهس ؛سلاپ وبمر یخن و هدنژ شوپیم رود ار یتنس تایبدا یامن دزادنا
یم و ینشاچ اب ،هنارعاش نایب رد دناوتکح و نافرع ،هفسلف ،یثایغ( .دزادنارد ون یحرط ،تم13۸7 :19)
رب زکرمت اب شهوژپ نیاهدورسیاه یم شلات ،یرهپس هنوگچ هک دهد خساپ شسرپ نیا هب ات دنک
یژولوئدیامز یسایس و یعامتجا یاههتسجرب رعاش نیا راعشا رد ،هنا،رصاعم ی هتفای باتزاب هنوگچ وا و دناب ینابز ا
نیدامنریوصت ویاه نایرج نیا ،هنارعاشهب ار اهسا هدیشک ریوصت.ت تسب همدقم نیایم مهارف یر یسررب یارب دنک
هب یرهپس شقنتعیبط رعاش کی ناونعناسنا و ارگنایرج اب لماعت رد هک روحم یریوصت ،دوخ نامز یعامتجا یاه
هعماج زا هیلادنچ و ایوپناریا ی، هئارایمدهد.

1.1م نایب . هلئس
،رعش هبناونع یکی زا ینغنیرت و نیرترثؤم بلاقیاه ،یرنه هراومه هنیآی مامتیامن تلاوحت و شلاچیاه
یعامتجا و یگنهرف هدوب تسا .هبهژیو رد تایبدا رصاعم ،ناریا رعش یهاگیاج هژیو رد ناساکع تارییغت یسایس و
یعامتجا هتشاد و هتسناوت تسا هبناونع یرازبا یارب ردک نایرجیاه کیژولوئدیا معل .دنک رد نیا ،نایم بارهس
،یرهپس رعاش هتسجربی ،ارگون اب ینابز صاخ و یریواصت هتخیمآ اب ،نافرع هفسلف و تعیبط،ییارگ نارود مطلاترپ
یولهپ ار هبریوصت یمدشک .نیا،هرود هعماجی ناریا ار رد هنایمی لباقت یژولوئدیاییاه دننام ملاساییارگ،
یلمییارگ لاربیل و مسیلایسوس رارق هداد .تسا (،یدنغزا 1379 :112)
هعماجی نارود ،یرهپس یراتخاس هدیچیپ و هیلادنچ دراد هک تحتریثأت تسایسیاه هعسوت،هنابلط

3. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

43

نویسازینردم و بوکرس یگنهرف .تسا رد نینچ ،ییاضف نایرجیاه یرکف بلاغ شلات دنراد ات تیوه یگنهرف و
یعامتجا مدرم ناریا ار لکش دنهد ای فیرعتزاب دننک .نیا ،تلاوحت یب،کش ریثأت یقیمع رب رنه و تایبدا
یمندراذگ و نارعاش ار هب یرگنزاب رد شقن و هاگیاج دوخ رد ،هعماج یماو.دنراد
یرهپس رد نینچ ،یطیارش اب یدرکیور توافتم زا مهنارصع ،دوخ هبیاج دورو میقتسم هب لئاسم یسایس و
،یعامتجا زا ینابز نیدامن و یزاسریوصتیاه هنادنمرنه هدافتسا یمدنک ات هاگن دوخ به نیا شلاچاه ار هبیلکش
میقتسمریغ نایب .دیامن فلاخرب نارعاش یدهعتم هک اراکشآ زا نایرجیاه یسایس تیامح ای اداقتن یم،دننک وا اب
نتخیمآ یمیهافم ینافرع و تعیبط،ارگ مهنامز زا ایژولوئدییاه ،بلاغ هلصاف میدریگ و اهنآ ار رد نطب زناب
هنارعاشی دوخ باتزاب یمدهد.
اب نیا،دوجو شهوژپیاه نیشیپ رتشیب رب هبنجیاه ینافرع و ییابیزیتخانش راثآ یرهپس زکرمت هتشاد و رتمک
زا رظنم هعماجیسانش کیژولوئدیا هب لیلحت راعشا وا یمدنزادرپ .نیا یلاح رد تسا هک راعشا ،یرهپس هبهژیو رد
بلاق نابز نیدامن و ریواصت ،هیلادنچ باتزابهدنهدی یاهراتخاس یعامتجا و لوئدیایژویاه نارود وا دنتسه. نیا
شهوژپ یمدشوک هب نیا عوضوم دزادرپب هک درکیور یرهپس رد دروخرب اب نایرجیاه یرکف و کیژولوئدیا بلاغ
،هنامز هچ یشقن رد لکشگیری شرگن یفسلف وا هتشاد تسا.

2.1شهوژپ فده و تّیمها ،ترورض .
هشیدنا قمع هب دورو یارب یهار هراومه رعش لیلحت رعاش هکارچ ؛تسا هدوب هعماج کی یاهرواب و اهنه اهنت
باتزابهدنهدی هکلب ،یدرف تاساسحاهنیآی هغدغد زاشزرا ،اهشلاچ و اههنامز یاهی رهس رعش .تسا شیوخ با
یرهپس زینیم شیامن هب ار یدرف یاهزرم زا رتارف یناهج ،عیدب ریواصت و فیطل نابز اب ،هج ؛دراذگد هک ینا نآ ر
مهرد هعماج و تعیبط ،ناسنا نایم تلاماعت هدینت هدش ت اب هارمه ،یرهپس تسیز نارود .تسامطلا یعامتجا یاه
شکمشک و یسایس وهبرصحنم یرتسب ،کیژولوئدیا یاه درفلکش یاربف وا رنه یریگ مهاریمدروآ نیا ترورض .
قیمع مهف رد شهوژپطابترا نیا رتاه یم کمک ام هب هک یمهف ؛تسا هتفهنهن ار یرهپس رعش ات دنکهب اهنت ناونع
یرثایبداهب هکلب ،برجت زا یدنس ناونعهیاه مز یگنهرف و یعامتجااهنشا، لیلحتهعماج( یبداارف ،یتخانش
ناورنشمییامن )هریغ و یکیژولوئدیا ،یتخا.
تیمها شهوژپ نیا یم زین ارناوت رد دنویپ نایم تایبدا و هعماجیسانش تسجوجو ؛درک اریز ،رعش هبناونع
هنیآیا زا ،تاساسحا اهرواب و هشیدنایاه کی ،هعماج یشقن یبلیدب رد تخانش یمعقرت هیلایاه یگنهرف و
یعامتجا افیا یمدنک .رد یان ،نایم بارهس ،یرهپس اب هرهبیریگ زا ینابز هنارعاش و یریواصت ،نیدامن رتارف زا
فیصوتیاه ،یتخانشابیز هب باتزاب شسرپاه و مطلاتیاه کیژولوئدیا و یعامتجا رودنا دوخ یمدزادرپ . ؛عقاورد
تیمها لیلحت هعماجهناسانش زا هدورسیاه وا رد نیا تسا هک هولاع رب تخانش یندیا ینورد ،رعاش هچیردیا
هبیوس کرد رتهب تلاوحت ،یخیرات یسایس و یگنهرف هعماجی ناریا رد هرودیا ،مطلاترپ زاب یمدنک .نیا
،شهوژپ اب یهاگن ون هب راثآ ،یرهپس هناهنت هب کرد هرتسگی هشیدنا و رنه وا کمک یم،دنک هکلب یهار یارب
یهاگآ زا لماعت هدیچیپی تایبدا و اتخاسیاهر یعامتجا رد ناریا ،رصاعم مهارف یمدروآ.
فده نینچمه نیا ،شهوژپ ندوشگ قفایاه هزاتیا رد کرد رعش بارهس یرهپس ؛تسا یرعش هک رتارف زا هژاو،اه
ناهجینیبیا قیمع و هیلادنچ ار باتزاب یمدهد .نیا شهوژپ یمدشوک ات اب یلمأت هعماجهناسانش رد راعشا ،وا دنویپ
نایم ییابیزیسانش هنارعاش و تیعقاویاه یعامتجا نارود یولهپ ار راکشآ دنک .فده نآ تسا هک اب لیلحت ریثأت
نایرجیاه کیژولوئدیا دننام ملاسا،ییارگ یلمییارگ و مسیلایسوس رب رعش ،یرهپس یشقن هک نیا نایرجاه رد

4. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

44

لکشیهد هب ،رکفت یرگریوصت و مایپیاه وا ،دنراد نشور دوش .ردنیا ؛تقیقح ،شهوژپ هب لابند نآ تسا هک رعش
یرهپس ار هناهنت هبناونع یرثا ،یبدا هکلب هبهباثمی یدنس یخیرات و یعامتجا یسررب دنک و زا نیا ،رذگهر یهار هب
یوس کرد قیمعرت زا طابترا نایم ،تایبدا هعماج و یژولوئدیا رد ناریا ،رصاعم دیاشگب.

3.1شسرپ .شهوژپ یاه
نیا فده اب شهوژپهعماج لیلحتش رد کیژولوئدیا یسانش ،یرهپس بارهس رع هب خساپ لابند هبشسرپیاه تسا ریز:
1 .رعش بارهس یرهپس هنوگچ باتزابهدنهدی تلاوحت ،یعامتجا یگنهرف و یسایس رودنا یولهپ ؟تسا
2 .بارهس یرهپس رد راعشا دوخ هنوگچ اب یژولوئدیایاه جیار ،هنامز نوچمه ساملا،ییارگ یلمییارگ و
،مسیلایسوس لماعت رارقرب یم؟دنک
3 .ایآ راعشا یرهپس ار یمناوت هبناونع هنیآیا زا یگدیچیپاه و ضقانتیاه هعماجی ناریا رد نارود یولهپ
لیلحت ؟درک
4 .ریواصت تعیبطهنایارگ و نابز ینافرع رد راعشا یرهپس هچ یشقن رد لاقتنا مایپیاه ژولوئدیاکی و یعامتجا
؟دنراد
5 .ایآ یمناوت رعش یرهپس ار هبناونع یدنس یبدا یارب لیلحت یاهراتخاس وئدیاکیژول و یگنهرف هعماجی
رصاعم ،ناریا رظنرد ؟تفرگ

4.1هیضرف .شهوژپ یاه
رب شسرپ و شهوژپ فده ساساحرطم یاههیضرف ،هدشیم هئارا ریز یاهدنوش:
1. بارهس یرهپس اب هرهبیگیر زا نابز ینافرع ،نیدامن و تعیبط،هنایارگ هبتروص میقتسمریغ هب دقن
یژولوئدیایاه جیار هنامز دننام ملاسا،ییارگ یلمییارگ و مسیلایسوس ش ردیم دوخ رعدزادرپ.
2 .رعش یرهپس هولاع رب نایب ییابیز،هناسانش هنیآیا زا یریگردیاه یرکف و کیژولوئدیا هعماجی نارود دوخ
تسا هک هتسناوت یمایپ ناهجلومش و یگنهرفارف هئارا دهد.
3 .یژولوئدیایاه عونتم و داضتم هعماجی نارود ،یولهپ یریثأت میقتسم رب ،نابز خاسرات و یاوتحم یرعش
یرهپس دنراد.
4 .فلاخرب نارعاش کیژولوئدیا ،رصاعم یرهپس اب ینابز کیژولوئدیا هب هغدغدیاه یناسنا و یعامتجا
میدزادرپ هک رتارف زا تیدودحمیاه یسایس و یگنهرف نارود یولهپ تسا.
5 .رعش ،یرهپس اب هرهبیریگ زا ریواصت عیدب و نابز ،دولآزمر هب هدنناوخ ناکما دربتشایاه هیلادنچ زا تلماع
نایم ،رنه یژولوئدیا و هعماج ار یمدهد.

5.1شهوژپ شور .
نیا ،شهوژپ زا عون یفیک و یلیلحت اتس و اب هرهبیریگ زا شور یلیلحت ـ یفیصوت لاطم وهناخباتک تاع ربتعم یا
هعماج و یخیرات ،یبدالیلحت هب ،یتخانش هعماجبارهس رعش رد کیژولوئدیا ی ،یرهپس یم.دزادرپ

5. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

45

6.1هنیشیپ .شهوژپ ی
بارهس یرهپس یکی زا نارعاش هتسجربی رصاعم تسا هک راثآ و هشیدنایاه وا رد ایسبیر از شهوژپ،اه باتکاه و
،تلااقم دروم یسررب و لیلحت رارق یمدریگ .رد رانک نیا ،تاعلاطم هعماجی ناریا رد نارود یولهپ زین هبهژیو رد
هنیمزی یژولوئدیا و تلاوحت یعامتجا و ،یسایس عوضوم شهوژپیاه یرایسب ،تسا اما نکاتنو شهوژپ
یمیقتسم هک هب لیلحت هعماجولوئدیا یکیژ رد رعش بارهس یرهپس ،دزادرپب ماجنا شنهد تسا .نیا شهوژپ
شلات یمدنک ات اب هرهبیریگ زا تاعلاطم ،نیشیپ یماگ ون رد نیا اتسار اب .درادرب نیا،لاح یخرب شهوژپاه و
عبانم ،هدافتسا دروم دنترابع زا:
( نایماهاربآ13۸9 باتک رد )ناریا نیب ود بلاقنااب ، درکیور هعماجیسانش ،یسایس تلاوحت ناریا زا بلاقنا
هطورشم ات بلاقنا یملاسا ار لیلحت یمدنک .نایماهاربآ رد نیا ،رثا ناینبیاه یعامتجا و یخیرات تسایس ناریا ار
رد هسشخب بلاقنا ات هطورشم بلاقنا زا ؛هدمع57، یسررب هدرک و تاریثأت یژولوئدیایاه فلتخم ار رب هعماج و
یاهراتخاس جایعامت و یسایس یم یسرربدنک. ( ناجرگ13۸9نایاپ رد )همان ی« بارهس راعشا ییانعم لیلحت
یرهپس »یسررب هب راکفا و هشیدنایاه یرهپس لماش ناهج،ینیب ،ییارگدامن تعیبط،ییاتس ،نافرع نامرآ،ییارگ
ریطاسا و ییارگزمر رد تشهباتک یم یرهپسدزادرپ و زا هیوازیاه ،فلتخم ورسدهیم ریسفت ار وا یاه .دنک
( یورعلا2012 باتک رد ).مموهفم ایجولویدیلااهب ، یسررب یتسیچ یژولوئدیا یمدزادرپ و شلات یمدنک اب میسرت
هنیشیپ زا یلک طوطخی یخیرات موهفم ،یژولوئدیا یناعم ددعتم نآ ار نشور دزاس .یورعلا در نیا ،رثا ولوئدیایژ
ار رد بوچراچ ،یبسانم رعتفی یمو دنک ناکما هدافتسای یدربراک نآ،ار لیلحت یمدیامن. ( ینیما13۸6) رد
باتکیولهپ نارود رد ناریا یعامتجا و یسایس تلاوحتتلاوحت و یعامتجا و یسایس لئاسم هب ، ا یشاند اهنآ ز ر
هعماجیم هراشا نامز نآ ناریا ی( یرهپس .دنک13۸9 رد )تشهباتکهشیدنا ، ،اهرواب ،اهنامرآ ،یسایس یاه
هدورس رد ار دوخ یژولوئدیا و یگنهرف ،یعامتجایم یراج شیاهیلحت یارب یبسانم رتسب هک عبانم ریاس و دنک ل
هدومن مهارف شهوژپ نیاا اهنآ هب نایاپ رد و دنایم هراش .دوش

2)عوضوم یلیلحت شزادرپ( یرظن ینابم .
ینابم یرظن شهوژپ نیا عوضوم اب«هعماج لیلحتیرهپس بارهس رعش رد کیژولوئدیا ی »رب ود وحمر یلصا انب
هدش تسا :لیلحت یژولوئدیا هبناونع کی موهفم یدیلک رد مولع یعامتجا هعماج وو یتخانش یسررب باتزاب نآ
رد رنه و تایبدا .نیا ود ،روحم هناهنت بوچراچ یلیلحت یبسانم یارب یواکاو رعش ارعاشهب رصاعم نبارهس هژیو
پسیره رد لماعت اب تلاوحت کیژولوئدیا نارود وا مهارف یم،دنروآ هکلب یمدنناوت هبناونع یرازبا رثؤم بیار لیلحت
هطباری نایم رعش و یاهراتخاس ،یعامتجا یگنهرف و یسایس هب ،زینراک دنور .

1.2 یژولوئدیا لیلحت .
،یژولوئدیا یموهفم هیلادنچ و یدعُبدنچ تسا هک رد مولع تجایعام و یناسنا یهاگیاج هژیو دراد. هژاو نیارد
موهفم هدرتسگ،شا هب هعومجمیا زا ،اهرواب شزرانامرآ ،اه،اه شرگنماظن و اهیرکف یاه هک دراد هراشا هبروط
میقتسم ای ،میقتسمریغ شرگن و اهراتفریاه یدرف و یعمج ار تیاده یمدنک . ،یناجیلع(13۸0 :122) نیا
،موهفم هبیوهژ رد نارودیاه یخیرات ،لوحترُپ یشقن نیداینب رد لکشیهد هب یاهدنور یعامتجا و یسایس افیا
یمدنک و زا نیمهور لیلحت نآ رد راثآ ،یبدا یمدناوت رگنایامن طباور هدیچیپ نایم رنه و هعماج دشاب. « یژولوئدیا
تسیسکرام دزنخسم و بذاک یهاگآ موهفم هب تسخن ،هیلوا یاههدشی هقبط یعامتجا لئاسم هرابرد صاخ یا

6. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

46

دوب، هعماج موهفم سپس .دش مک نآ یفنم ییانعم راب نامز رورم هب یلویب و یتخانشفرطاهن هب هک تفای یا
هعومجمی هشیدنایم هتفگ ییاهرادنپ و اههدوت هک دشی هرابرد مدرمی دنراد هعماج. »( :نامه123 )
رد نیا ،هنیمز لیلحت کیژولوئدیا هناهنت هب هعلاطمی یداقتنا میهافم و هیرظنیاه کیژولوئدیا کمک یم،دنک
هکلب کرد ام زا هوحنی یراذگریثأت و باتزاب اهنآ رد رنه ار زین یصاخ قمع یمدشخب .رد رنه و هبهژیو رد ،رعش
یژولوئدیا هبناونع ییورین کرحم یمدناوت هبتروص میقتسمریغ زا قیرط ناشنه،اه هدامنا و ،نیماضم هب ردک ام زا
خیرات و ،هعماج کمک دنک.
رد نارود یولهپ هک هعماجی ناریا راچد تارییغت یعامتجا و یگنهرف یدایز یم،دوش رعش بارهس یرهپس اب
یهاگن هنارعاش و ،هدیچیپ هب یعون زا نیا تارییغت و تلاوحت کیژولوئدیا شنکاو ناشن یمدهد و اهنآ ار رد
هیلایاه قیمع رعش دوخ یم سکعنمدنک. هب ؛همادا رد لیلحت یرظن ینابم یلصا روحم ود هب ،رصتخم روط
یم ،تایبدا و رنه رد نآ باتزاب و یژولوئدیا درکراک و موهفم ینعی ؛یژولوئدیا .میزادرپ

1.1.2یژولوئدیا درکراک و موهفم .
یژولوئدیا هب ،یدعُبدنچ یموهفم ابناونع کی ماظن یرکف ای عومجمهیا زا ،اهرواب ردیک ریگارف زا ناهج و اورطب
یعامتجا هئارا یمدهد و ًابلاغ رد رتسب تردق و تسایس هب دیلوتزاب ای رییغت تابسانم جایعامت یمدزادرپ . یژولوئدیا
یم ارنآ دننام ناوتیم هفسلف و یعامتجا مولع گنهرف رد هک یزیچدرک فیرعت ،دیآهصلاخ : ی زا یهورگ
تفرشیپاه ،هشیدنااهشور و تاداقتعا ، یاهندیشیدنا یهورگ ره یارب؛ لم کی دننامت، هورگ کی ،صاخرشق زا ی
هعماج، ًلاومعم هک یسایس بزح ای یبهذم هورگ بداع هت موسر و مسر و اهتسبدراد یگ. ،دیعس(1944 :م149)
یژولوئدیا رد هداسنیرت ،دوخ موهفم و انعم یبوچراچ زا هدیااه و اهروابتس هک هب ناسنااه کمک یمدنک ات
ناهج فارطا دوخ ار ریسفت دننک و هب شنکیاه یعامتجا تسد دننزب. یم عقاورد،یژولوئدیا ؛تفگ ناوت یهار
یارب یهدنامزاس هعماج و لامعا اهراجنه و شزرااه رد نایم دارفا و هورگاه هئارا یمدهد .زا هاگن للهادبع ،یورعلا
یژولوئدیا یرازبا اتس یارب مهف و ییامنزاب تیعقاویاه یعامتجا و یسایس هک تاریثأت نآ رد لکشیریگ تینهذ
دارفا و ،عماوج ریذپانراکنا .تسا (،یورعلا 2012م :15 )نیا ،موهفم هناهنت هبهباثمی هیرظنیزادرپ هرابردی ،ناهج
هکلب هبناونع ییورین ییارجا هک ،رنه تایبدا و گنهرف ار لوحتم یمک،دن تّیمها یمدبای.
رد نارود ،یولهپ هعماجی ناریا اب هس نایرج هدمعی کیژولوئدیا هکبش(نامزاس زا یا ذوفن هک )یعامتجا یاه
تحت ،هعماج فلتخم حوطس رب ار نآ ریثأت و تلودیم رارق ریثأتهجاوم ،دنهد تسا :ملاساییارگ
(1)
، یلمییارگ
(2)

و مسیلایسوس
(3)
. ،یدنغزا(1379 :121کیره ) زا نیا نایرجاه شلات دنراد ات یانعم یصاخ از تیوه یناریا و
هعسوتی یعامتجا هئارا دنهد .نیا نایرجاه هبهژیو رد ههدیاه ینایم و ینایاپ تموکح ،یولهپ رب رنه و تایبدا نزی
یدایز ریثأت یمدنراذگ و ببس یمدنوش هک نادنمرنه و ،نارعاش هتساوخ ای ساوخان،هت رد دروخرب اب نیا
یژولوئدیا،اه هاگیاج دوخ ار فیرعتزاب .دننک (،نایماهاربآ 13۸9 :235 ـ223)
یژولوئدیا هبناونع یکی زا لماوع نیداینب رد ماظنیاه یعامتجا و ،یگنهرف شقنیاه یعونتم افیا یم هک دنک
یمداجیا هب ناوت تیوه هیجوت ،یعمج تردق و تیعورشمیشخب هب ماظناده ،اهتی شنُک دقن ،یعامتجا و تمواقم
شقن نیا زا مادکره .درک هراشا هریغ وپ نارود ناریا رد ًلاثم ؛دنراد لقتسم و صاخ یفیرعت ،اهتفگ ،یولهنام ییاه
یلم دننامملاسا و ییارگهب ییارگیژولوئدیا ناونعتیوه ،هتسجرب یاهیم لکش هعماج رد ار یداضتم یاه دنهد
ه داجیا هب زاین هک .دنتسه کرتشم تیوه و قلعت ساسحا و یعمج تیو

7. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

47

یم هتفگ یژولوئدیا زا یرگید فیرعتزاب ردیژولوئدیا :هک دوش هب هعومجمیا زا هشیدنااه هراشا دراد هک فده
نآ داجیا دنویپ نایم یاهرواب یمومع و یاهراتفر مدرم تسا .نیا موهفم هبناونع یرازبا یارب حیضوت و یبایزرا
تیعضو متجایعا تسا و هب مدرم کمک یمدنک ات قوقح یعامتجا دوخ ار رتهب کرد دننک .،نینچمه یژولوئدیا
همانربیا یارب درکلمع یعامتجا و یسایس هئارا یمدهد هک اب طیارش و یاهزاین ،هعماج گنهامه .تسا (O’Neill,
2020: 5-6)
موهفم ؛عقاورد و درکراک یژولوئدیا رد لیلحت عماوج یناسنا شقنی یدیلک افیا یمدنک .اب لیلحت یژولوئدیااه
یمناوت هب یکرد قیمعرت زا یاهراتخاس یعامتجا و یگنهرف و نینچمه زا باتزاب نیا ساهراتخا رد رنه و ،تایبدا
تسد تفای .نیا بوچراچ ،یلیلحت رد شهوژپ ،رضاح ناکما یواکاو رعش بارهس یرهپس و کرد هطباری نآ اب
تلاوحت یعامتجا و کیژولوئدیا ناریا رصاعم هب ،اریبوخ مهارف یمدنک.

2.1.2 تایبدا و رنه رد یژولوئدیا باتزاب .
روحم مود ینابم یرظن نیا شهوژپ هب یسررب باتزاب یژولوئدیا رد رنه و تایبدا صاصتخا دراد .هرن و ،تایبدا
هبهژیو رد عماوج راچد تلاوحت ،یعامتجا ییاضف یارب باتزاب یژولوئدیااه مهارف یمدنروآ .نیا باتزاب یمدناوت
میقتسم ای میقتسمریغ اهدامن قیرط زا و دشاب و ریواصت هب دقن یاهراتخاس یعامتجا و یسایس ب؛عقاورد .دزادرپ
رنه و تایبدا اب بیکرت ییابیزیسانش و موهفم،یزاس تیفرظ ییلااب یارب دقن و ابییامنز تلاوحت یعامتجا و
ماظن و یرکف یاهدنراد یگنهرف .
،تایبدا هب رعش هژیوهبلیلد تیهام نیدامن و هیلادنچی ،دوخ هبناونع یکی زا ناکرا یلصا ،گنهرف یرتسب
بسانم یارب ییامنزاب و دقن یژولوئدیااه تسا .رد اجنیا ،رعاش مه هبناونع کی درف خقلا و مه هبناونع یوضع زا
،هعماج تحتریثأت طیارش کیژولوئدیا نامز دوخ تسا. ،رعاش ؛عقاورد هبناونع یوضع زا ،هعماج زا نایرجیاه
یعامتجا و کیژولوئدیا ریثأت یم؛دریذپ اما رد نیع،لاح اب تیقلاخ دوخ یمدناوت یژولوئدیااه ار هب شلاچ بدشک ای
فیرعتزاب دیامن .
،نیاربانب ینابم یرظن نیا شهوژپ هبروط مهنامز مه رب لیلحت یژولوئدیا م( موهفو و )درکراک مه رب باتزاب
نآ رد رنه و تایبدا دیکأت دراد و یمدناوت مشچیزادنا عماج و یملع یارب کرد عقیمرت رعش بارهس یرهپس و
هطباری نآ اب تلاوحت یعامتجا و یسایس ناریا نارود ،یولهپ مهارف دروآ.

2.2 .هعماج لیلحتهشیدنا رد کیژولوئدیا یسانش س بارهس رعش ویرهپ
رد ناریا ،رصاعم تلاوحت کیژولوئدیا نارود یولهپ رب یرایسب زا نارعاش هبریثأت ،یرهپس بارهس هژیو یرایسب
دراد .بارهس ،یرهپس اب یدرکیور یفسلف و ،ینافرع هبروط صاخ هب شنکاو رد ربارب نیا حتتلاو یمدزادرپ .هاگن وا
هب تعیبط و یتسه،یسانش رد نیعلاح هک هنارعاش و یرنه ،تسا یباتزاب زا هغدغدیاه یعامتجا و کیژولوئدیا
زین دراد.
،یرهپس اب نابز هنارعاش و ریواصت ،عیدب هبرهاظ زا تسایس و یژولوئدیایاه هنامز هلصاف یم؛دریگ اما
هدورسیاه وا رگنایامن یریگرد ینهذ اب یلئاسم نوچمه ،تیوه تیونعم و نارحبیاه یعامتجا تسا .،وا اب أتدیک
رب تدحو ناسنا و ،تعیبط یلباقت نایم شزرایاه یتنس و ییارگون داجیا یمدنک هک دوخ یباتزاب زا یریگردیاه
کیژولوئدیا هعماجی ناریا .تسا (،یقوقح 13۸5 :51)

8. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

4۸

رعش یرهپس رد نیا ،رتسب یقیفلت تسا زا ،نافرع تعیبطییارگ و هفسلف، هک هبرهاظ زا یژولوئدیا هلصاف یمریگ؛د
اما رد نطب ،دوخ باتزابهدنهدی شنت،اه ضراعتاه و نامتفگیاه کیژولوئدیا نارود تسوا .نافرع ،یرهپس زا یادج
هکنآ هار یزیرگ زا هطلسی یسایس ـ یعامتجا هب رظن یم،دسر هبیلکش میقتسمریغ هب ندق نارحب یتیوه هعماج رصاعم
یم زیندزادرپ .تعیبط نینچمهییارگ ،وا یدامن زا شلات یارب تشگزاب هب تلاصا سناینا رد ربارب نامتفگیاه هتینردم و
یدامییارگ تسا هک رد نآ نارود رد لاح لکشیریگ .دنتسه (،ناجرگ 13۸9 :33)
شهوژپ ؛عقاورد اب رضاح هیکت رب هیرظنیاه یعامتجا و ،یبدا رد یپ نآ تسا هک شقن دیایژولوئ رد رعش
یرهپس ار یسررب دنک .نیا درکیور کمک یمدنک ات زا یارو اهدامن و ریواصت رعش ،وا هب شیتخان قیمعرت زا
نامتفگیاه بلاغ یعامتجا یگنهرف ـ نارود ،یولهپ تسد میبای .رعش ،یرهپس امهنهنوگ هک رد رتسب تعیبط و
نافرع هدناوخ یم،دوش رد یوترپ لیلحت هعماج،یتخانش لماح مایپییاه تسا هک زا یژولوئدیایاه هنامز رثأتم
تسا و هاگ اهنآ ار هب شلاچ یمدشک. زا نیا،ور یسررب رعش بارهس یرهپس زا رظنم دیاکیژولوئ یمدناوت هب کرد
قیمعیرت زا طیارش یعامتجا و یسایس ناریا رد نارود ،یولهپ کمک دنک .هبیم رگید ینایب،یرهپس ؛تفگ ناوت اب
هدافتسا زا نابز نیدامن و ریواصت بیز،ا هبروط میقتسمریغ هب دقن نامتفگیاه کیژولوئدیا نارود دوخ یمدزادرپ و اب
هاگن یفسلف و ،یرنه هب نییبت یگدیچیپیاه ینهذ و یعامتجا هعماج ،ناریا یم هراشا .دنک

1.2.2هعماج لیلحت .هشیدنا رد کیژولوئدیا ی یرهپس بارهس ی
بارهس یرهپس یرعاش تسا هک رد رتسب تلاوحت ،یعامتجا یگنهرف و یسایس ناریا نارود ،یولهپ هب قلخ یراثآ
یمدزادرپ هک هاگ رد داضت و هاگ رد مهینیشن اب یژولوئدیایاه هنامز رارق یمدنریگ .یمیرهپس ؛تفگ ناوت رد یکی
زا مطلاترپنیرت هرودیاه یخیرات ناریا یگدنز یم؛دنک ینارود هک یژولوئدیایاه یسایس و یعامتجا، هعماج ار
تحت هطلسی دوخ یمدنریگ .زا کی،وس شلاتیاه تموکح یولهپ یارب یزاسون نهرفیگ و ،یداصتقا یتیوه
هناگود و هاگ ضقانتم یارب هعماج داجیا یمدنک و زا یوس،رگید نایرجیاه ملاسا،ارگ یلمارگ و پچ،ارگ کیره
شلات یمدننک تیاور دوخ ار هبناونع هارلح تلاکشم ج،هعما حرطم دننک .عقاوردنارود ؛ یگدنز ،یرهپس راشرس
زا دروخرب نامتفگیاه فلتخم کیژولوئدیا ؛تسا زا مسینردم و یلمییارگ یولهپ تفرگه ات ملاسا،ییارگ
مسیلایسوس و شبنجیاه پچارگ . ،یمشاه(1390نیا ) طیارش ،هدیچیپ هعماجیا ار میسرت یمدنک هک رد ،نآ
یژولوئدیااه هناهنت هبناونع نامتفگیاه بلاغ لمع یم،دننک هکلب رد بسک ،یگدنز رنه و هشیدنایاه یدرف و
یعمج زین راذگریثأت یمدنشاب. رد نیا ،رتسب رنه و تایبدا زین هب ینادیم یارب اتزابب نیا شکمشکاه لیدبت
یمدوش .
رد نینچ ،یرتسب یرهپس یدرکیور صاخ و هبرصحنمدرف یمدریگ .وا هبیاج هلابندیور زا نیا نایرج،اه
یریسم توافتم یمربدنیزگ هک رگناشن یعون تمواقم رد ربارب یژولوئدیایاه یمسر و نامتفگیاه بلاغ تسا. و ی
فلاخرب یرایسب زا نارعاش مه یسایسرصع دوخ هک هبمیقتسم روط هب لئاسم سایسی و کیژولوئدیا یم،دنزادرپ
هبرهاظ زا یریگرد اب متفگنایاه کیژولوئدیا یرود یماب و دنک ینابز امننید و ینافرع هب دقن میقتسمریغ اجهعم
و هنامزی شیوخ یم؛دزادرپ هعماجیا هک رد ،نآ ضقانتاه و شکمشکیاه ،کیژولوئدیا تیوه یگنهرف و یعامتجا
مدرم ار تحتریثأت رارق یمدهد.
هدورس ؛عقاوردیاه ،یرهپس لماح یداقتنا قیمع و یفسلف تبسن هب تیعضو ناسنا رد هعماجیا کیژولوئدیا
تسا .وا اب هدافتسا زا ریواصت هنارعاش و نابز ،دولآزمر زا ناسنا توعد یمدنک ات زا یاهانگنت کیژولوئدیا ارفرت دور و
هب یاهانعم قیمعرت یگدنز و ،تعیبط هجوت دنک.

9. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

49

دیاب ـ بشما مورب
دیاب بشما ینادمچ ار هک هب هزادنای ییاهنت نم اج ،دراد مرادرب
و هب یتمس مورب
هک ناتخرد یسامح ... تسادیپ
یم نیاربانبهعماج ؛تفگ ناوتی کیژولوئدیا بارهس ،یرهپس هعماجیا تسا هک رد ،نآ یژولوئدیایاه ،فلتخم
اب یاعدا هئارای هارلح یارب ،تلاکشم هب لابند تهجیهد هب اهراتفر و یاهرواب سنانا دنتسه .اما ،یرهپس رد
لباقم نیا ،طیارش یدرکیور تعیبطهنایارگ و ینافرع یمدریگ هک رد ،نآ ناسنا و ناهج رد زکرم هشیدنا رارق
یمدنریگ. اب وا ؛عقاورد شرگن نیا ،توافتم زا نیا بوچراچاه رتارف هتفر و اب یکته رب ،نافرع تعیبط و فسلف،ه
یریوصت یبلیدب زا ناسنا و ناهج هئارا یمدهد .رعش ،وا یدقن نیدامن و قیمع زا طیارش اکیژولوئدی هنامز تسا
هک رد ،نآ توعد هب تشگزاب هب لصا یتسه و ییارگانعم رد ربارب یاهراتخاس یلیمحت و نامتفگیاه
،هدننکدودحم هبمشچ یمدروخ. یم ؛عقاوردیرهپس ؛تفگ ناوت اب شرگنی رتارف زا یژولوئدیایاه ،هنامز هب لابند
یانعم قیمعیرت زا یگدنز و یتسه تسا .
رد یرهپس راعشا ،دوخ تعیبط ار هبناونع ییاضف یفرعم یمدنک هک زا بصعتاه و یاهرواب کیژولوئدیا دازآ
تسا .هتسجرب اب واهب تعیبط ندرکناونع یموهفم ،نیداینب ییاضف آداز زا تیدودحمیاه کیژولوئدیا لخق
یمدنک. تعیبط رد رعش ،وا منرگنایا صولخ و یگنهامه تسا و ناسنا ار هب تشگزاب هب لصا خدو توعد یمدنک .
یارب ،لاثم رد رعش «یادص یاپ بآ»، هعومجم رد مان نیمه هب یرتفد زا یتشهباتکتعیبط ، هبناونع یناکم
سدقم و شمارآشخب ریوصت یمدوش هک ناسنا یمدناوت رد نآ هب ،یکاپ و صولخ زابددرگ.
لبق ... ـهخرس لگ کی ،ما
رون مرهُم ،همشچ مزامناج
هداجس تشد ... نم ی
نیا هراشای نیدامن هب ،تعیبط هبیعون دقن هعماجیا تسا هک رد نآ یژولوئدیا،اه ناسنا ار زا ییابیزیاه
لیصا یگدنز رود یمدننک. نافرع اما ،یرهپس یلکش نردم و بسانتم اب رصع تسوا .وا اب اماهل زا هزومآاهی
ینافرع نهک یناریا و ،یقرش هعماجیا ار هبریوصت یمدشک هک رد ،نآ تیونعم یاجنیزگ شکمشکیاه کیژولوئدیا
هدش تسا .رد نیا،اتسار هدورسیاه ،وا ناسنا ار هب تسجیوجو ینورد و تخانش نتشیوخ یمارف،دنناوخ هن
میلستندش هب یژولوئدیایاه ینوریب.
یرهپس هبروط میقتسمریغهعماج دقن هبیم یادزادرپ هک رد نآ دیایژولوئاه نیزگیاج شزرایاه یناسنا
یمدنوش .وا رد نیا ،ریسم هب یمیهافم نوچمه ،قشع تیونعم و طابترا ناسنا اب یتسه یمدزادرپ هک رتارف زا
یاهزرم کیژولوئدیا رارق دنراد. یژولوئدیا وا ؛عقاوردیاه یمسر نامز دوخ ار دقن یمدنک .انی ،دقن هن اب زناب
حیرص و ،یراعش هکلب زا قیرط اهدامن و ریواصت هنارعاش هئارا یمدوش .هبناونع ،لاثم رد یاهرعش ،وا یمیهافم
نوچمه ،راصح یکیرات و ربج هب ییاهدامن زا هعماجیا لیدبت یمدنوش هک تحتریثأت یژولوئدیایاه بوکرسرگ
رارق دنراد.
تخاس مهاوخ یقیاق ـ
هاوخبآ هب تخادنا م
... بیرغ کاخ نیا زا دش مهاوخ رود

10. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

50

«رود ،دش دیاب رود»
یکی زا یگژیویاه عماوج ،کیژولوئدیا راشف یارب ناسمهیزاس و فیعضندومن تیدرف تسا .،یرهپس زا لباقت
نایم تیدرف و عمجییارگ رد هعماجیا کیژولوئدیا هاگآ رد و تسا لباقم نیا ،درکیور رب یگناگی و فدرتی ناسنا
دیکأت دراد .راعشا وا بلغا رب نیا داضت دیکأت یم،دننک هبیروطهک رد ربارب نامتفگیاه ،بلاغ ناسنا و تهبرجیاه
ینورد وا ار هتسجرب یمدنک. رد هدورسیاه ،وا ناسنا هبناونع یدوجوم لقتسم و دازآ هبریوصت هدیشک یمدوش هک
رد تسجیوجو ،انعم زا یاهزرم ولوئدیاکیژ رتارف یمدور. ،یو اب ینابز هداس و یعردنلاح ،قیمع ناسنا ار هب
ییاهر زا یاهدنب کیژولوئدیا یمارفدناوخ .وا رواب دراد هک یارب ندیسر هب یدازآ قاو،یع ناسنا دیاب هب ،تعیبط
قشع و تقیقح ددرگزاب .نیا توعد هب ،یدازآ رد یرایسب زا هدورسیاه ،وا باتزاب یم یبوخدبای .
یم تیاهنردهعماج ؛تفگ ناوتی کیژولوئدیا ،یرهپس بارهس باتزابهدنهدی شلاچاه و ضقانتیاه نارود
یولهپ ،تسا اما هاگن ،یرهپس یدرکیور توافتم و یداقتنا ار هئارا یمدهد .وا اب دافتساه زا ،نافرع تعیبطییارگ و
ناسنا،یروحم هب هلباقم اب طیارش هدننکدودحمی هعماجی دوخ یمربدزیخ و رد شراعشا یریوصت زا یناهج ینامرآ
و اهر زا ،یژولوئدیا هئارا یمدهد.

2.2.2هعماج لیلحت . یرهپس بارهس رعش رد کیژولوئدیا ی
رعش بارهس یرهپس یبکش یاراد یگژیویاه هبرصحنمیدرف تسا هک تردنب یمناوت رد راثآ رگید نارعاش
رصاعم ،ناریا هناشنییاه زا نینچ هاگن قیمع هب یگدنز یعامتجا ناسنا ،یناریا تفای( .،یمشاه 1390) ،یرهپس اب
کرد قیقد زا طیحم و یاضف یعامتجا ـ یسایس نارود ،شیوخ یرعش ار یمدیارس هک هناهنت یلجت
ییابیزیسانش یبدا ،تسا هکلب داعبا یفسلف و یعامتجا نآ زین ماهلاشخب کارچ ؛تساه هدورس رد ،وا یاه میهافم
هدینت مهرد یعامتجا و یفسلفهب ار وا یرعش یاضف و دناهاگن اب یعونیم فاکش ،کیژولوئدیا و هرمزور یاه .دننز
لیلحت ؛عقاورد یاهرعش ،وا هچیردیا هزات هب مهف تلاوحت کیژولوئدیا و یعامتجا هنامزشا یم.دیاشگ
یحیبذ هرابردی هاگیاج هدورسیاه ،یرهپس نینچ یمدیوگ: «رد هعومجمی تشهباتک بارهس ،یرهپس
هموظنمیاه لباقلمأت تسا رایسب و ره هموظنمیا ار یمناوت زا هاگدیدیاه نوگانوگ دقن و یسررب درک. »(یحیبذ،
1377 :120) کنیا اب دنچ یسررب رعش هنومن ،وا هک میهافم رظندروم رد اهنآ یلجت ،تسا هتفای هار کرد تشیبر
شیاهرعش ار آداییم رو.میوش

یکی زا هدورسیاه یرهپس مان اب«رفاسم »هعومجم زا یتشهباتکهک ، رگنایب حور تسجرگوجو ،تسوا
نینچ زاغآ یمدوش:
زونه ـ رد مرفس
یم لایخمنک
بآ رد... تسا یقیاق ناهج یاه
ارم رفس هب اجک یم... ؟درب
تساجک تمس ؟تایح
نم زا مادک فرط یممسر هب کی ؟دهده .. .(،یرهپس 13۸۹ :1۹۸)

11. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

51

نیا ،رعش هدنناوخ ار هب ییاضف یب،هنارک هبذاج دقاف و لایس تیاده یم؛دنک ییاجهک چیه یدنبودیق رب ذنه و
هشیدنا مکاح تسین .نیا ،رعش بلاقیاه هدننکدودحمی کیژولوئدیا ار یم؛دنکش بلاقییاه هک زا یکدوک هب اناسن
هتخومآدنا هنوگچ نوگچ ؛تفگ دیابدیشیدنا دیاب ه و هنوگچ راتفر دیاب درک . ؛عقاورد نیایب یمره یزاسریز ک یار
ماظنناسنا ات تسا یدادبتسا یاهمار و عیطم ییاه، شاد دوخ تینما ظفح یاربدنشاب هت. (،یمشاه 1390)
رد ؛عقاورد نیا ،رعش بارهس رد تسجیوجو یانعم یگدنز و ریسم دوخ تسا .یاضف رعش اب سلاؤییاه زا نیا
تسد هتخاس یمدوش هک چیه باوج یصخشم یمندنهد و هدنناوخ ار هب رکف راداو یمدننک .نیا لاوس،اه هناهنت هب
تسجیوجو ،ینوریب هکلب هب تسجیوجو ینورد ناسنا هراشا دنراد .رعش رد ییاضف لایس و یبزرم رارق دراد هک در
نآ چیه یژولوئدیا یصاخ یمندناوت هبینشور منهاریا ناسنا دشاب .زا نیا،ور رعاش رب ترورض هشیدنای لقتسم و
تیدرف ناسنا دیکأت یمدنک .«دهده» هب ناونع کی دامن زا ییامنهار ای ییانشور زین یمدناوت هراشایا هب
تسجیوجو تقیقح و تخانش یانعم یگدنز دشاب .رعش رد نیع ،یگداس هب یعون وعد هب هراشات هب رکفت و
یگدازآ زا هشیدنایاه ،یبلاق دراد.
یم نیاربانب ؛تفگ ناوتیگژیو زا نیارب یریسم هک تسا کیژولوئدیاریغ نتم یاه یاهدنناوخ نییعتنىمدنک ،
هکلب هب وا ینعم و تیوهیم.دهد هدنناوخ ینتمانیب یاضف ردیرهپس رعش یم اهردوش و طابترا کی رد
یکیتکلاید
(4)
نتم و دوخ نیب، راوخشن هب دیاب آهدناوخ هچن، .دریگب میمصت دوخ و دزادرپببنیا هبیترت؛ یب یتیوه
هعماج کی رد وای هدوتیا ،مئاق یتیوه هبهبدوخ، یم رییغتدبای مهم زا نیا هک نیرتمایپاههعماج ییکیژولوئدیا ی
بارهس رعش رد .تسا یرهپس()نامه
یرهپس ؛تقیقح رد اب نیا ،رعش ناسنا ار هب یشیدنازاب در تیوه و یانعم شیوخ یمارفدناوخ و وا ار رد ییاضف
نایمینتم اهر یمدزاس ات دوخ شریسم ار دبایب .نیا یدازآ ،هشیدنا مایپ یلصا هپسیر هب نابطاخم ؛تسا توعد
هب یسانشدوخ و رذگ زا یب؛یتیوه هب یتیوه لقتسم و مئاقهب .تاذ

رد رعش«زاغآ یادن » رتفد زازبس مجح هعومجم(ی تشه)باتک، یرهپس یریگلد دوخ ار از یاهدیلقت
هناروکروک و هتسبندوب هاگن ناسنا،اه نینچ نایب یمدنک:
نم ... ـ هب هزادنا کی ربا ملد یمدریگ
یتقو زا هرجنپ یممنیب یروح
رتخد غلاب هیاسمه -
یاپ بایمکنیرت نوران یور نیمز
هقف یم... دناوخ (،یرهپس 13۸۹ :242)
رد نیا ،رعش یرهپس هب دقن یاضف یعامتجا و ینید نامز دوخ یمدزادرپ .یگدرملد و یسأ وا زا لکشیریگ
تاروصت و یاهرواب یحطس و کشخیبهذم هبینشور رد نیا تیب،اه یم هدیددوش .یو زا داضت نایم ییابیزیاه
یعیبط (نوران و ربا )و یاهرواب هدننکدودحمیا هک رد نهذ مدرم لکش هتفرگنا،د نخس یمدیوگ .هراشا هب «فهق
یمدناوخ» رد رانک فیصوت یاضف ،یعیبط یعون داضت یرکف ار شیامن یمدهد هک رد نآ بیاهروا ینید خسمهدش
اب ییابیزیاه یعقاو یگدنز داضت دنراد .نیا رعش ناشن یمدهد هک بارهس ناهاوخ گدیدیها عیسورت و رتدازآ زا
هنوگره بلاق یرکف ژواوئدیا وهتسب ی تسا.

12. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

52

؛عقاورد یرهپس زا رارکت یاهرواب هشیلکیا و زا تسدنتفر قمع و تعسو هشیدنا رد ج،هعما هیلاگ دراد .وا زا
ناسنا یمدهاوخ قفایاه هزاتیا دیاشگب و دبایرد هک هاگن و شواک تسوا هک ناهج ار انعم یمهب .دشخب یترابع
یاپ نلاا ات ام هک هاگن نیا هب یرهپس ؛رگیدخسم یاهرواب و تعیرش ردهدیجنر و ریگلد ،میراد هدش وا .تساب ه
للام و هتسب لکشهشیلک روآیم یایم شروی مدآ هب و دزاتهنوگرگید و رکف تعسو تمعن هک درب .دبایرد ار ندید
یم هراشا شرعش رد یو :میتسین شسرپ و شواک ،هشیدنا ،هاگن زج یزیچ ام هک دنک«ام ،چیه ام هاگن». (اه،یمش
1390)

رعش«مشچدیاب رگید روج ؛تسش دیاب ار اه دید » رتفد زابآ یاپ یادص هعومجم( یتشه)باتکیکی ؛ رگید
زا هنومنیاه زراب نیا توعد هب هشیدنای توافتم رد رعش نینچ هک تسا یرهپس نایب یمدوش:
نم ـ یمنمناد
هک ارچ یمدنیوگ :بسا ناویح یبیجن ،تسا رتوبک تسابیز
و ارچ رد سفق چیهیسک سکرک تسین.
لگ ردبش هچ مک زا هللای زمرق دراد.
مشچاه ار دیاب ،تسش روج رگید دیاب دید (،یرهپس 13۸۹ :1۸4)
یم ناشن رعش نیا رد یرهپسناسنا شرگن رییغت زا هک دهدیم اهنت ار دوخ وا .تسا دیماان اههب و دنیب رظن
یملج رایسب ،یتفرعم طیحم کی رد دسرهنامز زا رتوهب شایم رس .درب(،یمشاه 1390)
رد بارهس نیا ،رعش زا هعماجیا یمدیوگ هک رد یحطسنیرت هیلایاه تقیقح راتفرگ هدش تسا .،وا هک دوخ
زا نیا تیدودحماه رتارف ،هتفر هب دقن تداعیاه یرکف و شرگنیاه یرارکت ناسنایاه شنوماریپ یمدزادرپ و هار
رییغت ار رد یهاگن ون هب ناهج یم.دناد رد ؛تقیقحرد نیا ،رعش بارهس ناهاوخ رییغت نهاگ ناسنااه هب یایند
ناشنوماریپ تسا .نیا رعش هب یانعم ،یعقاو توعد هب یرگنزاب و ندید ایند زا رظنم یرگید سات .وا هب حرط
شسرپییاه یفسلف هرابردی ییابیزاه و شزرااه یمدزادرپ و اب حرط ضقانتاه و ییاهداضت رد صوصخ یاهدامن
یعامتجا و ،یگنهرف یمدهاوخ هک ،مدرم ناهج ار زا یدید ون و توافتم دننیبب .نینچمه در نیا ،رعش دیکأت رب
نیا تسا هک ناسنااه دیاب زا یاهدنبودیق ینهذ و یاهرواب یعامتجا هک اهنآ ار دودحم یم،دننک اهر دنوش.

بارهس رد یرهپس رعش«هحاویا هظحل رد»، زازبس مجح هعومجم زا رتفد نیمتفه( یتشه)باتک هب ،
یم هراشا رصاعم ناهج رد ناسنا ییاهنتهن ،ییاهنت نیا .دنکیمع ییادج رد هشیر هکلب ،یکیزیف یاوزنا اهنت ناسنا ق
:دراد نتشیوخ و تقیقح ،هنامز زا
یم رگا نم غارس هب ـدییآ
... مناتسچیه تشپ
مدآ اجنیا ساهنتت
و رد نیا ،ییاهنت هیاسی ینوران ات تیدبا یراج ... تسا
ریوصت نیا ردیزاس ،«ناتسچیه تشپ »هراعتسایب و یلاخ یاضف زا یاهعماج رد راتفرگ ناسنا هک تسانعمی
یم نآ رد ار دوخ ،نردم .دنیب«هیاسنوران ی »یب ات هک تسا ییاهنت موادت و نوکس زا یدامنیم هدرتسگ تیاهن دوش
هب ویم هیاس یدبا یلکشدنکفا یب و جنر هب ویم هراشا نردم یایند رد ناسنا یهانپدنک کی هن ،ییاهنت نیا .ا رم
هداتفا ادج یتسه تقیقح زا و نارگید زا ناسنا نآ رد هک تسا یدوجو تیعضو یعون هکلب ،ارذگاتس.

13. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

53

هعماج لیلحت رظنم زا ،کیژولوئدیا یتخانششتیعضو رب یدقن یرهپس رع هنامز یعامتجا نآ رد هک تسوا
یژولوئدیا راشف تحت ناسناتیونعم و تیدرف نارحب رد و هداتفا رود شیوخ لیصا تیوه زا ،مکاح یاه راتفرگ
هعماج رد .تسا هدششزرا هک یا رب یرارکت یاهرواب و یحطس یاههشیدنا هتخادنا هیاس ناسنا حور و هب وا ،دنا
ییاج لابند«ناتسچیه تشپ »یمنتشیوخ هب تشگزاب یارب یتصرف ،تولخ نیع رد هک یناکم ؛ددرگ کرد و
یم مهارف تقیقحدروآ.
یم رگا نم غارس هب ـ دییآ
دییایب هتسهآ و مرن
درادرب کرت هک ادابم
... نم ییاهنت کزان ینیچ (،یرهپس 13۸۹ :226)
ینیچ تفارظ هب رعاش ییاهنت ،شخب نیا ردیم هیبشت یاو هدننکش هک دوش بیسآ نیا .تسا ریذپ« ینیچ
کزان »یمهمجه ربارب رد هک دشاب ناسنا یصخش تیوه و ینورد شمارآ یانعم هب دناوت و یعامتجا یاه
یرهپس .دراد رارق دیدهت ضرعم رد هراومه ،یکیژولوئدیا ار ناسنا ،م توعد شمارآ و یمرن هبیدنک؛ رد هکارچ
تنوشخ و وهایهرپ یایندظ نیا ،نامز نآ رابتفاریم مهرد یگداس هب اهنکش.د
هعماج رظنم زا ،یتخانش نیاهعماج رب یدقن یرهپس رعشهطساو هب هک تسا یاماظن ی ،کیژولوئدیا یاه
رود شیوخ یدوجو تعیبط و تقیقح زا ار ناسنایمدنکوکس ،اوزنا زا یریواصت قلخ اب وا . تشگزاب و تب ه
او ندیشیدنا و گنرد هب ار بطاخم ،نتشیوخیمیم وا زا و درادد صولخ هب ،هدوهیب یوهایه زا غراف هک دهاوخ نور
رگزاب یتسه تقیقح و.دد رعش ،عومجم رد«هحاوهظحل رد یا » ربارب رد نردم ناسنا یاوزنا زا یباتزاب
یژولوئدیاعماج هک تسا یتیوه نارحب و ریگارف یاههی لیمحت وا رب رصاعمیمدنک . ؛عقاورد نیاشیرگنلت ،رع
شزرا ینیبزاب یارب تسا زا ییاهر و اهیاهدنبودیق یدرف هک یعامتجا و یرکفیم دیدهت ار ناسنا تدننک.

رعش رد یرهپس«زاغآ یادن » رتفد زازبس مجحهب ؛تسا ینورد ترجاهم یعون رگنایب هک ،ح کی زا رهاظ تکر
یم نخس یکیزیف :دیوگ
دیاب ـ بشما مورب
دیاب بشما ینادمچ ار
هک هب هزادنای ییاهنت نم اج ،دراد مرادرب
و هب یتمس مورب
هک ناتخرد یسامح ،تسادیپ
ور هب نآ تعسو یبهژاو هک هراومه ارم یم.دناوخ (:نامه 242)
رد نیا ،رعش یرهپس زا کی تکرح یکیزیف نخس یم،دیوگ اما نیا رفس شیب زا هکنآ ارغجییایف ،دشاب یتیهام
ینهذ و یتسهیتخانش دراد .دمچینا هک هب هزادنای ییاهنت رعاش اج ،دراد یدامن از تیدرف ناسنا رد هعماجیا
تسا هک یژولوئدیایاه نیگنس و ،یلیمحت تیدرف ار بوکرس هدرک و وا ار هب اوزنا هدناشک اتس.
«ناتخرد یسامح» و «تعسو یبهژاو» هک یرهپس هب اهنآ هراشا یم،دنک دامن یناهج دازآ زا یاهدنبودیق
دیاکیژولوئ و یسایس ؛تسا یناهج هک زونه یگدولآیاه یشان زا یاهریسفت گنتهنارظنی یژولوئدیا رب نآ هیاس
هدنکفین تسا. نیا ؛عقاورد تیب،اه شنکاو رعاش هب هعماجیا تسا هک رد ،نآ لیمحت یژولوئدیایاه ،فلتخم ناسنا ار

14. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

54

زا تقیقح یدوجو شیوخ رود یمدنک .رفس ،یرهپس یتکرح زا قو اهدنبودی تیدودحمیاه یعامتجا هب یوس
یناهج یبزرم و ریگارف ،تسا ییاجهک یژولوئدیا و تسایس یمندنناوت تقیقح ار تحت لرتنک دنروآرد.

یرهپس زا ،رعش نامه رد دوبن کرد قیمع رد هعماجیا هک رد نآ ،هتسیز هیلاگ دراد:
نم ـ هک زا نیرتزاب هرجنپ اب مدرم نیا هیحان تبحص مدرک
یفرح زا سنج نامز مدینشن
چیه ،یمشچ هناقشاع هب نیمز هریخ دوبن (:نامه 241)
رعش نیا رد، بارهسیمدهد ناشن دهاوخ، یم هنوگچ دناوتهشیدنا هب هجوت نودباه هدیقع و یاه و توافتم
نوماریپ یحطس، یب هب و یتفرعمدوبن یتسه هب ام رگنافرژ و نشور شنیب، بدزات. ىمشاه(، 1390) هک تسا نشور
وا«ناسنا تلفغ زاع باجح .دراد هیلاگ شفارطا یاهنآ ،تداقح یتح هک هدناشوپ ار اهنآ ناگدید ردقین ار تقی ز
یم راکنادننک. »یسیفن( ،13۸0 :90یم هراشا نادب یسیفن هک تداع باجح ) ،دنکرگنایامن تیعضو هعماجیا
تسا هک رد ،نآ مدرم تحتریثأت یژولوئدیایاه لیمحت،هدش تردق لمأت و رکفت ایداقتن دوخ ار زا تسد هداددنا .
هاگن هناقشاع و فرژیرگن هب ،یتسه یاج دوخ ار هب ،یگرمزور دیلقت و شریذپ هنلاعفنم دهدا تسا.
اجنیا رد ؛نیاربانببارهس زا هکنیا ناسنااه راتفرگ تیدودحمیاه یرکف و مدع شنیب رگنافرژ هب یتسه
،دنتسه هبدشت داقتنا یمدنک و دقتعم تسا هک اهنت هار ،ییاهر نتفای یتفرعم ون و نایناس هزات ؛عقاورد .تسا
یرهپس زا فاکش نایم یهاگآدوخ یدرف و یعمج نخس یمدیوگ .
«نیرتزاب هرجنپ» هراعتسایا تسا زا هاگن شیدنادازآ و یبهیاریپی رعاش هک زا تیدودحمیاه لیمحتهدش
طسوت اهرواب و اسیاهراتخ یعامتجا رتارف یمدور .اب نیا،لاح یفرح زا سنج نامز و نهاگ هناقشاع هب ،نیمز رد
هعماجی وا بیاغ تسا.

رعش «اهایرد تشپ » رتفد زارفاسم ،زین هنومنیا ناشخرد زا داقتنا یرهپس هب هعماجیا تسا هک رد ،نآ فرعمت
یاج دوخ ار هب تداع و ینادان هداد تسا .«قیاق» وا، هراعتسایا زا للاقتسا ،یرکف یدازآ و نامرآ زا یدامن و ییارگ
یدازآ و تیدرف تسا هک یمدناوت بطاخم ار زا یاهدنبودیق ،یعامتجا یگنس و هتسب یاضفهعماج نکیژولوئدیا ی
و یخیرات دناهرب و هب نیمزرس یدازآ و تفرعم تیاده دنک .هب نیمه،لیلد نیا ،رعش هناهنت یارب هنامزی ،یرهپس
هکلب یارب ره یرصع هک ناسنا رد لاگنچ یژولوئدیایاه هدننکدودحم راتفرگ ،دوش یانعم اتهزیا دهاوخ تشاد.
یقیاق ـ مهاوخ تخاس
مهاوخ تخادنا هب بآ.
... بیرغ کاخ نیا زا دش مهاوخ رود
نانچمه مهاوخ ... دنار
نانچمه مهاوخ دناوخ:
«رود دیاب ،دش رود... »
نانچمه هاوخم دناوخ
نانچمه مهاوخ دنار
تشپ اهایرد یرهش تسا

15. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

55

هک رد نآ هرجنپاه ور هب یلجت زاب تسا.
تسد ره کدوک هد هلاسی ،رهش هخاشی یتفرعم تسا ...(،یرهپس 13۸۹ :22۷)

نیا،هدورس یکی زا هینایبیاه هنارعاشی بارهس رد دقن یاهراتخاس یعامتجا و لوئدیاکیژو تسا .وا رد نیا
ورس،هد یریوصت نامرآهنایارگ زا یناهج ،دازآ راشرس زا تفرعم و نودب تیدودحمیاه یلیمحت هئارا یمدهد.
یرهپس ،رعش نیا رد زا ییاهر هب ار اماهدنبودیق وتسد هب نتفایشیوخ یرواب توعدیم وا .دنکهب،نیقی دوبن هب
یم شلات و دراد یهاگآ ام رد یعامتجا تفرعم نینچزاب زا دنک ام اب هرجنپ نیرتصدنک تبح؛ ام دنچره رد ار
یم اهر دوخ ینتمانیب یاضفیب رد ات دزاسییاناوت نارک یاهشیپشیوخ یور میشاب. ىمشاه(، 1390)
یرهپس دقتعم تسا هک درف دیاب ،دوخ هلیسو و ریسم ییاهرشا ار دزاسب .وا اب «رود دیاب ،دش رود»، هبیلکش
راکشآ رب ترورض هلصافیریگ زا یاهراتخاس کیژولوئدیا دیکأت یمهک ییاهراتخاس ؛دنک اب فیرعتیاه دودحم و
،یرارکت ناسنا ار رد بوچراچییاه زا شیپ نییعت،هدش روصحم یمدننک. ؛عقاورد رهش هدیالآ ،یرهپس «یرهش که
رد نآ هرجنپاه ور هب یلجت زاب تسا»، رد داضت لماک اب هعماجیا رارق دراد هک هرجنپهیا نآ ور هب ،لهج دیلقت و
تداعیاه ،یلیمحت هتسب هدش تسا .
رد هعماجی ،کیژولوئدیا هرجنپاه هناهنت هبیوس تفرعم زاب ،دنتسین هکلب غابل اب ریجنز ماظنیاه یرکف هتسب
هدشدنا .«تسد ره کدوک هدهلاسی ،رهش هخاشی یتفرعم تسا»، هراعتسایا زا یناهج تسا هک رد ،نآ یتح
کناکدو زین لمحناگدننک شناد و تریصب ،دنتسه هن ناینابرق یبیرکف و دیلقت وکهناروکر.
یرهپس رد نیا ،هدورس هناهنت هعماجی کیژولوئدیا نامز دوخ ار هب شلاچ یم،دشک هکلب یناهج ینامرآ ار
یم روصتمدوش هک رد نآ تفرعم و تقیقح نیزگیاج دیلقت و بصعت هدش تسا .نیا نامرآارگ،یی نامهروط هک رد
دقنیاه فلتخم هراشا هدش ،تسا رتارف زا هنامز و یایفارغج تسوا.
***
بارهس ؛تقیقحرد ام ار هب ییاهر زا اهدنبودیق و یاهرواب یرارکت یمارفدناوخ .وا دقتعم تسا هک ناسنا
یمدناوت اب یهاگن ،ون دوخ ار زا بوچراچیاه هتسب اهر دزاس و یانعم هزاتیا هب زیگدن دشخبب .،یرهپس زا
یهاگیاج رتارف زا هنامزی ،دوخ نخس یمدیوگ و بطاخم ار هب شواک و یشنیب فرژ،رت توعد یم.دنک
رد لیلحت هدورسیاه بارهس هب ،یرهپسیبوخ یمناوت تفایرد هک وا هراومه رد تشلا تسا ات ناسنا ار زا دنب
اهرارکت و یژولوئدیا،هدننکدودحم یاه دازآ زاسد .هاگن توافتم وا هب یتسه، یتوعد تسا هب ،هشیدنا یدازآ و قلخ
یانعم دیدج رد یگدنز .رعش ،یرهپس هک هتخیمآیا زا ،هفسلف نافرع و عامتجا ،تسا نانچمه دهچیریا نشور
یارب نابطاخم زورما و هدنیآ دهاوخ دوب.
یرهپس ؛تقیقح رد اب ینابز نیدامن هب دقن یژولوئدیاییاه یمزادرپد هک اب سفتیاهری گنت،هنارظن ییابیزاه و
ناکمایاه یب،نارک یگدنز ار دودحم هدرکدنا .،وا هبیاج هئارای کی خساپ ای ریسم ،صخشم یاضف ینتمانیب ار
داجیا یمدنک و بطاخم ار هب تسجیوجو انعم توعد یمدنک.
نیا ؛نیاربانب هدورساه رد بوچراچ هعماجیتخانش ،یژولوئدیا هب لباقت نایم سنانا قلاخ و دازآ اب هعماجیا
هدوتراو هراشا دراد .یرهپس ناشن یمدهد هک هنوگچ ،هعماج اب یژولوئدیایاه ،هدننکدودحم ناسنا ار زا ،رکفت
هشیدنایزرو و تیقلاخ یمزابدراد و وا ار هب یرازبا لعفنم یارب موادت ماظنیاه ،کیژولوئدیا لیدبت یمدنک.
گن ؛عقاوردها ،یرهپس یتوعد تسا هب یرگنزاب رد ماظنیاه یرکف و نتفای یهاگن ،ون دازآ و یب.دنبودیق

16. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

56

3هجیتن .یریگ
رعش بارهس هرجنپ ،یرهپسیا تسا هک زا نآ یمناوت هب یافرژ هعماجی یناریا و یچیپیگدیاه کیژولوئدیا نآ
رد نارود یولهپ تسیرگن .یسررب هعماجیتخانش راعشا وا ناشن میدهد هک ،یرهپس رفرتا زا بوچراچیاه موسرم
یرکف و یگنهرف هنامزی ،دوخ هغدغدیا قیمع تبسن هب ناسنا و یتسه دراد .وا رد هدورسیاه ،دوخ اب یهاگن
،هنافاکشوم مه زا هعماجی کیژولوئدیا و یاهراتخاس هدننکدودحمی نآ هیلاگ دراد و مه ناهب ار ناس ییاهر زا
یاهدنبودیق شیلکهیا توعد یمدنک.
،یرهپس فلاخرب یرایسب زا نارعاش مهرصع ،دوخ زا نابز و یریواصت هرهب یمدیوج هک هناهنت یابیز یارادی
یبدا ،دنتسه هکلب هدنناوخ ار هب رکفت هرابردی هعماج و تیوه یدرف و یعمج یمارفدنناوخ .وا ؛عقاورد اب قلخ
یمیهافم نوچمه ،رفس ییاهر و ندشرود زا ت،رارک هناهنت هشیدنایا توافتم هرابردی درف و هعماج هئارا یم،دهد
هکلب یدرکیور ون هب میهافم یتنس و نردم یمدزاس.
نیا شهوژپ تسا نآ زا یکاح هک هدورسیاه یرهپس هنیآ نوچمههعماج راکشآ و ناهنپ یاهداضت زا یا ناریا ی
یلجت ،یولهپ نارود تیعضو ضقانتم هعماجیا تسا که نایم تنس و هتینردم جاوما رد ناسون تساو یژولوئدیا زا یاه
یم جنر ،هنامز داضتمدرب .هعماجیا هک زا کیوس تحتریثأت دادبتسا یسایس و تجایعام رارق دراد و زا یوسرگید رد
هناتسآی ینوگرگدیاه یرکف و یگنهرف تسا .یاهرعش یرهپس نیا یگناگود ار هبریوصت یمدشک و اب زیناب نیدامن و
،هیلادنچ یهاگن یناسنا و یناهج هب لئاسم هنامزی دوخ دراد. یرهپس هبیبوخ ریثأت هعماجی کیژولوئدیا هنامزی دوخ
ار رد هدورسشیاه باتزاب یم،دهد اما رد نیعلاح زا قیرط نتسکش یاهراتخاس ،ینهذ شلات یمدنک یتیوه دازآ و
مئاقهبتاذ یارب ناسنا ،رصاعم عتفیر دنک.
نیا شهوژپ نشور یمدزاس هک یژولوئدیا رد هنامزی ،یرهپس زا تسایس و گنهرف ات رنه و یگدنز ،هرمزور
همه ار تحتریثأت رارق یمدهد .وا اب نابز هنارعاشیا هک نیب نافرع ،یقرش ردمهتین یبرغ و هبرجتیاه یدرف لپ
یم،دنز یهار هزات یارب لمأت هرابردی هعماج و سنا،نا داهنشیپ یمدهد. ؛عقاوردسیرهپ رد نایم نیا یگتفشآ یاه
،یسایس و یکیژولوئدیا یهار هب نورد ناسنا یمدیاشگ و وا ار هب ،یدازآ هشیدنا و نعمییوجا توعد یمدنک .وا زا
بوچراچیاه لومعم تایبدا رتارف یمدور و هدورسشیاه ار هب هصرعیا یارب ییورایور یژولوئدیا و تیدرف لیدبت
یمدنک.
رد ؛تقیقحرد لیلحت راعشا ،بارهس یمردمیبای هک وا هناهنت دقتنم هعماجیا کیژولوئدیا و هدوتراو ،تسا هکلب
یایؤر هعماجیا دازآ ار رد رس یم؛دنارورپ هعماجیا هک رد ،نآ ناسنا زا دیقیاهدنبو یاهرواب یدیلقت و هشیدنایاه
یلیمحت اهر هدش و هب هرهوجی انب ،یتسه تسد یم.دبای وا اب یتفارظ ،هنارعاش اهزرمی یژولوئدیا ار یمردددرون
و اب هرهبیریگ زا اهدامن و یاهریوصت ،لایس هب ،بطاخم ییاضف یارب ندیشیدنا و رپانعمیزاد یصخش یم .دهد
رعش ؛عقاورد ،بارهس باتزابهدنهدی کی هعماجی راتفرگ رد لاگنچ تسایسیاه کیژولوئدیا و یاهراتخاس
ناقفخروآ ؛تسا اما رتارف زا ،نآ ییادص تسا یارب یرادیب و یشیدنازاب .
تیاهنرد یملیلحت ؛تفگ ناوت هدورسیاه بارهس یرهپس هناهنت هب کرد قیمعرت گنهرف و هعماجی یناریا
یولهپ نارود کمک یم،دنک هکلب یهار یارب تخانش تاریثأت یژولوئدیا رب نهذ و حور اسنان مزین رصاع هئارا
یمدهد .مایپ یرهپس یارب ناسنا ،زورما توعد هب یدازآ رد هشیدنا و یگدنز ؛تسا یمایپ که هنامز زا رتارف دوخ ی
نانچمه و هتفر یگزات و توارط دوخ ار ظفح هدرک نینط ،زورما یایند رد و،یرهپس .تسا زادنا رتارف زا کی ش،رعا
ییامنهار تسا هک هب ام یروآدای یمکدن هک رد یناهج راشرس زا دیلقت و ،رارکت دیاب «رود شد» و رد ریسم یلجت و
ینیرفآزاب ماگ تشادرب. هب وا ام یمدزومآ هک «مشچاه ار ؛تسش دیاب روج رگید دیابدید».

17. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

57

یپتشوناه
(1) ملاساگود یاراد نایار هشیری هشیر .دنتسه یجراخ و یلخادی هشیر یاراد اهنآ یلخادو یخیرات یا ف یرک
یخیرات ظاحل هب و تسا،زین هشیری یمزاب اهنآهزرابم عون ود هب ددرگی هک یفنم و تبثمدیرات ر هعیش خ
دوجودرادهزوح رد یبهذم نلاک رکفت هس ،یرکف ظاحل هب اما .ی دوجو یعیش ملاک و هقفرادد ع هک دنتراب
زا :هیرظنی هیرظن ,راظتنا و ربصی هطورشمی هیرظن ,ینیئانی حهیقف تیلاو و یملاسا تموک. هشیر ی
ملاسا نایارگیجراخ ظاحل هب، ا زا جراخ رد و تنس لها ناهج رد هـک یتلاوحت هب خر ناری،هداد بیمرگ .ددر
ملاساب یولهپ نارود رد ییارگملاسا زا ماهلا ا ،یجراخ ییارگاب هزرابم یارب سیسأت رامعتسا و دادبتسا ... دش
. ،یلقاع(1376 :195)
(2) هشیر ییلملاربیل نایارگ ، ناریا زا نوریب.تسا هدوب یلمبرغم رد نایارگخرب هب دوب یخساپ نیمز زا ی
رحبانلکش یاههتفرگ:هلمج زا ، رحبانعازن و اهنیدنچ یبهذم یاه نرق رد هلاس19. یلم هزرابم یارب ییارگ
رامعتسا اب، لقتنم موس ناهج یاهروشک هبیمدوش هس ناریا رد هک جوم،نآ زا لکشیم:دریگ لوا جوم؛ رد
رامعتسا اب هزرابم فده اب وکابنت شبنج نمض، مود جوم؛ هزرابم فده اب هطورشم نامز ردبتسا ادادب (نیا
یلم زا لکش لیدبت مزینووش هب هاشاضر نامز رد ییارگیم)دوش وموس جوم؛ یلمههد رد ییارگی 1320 .ـه
ک دادبتسا اب هزرابم یارب .شههبج هی یلم، هتسهی نآ یزکرم .تسا ،ینیما(13۸6 :92)
(3) پچیژولوئدیا زا یفیط ییارگیم لماش ار مسیلایسوس دننام یسایس یاه و یعامتجا تلادع زا هک دنوش
یم تیامح یداصتقاهشیر .دننکتسیلایسوس ی ای اهپچتسیلایسوس نایارگ ،زین تسا یجراخ. رهشی اهنآ ی
و یرکف ظاحل زا مهیخیرات ظاحل هب مه، یمرب ملاسا و ناریا یاهزرم زا نوریب هب.ددرگ سوزنل( ،یک1363 :
249) حلاصا بزح( یلصا بزح راهچ زا یکی ،ناریا مزیلایسوس ای تسیلایسوس بزح ،ددجت بزح ،بلط
هرود زاغآ )تسیلایسوس بزح و تسینومک بزح ،نایماهاربآ( .تسا هاشاضر ی13۸9 :160 ـ15۸ )
(4) کیتکلایدداضت رد یفسلف هاگدید ود هاگره ؛حلاطصا رد .تسا هرظانم و هثحابم یانعم هب ؛ ی ابشاب رگیدک ،دن
نآ هک هنایارگدرخ یشنُکهیرظن کی رد ار ودیم خر ،دنک عمج دیدج ی .تسا کیتکلاید نامه هک دهد

عبانم
( دناوری ،نایماهاربآ ـ13۸9 .)بلاقنا ود نیب ناریاهمجرت ،لگ دمحا یحم پاچ ،یحاتف میهاربادمحم و یدم
.ین رشن :نارهت ،مهدفه
،یدنغزا ـ اضریلع (1379 .)خیرات تلاوحت یسایس یعامتجا ناریا {1320-1357}، نارهت :تمس.
- ،یورعلا للهادبع (2012م .)موهفم ایجولویدیلاا، ةعبطلا ،ةنماثلا رشانلا :زکرملا رعلایب یفاقثلا.
،ینیما ـ اضریلع (13۸6 .)وحتتلا یسایس و یعامتجا ناریا رد یولهپ، نارهت :یادص رصاعم.
- ،یقوقح دمحم (13۸5 .)رعش نامز ام، نارهت :هاگن.
- شناد ،هوژپرهچونم (13۸3 .)هنیفس دیارورم نیهب( راعشا نیهم )نارعاش، نارهت :دهاگشنا هملاع ییابطابط.
- ،یحیبذ یضترم (1377 .)دازمه رد تایبدا یسراف، پاچ ،لوا ،راهب مق :نیگن.
- ،یرهپس بارهس (13۸9 .)تشهباتک، پاچ ،لوا ناهفصا :نامتفگ هشیدنا رصاعم.
- ،دیعس للاجنیدلا (1944 .)مجعم مولعلا ةیعامتجلاا ةیفسلفلاو، ةدام یجولویدیلأا،ا کرویوین.
یعیفش ـ،ینکدک اضردمحم (1370 .)روص لایخ رد رعش یسراف، نارهت :رشن هاگآ.
- ،یدباع رایماک (13۸4 .)زا تبحاصم باتفآ، نارهت :ثلاث.

18. دمهین ب سنارفنکین للملای سرربی راج لئاسمی سانش نابز ،اه نابزی، و همجرت بدایتا (WWW.TLLL.IR)،
13-14 نمهب1403 باتک ،زاوها ،تلااقم هعومجم-جمراهچ دل

5۸

- ،یلقاع رقاب (1376 .)رامشزور خیرات ناریا، راتفگ ،مراهچ دلج 1، نارهت :رشن راتفگ.
- ،یناجیلع اضر (13۸0 .)،یژولوئدیا ترورض ای زیهرپ و زیرگ، ،تلااقم نارهت :شخپاچ.
- ،دامع تجح (137۸ .)هب غاب نارفسمه، نارهت :باتک وخب.
- ،یثایغ یقتدمحم (13۸7 .)جارعم قیاقش :لیلحت یراتخاس رعش یرهپس، نارهت :دیراورم.
بیبح هیمس ،ناجرگ ـ( میهاربا ،نیون نیسح ربجنر و هداز13۸9« .)رهپس بارهس راعشا ییانعم لیلحتی» ،
نایاپ و تایبدا هدکشناد ،یلیبدرا ققحم هاگشناد ،یروانف و تاقیقحت فمولع ترازو ،هماناسنا مولع.ین
- ،یکسوزنل جروج (1363 .)تباقر هیسور و برغ رد ناریا، همجرت لیعامسا ،نیئار نارهت :اجدیو.
- ،یسیفن رذآ (13۸0 .)مشچاه ار دیاب تسش :یفرعم تخانش بارهس یرهپس، هدنروآدرگ انهشز یدارم ،یچوک
نارهت :هرطق.
- ،یمشاه ریما (1390 .)«یرذگ هعماجیتخانش رب رعش سباره یرهپس»، (خیرات هدافتسا زا ،بلطم
29/11/1402 )زا : https://damoon-515.blogfa.com/post/3.


- O’neill, Daniel L. (2020). Political Ideologies And The Democratic Ideal, Richard
Dagger, University of Richmond, 11th Edition, pp. 5-6.
- Migdal, Joel S. (1998). “Vision and practice: The Leader, the State and the
Transformation of Society”, International Political Science Review, Vol. 9, Issue: 1, pp
23-41.