CCX. Hæc Cyrus dixit, ratus sibi Darium insidias struere: at
illi deus significaverat, ipsum eodem loco, ubi erat,
periturum, regnumque ipsius ad Darium transiturum. (2)
Hystaspes illi his verbis respondit: «O rex, ne sit is homo
Persa natus, si quis tibi insidias est structurus! Sin fuerit,
pereat quam primum! Tibine insidiari, qui Persas ex
servitute in libertatem vindicasti; et, quum aliis fuissent
subjecti, fecisti ut imperent omnibus! (3) Quodsi vero visum
aliquod tibi significat, filium meum res novas adversus te
moliri, ego illum tibi tradam, ut de eo facias quodcumque
placuerit.» Hæc postquam respondit Hystaspes, trajecto
Araxe in Persas profectus est, Cyro filium suum Darium
custoditurus.
CCXI. Cyrus ab Araxe unius diei itinere progressus, fecit
quod Crœsus illum monuerat. Deinde postquam ipse, inutili
copiarum parte in castris relicta, cum flore exercitus
Persarum, ad Araxem regressus est, adcurrit castra
invadens tertia pars exercitus Massagetarum. Hi eos, qui de
Cyri exercitu relicti erant, repugnantes occidunt; tum,
paratum conspicati epulum, superatis adversariis, ad
epulandum discumbunt; denique cibo potuque repleti,
sopore opprimuntur. (2) Inter hæc supervenientes Persæ
magnum eorum numerum interficiunt, multo vero plures
vivos capiunt, quum alios, tum reginæ Tomyrios filium,
ducem Massagetarum, cui nomen erat Spargapises.
CCXII. Tum illa, cognotis quæ et exercitui et filio suo
acciderant, misso ad Cyrum legato hæc ei edixit:
«Inexplebilis sanguine Cyre! ne utique efferaris re gesta,
quod viteo fructu, quo repleti vos ita insanitis, ut postquam
vinum in corpus descendit, scelestis vocibus exundetis, tali
veneno deceptum filium meum superasti, non justo prælio
et bellica virtute vicisti. (2) Nunc ergo consilium, quod tibi
bono animo profero, accipe. Redde mihi filium, et abi ex hac
terra, impune ferens quod tertiam exercitus Massagetarum