कार्बन आणि कार्बनची संयुगे

Useful for class 8

2. जे पदार्थ र्थ तार्पवल्यार् नंतर कार्ळे होतार्त त्यार्ंत कार्बनर्थन हार् प्रमुख घटक असतो.

3. कार्बनर्थन हार् जवळ जवळ सवर्थ प्रार्णीजन्य आणिण वनस्पतीजन्य पदार्थ ार्र्थचार् घटक असतो.

4. आणपण इंधन म्हणून वार्परत असलेले सवर्थ पदार्थ र्थ तसेच हवेतील
कार्बनर्थनडार्यऑक्सार्ईड मध्येही कार्बनर्थन हार् प्रमुख घटक आणहे.

5. कार्बनर्थन अणुअंक - ६
अणुवस्तुमार्नार्ंक – १२ संयुजार् -४

6. आणपण आणपली उर्जेची गरज मुख्यतःकार्बनर्थनी इंधनार्ंपार्सून भार्गवतो.
•जीवार्श्म इंधने हार् कार्बनर्थनी इंधनार्ंचार् एक प्रमुख प्रकार्र आणहे.
•जीवार्श्म इंधनार्ंपैकी दगडी कोळसार् कार्ही िविशिष्ट प्रकार्रार्ंत आणढळतो.

7. कोळशिार्चे प्रकार्र
•कोळसार् कार्बनर्थनचे प्रमार्ण
अॅॅथ्रेसार्ईट ८० %
िबनटूिमनस ६०%
िलग्नार्ईट २२%
पीट ११%

8. कार्बनर्बनचे गुणधर्म र्ब
• कार्बनर्बन पार्ण्यार्त िविरघळत नार्ही. (अविविद्रार्व्यतार् )
•कार्बनर्बन बनहुरुपतार् हार् गुणधर्म र्ब दर्शवर्बिवितो .
•बनहुरुपतार् म्हणजे एकच म ूलद्रव्य एकार्पेक्षार् अविधर्क रूपार्ंत आढळणे
•एकार्च म ूलद्रव्यार्च्यार् यार् िभिन्न रूपार्ंचे रार्सार्यिनक गुणधर्म र्ब सम ार्न
परंतु भिौतितक गुणधर्म र्ब िभिन्न अवसतार्त.
• िनसगार्र्बत बनहुरूपतार् दर्ार्खविविणार्री इतर म ूलद्रव्ये सल्फर, फॉस्फरस

9. कार्बनर्बन स्फिटिकी आिण अवस्फिटिकी रुपार्त आढळतो.
स्फिटिकी
रूपे
•िहरार्
•ग्रॅफार्ईटि
•फुलेरीन्स

10. अवस्फिटिकी रूपे
•कोक
•कोल
•दर्गडी कोळसार्

11. िहरार्
िनिम ती – लार्खवो विषार्र्बपूविी प्रचंड दर्ार्बनार्खवार्ली कार्बनर्बनच्यार्
स्फटिीकीकरणार्ने रचनार् प्रत्येक कार्बनर्बन अवणु भिोविती ठरार्िविक
अवंतरार्विर चार्र कार्बनर्बन अवणू

12. िहऱ्यार्चे गुणधर्म र्ब
•शवुद्ध िहरार् तेजस्विी,कठीण आिण िविजेचार् दर्ुविार्र्बह्क अवसतो.
•िहरार् उच्च तार्पम ार्नार्विर तार्पिविल्यार्स त्यार्तून कार्बनर्बनडार्यऑक्सार्ईड
बनार्हेर पडतो.
•िहऱ्यार्विर आम्ल , अवल्कली यार्ंचार् पिरणार्म होत नार्ही.
•शवुद्ध कार्बनर्बनविर दर्ार्बन दर्ेऊन कृत्रित्रिम िहरार् तयार्र करतार्नार्
करतार्त

13. उपयोग
•कार्च कार्पण्यार्सार्ठी
•िडिलग म िशवनम ध्ये
•अवलंकार्रार्ंनम ध्ये

14. ग्रॅफार्ईटि
•रचनार् एकम ेकार्ंपार्सून ठरार्िविक अवंतरार्विर अवसलेल्यार् सहार् कार्बनर्बन
अवणूंची षटिकोनार्त म ार्ंडणी. प्रत्येक कार्बनर्बन अवणूंभिोविती ठरार्िविक
अवंतरार्विर तीन कार्बनर्बन अवणूं

15. ग्रॅफाईट गुणधर्म र्म
•काळे, गुळगुळीत , म ऊ
•उष्णता आणिण िविजेचे सुविाहक

16. ग्रॅफाईटचे उपयोग
•पेिन्सलम ध्ये
•विंगण म्हणून
( म ऊ असल्याने घर्षणर्मण टाळण्यासाठी)
•कोरडया िविद्युत घर्टात
•खूप प्रकाश देणाऱ्या आणकर्म लॅप म ध्ये

17. फुलेरीन्स
•रचना फुटबॉलप्रम ाणे
• गुणधर्म र्म अित विाहकतेशी संबंिधर्त

18. फुलेिरनचे विैशिशष्टय
•फुलेिरन्सच्या काबर्मनी रुपासाठी हॅरॅल्ड कोटो, रॉबटर्म कलर्म आणिण िरचडर्म स्म ाली
यांना १९९६ चे रसायन शास्त्राचे नोबेल पािरतोिषणक

19. काबर्मनचे अस्फिटकी रूप – चारकोल
•िनिम ती ऑक्सिक्सजनच्या अपुऱ्या पुरविठयात लाकडासारखे विनस्पतीजन्य पदाथ र्म
जाळून
• गुणधर्म र्म सछीद्र्ता . कम ी घर्नता

20. काबर्मनची ऑक्सिक्सजनबरोबर ियाक्रिया
•काबर्मन हविेत जाळल्यास ऑक्सिक्सजनशी संयोग पावितो. या ियाक्रियेत
काबर्मनडायऑक्सक्साईडची िनिम ती होते.

21. काबर्मनची संयुगे
•काबर्मनडाय ऑक्सक्साईड
•आणढळ हविेत , तसेच खडू , शहाबादी फरशी, संगम रविर यांत
संयुग स्विरुपात
•काही संयुगांच्या रासायिनक ियाक्रियेतूनही काबर्मनडायऑक्सक्साईडची
िनिम ती
•उदा. संगम रविराविर , खाण्याचा सोडा यांविर िलबू िपळले असता.
•प्रयोगशाळेतील काही रसायनांम धर्ील अिभिक्रियाक्रिया

22. कार्बनर्बनडार्यऑक्सार्ईडची इतर संयुगार्ंबनरोबनर अभिभिक्रियाक्रियार्

23. उपयोग
•शीतपेयार्ंमध्ये
•शुष्क बनफ र्ब तयार्र करण्यार्सार्ठी
•आग िविझविण्यार्सार्ठी
• खार्ण्यार्चार् आिणि धुण्यार्चार् सोडार् तयार्र
करण्यार्सार्ठी
• विनस्पतींनार् अभन्न तयार्र करण्यार्सार्ठी

24. िमथेन
कार्बनर्बन आिणि हार्यड्रोजनचे संयुग
•रेणिू सूत्र CH4
•आढळ दलदलीच्यार् प्रदेशार्त
•गुणिधमर्ब द्रविीकरणि करतार् येत नार्ही.
• रंगहीन .चविहीन.गंधहीन.हविेपेक्षार् हलकार्.
•पार्ण्यार्त अभद्रार्विणिीय
•हविेच्यार् सार्िनध्यार्तपेटविविलार् अभसतार् िनळ्यार् ज्योतीने जळतो.

25. िनिमती
गोबनर गॅस संयंत्रार्त . प्रयोग शार्ळेत
•उपयोग
• इंधन म्हणिून
•अभिसटवीलीनच्यार् िनिमतीत