The concept of Hridaya Roga in Ayurveda.ppt

tewaripavy19 5 views 18 slides May 08, 2025
Slide 1
Slide 1 of 18
Slide 1
1
Slide 2
2
Slide 3
3
Slide 4
4
Slide 5
5
Slide 6
6
Slide 7
7
Slide 8
8
Slide 9
9
Slide 10
10
Slide 11
11
Slide 12
12
Slide 13
13
Slide 14
14
Slide 15
15
Slide 16
16
Slide 17
17
Slide 18
18

About This Presentation

Ayurvedic Concept of Cardiac Diseases


Slide Content

HRIDAYA ROGAHRIDAYA ROGA
DR. PRIYADARSHINI TEWARIDR. PRIYADARSHINI TEWARI
ASST. PROF.(S
r. Scale); DEPT. OF VIKRITI VIGYAN
ASST. PROF.(S
r. Scale); DEPT. OF VIKRITI VIGYAN
FA
CULTY OF AYURVED,
FA
CULTY OF AYURVED,
INSTITUTE OF MEDI
CAL, Banaras Hindu
INSTITUTE OF MEDI
CAL, Banaras Hindu
U
niversity.
U
niversity.

ReferencesReferences

ca.saU. 17ca.saU. 17

ca.ica. 26ca.ica. 26

ca. isa. 9ca. isa. 9

sau.]. 43sau.]. 43

A.hR.ina.5A.hR.ina.5

A.hR. ica.6A.hR. ica.6

maa .ina.29maa .ina.29

DEFINATIONDEFINATION

)id baaQaMa Pa`kuva-)id baaQaMa Pa`kuva-
int )d``aogaM tM p`caxato int )d``aogaM tM p`caxato
È maa.ina.)raoga.29À2È maa.ina.)raoga.29À2

HETUHETU

A%yauYNagauva-nnakYaayait> A%yauYNagauva-nnakYaayait>
EamaaiBaGaataQyaSanap`saMEamaaiBaGaataQyaSanap`saM
gaO: ÈgaO: È

sMaicantnaOvaogaivaQaarNasMaicantnaOvaogaivaQaarNa
OEca )damaya: pMcaivaQa: OEca )damaya: pMcaivaQa:
p`idYT: ÈÈ p`idYT: ÈÈ maa.ina,.).1maa.ina,.).1

Hetu cont.Hetu cont.

vyaayaama vyaayaama
tIxNaaitivarokbaisticantaBaya~asagatIxNaaitivarokbaisticantaBaya~asaga
daitcaara: Èdaitcaara: È
Cdyaa-MsaMQaarNakYa-Cdyaa-MsaMQaarNakYa-
Naaina )d`aogaktR-iNa tqaa|Naaina )d`aogaktR-iNa tqaa|
iBaGaat: ÈÈiBaGaat: ÈÈ
ca.ica. 26\.77ca.ica. 26\.77

SampraptiSamprapti

dUYaiya%vaa rsaM daoYaa dUYaiya%vaa rsaM daoYaa
ivagauNaa )dyaM gata: ÈivagauNaa )dyaM gata: È

kuva-int )dyao baaQaaM tM )d`aogaM kuva-int )dyao baaQaaM tM )d`aogaM
tM p`caxato ÈÈtM p`caxato ÈÈ

sau.].43À4sau.].43À4

SAMPRAPTISAMPRAPTI
icaMtaid karNa inadana icaMtaid karNa inadana
saovana saovana

)dya ko p`akRt kaya- )dya ko p`akRt kaya-
vaOgauNyavaOgauNya

)dya sqaana )dya sqaana
daoYasaMgadaoYasaMga

)d`aoga)d`aoga

inadana saovana ko karNa inadana saovana ko karNa
vaataid daoYa p`kuiptvaataid daoYa p`kuipt

rsaduYTIrsaduYTI

rsaanauga p`kuipt daoYa rsaanauga p`kuipt daoYa
vaOgauNya )dya p`vaoSavaOgauNya )dya p`vaoSa

)dya sqaana daoYasaMga)dya sqaana daoYasaMga

)d`aoga)d`aoga

SAMPRAPTI GHATAKSAMPRAPTI GHATAK

DOSHA: TridoshaDOSHA: Tridosha

Vata-1.PranaVata-1.Prana
2.Vyana2.Vyana
Pitta- SadhakaPitta- Sadhaka
Kapha- AvalambakaKapha- Avalambaka
DUSHYA: Rasa dhatu, Meda dhatuDUSHYA: Rasa dhatu, Meda dhatu
Strotas: 1.PranavahaStrotas: 1.Pranavaha
2.Rasavaha2.Rasavaha
Stroto dusti Prakara: SangaStroto dusti Prakara: Sanga


Sthanasanshraya- hridaya & prana vaha Sthanasanshraya- hridaya & prana vaha
dhamanidhamani

Rogmarga- Included in MADHYAM Rogmarga- Included in MADHYAM
ROGMARGA.ROGMARGA.
because it is SADYAPRANAHAR MARMAbecause it is SADYAPRANAHAR MARMA
•Swabhava- Daroona (serious)Swabhava- Daroona (serious)
•Sadhyasadhyata- YapyaSadhyasadhyata- Yapya

VYADHI BHEDAVYADHI BHEDA
pHca)d`aoga [it
vaatip<akfsainnapatkRimajaa: È
ca.saU.19À4

1.VATAJA1.VATAJA

2.PITTAJA2.PITTAJA

3.KAPHAJA3.KAPHAJA

4.SANNIPATAJA4.SANNIPATAJA

5.KRIMIJA5.KRIMIJA

VYADHI LAKSHANA(SAMANYA)VYADHI LAKSHANA(SAMANYA)

vaOvaNya-maUcCa-jvarkasaih@ka vaOvaNya-maUcCa-jvarkasaih@ka
SvaasaasyavaOrsyatRYaap`maoahSvaasaasyavaOrsyatRYaap`maoah
a: Èa: È
Cid-: kfao%@laoSaÉjaao|ÉicaSca Cid-: kfao%@laoSaÉjaao|ÉicaSca
)d`aogajaa: syauiva-ivaQaastqaa|)d`aogajaa: syauiva-ivaQaastqaa|
nyao ÈÈnyao ÈÈ
((ca.ica.26À75.76ca.ica.26À75.76))

VISHESH LAKSHANAVISHESH LAKSHANA
Vataja hridrog-Vataja hridrog-
1.1.vaopqauva-oYTnaM stmBa: p`maaoh: SaUnyata vaopqauva-oYTnaM stmBa: p`maaoh: SaUnyata
dr: Èdr: È
)id vaataturo ÉPaM jaINao- caa%yaqa-vaodnaa ÈÈ)id vaataturo ÉPaM jaINao- caa%yaqa-vaodnaa ÈÈ
ca.saU. 17.31ca.saU. 17.31
2.)cCUnyaBaavad`vaSaaoYaBaodstMBaa: 2.)cCUnyaBaavad`vaSaaoYaBaodstMBaa:
saMmaaoha:pvanaasaMmaaoha:pvanaa
d\ivaSaoYa: aa ca.ica. 26.77d\ivaSaoYa: aa ca.ica. 26.77
3.Aayamyato maaÉtjao )dyaM tuVto tqaa È3.Aayamyato maaÉtjao )dyaM tuVto tqaa È
inama-qyato dIyya-to ca sfaoTyato paTyato|ip ca ÈÈinama-qyato dIyya-to ca sfaoTyato paTyato|ip ca ÈÈ
saU.saU.]. 43.6 ]. 43.6

VISHESH LAKSHANVISHESH LAKSHAN

Pittaja hridrog-Pittaja hridrog-
1.)d\dahist>ta va@~o it@tamlaaoiWrNaM 1.)d\dahist>ta va@~o it@tamlaaoiWrNaM
@lama: È tRYNaa maUcCa- Ba`ma: svaod: @lama: È tRYNaa maUcCa- Ba`ma: svaod:
ip<a)d`aogalaxaNama\ ÈÈ ip<a)d`aogalaxaNama\ ÈÈ ((ca.saU.17À 33ca.saU.17À 33))
2.tRYNaaoYmaadahcaaoYaa: syau: pOi2.tRYNaaoYmaadahcaaoYaa: syau: pOi
%tko )dya@lama: È%tko )dya@lama: È
QaUmaayanaM ca maUcCa- svaod: SaaoYaao QaUmaayanaM ca maUcCa- svaod: SaaoYaao
mauKsya ca ÈÈmauKsya ca ÈÈ
( ( sau.].43À7sau.].43À7) )

KAPHAJA KAPHAJA
1.)dyaM kf)d\aogao sauPtistimatBaairkma\ È1.)dyaM kf)d\aogao sauPtistimatBaairkma\ È
tnd`aÉica pirtsya Bava%yaSmaavaRtM yaqaa tnd`aÉica pirtsya Bava%yaSmaavaRtM yaqaa
ÈÈÈÈ
(( ca.saU. 17À35 ca.saU. 17À35))
2.gaaOrvaM kf saMs~avaao|Éica: stMBaao|2.gaaOrvaM kf saMs~avaao|Éica: stMBaao|
ignamaad-vama\ Èignamaad-vama\ È
maaQauyyaa-maip caasyasya maaQauyyaa-maip caasyasya
balaasaavatto )id ÈÈbalaasaavatto )id ÈÈ
sau.]. 43À8sau.]. 43À8))


TRIDOSHAJATRIDOSHAJA
ivaVat\ i~daoYaM %vaip sava-ilagaM ––––ivaVat\ i~daoYaM %vaip sava-ilagaM ––––

KRIMIJA KRIMIJA

tuVmaanaM sa )dyaM saUcaIiBairva manyato ÈtuVmaanaM sa )dyaM saUcaIiBairva manyato È
iCVmaanaM yaqaa Sas~Ojaa-tkNDUM iCVmaanaM yaqaa Sas~Ojaa-tkNDUM
mahaÉjama\ ÈÈmahaÉjama\ ÈÈ
ca.saU.17À39ca.saU.17À39
tIv`aait-taodM ik`imajaM sakNDUma\ È ]tIv`aait-taodM ik`imajaM sakNDUma\ È ]
%kod:YzIvanaM taod: SaUlaM )llaasakstma: È %kod:YzIvanaM taod: SaUlaM )llaasakstma: È
AÉica: Syaavanao~%vaM SaaoqaSca ik`imajao AÉica: Syaavanao~%vaM SaaoqaSca ik`imajao
Bavaot\ ÈÈBavaot\ ÈÈ
((maa.ina. ) .6maa.ina. ) .6))

UPDRAVA(COMPLICATION)UPDRAVA(COMPLICATION)

@lama: saadao Ba`ma: SaaoYaao @lama: saadao Ba`ma: SaaoYaao
&oyaastoYaaM ]pd`vaa: È&oyaastoYaaM ]pd`vaa: È
((maa.ina. 29À.7maa.ina. 29À.7 ) )


KRIMIJ-KRIMIJ- Pa`saok,. p`itSyaaya . Pa`saok,. p`itSyaaya .
iSaraoraoga. cCid-iSaraoraoga. cCid-

SADHYASADHYATVASADHYASADHYATVA

Asadhya; Asadhya;

but if early diagnosed, patients but if early diagnosed, patients
strength is good, less symptoms –ati strength is good, less symptoms –ati
kashta sadhya.kashta sadhya.